Rodzina jako Kościół domowy
Rodzina jest najmniejszą wspólnotą Kościoła. Na mocy sakramentalnego węzła jest ona głęboko zjednoczona z Kościołem. Już w III wieku Klemens Aleksandryjski określał ją jako „dom Boży”. Natomiast żyjący w IV wieku św. Jan Chryzostom nazywał rodzinę „małym Kościołem”.
Przypomniane przez Sobór Watykański II określenie rodziny jest „Kościoła domowego”(por.
KK 11) wskazuje na sacrum małżeństwa i rodziny. Określenie to odnosi się do zadań i funkcji rodziny. Odnosi się także do rodziny jako głównego środowiska wychowawczego oraz sanktuarium życia i miłości.
Środowiskiem życiowym niemal każdego człowieka jest rodzina. Po okresie dzieciństwa i osiągnięciu wieku dojrzałego zdecydowana większość kobiet i mężczyzn zakłada własne rodziny.
Są to tzw. rodziny prokreacji, które odróżniamy od tzw. rodzin pochodzenia, w których mąż i żona się urodzili.
Poszczególni naukowcy różnie definiują rodzinę, co świadczy, że ta powszechna na całym świecie i każdemu z życia praktycznego znana grupa społeczna jest tworem niełatwym do jednoznacznego zdefiniowania. Leon Dyczewski podaje następującą definicję rodziny: „Rodzina jest wspólnotą osób i instytucją społeczną opartą na miłości i wolnym wyborze kobiety i mężczyzny połączonych małżeństwem, którzy odpowiadając wzajemnie za siebie, rodzą i wychowują następne pokolenie w taki sposób, aby ono także rodziło i wychowywało nowe pokolenie”1.
Wskazując ogromne znaczenie rodziny w życiu jednostki i społeczeństwa L. Dyczewski wskazuje na następujące fakty:
1. rodzina jest miejscem biologicznych narodzin człowieka;
2. rodzina podstawowym środowiskiem biologicznego i duchowego rozwoju człowieka;
3. rodzina jest środowiskiem realizacji społecznej natury człowieka;
4. rodzina bazując na związku małżeńskim dwóch dorosłych osób odmiennych płci, jest najbardziej naturalnym środowiskiem zaspokajania popędu seksualnego2.
Doniosłą rolę rodziny w społeczeństwie polskim doskonale ujął XIX-wieczny polityk i historyk M. Mochnacki: „Polska, wykreślona z karty europejskiej jako potęga polityczna w sensie innych potęg, wykreślona podstępem, znalazła w sobie osobliwy rodzaj życia, nieznanego dotychczas w dziejach, znalazła, wykształciła w sobie egzystencję domową, całkiem familijną, daleko mocniejszą i podobno trwalszą od mocarstw, co ją rozebrały (…). Zostało bowiem w środku życie niewygasłe,
1 L. Dyczewski, Rodzina – społeczeństwo – państwo, Lublin 1994, s. 27.
2 Por. tamże, s. 11-12.
nie wysilone przez gwałtowne zewnętrzne poruszenia. Władza nie wyssała, nie wytrawiła wszystkiego ze środka (…), monarchie dziedziczne, despotyczne z upadkiem swej niepodległości całkowicie umierają, przynajmniej tak, jak dzieje świadczą, nierządna Rzeczpospolita nasza tyle razy powstała z grobu, i jak sądzę, dlatego tylko powstać mogła, że na dwa wieki przed zagładą swego politycznego jestestwa nie była dziedzicznym starostwem króla, że była przez ten czas więcej ludem jak rządem, więcej rodziną niż krajem. Dom, rodzina – otóż cała tajemnica polskich insurekcji. Jestestwo familijne mocne w chwili upadku politycznego, oto nerw naszych powstań.
(…) Naród polski po rozbiorze kraju stawia widok wielkiej słowiańskiej familii mocującej się z przeciwnym losem domowymi cnotami”3.
Do specyficznych cech polskiej rodziny L. Dyczewski zalicza:
a) przyjęcie personalistycznej wizji człowieka i życia społecznego jako paradygmatu;
b) małżeństwo i rodzina są najbardziej naturalnymi wspólnotami ludzkiego życia;
c) przekonanie, że Bóg jest Stwórcą życia i jego Panem, małżeństwo zaś i rodzina aktywnie uczestniczą w powstawaniu i rozwoju każdej ludzkiej osoby;
d) postawa otwarta wobec innych, umiejętność nawiązywania i pogłębiania więzi międzyludzkich;
e) postawa otwarta, wrażliwa i twórcza wobec wydarzeń, cierpień i problemów spoza własnego środowiska;
f) ciągłe uzupełnianie wiedzy i doświadczeń życiowych zdobywanych w szkole, w miejscach pracy i w środkach masowej komunikacji;
g) poszukiwanie i tworzenie nowych, pozytywnych wizji przyszłości;
h) wszechstronne poznawanie nowych problemów, wartości, idei, zasad życia, technologii i metod działania oraz umiejętne ich łączenie z tradycją rodzinną i narodową;
i) społeczny optymizm;
j) postawa dystansu, a nawet oporu, w stosunku do nadmiernego ekonomizmu;
k) doskonalenie zadań praktycznych i czynności dnia codziennego;
l) umiejętność dokonywania wyborów;
ł)umiejętność świętowania;
m)troska o Kościół domowy4.
Rodzina jest instytucją ogólnoludzką spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Rodzina jest integralną część każdego społeczeństwa – jest jego najmniejszą komórką, a zarazem podstawową. Bezsprzecznie możemy stwierdzić, że jest najważniejszą grupą społeczną.
Podstawę instytucji małżeństwa wskazuje nam Pismo święte: „Nie jest dobrze, żeby mężczyzna
3 Cyt. za: L. Dyczewski, Rodzina katolicka twórcą kultury alternatywnej, w: Rodzina środowiskiem życia, Częstochowa 1994, s. 225-226.
4 Por. L. Dyczewski, Rodzina twórcą i przekazicielem kultury, Lublin 2003, s. 208-214.
był sam, uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc”5. Biblia relacjonuje, jak Bóg stworzył Adama i Ewę oraz jak połączył ich w małżeństwo: „Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: <<Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną;
abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi>>”(Rdz 1,27-28). Głównym celem małżeństwa jest miłość i przekazywanie życia6.
Kościół w swoim nauczaniu przed Soborem Watykańskim II akcentował dwa zasadnicze cele rodziny: prokreację i wychowanie potomstwa. Na soborze bardzo mocno podkreślono jeszcze jeden cel miłość, która jest fundamentalną wartością małżeństwa i rodziny7. Współczesne dokumenty Kościoła podkreślają, że małżeństwo i rodzina mają być wspólnotą życia i miłości. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym zaznacza, że małżeństwo to „Głęboka wspólnota życia i miłości małżeńskiej ustanowiona przez Stwórcę i unormowana Jego prawami, zawiązuje się przez przymierze małżeńskie, czyli przez nieodwołalną osobistą zgodę”(KDK 48).
Jan Paweł II nawiązując do nauczania soborowego podkreśla, że rodzina „na mocy swego posłannictwa ma on stawać się bardziej tym, czym jest, czyli wspólnotą życia i miłości <<w dążeniu>>, które – podobnie jak każda rzeczywistość stworzona i odkupiona – znajdzie swoje ostateczne spełnienie w Królestwie Bożym”(FC 17).
Dostrzegając ogromną rolę rodziny papież Jan Paweł II wołał 5 czerwca 1979 roku w Częstochowie: „Życie całych społeczeństw, narodów, państw, Kościoła, zależy od tego, czy rodzina jest pośród nich środowiskiem życia i środowiskiem miłości... O jakże bardzo pragnę, ja, który życie, wiarę i język zawdzięczam polskiej rodzinie, aby ta rodzina nie przestawała być silna Bogiem. Ażeby przezwyciężała wszystko, co ją osłabia i rozbija, wszystko, co nie pozwala jej być prawdziwym środowiskiem życia i miłości” 8.
Podczas homilii w Szczecinie papież podkreślił sacrum rodziny: „Rodzina, według zamysłu Bożego, jest miejscem świętym i uświęcającym. Na straży tej świętości Kościół stał zawsze i wszędzie, ale w szczególny sposób pragnie być blisko rodziny, gdy ta wspólnota życia i miłości, i arka Przymierza z Bogiem, jest zagrożona czy to od wewnątrz, czy też – jak to dziś, niestety, często bywa – od zewnątrz. I Kościół na naszej ziemi stoi wiernie po stronie rodziny, po stronie jej
5 W modlitwie Tobiasza znajdujemy takie słowa: „Tyś stworzył Adama, i stworzyłeś dla niego pomocną ostoję – Ewę, jego żonę, i obojga powstał rodzaj ludzki. I Ty rzekłeś: <<Nie jest dobrze, być człowiekowi samemu, uczyńmy mu pomocnicę podobną do niego>>”(Tb 8,6).
6 Jan Paweł II w adhortacji Familiaris consortio stwierdza: „Bóg stwarzając mężczyznę i kobietę na obraz swój i podobieństwo, wieńczy i doprowadza do doskonałości dzieło swych rąk – powołuje ich do szczególnego uczestnictwa w swej miłości, a zarazem w swej mocy Stwórcy i Ojca poprzez ich wolną i odpowiedzialną współpracę w przekazywaniu życia ludzkiego”(FC 28).
7 Por. W. Piwowarski, Rodzina w społecznym nauczaniu Kościoła: trwałość i zmienność, w: Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie, red. P. Kryczka, Lublin 1997, s. 180.
8 Jan Paweł II, Apel Jasnogórski, Częstochowa 5.06.1979, w: Jan Paweł II. Pielgrzymki do…, dz. cyt., s. 110.
prawdziwego dobra, nawet gdy czasem w niej samej nie znajduje należytego zrozumienia”9.
„Rodzina – Kościołem domowym” w tych słowach zawarte jest przesłanie Ojca Świętego Jana Pawła II skierowane do rodzin. W obecnym diecezjalnym Roku Rodziny, należy w naszej refleksji powracać do słów naszego Rodaka i uczynić wszystko, aby nasze chrześcijańskie rodziny były
„środowiskiem życia i miłości”, aby w nich kształtował się duch odpowiedzialności za Kościół i Ojczyznę.
9 Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. odprawianej dla rodzin, Szczecin 11.06.1987, w: Jan Paweł II.
Pielgrzymki do…, dz. cyt., s. 453.
