• Nie Znaleziono Wyników

Antropologia — ale jaka?

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Antropologia — ale jaka?"

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

Ignacy Dec

Antropologia — ale jaka?

Studia Philosophiae Christianae 23/2, 233-237

(2)

E t y k a s w y mi p r y n c y p i a m i p o z w a l a t r a f n i e w y b r a ć d z i a ł a n i a , g d y c h c e m y , a b y t r w a ł y r e l a c j e i s t n i e n i o w e . A b y w y b i e r a ć , t r z e b a p o s ł u ­ ż y ć s i ę i n t e l e k t e m . Z t e g o w z g l ę d u m ą d r o ś ć s t a j e s i ę p i e r w s z y m p r y n ­ c y p i u m w y b o r u d z i a ł a ń , r o z w a ż a n y c h w e t y c e . K o l e j n y m p r y n c y p i u m j e s t k o n t e m p l a c j a . O b y d w a t e p r y n c y p i a w y z n a c z a w c z e ś n i e j s z a w i ę ź i n t e l e k t u z w o l ą n a p o z i o m i e m o w y s e r c a , s t a n o w i ą c a s u m i e n i e . T r wa n i e w i ę z i k a ż d e j r e l a c j i j e s t w a r t o ś c i ą , g d y ż c z y n i c z y m ś c e n n y m d l a n a s b y t , z k t ó r y m s i ę w i ą ż e m y . T e m a t w a r t o ś c i s t a j e s i ę w a ż n y m p r o b l e m e m e t y k i . A b y k i e r o w a ć s i ę w a r t o ś c i a m i i d o b r e m d l a n a s o r a z d l a k a ż d e g o b y ­ t u , p o t r z e b n a j e s t m e t a n o i a , k t ó r a w p r o w a d z a w h u m a n i z m . M e t a n o i a i h u m a n i z m s t a j ą s i ę t a k ż e w a ż n y m p r o b l e m e m e t y k i . M e t a n o i a j e s t z d o l n o ś c i ą i n t e l e k t u d o w i e r n o ś c i o d d z i a ł u j ą c e m u n a n a s b y t o w i i d o p r z e m i a n y w i e d z y z g o d n i e z u j a w n i a n y m i p r z e z b y t p r y n c y p i a m i . H u m a n i z m j e s t w i e r n o ś c i ą r e l a c j o m i s t n i e n i o w y m , s a m y m b y t o m , a g ł ó w n i e o s o b o m w i c h r e a l n o ś c i , p r a w d z i e i d o b r u . J e s t s k u t k i e m k i e ­ r o w a n i a s i ę e t y k ą , w k t ó r e j — k o r z y s t a j ą c z m ą d r o ś c i — p o p r z e z p r a w ­ d ę w i ą ż e m y s i ę z b y t e m j a k o d o b r e m d l a n a s . ( P o d a n e t u u j ę c i e p o d s t a w e t y k i w y n i k a z t r e ś c i

S u m m a Theologiae

i

De ve rita te,

g ł ó w n i e z f r a g m e n t ó w , d o t y c z ą c y c h m o w y s e r c a j a k o p o z n a n i a n i e w y r a ź n e g o , s t a n o w i ą c e g o p o d s t a w ę p o z n a n i a w y r a ź n e g o ) . I G N A C Y D E C A N T R O P OL O G I A — AL E J A K A ? ( U w a g i n a m a r g i n e s i e k s i ą ż k i k s . T a d e u s z a S t . W o j c i e c h o w s k i e g o :

W yb ra n e zagadnienia z filo zo fic zn ej antropologii,

K r a k ó w 1 9 8 5 , s s . 1 2 8 ) A n t r o p o l o g i a f i l o z o f i c z n a n i e p r z e s t a j e b y ć w i o d ą c y m d z i a ł e m w s p ó ł ­ c z e s n e j f i l o z o f i i . Ś w i a d c z y o t y m c h o c i a ż b y s t o s u n k o w o d u ż a i l o ś ć p u b ­ l i k a c j i , u k a z u j ą c y c h s i ę w ś w i e c i e w o s t a t n i m c z a s i e w t e j w ł a ś n i e d z i e d z i n i e . W y r a ź n y „ w y ż a n t r o p o l o g i c z n y ” d a j e s i ę t a k ż e z a u w a ż y ć n a g r u n c i e f i l o z o f i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j u p r a w i a n e j w n a s z y m k r a j u . P u b l i ­ k a c j e k s i ą ż k o w e w t e j d z i e d z i n i e z a p o c z ą t k o w a ł w 1 9 6 9 r . K a r d y n a ł K a r o l W o j t y ł a s w o i m s t u d i u m mo n o g r a f i c z n y m

Osoba i czyn.

W k i l k a l a t p ó ź n i e j ■— ■w r . 1 9 7 4 u k a z a ł s i ę w P o l s c e p i e r w s z y z a r y s a n t r o ­ p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j :

Ja — c zło w ie k

z a r y s , i n s p i r o w a n y m y ś l ą ś w . T o m a s z a z A k w i n u , k t ó r e g o a u t o r e m j e s t M i e c z y s ł a w A . K r ą p i e c . M i ­ m o d o d a t k o w y c h n a k ł a d ó w s z y b k o z n i k n ą ł z p ó ł e k k s i ę g a r s k i c h . W t y m s a m y m r o k u o t r z y m a l i ś m y i n n ą n i e c o s k r o m n i e j s z ą p o z y c j ę k s i ą ż ­ k o w ą :

W okół pro b lem u osoby,

p i ó r a M i e c z y s ł a w a G o g a c z a . P r a c a t a m i a ł a c h a r a k t e r w d u ż e j mi e r z e r e f e r u j ą c y i p o r z ą d k u j ą c y . P r e z e n ­ t o w a ł a g ł ó w n e w s p ó ł c z e s n e s p o s o b y i s t y l e u p r a w i a n i a f i l o z o f i i c z ł o ­ w i e k a i o s o b y l u d z k i e j . Z k o l e i n a l i s t ę p u b l i k a c j i k s i ą ż k o w y c h z z a ­ k r e s u f i l o z o f i c z n e j a n t r o p o l o g i i w p i s a ł s i ę k s . L u d w i k W c i ó r k a . J e g o p r a c a

Filozofia czło w ieka

( W a r s z a w a 1 9 8 2 ) p r e z e n t o w a ł a w y b i ó r c z o n i e ­ k t ó r e p r o b l e m y a n t r o p o l o g i i p o d w y r a ź n ą i n s p i r a c j ą m y ś l i T e i l h a r d a d e C h a r d i n . W o s t a t n i m c z a s i e p o l s k a l i t e r a t u r a a n t r o p o l o g i c z n a w z b o g a ­ c i ł a s i ę j e s z c z e o d w i e k o l e j n e p o z y c j e k s i ą ż k o w e w y d a n e w ś r o d o w i s k u

(3)

k r a k o w s k i m . P i e r w s z ą z n i c h p t . :

A ntropologia filo zo ficzn a

( K r a k ó w 1 9 8 4 ) w y d a ł k s . G e r a r d D o g i e l . S t a n o w i o n a c a ł o ś c i o w e i s y n t e t y c z n e o p r a c o w a n i e z a s a d n i c z e j p r o b l e m a t y k i z z a k r e s u f i l o z o f i i c z ł o w i e k a i j e s t g ł ó w n i e p r z e z n a c z o n a d l a k l e r y k ó w , s t u d e n t ó w f i l o z o f i i i t e o l o g i i . D r u ­ g a —

W yb ra n e zagadnienia z filo zo fic zn ej antropologii

( K r a k ó w 1 9 8 5 ) — p i ó r a k s . T a d e u s z a S t . W o j c i e c h o w s k i e g o , j e s t n o w ą p r o p o z y c j ą u j ę c i a n i e k t ó r y c h z a g a d n i e ń z f i l o z o f i i c z ł o w i e k a . T e j w ł a ś n i e p o z y c j i , j a k o o s t a t n i e j i w p e w n y m s e n s i e o r y g i n a l n e j , p r a g n i e m y p o ś w i ę c i ć k i l k a u w a g n a t u r y r e f e r u j ą c e j i o c e n i a j ą c e j . K s i ą ż k a k s . W o j c i e c h o w s k i e g o s k ł a d a s i ę z w p r o w a d z e n i a , c z t e r e c h r o z d z i a ł ó w i b i b l i o g r a f i i . R o z d z i a ł p i e r w s z y z a t y t u ł o w a n y :

F ilozoficzna

antropologia od dołu

m a c h a r a k t e r m e t o d o l o g i c z n y . A u t o r s t a r a s i ę t u u s t a l i ć o p t y m a l n y t y p a n t r o p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j p r z y d a t n y d l a d z i s i e j ­ s z e g o c z ł o w i e k a i d l a w s p ó ł c z e s n e j k u l t u r y . W y s u w a p o s t u l a t t z w . „ a n ­ t r o p o l o g i i o d d o ł u ” . A n t r o p o l o g i a f i l o z o f i c z n a t e g o t y p u k o r z y s t a o b f i ­ c i e z w y n i k ó w b a d a ń n a u k s z c z e g ó ł o w y c h o c z ł o w i e k u . W s z c z e g ó l n y s p o s o b p o w i ą z a n a j e s t z a n t r o p o l o g i ą p r z y r o d n i c z ą . W z w i ą z k u z t y m „ a n t r o p o l o g i a o d d o ł u ” „ z m i e r z a d o u j ę c i a p e ł n e j i s t o t y c z ł o w i e k a , p r z e z u w z g l ę d n i e n i e j e g o z a k o r z e n i e n i a w ś w i e c i e z w i e r z ę c y m i p r z e z b a d a n i e j e g o g e n e t y c z n e g o d z i e d z i c t w a o d z w i e r z ę c y c h p r z o d k ó w ” ( s . 1 9 ) . A z a t e m a n t r o p o l o g i a t a k o r z y s t a z w y n i k ó w a n t r o p o l o g i i b i o l o g i c z n e j , s z c z e g ó l n i e z a ś a s y m i l u j e n a s w ó j t e r e n t e o r i ę e w o l u c y j n e g o r o z w o j u l u d z k i e g o c i a ł a i p o n i e k ą d c a ł e g o l u d z k i e g o p s y c h i z m u . N i n i e j s z y t y p a n t r o p o l o g i i a u t o r p r z e c i w s t a w i a t r a d y c y j n e j a n t r o p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j , k t ó r ą n a z y w a „ a n t r o p o l o g i ą o d g ó r y ” . U w a ż a t ę o s t a t n i ą z a z b y t a b s t r a k ­ c y j n ą i n i e p e ł n ą , g d y ż j e g o z d a n i e m z a j m u j e s i ę o n a j e d y n i e d u c h o w ą s t r o n ą c z ł o w i e k a , e k s p o n u j ą c w n i e j s z c z e g ó l n i e r o z u m n o ś ć i w o l n o ś ć . A u t o r j e s t z d a n i a , i ż w a n t r o p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j w ł a ś c i w i e p o j ę t e j t r z e ­ b a w i ę c e j u w a g i p o ś w i ę c i ć l u d z k i e m u c i a ł u , j a k o i n t e g r a l n e j c z ę ś c i c z ł o w i e k a . W i n n o s i ę u w z g l ę d n i ć w s z c z e g ó l n o ś c i j e g o e w o l u c y j n y r o z ­ w ó j . N a l e ż y t u n a d m i e n i ć , i ż a u t o r s w o j e p o s t u l a t y i s u g e s t i e f o r m u ł u j e n a k a n w i e l i c z n i e p r z y t a c z a n y c h o p i n i i a u t o r ó w w s p ó ł c z e s n y c h z a j m u ­ j ą c y c h s i ę t ą w ł a ś n i e p r o b l e m a t y k ą . W r o z d z i a l e d r u g i m , n a j k r ó t s z y m ■k s . W o j c i e c h o w s k i p r z e d s t a w i a p r o b l e m a t y k ę p o w s t a n i a c z ł o w i e k a . O m a w i a f a z ę p r z e d l u d z k ą i l u d z k ą h i s t o r i i r o d o w e j c z ł o w i e k a , t a k j a k s i ę j e p r z e d s t a w i a w e w s p ó ł c z e s ­ n e j b i o l o g i i i e t o l o g i i . R o z w a ż a n i a t e ma j ą c h a r a k t e r w y b i t n i e p r z y r o d ­ n i c z y . W r o z d z i a l e t r z e c i m a u t o r , n i e s c h o d z ą c z p ł a s z c z y z n y h i s t o r y c z n o - - e w o l u c y j n e j , z e s t a w i a z e s o b ą p s y c h i z m z w i e r z ę c y i l u d z k i . P r z y t a c z a o p i n i e w t y m w z g l ę d z i e w i e l u w s p ó ł c z e s n y c h b i o l o g ó w i t w i e r d z i , i ż „ z d o b y c z e p s y c h i k i l u d z k i e j p o s i a d a j ą j a k i e ś p r z e d s t a d i a , w z g l ę d n i e s ą z a s y g n a l i z o w a n e w p s y c h i c e z w i e r z ę c e j ” ( s . 6 9 ) . A u t o r u w a ż a , i ż w o p a r ­ c i u o n a j n o w s z e b a d a n i a b i o l o g ó w i e t o l o g ó w n i e m o ż n a w y k l u c z y ć t e z y o s t o p n i o w y m p r z e o b r a ż a n i u s i ę p s y c h i z m u z w i e r z ę c e g o w p s y c h i z m l u d z k i . Z a t e m , e w o l u c j a o b e j m o w a ł a b y n i e t y l k o s t r e f ę c i a ł a l u d z ­ k i e g o , a l e t a k ż e s t r e f ę p s y c h i z m u c z ł o w i e k a . P o j a w i e n i e s i ę w e w o l u c j i p s y c h i z m u l u d z k i e g o , z d a n i e m a u t o r a , w i ą z a ł o s i ę z p r z e j ś c i e m e w o ­ l u c j i z e s t a d i u m e w o l u c j i b i o l o g i c z n e j d o s t a d i u m e w o l u c j i k u l t u r o w e j ( s . 7 0 ) . W p r z e j ś c i u t y m m e c h a n i z m y b i o l o g i c z n e z o s t a w a ł y z a s t ę p o w a n e p r z e z m e c h a n i z m y i n t e l e k t u a l n e . E w o l u c j a k u l t u r o w a o b e j m o w a ł a t a k i e e l e m e n t y j a k : n a r z ę d z i a , m o w a , t r a d y c j a , m y ś l e n i e . O s t a t n i r o z d z i a ł s w o j e j p r a c y p o ś w i ę c i ł a u t o r z a g a d n i e n i u p s y c h i z m u

(4)

l u d z k i e g o , k t ó r y w z a s a d z i e u t o ż s a m i a z d u c h o w o ś c i ą c z ł o w i e k a . W w y ­ k ł a d z i e n a u k i o d u s z y l u d z k i e j a u t o r o m a w i a t r z y t r a d y c y j n e z a g a d n i e n i a : p o c h o d z e n i e d u s z y , j e j d u c h o w o ś ć i n i e ś m i e r t e l n o ś ć . W a r g u m e n t a c j i s t o s u j e r a c j e p r z y t a c z a n e p r z e z t r a d y c y j n ą f i l o z o f i ę c h r z e ś c i j a ń s k ą . U b o ­ g a c a j e j e d n a k f o z w i ą z a n i a m i a u t o r ó w n o w s ż y c h i w s p ó ł c z e s n y c h . Z e z r o z u m i a ł y c h w z g l ę d ó w n a j c z ę ś c i e j o d w o ł u j e s i ę d o e w o l u c y j n e j w i z j i c z ł o w i e k a T e i l h a r d a d e C h a r d i n . R o z d z i a ł k o ń c z y c i e k a w y m i u w a g a m i n a t e m a t ś m i e r c i c z ł o w i e k a . A u t o r p r ó b u j e p r z e z w y c i ę ż y ć t r a d y c y j n e r o z u m i e n i e ś m i e r c i , j a k o r o z ł ą c z e n i e d u s z y o d c i a ł a . W y c h o d z ą c z z a ­ s a d y e w o l u c j i , g ł o s z ą c e j , ż e p r z y p o w s t a n i u n o w e j f o r m y n i c n i e g i ­ n i e z i s t o t n y c h z d o b y c z y p o p r z e d n i e j , n a t o m i a s t d o c h o d z i e w o l u c y j ­ n e „ c o ś w i ę c e j ” , w p o s t a c i n o w e j d o s k o n a ł o ś c i n i e m o ż e z g i n ą ć ż a d e n z i s t o t n y c h e l e m e n t ó w c z ł o w i e k a , a w i ę c n i e m o ż e z g i n ą ć c i a ł o , k t ó r e p r z e c i e ż w s p ó ł t w o r z y i s t o t ę c z ł o w i e k a . Z a t e m „ w m o m e n c i e ś m i e r c i ■— j a k p i s z e a u t o r p r z y n a j m n i e j j a k a ś c z ę ś ć c i e l e s n o ś c i z o s t a n i e p o d ­ n i e s i o n a n a w y ż s z y s t o p i e ń d o s k o n a ł o ś c i b y t o w e j , c z y l i n a p o z i o m d o - w i e c z n o ś c i , c o d o k o n u j e s i ę p r z e z z m a r t w y c h w s t a n i e ” ( s . 1 1 7 ) . Ś m i e r ć p r z e t o ■z d a n i e m a u t o r a n i e j e s t r o z ł ą c z e n i e m d u s z y o d c i a ł a , a l e j e s t w e j ś c i e m c a ł e g o c z ł o w i e k a , a w i ę c t a k ż e i l u d z k i e g o c i a ­ ł a , V / n o w y s p o s ó b b y t o w a n i a w b y t o w a n i e p o z a c z a s o w e i p o z a - p r z e s t r z e n n e . P o z a s y g n a l i z o w a n i u i d e i p r z e w o d n i c h p r a c y w y p a d a t e r a z u s t o s u n ­ k o w a ć s i ę d o s a m e j k o n c e p c j i a n t r o p o l o g i i a u t o r a i p r z y n a j m n i e j d o n i e k t ó r y c h j e g o s z c z e g ó ł o w y c h r o z w i ą z a ń . N a s z e u w a g i w y r a ź m y w k i l ­ k u p u n k t a c h : 1 ) N a j p i e r w n a l e ż y w y r a z i ć A u t o r o w i u z n a n i e z a t r u d n a p i s a n i a t a k i e j w ł a ś n i e k s i ą ż k i . A u t o r z a p r e z e n t o w a ł s i ę w n i e j j a k o k t o ś , k t o z n a d o b r z e w s p ó ł c z e s n ą p r o b l e m a t y k ę a n t r o p o l o g i c z n ą , n i e t y l k o p o l s k ą a l e i z a g r a n i c z n ą . P r z y t a c z a n e c y t a t y i r e f e r o w a n e p o g l ą d y t a k l i c z n y c h a u t o r ó w z a g r a n i c z n y c h s y g n a l i z u j ą , i ż a u t o r „ t r z y m a d o b r z e r ę k ę n a p u l s i e ” , ż e j e s t d o b r z e o b e z n a n y z l i t e r a t u r ą f a c h o w ą p r z e d m i o t u . Z a u ­ f a n i e d o r z e t e l n o ś c i n a u k o w e j a u t o r a b u d z i t a k ż e d o b r z e s p o r z ą d z o n a d o k u m e n t a c j a b i b l i o g r a f i c z n a , u w i d o c z n i o n a w l i c z n y c h p r z y p i s a c h . 2 ) J e d n a k ż e d y s k u s y j n ą m o ż e s i ę o k a z a ć s a m a k o n c e p c j a a n t r o p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j j a k ą p r z y j m u j e i j a k ą p r ó b u j e r e a l i z o w a ć a u t o r . Z l e k t u ­ r y k s i ą ż k i w y n i k a , ż e o p o w i a d a s i ę o n z a ś c i s ł y m p o w i ą z a n i e m a n t r o ­ p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j z n a u k a m i s z c z e g ó ł o w y m i o c z ł o w i e k u . U z n a j e , ż e f i l o z o f i a c z ł o w i e k a j e s t u z a l e ż n i o n a o d n a u k o w y c h w y n i k ó w b a d a ń n a d c z ł o w i e k i e m . N a s t r o n i c y 6 8 p i s z e a u t o r w z w i ą z k u z t y m : „ . . . f i l o z o f i a n i e m o ż e p o m i n ą ć n a u k o w y c h w y n i k ó w b a d a ń n a d c z ł o w i e k i e m , a b y w s w e j r e f l e k s j i n i e o d e r w a ć s i ę o d r z e c z y w i s t o ś c i ” . A u t o r z a t e m n i e w i d z i a n t r o p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j j a k o d y s c y p l i n y a u t o n o m i c z n e j w s t o ­ s u n k u d o n a u k s z c z e g ó ł o w y c h o c z ł o w i e k u . W y d a j e s i ę , ż e t a k i e s t a n o ­ w i s k o n i e j e s t z u p e ł n i e s ł u s z n e . P r z e c i e ż a n t r o p o l o g i ę f i l o z o f i c z n ą m o ż n a t a k ż e b u d o w a ć n a „ f a k c i e l u d z k i m ” , t a k i m j a k s i ę o n n a m j a w i w p i e r ­ w o t n y m , z d r o w o r o z s ą d k o w y m p o z n a n i u p r z e d n a u k o w y m h N i e j e s t p r a w ­ d ą , ż e f i l o z o f i i c z ł o w i e k a , p o m i j a j ą c e j w y n i k i n a u k s z c z e g ó ł o w y c h , g r o z i o d e i ’ w a n i e s i ę o d r z e c z y w i s t o ś c i , g d y ż f i l o z o f i ę c z ł o w i e k a m o ż n a t e ż u p r a w i a ć b a r d z o k o n k r e t n i e i b a r d z o e m p i r y c z n i e b e z u c i e k a n i a s i ę d o w y n i k ó w b a d a ń w n a u k a c h s z c z e g ó ł o w y c h o c z ł o w i e k u . 1 S t a n o w i s k o t a k i e r e p r e z e n t u j e u n a s n p . M . A . K r ą p i e c . P o r . j e g o p r a c ę :

Ja

c z ł o w i e k ,

L u b l i n 1 9 7 4 , 3 7 — 3 8 .

(5)

Z a p r z y k ł a d u p r a w i a n i a t a k i e j a n t r o p o l o g i i m o ż e s ł u ż y ć c h o c i a ż b y a n t r o p o l o g i a k a r d . K a r o l a W o j t y ł y z a w a r t a w J e g o s t u d i u m :

Osoba

i c z y n '

c z y t e ż a n t r o p o l o g i a M i e c z y s ł a w a A . K r ą p c a p r z e d ł o ż o n a w :

Ja

— człow iek.

W y d a j e s i ę , i ż w a r t o ś ć r o z w a ż a ń a n t r o p o l o g i c z n y c h z a w a r ­ t y c h w t y c h p o z y c j a c h n i e p ł y n i e z i c h p o w i ą z a ń z a n t r o p o l o g i ą p r z y ­ r o d n i c z ą ( b o t a k i c h w z a s a d z i e t a m n i e m a ) , a l e z o p a r c i a i c h n a b e z p o ś r e d n i m w e w n ę t r z n y m i z e w n ę t r z n y m d o ś w i a d c z e n i u . P o n a d t o , i d ą c p o l i n i i p o s t u l a t ó w a u t o r a , b y w a n t r o p o l o g i i f i l o z o ­ f i c z n e j k o n i e c z n i e k o r z y s t a ć z w i e d z y p r z y r o d n i c z e j o c z ł o w i e k u , n a ­ t r a f i a m y n a n o w ą t r u d n o ś ć . O k a z u j e s i ę , i ż b i o l o g i c z n y o b r a z c z ł o w i e k a n i e j e s t z u p e ł n i e o b i e k t y w n y i n e u t r a l n y , p o s i a d a b o w i e m w s w o j e j b a z i e z e w n ę t r z n e j r ó ż n e i m p l i k a c j e f i l o z o f i c z n e , k t ó r e g o n i e j e d n o k r o t ­ n i e s u b i e k t y w i z u j ą . P o z a t y m , t r z e b a d o d a ć , i ż o b r a z c z ł o w i e k a c z e r ­ p a n y d l a f i l o z o f i i z r ó ż n y c h d y s c y p l i n s z c z e g ó ł o w y c h , j e s t w y r a ź n i e z r ó ż n i c o w a n y . S t ą d t e ż z a c h o d z i n i e m a ł a t r u d n o ś ć u j e d n o l i c e n i a t e g o o b r a z u , a l b o t e ż p r z y n a j m n i e j t r a f n e g o w y s e l e k c j o n o w a n i a e l e m e n t ó w t e g o o b r a z u , k t ó r e s t a n o w i ł y b y b a z ę d o d a l s z y c h r o z w a ż a ń f i l o z o f i c z ­ n y c h 2. 3 ) W ś r ó d z a r z u t ó w s t a w i a n y c h p o d a d r e s e m a n t r o p o l o g i i t r a d y c y j n e j , g ł ó w n i e t o m i s t y c z n e j — o c z y m j u ż w z m i a n k o w a l i ś m y ■— a u t o r w y s z ­ c z e g ó l n i ł t a k ż e t o , i ż d o t y c h c z a s o w a a n t r o p o l o g i a f i l o z o f i c z n a z a j m o w a ł a s i ę g ł ó w n i e d u c h o w ą s t r o n ą c z ł o w i e k a , p o m i j a j ą c w z a s a d z i e e l e m e n t l u d z k i e g o c i a ł a . W y d a j e s i ę , ż e z a r z u t t e n n i e j e s t z u p e ł n i e s ł u s z n y , j a k o ż e w a n t r o p o l o g i i t o m i s t y c z n e j m ó w i s i ę w i e l e o l u d z k i m c i e l e , o j e g o u d z i a l e w s p e ł n i a n i u s i ę c z ł o w i e k a . M o ż n a p o w i e d z i e ć , i ż c i a ł o l u d z k i e t r a k t o w a n e j e s t w t e j a n t r o p o l o g i i j a k o e l e m e n t i s t o t n y , w s p ó ł - k o n s t y t u u j ą c y l u d z k i b y t k o n i e c z n y d o j e g o s a m o s p e ł n i e n i a s i ę 3 . N a l e ż y j e d n a k p r z y z n a ć a u t o r o w i r a c j ę , i ż f a k t y c z n i e a n t r o p o l o g i a t r a ­ d y c y j n a , n i e s ł u s z n i e z r e s z t ą n a z y w a n a p r z e z a u t o r a „ a n t r o p o l o g i ą o d g ó r y ” , p o m i j a c a ł k o w i c i e z a g a d n i e n i e h i s t o r y c z n e g o , b i o l o g i c z n e g o r o z ­ w o j u c z ł o w i e k a . 4 ) R e a l i z u j ą c p o s t u l a t u p r a w i a n i a a n t r o p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j w p o w i ą ­ z a n i u z a n t r o p o l o g i ą ‘p r z y r o d n i c z ą , a u t o r w w i e l u m i e j s c a c h j a k b y z a ­ k w e s t i o n o w a ł w a r t o ś ć i a k t u a l n o ś ć t r a d y c y j n y c h t e z a n t r o p o l o g i i c h r z e ś ­ c i j a ń s k i e j . J e g o r o z w i ą z a n i a , k t ó r e p r o p o n u j e s t a w i a j ą j e d n a k ż e n o w e z n a k i z a p y t a n i a . P r z y k ł a d e m m o , ż e t u s ł u ż y ć w s p o m n i a n a j u ż w y ż e j p r ó b a n o w e j i n t e r p r e t a c j i z j a w i s k a ś m i e r c i c z ł o w i e k a 4. T e z a o u d u c h o ­ w i e n i u c i a ł a l u d z k i e g o w c h w i l i ś m i e r c i s t a w i a p y t a n i e o p o z y c j ę e g z y ­ s t e n c j a l n ą c i a ł a l u d z k i e g o , k t ó r e g r z e b i e m y p o ś m i e r c i d o z i e m i . P o n a d t o p r z y p r o p o n o w a n y m s p o s o b i e r o z u m i e n i a ś m i e r c i r o d z ą s i ę t r u d n o ś c i z i n t e r p r e t a c j ą n i e k t ó r y c h t e k s t ó w b i b l i j n y c h i n i e k t ó r y c h o r z e c z e ń m a - g i s t e r i a l n y c h K o ś c i o ł a . 5 ) W o b e c p o w y ż s z e g o , n a t e r e n i e f i l o z o f i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j j a k s i ę w y d a j e — n a l e ż y n a d a l p o z o s t a ć w z a s a d z i e p r z y m o d e l u a n t r o p o l o g i i f i l o z o f i c z n e j u p r a w i a n e j j a k o a u t o n o m i c z n y d z i a ł t z w . m e t a f i z y k i s z c z e ­

2 P o r . w z w i ą z k u z t y m : S t . K a m i ń s k i , O

koncepcjach filo zo fii czło­

w ieka ,

Z e s z y t y N a u k o w e K U L 1 3 ( 1 9 7 0 ) 4 , 1 3 — 1 9 .

8 P o r . n p . I . D e c ,

T om aszow a a M arcelow a teoria człow ieka,

W r o c ł a w 1 9 8 4 , 2 5 4 .

4 N i n i e j s z a i n t e r p r e t a c j a ś m i e r c i z y s k u j e s o b i e c o r a z w i ę c e j z w o l e n ­ n i k ó w w ś r ó d w s p ó ł c z e s n y c h t e o l o g ó w . P o r . n p . R . R o g o w s k i ,

T ra n ssu b -

(6)

g ó ł o w e j , d z i a ł n i e z a l e ż n y o d n a u k s z c z e g ó ł o w y c h o c z ł o w i e k u . S t a n o w i ­ s k o t a k i e n i e o z n a c z a j e d n a k ż e i g n o r o w a n i a i l e k c e w a ż e n i a t e g o , c o m ó w i o c z ł o w i e k u n a u k a . O w s z e m , n a u k o w a w i e d z a o c z ł o w i e k u j a k n a m w i a d o m o z d o ś w i a d c z e n i a — j e s t c e n n a i w w i e l u w y p a d k a c h b a r d z o u ż y t e c z n a . J e d n a k ż e m o ż e o n a j e d y n i e d o p e ł n i a ć , p o s z e r z a ć f i ­ l o z o f i c z n ą p r a w d ę o c z ł o w i e k u a n i e j ą z u p e ł n i e z a s t ę p o w a ć . Z a t e m , n a ­ l e ż y p r z y j ą ć w i e l o ś ć n a u k o w y c h d y s c y p l i n o c z ł o w i e k u , z a c h o w u j ą c p r z y t y m t a k ż e a u t o n o m i c z n o ś ć f i l o z o f i i c z ł o w i e k a . W y d a j e s i ę , ż e t y l k o t a k i e s t a n o w i s k o s p e ł n i a z a d o ś ć w y m o g o m w s p ó ł ­ c z e s n e j m e t o d o l o g i i n a u k i z a r a z e m z w i ę k s z a m o ż l i w o ś ć n a c o r a z t o g ł ę b s z ą , r ó ż n o a s p e k t o w ą p e n e t r a c j ę p o z n a w c z ą t a j e m n i c y c z ł o w i e k a . A N DR Z E J K O K O S Z K A P S Y C H I A T R I A A I D E OL O G I A D w a l a t a t e m u u k a z a ł a s i ę k s i ą ż k a t a j e m n i c z e j a u t o r k i , d o t y c z ą c a p r o b l e m ó w , k t ó r e p o d z i ś d z i e ń w y d a j ą s i ę b y ć t r a k t o w a n e j a k w i e d z a t a j e m n a . M a m n a m y ś l i

K u ltu ro w e założenia pojęcia norm alności w p sy -

c h ia tr ii

1 J u l i i S o w y . O d r a z u , p r a g n ę p o w i e d z i e ć , ż e j e s t t o j e d y n a w s w o i m r o d z a j u p o z y c j a w p o l s k i m p i ś m i e n n i c t w i e , g o d n a p o l e c e n i a s z e r o k i e m u g r o n u c z y t e l n i k ó w . C h o ć d o k ł a d n a l e k t u r a j e j t r e ś c i , d l a n i e p r o f e s j o n a l i s t ó w , m o ż e s i ę o k a z a ć u c i ą ż l i w a , a m o m e n t a m i n a w e t n u ż ą c a , t o u w a ż n e p r z e g l ą d n i ę c i e t e j k s i ą ż k i m o ż e p r z y b l i ż y ć i n t e r e ­ s u j ą c y , j a k s i ę w y d a j e , d l a k a ż d e g o p r o b l e m p o d s t a w d i a g n o z y c h o r ó b i z a b u r z e ń p s y c h i c z n y c h — w o p a r c i u o j a k i e k r y t e r i a u z n a j e s i ę , m o ż n a u z n a w a ć , p o w i n n o s i ę u z n a w a ć , ż e c z ł o w i e k j e s t „ n i e n o r m a l n y p s y c h i c z ­ n i e ” . W s p o m n i a n ą t a j e m n i c z o ś ć z a u w a ż y ć m o ż e m y j u ż w p i e r w s z y m z d a n i u t e k s t u , g d y d o w i a d u j e m y s i ę , ż e „ o s t a t n i e l a t a ” t o „ l a t a s z e ś ć d z i e s i ą t e ” 2 . W k s i ą ż c e n i e z n a j d u j e m y n a j k r ó t s z e j c h o ć b y w z m i a n k i o a u t o r c e . T r u d ­ n o ś c i w z r o z u m i e n i u , d l a c z e g o t a k d o b r a p o z y c j a c z e k a ł a n a d r u k b l i ­ s k o d w a d z i e ś c i a l a t , s k ł o n i ł y m n i e d o p r ó b y z n a l e z i e n i a o d p o w i e d z i n a t o p y t a n i e . O k a z u j e s i ę , ż e J u l i a S o w a z m a r ł a t r a g i c z n i e w 1 9 7 5 r o k u w w i e k u z a l e d w i e c z t e r d z i e s t u l a t , a o m a w i a n a k s i ą ż k a t o o b r o n i o n a p r z e z n i ą w 1 9 6 6 r o k u p r a c a d o k t o r s k a z s o c j o l o g i i

Założenia a ksjo lo ­

giczne w tw o rzen iu p o d sta w o w y ch pojęć psychiatrii. A na liza i k r y ty k a

w sp ó łczesn ych pojęć n o rm a ln o śc is.

Z p o ś m i e r t n e g o w s p o m n i e n i a o a u t o r c e 4 d o w i a d u j e m y s i ę , ż e o s o b i ś ­ c i e p r a c y t e j d o d r u k u n i e z ł o ż y ł a . O p u b l i k o w a ł a j e d y n i e j e d e n z j e j r o z d z i a ł ó w 5. M o ż e m y s i ę t y l k o d o m y ś l a ć , ż e m i a ł a j a k i e ś z a s t r z e ż e n i a

1 J . S o w a :

K u ltu ro w e założenia pojęcia norm alności w psychiatrii,

W a r s z a w a 1 9 8 4 , P W N .

2 T a m ż e , 5 .

3 P r a c a w m a s z y n o p i s i e w z b i o r a c h B i b l i o t e k i U n i w e r s y t e t u W a r ­ s z a w s k i e g o .

4 J . K a r p i ń s k i :

Julia Sow a,

W i ę ź , n r 1 0 ( 1 9 7 5 ) 5 0 — 5 2 .

5 J . S o w a :

N ie k tó re d efin ic je zdrow ia psychicznego. A na liza k r y ty c z ­

Cytaty

Powiązane dokumenty

Konieczna dlatego, że fakt bankructwa eksperymentu Ligi w znacznej mierze warunkuje dyskutowane obecnie projekty. Rozumowanie jest niezwykle proste : skoro Liga, która

Ta Rosja, która jeszcze przed stuleciem chełpiła się swą mło­.. dzieńczością i witalnością, teraz

– Po opublikowaniu w „Newsweek Polska” z 17 lutego 2002 artykułu autorstwa Agnieszki Rybak pt.: „Temida na żebrach” zawierającego niekorzystne dla środowi- ska

Bardzo użytecznym dodatkiem jest wykaz wszystkich ważniejszych publikacji dotyczących odkryć dokonanych na terenie Kafarnaum, znajdującego się pod kuratelą

Jest oczywiste, że pomiędzy trzema zakresami przedmiotowymi antropologii  systematycznej istnieją liczne powiązania. Praktyczna współpraca lub procesy 

Analizując wiele dostępnych artykułów, materia- łów różnych firm i publikacji internetowych, wydaje się rozsądne przyjęcie założenia, że w odległej per- spektywie czasowej

Różnica jedynie polega na tym, że pod­ czas gdy na terenie metafizyki badamy ogólnie strukturę istniejącego bytu, bez specjalnego wyróżnienia na grupy naturalne

Biografia – próba rekonstrukcji życia na podstawie dokumentów i ustnych re- lacji, ustalenia ipséité (tożsamości) i differentia specifica osobnika – określa się ostatnio