Ewa Podrez
"Nauki fizykalne a etyka: uwagi na
temat stosunku pomiędzy naturą a
moralnością", A. G. van Melsen,
Warszawa 1970 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 14/1, 199-201
A n d re w G. v a n M e ise n : N a u k i fi z y k a l n e a e ty k a . U w a g i na te m a t s to
s u n k u p o m ię d z y n a tu r ą a m o ra ln o ś c ią , tłu m . S. Z a le w s k i, W a rs z a w a ,
P A X , s. 220.
J e d n y m z tr a d y c y jn y c h z a g a d n ie ń filo z o fii n o w o ż y tn e j je s t p ro b le m z n a c z e n ia w k ła d u n a u k p rz y ro d n ic z y c h n a p ra w id ło w e w id z e n ie is to ty c z ło w ie k a o r a z w y m a g a ń , ja k ie t a is to ta n a k ła d a n a c z ło w ie k a . T e m a t te n je s t p rz e d m io te m ro z w a ż a ń A indrev G. v a n M e lse n a w p ra c y N a u k i f i z y k a l n e a e ty k a . A u to r s w o je z d a n ie s f o rm u ło w a ł w e w s tę p ie „...m u s im y z b a d a ć to, czego ro z w ó j n a u k fiz y k a ln y c h u c z y n a s w o d n ie s ie n iu d o lu d z k ie g o p o g lą d u n a n a tu r ę , p o g lą d u n a s to s u n e k p o m ię d z y c z ło w ie k ie m a n a t u r ą i k o n s e k w e n tn ie p o g lą d u n a lu d z k ą w o ln o ść a w ię c ty c h c z y n n ik ó w , k tó r e ... b a rd z o śc iśle w ią ż ą się z w ła ś c iw y m w id z e n ie m e ty k i” . T e p o s z u k iw a n ia u ła tw ią , z d a n ie m a u to r a , z n a le z ie n ie a d e k w a tn e j o d p o w ie d z i n a p y ta n i a d o ty c z ą c e sp o s o b u fu n k c jo n o w a n ia p ie r w s z y c h z a sa d e ty k i i ic h m o ż liw ie w y ra ź n e g o s fo rm u ło w a n ia . W ś w ie tle t a k n a k re ś lo n e g o p ro g r a m u , v a n M e ise n , s k u p ia u w a g ę c z y te ln ik a n a z a g a d n ie n iu p r a w a n a tu r y w a s p e k c ie jeg o in te r p r e ta c ji f iz y k a ln e j i e ty c z n e j. N a d r z ę d n ą z a s a d ą d e te r m i n u ją c ą p o ję c ie n a tu r y (w z n a c z e n iu is tn ie n ia rz e c z y o k re ś lo n y c h p r a w a m i u n iw e rs a ln y m i) je s t p ra w o e w o lu c ji, ro z w o ju . T e n p r o g r e s y w n y c h a r a k t e r n a tu r y w y z n a cza n o w ą w iz ję c z ło w ie k a a t a z k o le i w p ły w a n a m o d y f ik a c ję z a ró w n o z a sa d e ty c z n y c h j a k i z a sa d k o n s ty tu ty w n y c h n a u k i. O b a t e p o r z ą d k i o k re ś la n e p rz e z z a s a d y e ty c z n e (p o rz ą d e k p ra k ty c z n y ) i z a s a d y k o n s t y tu t y w n e n a u k i (p o rz ą d e k te o re ty c z n y ) p o z o s ta ją w ś c isły m z w ią z k u z d ą ż e n ie m c z ło w ie k a d o „ b y c ia c z ło w ie k ie m w o b r ę b ie s w e j z ró ż n ic o w a n e j a k ty w n o ś c i”.
A k ty w n o ś ć t a w s f e rz e m o r a ln e j w y ra ż a s ta łe n a p ię c ie p o m ię d z y ty m , czy m c z ło w ie k je s t, a ty m czy m p o w in ie n b y ć . Z a s a d y e ty c z n e f u n k c j o n u ją im p lic ite w e w ła ś c iw y c h ty m a k ty w n o ś c io m n o rm a c h i w a rto ś c ia c h . I p o d o b n ie j a k e w o lu c ja n a u k i u w y r a ź n ia filo z o fic z n e z a s a d y p o r z ą d k u te o re ty c z n e g o , j a k ro z w ó j a k ty w n o ś c i lu d z k ie j u ja w n ia s e n s z a sa d e ty c z n y c h . I n n y m i sło w y , „ to czy m c z ło w ie k p o w in ie n
b y ć, z a w ie ra s ię im p lic ite w ty m czym c zło w ie k j e s t ” . T w ie rd z e n iu t e m u to w a rz y s z y r e f le k s ja n a d c h a r a k t e r e m d z ia ła n ia lu d z k ie g o . V an M eisen u m ie sz c z a tę p r o b le m a ty k ę w p e r s p e k ty w ie e w o lu u ją c e j rz e c z y w isto śc i h is to ry c z n e j i p rz y jm u je , że „ is to ta c z ło w ie k a z a w ie ra w so b ie o k re ś lo n e p re d e te rm im z m y , ty m sa m y m z a w ie r a je w so b ie taikże lu d z k a h is to r ia b ę d ą c a u rz e c z y w is tn ie n ie m te j is to ty ”, a n a s tę p n ie d o d a je , że „...k o n ieczn o ść w o d n ie s ie n iu do p r e d e te rm in iz m ó w je s t z a w s z e k o n ie c z n o śc ią im p lik u ją c ą w o ln o ść ” . Ś w ia d o m o ś ć f a k t u b y c ia o g ra n ic z o n y m , w ty m k o n te k ś c ie , s t a je się w ła ś c iw ą p rz y c z y n ą w ia r y w T ra n s c e n d e n tn e g o . R o z u m ie n ie T r a n s c e n d e n tn e g o , je s t d la M e lse n a , u w a r u n k o w a n e lu d z k im p o jm o w a n ie m s a m e g o sieb ie, a w ię c i tk w ią c y c h w n im im p lic ite z a s a d e ty c z n y c h . P rz e d s ta w io n a p o w y ż e j p ró b a r e k o n s tr u k c ji p o g lą d ó w v a n M e lse n a o g ra n ic z y ła się ty lk o d o p r e z e n ta c ji je d n e g o , g łó w n eg o w ą tk u d o c ie k a ń . S z e re g in n y c h z a g a d n ie ń zo sta ło w o m a w ia n e j p ra c y ty lk o n a s z k i c o w a n y c h w sp o só b n ie zaw sze p o z w a la ją c y n a ic h a d e k w a tn ą i n t e r p r e ta c ję . T ru d n o ś c i te s ą w y n ik ie m u s y tu o w a n ia się a u to r a „ N a u k f iz y k a l n y c h a e ty k i” n a z e w n ą tr z z a ró w n o n a u k fiz y k a ln y c h j a k i o k re ś lo n y c h s y s te m ó w e ty c z n y c h . Z a g u b io n y c z y te ln ik n ie z n a jd u je a u to n o m ic z n ie m o r a ln y c h r a c j i za p rz y ję c ie m ta k ie j k o n c e p c ji n a tu r y , j a k ą p ro p o n u je A n d re w v a n M ei se n . W b a rd z o o g ó ln ie n a k re ś lo n y m w iz e r u n k u n a u k fiz y k a ln y c h ta k ż e n ie d o s z u k a m y s ię a n i p ra w o m o c n y c h a r g u m e n tó w a n i ty m b a rd z ie j w y n ik a ją c y c h z n ic h tw ie r d z e ń e ty c z n y c h .
A z a te m , w y d a je się, że o b ra z n a tu r y , a k ty w n o ś c i lu d z k ie j i h is to rii o p a r ty je s t n ie n a w sp ó łc z e s n e j te o r ii n a u k i, ja k s u g e r u je ty t u ł k sią ż k i, a le n a ś w ia to p o g lą d z ie a u to r a o p a r ty m o p e w n ą w iz ję ś w ia ta . W iz ja ta ja k o całość, m o ż e in s p iro w a ć n a sz e p o s z u k iw a n ia , w s p o m a g a ć w s t a w ia n iu p y ta ń , w s k a z y w a ć n a p o tr z e b ę u z g o d n ie n ia p r z y ję te j d o k tr y n y m o r a ln e j ze w sp ó łc z e s n y m s ta n e m w ie d z y o św ie c ie i czło w ie k u . J e d n o c z e śn ie po szczeg ó ln e tw ie r d z e n ia , ja k i e to w a rz y s z ą ro z w a ż a n io m M e lse n a , p ro w a d z ą do s w o is te j o d m ia n y „ a g n o śty c y z m u a k sjo lo g ic z n e go” , a ty m s a m y m z a p rz e c z a ją m o ż liw o śc i ja s n e g o i w y ra ź n e g o p o z n a n ia ś w ia ta w a rto ś c i. T a k i s t a n je s t k o n s e k w e n c ją p r z y ję ty c h p rz e z a u to r a zało ż eń a n tro p o lo g ic z n y c h o p a r ty c h n a te o r ii e w o lu c ji i d a le j, te o r ii n a t u r y z a w ie r a ją c e j im p lic ite z a s a d y ety cz n e.
W z w ią z k u z o s ta tn im i u w a g a m i, w y d a je się , że o b o k słu sz n y c h p o s tu la tó w n a w ią z u ją c y c h do w sp ó łz a le ż n o śc i p o rz ą d k u te o re ty c z n e g o i p ra k ty c z n e g o n a te r e n ie o g ó ln ie p o ję te j w ie d z y o c zło w ie k u , sz e re g in n y c h tw ie r d z e ń d o m a g a s ię u ś c iś le n ia w p ro p o n o w a n y m p rz e z a u to r a k o n te k ś c ie .
d a n ia n a t u r y w y m a g a d o k ła d n ie js z e j c h a r a k t e r y s t y k i o d s tr o n y p r z e d m io tu fo rm a ln o -m e to d o lo g ic z n e g o . D a le j, s a m f a k t o p a r c ia z a sa d e ty c z n y c h n a p ła s z c z y ź n ie e w o lu u ją c e j n a tu r y d o m a g a się z a ró w n o m e to d o lo g iczn eg o ja k i e p is te m o lo g ic z n e g o u s p r a w ie d liw ie n ia z p u n k tu w id z e n ia e ty k i i n a u k fiz y k a ln y c h . A, ż e n a s t r u k t u r ę k a ż d e g o s y s te m u s k ł a d a ją się o p ró c z jeg o te z ró w n ie ż n ie d o p o w ie d z e n ia , b łę d y i w ie lo z n a c z n o ści, to te ż le k tu r a p r a c y A n d re w G. v a n M e lse n a N a u k i f i z y k a l n e a e ty k a z a s łu g u je n a sz c z e g ó ln ie u w a ż n e o d c z y ta n ia . E w a P o d re z
