WYKORZYSTYWANE SĄ ZASOBY SZKOŁY LUB PLACÓWKI
ORAZ ŚRODOWISKA LOKALNEGO NA RZECZ WZAJEMNEGO ROZWOJU
Streszczenie
1. Najważniejsze informacje wynikające z analizy decyzji wizytatorów o poziomie spełniania wymagania i ob- szarów badawczych:
• Ewaluacja zewnętrzna wskazuje, że wymaganie najczęściej jest spełniane na poziomie wysokim. Taki wynik osiągnęło 75,1% szkół. Następny był poziom bardzo wysoki, który przyznano 19,7% badanych szkół, oraz poziom średni – 5,1% szkół.
• Uwzględniając typ szkoły, można zauważyć, że poziom bardzo wysoki częściej przyznawano szkołom ponadgimnazjalnym (27,4%), a najrzadziej w szkołach podstawowych (17%). Poziom wysoki otrzymało najwięcej szkół podstawowych (78,3%), a najmniej szkół ponadgimnazjalnych (65,3%). Poziom śred- ni stanowił we wszystkich typach szkół około 5%. Poziom podstawowy został przyznany raz w szkole ponadgimnazjalnej.
• Ponad 96% ewaluowanych szkół spełnia cztery obszary badawcze w ramach tego wymagania. Obszar badawczy najrzadziej spełniany to: „Współpraca szkoły lub placówki z instytucjami i organizacjami dzia- łającymi w środowisku lokalnym wpływa korzystnie na rozwój uczniów”, ale spełnia go aż 96,85% ewa- luowanych szkół.
2. Najważniejsze informacje wynikające z analizy danych źródłowych:
Potrzeby z zakresu współpracy szkoły i środowiska lokalnego:
• Analiza pokazała, że następuje dopasowanie działań do potrzeb, ponieważ większość wskazań dyrekcji szkoły oraz przedstawicieli organu prowadzącego było podobnych. Do najczęstszych odpowiedzi na pytanie odnośnie do potrzeb środowiska lokalnego związanego ze współpracą ze szkołą według dyrekcji szkoły należały: udział szkoły w wydarzeniach i imprezach okolicznościowych i narodowych (85%), organizacja edukacji i opieki dzieci (69%), zaangażowanie w inicjatywy lokalne (77%). Przedstawiciele organu prowadzą- cego najczęściej wskazywali potrzeby związane z: edukacją i opieką dzieci (68%), udziałem szkoły w wy- darzeniach i imprezach okolicznościowych i narodowych (59%), kultywowaniem historii i kultury lokalnej (41%) oraz z zaangażowaniem w inicjatywy lokalne (39%).
Systematyczność podejmowanych działań z zakresu współpracy szkoły i środowiska lokalnego:
• Z przeprowadzonej analizy wynika, że większość prowadzonych w szkole działań nie ma charakteru cy- klicznego. Najczęściej podejmowanymi w szkołach działaniami mającymi charakter cykliczny są: organi- zacja zajęć profilaktycznych oraz organizacja imprez środowiskowych, co zadeklarowało w ostatnim roku szkolnym (w wypadku każdego z działań) 12% badanych dyrektorek i dyrektorów.
Korzyści wynikające ze współpracy, a przyczyniające się do rozwoju uczniów:
• Spośród uczniów, którzy mieli możliwość uczestniczyć w zajęciach z udziałem osoby spoza szkoły, 70%
z nich ocenia, że podczas tych zajęć dużo się nauczyli. Tylko 8,2% uczniów twierdzi, że nie brało udziału w takich zajęciach. Gdy spojrzymy na te same dane według typu szkoły, możemy zauważyć, że najwięcej od osób spoza szkoły nauczyli się uczniowie szkół podstawowych (84%), a najmniej uczniowie szkół po- nadgimnazjalnych (57,1%).
• Nauczyciele i rodzice byli raczej zgodni, jeśli chodzi o częstotliwość pojawiania się w wywiadach grupowych informacji o różnego rodzaju korzyściach dla uczniów wynikających ze współpracy szkoły i lokalnego
środowiska. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele za największą korzyść uznają ogólnie rozumiany rozwój uczniów (odpowiednio: 90% oraz 97%). Pozostałe korzyści to: rozwijanie postaw prospołecznych (63% rodzi- ców, 67% nauczycieli), rozwijanie postaw prozdrowotnych (20% rodziców i 29% nauczycieli) oraz nauka otwartości i aktywnego spędzania czasu wolnego (24% rodziców i 36% nauczycieli).
• Rodzice w większym stopniu niż nauczyciele zauważają, że korzyścią dla ich dzieci wynikającą ze współ- pracy szkoły z lokalnym środowiskiem jest to, że uczą się odpowiedzialności za siebie i innych (17% rodzi- ców i 12% nauczycieli).
Korzyści wynikające ze współpracy, a przyczyniające się do rozwoju środowiska:
• Najczęstszą korzyścią dla środowiska przywoływaną przez 84% partnerów szkoły było wsparcie, które otrzymywali od szkoły przy organizacji różnego rodzaju wydarzeń i uroczystości lokalnych. Inne korzyści, które wymieniali, to: integrowanie społeczności (82%), dobrej jakości proces edukacyjny i wychowawczy (77%). Nauczyciele również zwrócili uwagę na te kwestie. Przede wszystkim wymienili jednak jako główną korzyść rozwojową dla środowiska dobrej jakości proces edukacyjny (68%), a następnie wskazali na inte- grację lokalnej społeczności przez działania podejmowane we współpracy ze szkołą – odpowiedziało tak 67% badanych nauczycieli.
WPROWADZENIE
Wymaganie „Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajem- nego rozwoju” kieruje naszą uwagę na zewnątrz szkoły, oddala perspektywę, aby zobaczyć, co się dzie- je w szerszym kontekście procesu uczenia się. Dobra szkoła powinna znać swoje najbliższe otoczenie i współpracować z nim w taki sposób, aby przyczyniać się przede wszystkim do rozwoju uczniów, ale rów- nież do rozwoju środowiska lokalnego. Istotą rozwoju obu podmiotów jest obustronny charakter współ- pracy. Tylko taka relacja między szkołą lub placówką a środowiskiem lokalnym może się przyczyniać do wzajemnego rozwoju1.
Szkoła i otoczenie są dla siebie uzupełniającymi się bytami. Współczesna rola szkoły nie sprowadza się jedynie do kształcenia i wychowywania dzieci, gdyż odnosi się również do wpływania na rozwój po- tencjału społecznego lokalnego środowiska. Szkoła ma dużą siłę oddziaływania na obecnych i przyszłych obywateli. Postawy i wartości, które nabywają dzieci w procesie edukacyjnym, w wielu wypadkach mogą też zostać przyjęte w ich domach przez ich rodziców lub opiekunów (chociażby segregacja odpadów czy zdrowy tryb życia). Dlatego ważne jest, aby procesu edukacjnego nie prowadzono w oderwaniu od rze- czywistości, ale by czerpał on zwłaszcza z lokalnych i łatwo dostępnych zasobów. W celu pełnego rozwoju uczniów szkoła powinna stwarzać im przestrzeń do dyskusji na ważne lokalne tematy, rozwiązywania lokalnych problemów – do bycia aktywnym i zaangażowanym obywatelem. Otoczenie powinno nato- miast w jak największym stopniu korzystać z zasobów intelektualnych szkoły, dyskutować nowatorskie rozwiązania, angażować młodych ludzi do działań lokalnych, które w przyszłości zaowocują ich aktywną postawą obywatelską.
BADANE SZKOŁY
Dane, na podstawie których przygotowano niniejszą analizę, pochodzą z ewaluacji zewnętrznych prowa- dzonych w ramach nadzoru pedagogicznego od 1 stycznia 2014 do 31 grudnia 2014 roku. W tym czasie badanie wymagania „Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju” przeprowadzono w 666 polskich szkołach. Dwie trzecie badanych szkół stanowiły szkoły podstawowe (61,71%), około jednej czwartej – gimnazja (24,02%), natomiast szkoły ponadgimna- zjalne – ponad jedną dziesiątą (14,26%).
1 Na podstawie uzasadnienia istoty wymagania „Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju” ze strony www.npseo.pl.
Tabela 1. Struktura badanej grupy szkół
Typy szkoły Liczba szkół % wszystkich badanych szkół
Szkoły podstawowe 411 61,71%
Gimnazja 160 24,02%
Szkoły ponadgimnazjalne (w tym): (95) (14,26%)
Licea ogólnokształcące 48 7,21%
Szkoły policealne 3 0,45%
Technika 29 4,35%
Zasadnicze szkoły zawodowe 15 2,25%
Razem 666 100,00%
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
STATYSTYKI SPEŁNIANIA OBSZARÓW BADAWCZYCH
Wymaganie „Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wza- jemnego rozwoju” składa się z czterech obszarów badawczych, z czego dwa pierwsze opisują podstawowy poziom spełniania wymagania, a dwa kolejne wysoki poziom spełniania wymagania:
• „Prowadzi się rozpoznanie potrzeb i zasobów szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego i na tej podstawie podejmuje się inicjatywy na rzecz ich wzajemnego rozwoju”;
• „Szkoła lub placówka w sposób systematyczny i celowy, z uwzględnieniem specyfiki jej działania, współpracuje z instytucjami i organizacjami w środowisku lokalnym”;
• „Współpraca szkoły lub placówki ze środowiskiem lokalnym wpływa na rozwój środowiska”;
• „Współpraca szkoły lub placówki z instytucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokal- nym wpływa korzystnie na rozwój uczniów”.
Jeżeli przyjrzymy się statystyce spełniania poszczególnych obszarów badawczych, możemy zauważyć, że ponad połowa z nich jest spełniana przez ponad 98% ewaluowanych szkół. Statystyki poziomów speł- niania dla kolejnych obszarów:
• „Prowadzi się rozpoznanie potrzeb i zasobów szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego i na tej podstawie podejmuje się inicjatywy na rzecz ich wzajemnego rozwoju” – spełniane przez 99,85% (665) ewaluowanych szkół.
• „Szkoła lub placówka w sposób systematyczny i celowy, z uwzględnieniem specyfiki jej działania, współpracuje z instytucjami i organizacjami w środowisku lokalnym” – spełniane przez 99,85%
(665) ewaluowanych szkół.
• „Współpraca szkoły lub placówki ze środowiskiem lokalnym wpływa na rozwój środowiska”–
spełniane przez 98,05% (652) ewaluowanych szkół.
Najmniej spełnianym obszarem badawczym jest obszar: „Współpraca szkoły lub placówki z insty- tucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokalnym wpływa korzystnie na rozwój uczniów”, który spełnia 96,85% (645) ewaluowanych szkół. Odwołując się do analiz prowadzonych w ramach tego wymagania w ubiegłym roku szkolnym2, można zauważyć, że taka tendencja utrzymuje się w dłuższej perspektywie.
Poniżej zostaną przedstawione dane i wnioski z analizy poszczególnych obszarów badawczych wy- magania.
2 N. Sosik, Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju, [w:] Jakość ewaluacji. Dane i wnioski z ewaluacji zewnętrznych przeprowadzonych w latach 2013–2014, red. G. Mazurkiewicz, A. Gocłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
Prowadzi się rozpoznanie potrzeb i zasobów szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego i na tej podstawie podejmuje się inicjatywy na rzecz ich wzajemnego rozwoju
Kryterium w ramach tego obszaru badawczego jest „adekwatność podejmowanych przez szkołę działań do potrzeb środowiska lokalnego”. Szkoły powinny zwracać uwagę na to, aby działania podejmowane we współpracy z lokalnym środowiskiem wynikały z realnych potrzeb, a nie były od nich oderwane. Dlatego w ewaluacji pojawiają się pytania zarówno o potrzeby środowiska, jak i o działania służące ich zaspokojeniu.
Analiza obszaru dokonana została na podstawie 629 wywiadów z dyrektorkami i dyrektorami szkół oraz 614 wywiadów z przedstawicielami organów prowadzących. Z materiału badawczego każdorazowo za pomocą metody doboru systematycznego wylosowano 200 odpowiedzi, które zakodowano tak jak pytanie wielokrotnego wyboru, stąd suma wskazań może przekraczać 200. Analizowano odpowiedzi na pytania o działania odpowiadające potrzebom, które szkoła stara się zaspokoić w środowisku lokalnym.
Najczęstszą odpowiedzią na pytanie odnośnie do działań podejmowanych przez szkoły we współpracy ze środowiskiem i odpowiadających jego potrzebom według dyrekcji szkoły był udział szkoły w wydarze- niach i imprezach okolicznościowych i narodowych, takich jak: Dzień Niepodległości, Dzień Dziecka, Dzień Rodziny, Dzień Babci i Dziadka itp. Odpowiedziało w ten sposób 85% dyrektorek i dyrektorów szkół oraz 59% przedstawicieli organu prowadzącego. Ci ostatni najczęściej wskazywali potrzebę edukacji i opieki nad dziećmi – 68% odpowiedzi (podczas gdy takiej odpowiedzi udzieliło 69% dyrektorek i dyrektorów szkół).
Kierownictwo szkoły częściej niż przedstawiciele organu prowadzącego wymieniało udostępnianie infrastruktury i zasobów szkoły – 46% do 37% wskazań. Z kolei przedstawiciele organu prowadzącego częściej wskazywali działania polegające na promowaniu zdrowego trybu życia – 15% wskazań (13%
wskazań wśród dyrektorów i dyrektorek szkół). Analiza pokazała, że następuje dopasowanie działań do potrzeb, ponieważ większość wskazań obu grup była podobna.
Wykres 1. Procent odpowiedzi dyrektorek i dyrektorów szkół na pytanie: „Proszę o podanie przykładów działań, które szkoła prowadziła w tym lub poprzednim roku szkolnym w celu zaspokojenia rozpoznanych przez Państwa potrzeb środowiska lokalnego” oraz przedstawicieli organu prowadzącego na pytania: „Jakie są Państwa zdaniem najistotniejsze potrzeby lokalnej społeczności? Czy szkoła podejmuje działania mające na celu zaspokojenie tych potrzeb? Proszę o podanie przykładów konkretnych działań szkoły w tym zakresie”, n = 200
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO (DYR_IDI; PARTN_FGI).
Dysproporcje w odpowiedziach pojawiały się w takich kwestiach, jak dzień otwarty oraz pedagogiza- cja rodziców (24% dyrektorek i dyrektorów szkół; potrzeby tej nie dostrzegli przedstawiciele organu pro- wadzącego) oraz uczestnictwo w życiu parafii (24% dyrektorek i dyrektorów, 4% przedstawicieli organu
prowadzącego). Wydaje się, że wyższy poziom wskazań wśród dyrektorek i dyrektorów może wynikać z bliskiego kontaktu z rodzicami uczniów oraz parafią. Przedstawiciele organu patrzą natomiast na całą społeczność, dlatego mogą nie dostrzegać specyficznych potrzeb wybranych grup.
Szkoła lub placówka w sposób systematyczny i celowy, z uwzględnieniem specyfiki jej działania, współpracuje z instytucjami i organizacjami w środowisku lokalnym
Głównym kryterium tego obszaru badawczego była „systematyczność podejmowanych przez szkołę działań we współpracy z instytucjami i organizacjami środowiska lokalnego”. Wizytatorzy ds. ewaluacji starali się odpowiedzieć na pytanie, czy podejmowane działania mają pewien cykliczny charakter.
Analiza systematyczności prowadzonych działań będzie się odnosić do dwóch pytań badawczych za- wartych w kwestionariuszu ankiety dla dyrektorek/dyrektorów szkół: „Które z tych działań prowadzone są systematycznie we współpracy z podmiotami środowiska lokalnego?” (90 respondentów) oraz „Jakie działania dydaktyczne, wychowawcze lub organizacyjne realizowane były przez szkołę we współpracy z podmiotami środowiska lokalnego w tym lub poprzednim roku szkolnym?” (90 respondentów). W ten sposób porównane zostaną działania wykonywane systematycznie i te, które podjęto w zeszłym roku, co pozwoli na wnioskowanie, w jakim stopniu poszczególne działania odbywają się przynajmniej raz na dwa lata, a w jakim stopniu deklarowana systematyczność działań jest rzadsza niż ten okres.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że większość prowadzonych w szkole działań powtarza się cyklicz- nie. Najczęściej podejmowanymi w szkołach działaniami mającymi charakter cykliczny są: organizacja zajęć profilaktycznych oraz organizacja imprez środowiskowych, których przeprowadzenie deklarowało w ostatnim roku szkolnym (w wypadku każdego z działań) ok. 90%badanych dyrektorek i dyrektorów.
Kolejne działania, które wymieniali badani, to:
• pomoc socjalna dla uczniów (83% badanych dyrektorek i dyrektorów),
• organizacja zajęć pozalekcyjnych (84% badanych dyrektorek i dyrektorów),
• zakup sprzętu dla szkoły (87% badanych dyrektorek i dyrektorów),
• organizacja wyjazdów i wycieczek szkolnych (80% badanych dyrektorek i dyrektorów),
• projekty edukacyjne (79% badanych dyrektorek i dyrektorów).
Wykres 2. Procent odpowiedzi dyrektorek i dyrektorów szkół na pytania: „Które z tych działań prowadzone są systematycznie we współpracy z podmiotami środowiska lokalnego?” oraz „Jakie działania dydaktyczne, wycho- wawcze lub organizacyjne realizowane były przez szkołę we współpracy z podmiotami środowiska lokalnego w tym lub poprzednim roku szkolnym?”, n = 90
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO (DYR_CAWI).
Wśród odpowiedzi „inne” pojawiały się takie działania, jak: organizacja konkursów, akcji charyta- tywnych oraz wolontariat.
Wymienione w ankiecie działania zostały zaznaczone zarówno jako prowadzone w tym lub poprzed- nim roku szkolnym, jak i organizowane systematycznie, co może świadczyć o ich cyklicznym charakterze.
Współpraca szkoły lub placówki z instytucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokalnym wpływa korzystnie na rozwój uczniów
Głównym kryterium tego obszaru badawczego jest „użyteczność współpracy dla rozwoju uczniów”.
Ewaluatorzy starali się odpowiedzieć na pytanie, jakie działania wynikające z tej współpracy mają pozytyw- ny wpływ na rozwój uczniów. W związku z tym, że jest to obszar badawczy, który był częściej niespełniany niż pozostałe trzy obszary w analizowanym wymaganiu, zostanie mu poświęcone najwięcej miejsca.
Bardzo często w ramach współpracy do szkoły zaprasza się osoby ze środowiska lokalnego, które dzielą się z uczniami swoją wiedzą i doświadczeniem. Dlatego najpierw zostaną poddane analizie od- powiedzi uczniów na pytania z kwestionariusza ankiety „Moja szkoła” dotyczące tego, czy na zajęcia są zapraszane osoby spoza szkoły oraz jak uczniowie oceniają zajęcia z udziałem tych osób.
Wykres 3. Procent odpowiedzi uczniów i uczennic na pytanie: „Czy na lekcje przychodzą ludzie spoza szkoły?”, n = 3532
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO (UCZN_CAWI_MS).
W około jednej trzeciej badanych szkół na lekcję przychodzą osoby spoza szkoły przynajmniej trzy razy w roku szkolnym, w jednej czwartej badanych szkół raz w miesiącu, jedna piąta uczniów badanych szkół miała możliwość uczestniczyć w zajęciach prowadzonych przez osoby z zewnątrz rzadziej niż raz na trzy miesiące, a jedna szósta nie brała w ogóle udziału w takich spotkaniach.
Spośród uczniów, którzy mieli możliwość uczestniczyć w zajęciach z udziałem osoby spoza szkoły, 70,9% z nich ocenia, że podczas tych zajęć dużo się nauczyli. Tylko 8,2% uczniów twierdzi, że nie brało udziału w takich zajęciach. Można zatem wnioskować, że zajęcia z osobami spoza szkoły są przydatne i wpływają na rozwój uczniów i uczennic.
Gdy spojrzymy na te same dane według typu szkoły, możemy zauważyć, że najwięcej od osób spoza szkoły na lekcjach nauczyli się uczniowie szkół podstawowych (84%), a najmniej uczniowie szkół ponad- gimnazjalnych (57,1%).
Prawie 14% uczniów szkół ponadgimnazjalnych nie brało udziału w takich zajęciach, podczas gdy w szkołach podstawowych niecałe 4%. Taka sytuacja może wynikać z większej specjalizacji nauczania w szkołach ponadgimnazjalnych, gdzie treści prezentowane przez zapraszane osoby nie są dla wszyst- kich uczniów i uczennic jednakowo przydatne. Może to powodować, iż część uczniów i uczennic nie uczestniczy w nich z własnego wyboru. W szkołach podstawowych kształcenie jest bardziej ogólne, a za- praszane osoby to zazwyczaj rodzice, którzy opowiadają dzieciom o swoich zawodach, oraz policjanci i strażacy, którzy prowadzą pogadanki na temat bezpieczeństwa. Dla uczniów to nowe doświadczenie, dlatego też bardzo dobrze oceniają takie zajęcia.
Dzięki współpracy z Komendą Powiatową Policji uczniowie korzystają z prelekcji o bezpieczeństwie, współczesnych zagrożeniach, biorą udział w konkursach o ruchu drogowym (NAU_FGI).
Wykres 4. Procent odpowiedzi uczniów i uczennic na pytanie: „Jak oceniasz te zajęcia?”, n = 28 852 Źródło: NAU_FGI
Wykres 5. Zależność między rodzajem szkoły, z której pochodził respondent, a udzieloną przez niego odpowie- dzią na pytanie: „Jak oceniasz te zajęcia?”, n = 28 852 (z czego n szkoły podstawowe = 12 910, n gimnazja = 9414, n szkoły ponadgimnazjalne = 6529)
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO (UCZN_CAWI_MS).
Pytanie dotyczące rodzaju korzyści, jakie odnoszą uczniowie dzięki współpracy szkoły z organizacja- mi i instytucjami środowiska lokalnego, zostało zadane podczas wywiadów grupowych zarówno z grupą nauczycieli, jak i rodziców. Analiza zebranego materiału badawczego pochodzi z 626 wywiadów gru- powych z rodzicami i z 630 wywiadów grupowych z nauczycielami – każdorazowo za pomocą metody doboru systematycznego wylosowano 200 odpowiedzi, które zakodowano tak jak pytanie wielokrotnego wyboru, stąd suma wskazań może przekraczać 200.
Wyniki przeanalizowanych odpowiedzi wskazują, że zarówno rodzice, jak i nauczyciele największą wagę przywiązują do rozwoju uczniów – kolejno 90% (179) oraz 97% (193). W tej kategorii znalazły się takie elementy współpracy, które dawały uczniom możliwość rozwoju swoich zainteresowań, rozwijania sa- mego siebie czy też poszerzania wiedzy i umiejętności. Nauczyciele i rodzice byli raczej zgodni, jeśli chodzi o częstotliwość pojawiania się w wywiadach grupowych informacji o różnego rodzaju korzyściach dla ucz- niów wynikających ze współpracy szkoły i lokalnego środowiska. Obie grupy zauważają takie korzyści, jak:
• rozwijanie postaw prospołecznych (umiejętność zachowania się w miejscach publicznych, nawią- zywanie nowych znajomości, praca z innymi ludźmi, niesienie pomocy i udział w akcjach dla potrzebujących) – 63% rodziców i 67% nauczycieli;
• nauka tolerancji i empatii – 18% rodziców i 27% nauczycieli;
• kształtowanie troski o zdrowie – 20% rodziców i 29% nauczycieli;
• nauka otwartości i aktywnego spędzania czasu wolnego – 24% rodziców i 36% nauczycieli;
• budowanie swojego poczucia własnej wartości, odwagi i autoprezentacji (m.in. przez udział w konkur- sach, wystąpieniach publicznych, innych działaniach społecznych) – 33% rodziców i 42% nauczycieli.
Większe rozbieżności możemy zauważyć w takich korzyściach, jak:
• otrzymywanie wsparcia finansowego i materialnego (np. w postaci darmowych posiłków, dofi- nansowania do książek, ale również inwestycje w bazę szkoły czy fundowanie nagród w konkur- sach) – 45% rodziców i 70% nauczycieli;
• uświadamianie, że ludzie (rodzice, szkoła) reagują na ich problemy, i otrzymywanie wsparcia psy- chologiczno-pedagogiczne – 16% rodziców, a 34% nauczycieli.
Rodzice w większym stopniu niż nauczyciele zauważają, że korzyściami dla ich dzieci wynikającymi ze współpracy szkoły z lokalnym środowiskiem są nauka odpowiedzialności za siebie i innych (17% ro- dziców i 12% nauczycieli) oraz ich rozwój duchowy (7% rodziców i 4% nauczycieli).
Wykres 6. Procent odpowiedzi rodziców i nauczycieli na pytanie: „Proszę wymienić najważniejsze korzyści, jakie odnoszą uczniowie dzięki współpracy szkoły z organizacjami i instytucjami w lokalnym środowisku”, n = 200 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO (RODZ_FGI, NAU_FGI).
Różnice w wymienianych przez rodziców i nauczycieli korzyściach dla uczniów związanych ze współpracą szkoły z instytucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokalnym nie są znaczne, jak pokazuje jednak analiza, nauczyciele wskazują poszczególne korzyści częściej niż rodzice. Różnica w wypowiedziach może być spowodowana tym, że:
• nie wszyscy rodzice wiedzą o wszystkich działaniach podejmowanych przez szkołę, a mogących korzystnie wpływać na rozwój ich dzieci lub
• nie są świadomi korzyści wynikających ze współpracy lub
• współpraca i prowadzone działania nie dotyczą wszystkich uczniów.
Być może należy zwrócić uwagę na to, w jaki sposób szkoły komunikują się z rodzicami i czy poru- szane są wówczas kwestie współpracy z środowiskiem lokalnym i możliwymi korzyściami dla uczniów,
wynikającymi z tego typu współdziałania. Takie spotkania mogą być źródłem informacji dla rodziców o działaniach i korzyściach dla uczniów, a dla szkoły o korzyściach, jakich jeszcze mogłaby taka współ- praca dostarczać z perspektywy rodziców uczniów i uczennic.
Współpraca szkoły lub placówki ze środowiskiem wpływa na rozwój środowiska
Głównym kryterium tego obszaru badawczego jest „użyteczność współpracy dla środowiska”. Ewaluatorzy starali się odpowiedzieć na pytanie, czy podejmowane działania wpływają na rozwój środowiska lokal- nego. Analiza tego obszaru zostanie oparta na porównaniu korzyści dla środowiska lokalnego wynikają- cych ze współpracy między nim a szkołą, wymienionych przez nauczycieli i partnerów szkoły.
Z zebranego materiału badawczego, na który składa się 638 wywiadów grupowych z nauczycielami i 626 wywiadów grupowych z partnerami szkoły, każdorazowo za pomocą metody doboru systematycz- nego wylosowano 200 odpowiedzi, które zakodowano tak jak pytanie wielokrotnego wyboru, stąd suma wskazań może przekraczać 200.
Najczęstszym pożytkiem dla środowiska przywoływanym przez 84% partnerów szkoły podczas wy- wiadów grupowych było wsparcie, które otrzymywali od szkoły przy organizacji różnego rodzaju wyda- rzeń i uroczystości lokalnych. Inne korzyści wynikające ze współpracy ze szkołą, a niosące pozytywne skutki dla środowiska lokalnego, które wymieniali partnerzy, to integrowanie społeczności (82% bada- nych), dobrej jakości proces edukacyjny i wychowawczy (77%). Nauczyciele również zwrócili uwagę na te kwestie. Wymienili jednak jako główną korzyść rozwojową dla środowiska dobrej jakości proces edu- kacyjny (68%), a następnie wskazali na integrację lokalnej społeczności przez działania podejmowane we współpracy ze szkołą – odpowiedziało tak 67% badanych nauczycieli.
Wszystkie wartości i kompetencje, nabyte przez uczniów w ramach pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły, są następnie przenoszone przez uczniów i realizowane w konkretnym środowisku, w którym uczniowie funkcjonują.
Pozyskiwanie przez środowisko lokalne aktywnych obywateli przygotowanych do odgrywania ról społecznych i lo- kalnych patriotów (zajęcia z uczniami, uroczystości, imprezy kulturalne i sportowe) (NAU_FGI)
Wykres 7. Procent odpowiedzi partnerów szkoły i nauczycieli na pytanie: „Proszę przedstawić wzajemne korzyści, wynikające ze współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym (lub instytucjami)”, n = 200
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO (PART_FGI, NAU_FGI).
Nauczyciele częściej niż partnerzy szkoły zwracali uwagę na kulturotwórczą rolę szkoły i podtrzymy- wanie tradycji lokalnych i narodowych (52% nauczycieli, 45% partnerów szkoły), na promowanie przez szkołę środowiska lokalnego przez między innymi uczestnictwo w różnego rodzaju konkursach na tere- nie całej Polski (49% nauczycieli i 17% partnerów szkoły) oraz na edukacyjną i uświadamiającą funkcję szkoły w stosunku do całej społeczności, a nie tylko do uczniów na przykład przez organizację akcji sprzątania świata, segregację odpadów, uczenie otwartości na inne kultury przez wymiany uczniowskie z innymi krajami Unii Europejskiej (36% nauczycieli i 28% partnerów szkoły).
STATYSTYKI SPEŁNIANIA WYMAGANIA
Analiza wykazała, że wymaganie najczęściej jest spełniane na poziomie wysokim. Taki wynik osiągnęło 75,1% szkół. Następny był poziom bardzo wysoki, który przyznano 19,7% badanych szkół, oraz poziom średni – 5,1% szkół. Poziom podstawowy został przyznany w jednej szkole (0,2%). Żadna szkoła nie otrzymała poziomu niskiego.
Wykres 8. Poziomy spełniania wymagania „Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokal- nego na rzecz wzajemnego rozwoju” od 1 stycznia 2014 do 31 grudnia 2014 roku, n = 666
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
Uwzględniając podział na typy szkół, można zauważyć, że poziom bardzo wysoki częściej przyznawa- no w szkołach ponadgimnazjalnych (27,4%), a najrzadziej w szkołach podstawowych (17%). Poziom wy- soki otrzymało najwięcej szkół podstawowych (78,3%), a najmniej szkół ponadgimnazjalnych (65,3%).
Poziom średni stanowił we wszystkich typach szkół około 5%. Poziom podstawowy został przyznany raz w szkole ponadgimnazjalnej.
Wykres 9. Poziomy spełniania wymagania „Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju” według typów szkół od 1 stycznia 2014 roku do 31 grudnia 2014 roku, n = 666 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SEO.
PODSUMOWANIE
Analiza pokazała, że w pewnym stopniu współpraca szkół i lokalnego środowiska odpowiada na wyzwa- nia współczesności, choć dalej w niektórych aspektach odbiega od oczekiwań. Pozytywnym zjawiskiem jest to, iż przedstawiciele organu prowadzącego za główną potrzebę, na jaką odpowiada szkoła, uznali potrzebę edukacji i opieki, zatem dostrzegają potencjał, jaki niesie szkoła dla samych uczniów, ale za- razem dla środowiska. Aspekt ten możemy również zauważyć w definiowaniu korzyści, jakie uzyskują uczniowie dzięki współpracy, ponieważ zarówno rodzice, jak i nauczyciele, za największy pożytek uzna- li rozwój uczniów. Do głównych korzyści zaliczono też: rozwijanie postaw prospołecznych (umiejętność zachowania się w miejscach publicznych, nawiązywanie nowych znajomości, praca z innymi ludźmi, niesienie pomocy i udział w akcjach dla potrzebujących), nauka tolerancji i empatii, dbanie o zdrowie, otwartość i aktywne spędzanie czasu wolnego. Dostrzeganie powyższych kwestii przez pracowników szkoły i partnerów lokalnych jest dobrym sygnałem. W odpowiedziach nie pojawiają się jednak kwe- stie związane z dyskusją na ważne społecznie tematy czy rozwiązywania lokalnych problemów. Szkoła nie została zauważona jako miejsce potencjalnego dialogu czy kształtowania aktywnych postaw obywa- telskich. Pozytywnie należy jednak ocenić polepszającą się jakość współpracy szkoły ze środowiskiem wraz z przechodzeniem na kolejne etapy edukacyjne. Dane pokazują, że jakość współpracy w szkołach ponadgimnazjalnych jest lepiej oceniana przez wizytatorów niż w gimnazjach i szkołach podstawowych.
Patrząc z perspektywy dojrzałości uczniów: gdy są starsi, powinni poznawać swoich potencjalnych pra- codawców i współpracować z nimi, decydować o sprawach lokalnych, wpływać i zmieniać otaczającą ich lokalną rzeczywistość. Miejmy nadzieję, że tak się właśnie dzieje.
REKOMENDACJE
• Zwrócenie uwagi na utrzymywanie jakości współpracy na wysokim poziomie na wszystkich eta- pach kształcenia, zwłaszcza w gimnazjach i szkołach podstawowych, ponieważ pozytywne do- świadczenia ze współpracy kształtują i wzmacniają aktywną postawę obywatelską u młodzieży.
• W szkołach ponadgimnazjalnych dostosowanie spotkań z osobami ze środowiska do potrzeb ucz- niów, tak aby były one dla nich rzeczywiście przydatne i uczące, a nie stanowiły tylko formalnego obowiązku.
• Otwarcie się partnerów na nową formę współpracy ze szkołą, opartą na debacie z młodzieżą i czerpaniu z ich potencjału, słuchaniu głosu młodych ludzi, tworzeniu im przestrzeni do dyskusji na ważne lokalnie tematy.
