Metodyka i metodologia budowy regionalnej infrastruktury informacyjnej
Roman KOROSTENSKYI, Piotr HAJDER
♦Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie,
♣Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Korostenskyi@gmail.com, Piootr.Hajder@gmail.com
Streszczenie
Tematem rozdziału jest analiza metodyki i metodologii budowy regio- nalnych systemów informacyjnych. Praca rozpoczyna się od określenia wzajemnych relacji pomiędzy krajowym i regionalnymi systemami in- formacyjnymi. Następnie, sklasyfikowano zadania stojące przed syste- mami tej klasy oraz przedstawiono trzy alternatywne scenariusze ich budowy i wdrożenia. Dalej, omówiono architekturę funkcjonalną sys- temów oraz koszty poszczególnych etapów ich cyklu życia. Rozdział jest adresowany do osób zajmujących się wdrażaniem systemów informa- cyjnych w jednostkach samorządu terytorialnego.
1. Wprowadzenie
Kluczowym zadaniem stojącym przed administracją publiczną wszelkich szcze- bli jest zapewnienie stabilnego rozwoju kraju, w szczego lnos ci, w obszarach: so- cjalnym i ekonomicznym. Istotnym czynnikiem wpływającym na taki rozwo j jest dostępnos c , jakos c oraz poziom wykorzystania infrastruktury informacyjnej. Do- tychczasowe badania w tym obszarze, skoncentrowano na problemach projekto- wania, budowy oraz eksploatacji infrastruktury o zasięgu ogo lnokrajowym.
Zgodnie z definicją, Infrastruktura Informacyjna Państwa (IIP) to zestaw norm, zasobo w, proceso w oraz systemo w informacyjnych, warunkujących sprawne funkcjonowanie społeczen stwa, gospodarki i kraju oraz innych zasobo w, proce- so w i systemo w informacyjnych [1]. Z punktu widzenia teorii systemo w IIP to hierarchia wielowarstwowa [2], kto rej najwyz szym poziomem są dokumenty normatywne, najniz szym zas systemy obsługi zadan publicznych.
Chociaz zasoby IIP są szeroko wykorzystywane przez samorządy, w obszarze zainteresowan tych ostatnich lez ą gło wnie Regionalne Infrastruktury Informacyj- ne (RII), kto rych zasięg działania jest ograniczony do gminy, powiatu lub woje- wo dztwa, a gromadzone i udostępniane przez nie informacje są adresowane spe-
cjalnie do odbiorco w z tych obszaro w. Przy budowie RII obowiązuje zasada pragmatyzmu informacyjnego, zgodnie z kto rą infrastruktura powinna uwzględ- niac : poziom rozwoju gospodarczego regionu; dostępne w nim technologie in- formacyjne; zasoby wiedzy społecznos ci lokalnej oraz poziom kultury informa- cyjnej i informatycznej mieszkan co w. RII charakteryzują s cisłe powiązania z in- nymi składnikami infrastruktury regionalnej, ro wniez jej wpływ na funkcjono- wanie regionu jest wielokrotnie większy niz infrastruktury krajowej.
Pierwszoplanowym zadaniem badan , pos więconych budowie RII powinno byc okres lenie społeczno-gospodarczej zawartos ci regionalnej infrastruktury infor- matycznej, poprzez uszczego łowienie pojęcia kapitału infrastrukturalnego, będą- cego zbiorem relacji pomiędzy podmiotami w obszarze jego budowy i wykorzy- stania. Przemiany, kto re nastąpiły po 1989 roku, spowodowały rezygnację Pan - stwa z aktywnego udziału w rynku telekomunikacyjnym, kto ry ograniczył się do funkcji regulatora. W rezultacie, podmiotami kapitału infrastrukturalnego są:
prywatne firmy informatyczne i telekomunikacyjne, mieszkan cy, będący odbior- cami usług oraz, w ograniczonym stopniu, Pan stwo. Budowa, a następnie eksploa- tacja RII powinna kaz demu z podmioto w przynosic korzys ci o charakterze spo- łeczno-gospodarczym.
Opisywane dalej badania dotyczą metodycznych i metodologicznych aspekto w budowy regionalnej infrastruktury informacyjnej. Pojęciem infrastruktury bę- dziemy okres lac RII, obejmującą swym zasięgiem co najwyz ej wojewo dztwo. In- tegralnością informacyjną regionu, nazywac będziemy włas ciwos c RII, zapewnia- jącą ro wnomierny dostęp do spo jnych zasobo w informacyjnych wszystkich zain- teresowanych podmioto w regionu.
2. Budowa regionalnej infrastruktury informacyjnej
Budowa regionalnej infrastruktury informacyjnej powinna byc uporządkowa- nym procesem, złoz onym z szeregu wzajemnie powiązanych etapo w, opisanych za pomocą stosownej strategii. Strategia budowy RII powinna uwzględniac plany zawarte w narodowych i regionalnych strategiach rozwoju informatyki. Najwaz - niejsze zadania budowy RII sklasyfikowano na rys. 1.
W większos ci przypadko w, bazy prawne okres lające społeczen stwo informa- cyjne dla infrastruktury pan stwowej i regionalnej są toz same. Zauwaz alne ro z ni- ce pojawiają się w miejscach, gdzie wykorzystywane są akty prawa miejscowego, definiowane na poziomie wojewo dztwa, powiatu, gminy lub ich związko w. Bazę prawną będą tworzyc ro wniez porozumienia dotyczące realizacji zadan publicz- nych o charakterze ponadregionalnym, zawarte pomiędzy jednostkami samorzą- du terytorialnego lub między jednostkami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej, a takz e inne akty prawne, informacje, komunikaty, ob- wieszczenia i ogłoszenia, w szczego lnos ci dotyczące s wiadczenia usług komunal- nych podmiotom funkcjonującym na danym obszarze.
Zadania budowy regionalnego systemu informacyjnego
Tworzenie i rozwój bazy prawnej regionalnego społeczeństwa informacyjnego
Tworzenie środowiska informacyjnego,
zapewnienie bezpieczeństwa informacyjnego
Tworzenie elektronicznego samorządu oraz rozwój komercji elektronicznej
Rozwój kapitału ludzkiego
Tworzenie rynku wiedzy oraz
usług informacyjnych
Tworzenie rozwiniętej infrastruktury
dostępowej
Rozwój regionalnej
branży IT
Budowa jednolitej międzyregionalnej przestrzeni informacyjnej
Rys. 1. Podstawowe zadania budowy regionalnej infrastruktury informacyjnej oraz ich wzajemne powiązania
Innym, kluczowym problemem rozwiązywanym na etapie projektowania RII jest okres lenie jej relacji z infrastrukturą informacyjną Pan stwa. Rozwiązanie powyz szego problemu moz e byc oparte na trzech alternatywnych scenariuszach.
Pierwszy z nich, zakłada wysoką programową, informacyjną oraz sprzętową nie- zalez nos c obu infrastruktur. W rezultacie, powiązania pomiędzy nimi są mini- malne, co sprzyja efektywnemu wdroz eniu infrastruktury regionalnej, bez wzglę- du na funkcjonalnos c infrastruktury krajowej. Za wykorzystaniem takiego podej- s cia, przemawiają istotne błędy popełnione w latach 90-tych w procesie budowy IIP. Były one konsekwencją prawnej, organizacyjnej, informacyjnej oraz informa- tycznej autonomizacji zasobo w i systemo w tworzących IIP. W efekcie, wzajemne wspo łdziałanie komponento w IIP jest do dzisiaj utrudnione. W szczego lnos ci, w wyniku wysokiej nadmiarowos ci ma miejsce dezintegracja informacyjna, skut- kująca niemoz nos cią wymiany zasobo w danych pomiędzy składnikami infra- struktury, a s wiadczenie usług informacyjnych na zewnątrz (przykładowo, na rzecz RII) jest utrudnione, czasami wręcz niemoz liwe. Tak więc, autonomizacja RII względem IIP, z jednej strony, zapewnia moz liwos c nieskrępowanego tworze- nia infrastruktury regionalnej w oderwaniu od niedoro bek IIP, z drugiej jednak, implikuje niepotrzebne dublowanie w niej szeregu zasobo w informacyjnych oraz sprzętowych.
Drugi scenariusz, zakłada budowę infrastruktury regionalnej, w postaci zbioru dodatkowych poziomo w. Zaletą takiego rozwiązania jest minimalizacja wszelkiej nadmiarowos ci w informacyjnej infrastrukturze Pan stwa. Z drugiej jednak strony,
znane niedoskonałos ci IIP, mogą prowadzic do budowy nieefektywnego, a nawet niesprawnego eksploatacyjnie rozwiązania.
W odro z nieniu od powyz szych scenariuszy, proponuje się alternatywne podej- s cie, uwzględniające regionalny charakter infrastruktury, kto re opiera się na na- stępujących kluczowych załoz eniach: a. interoperacyjnos ci systemo w teleinfor- matycznych, zastosowaniu wspo lnej infrastruktury organizacyjno-technicznej, badawczej, projektowej oraz edukacyjnej; b. szerokim wspo łdzieleniu informacji, eliminującym wszelkie typy nadmiarowos ci oraz upraszczającym aktualizację gromadzonych zasobo w informacyjnych; c. maksymalnym wykorzystaniu komer- cyjnej infrastruktury dostępowej do kontaktu z uz ytkownikami.
Bez względu na zastosowany scenariusz budowy, infrastruktura regionalna po- winna byc zintegrowana informacyjnie z infrastrukturą krajową, tj. system złoz o- ny z obu typo w infrastruktur powinien byc transparentny informacyjnie. Jednak ich integracja nie powinna byc posunięta zbyt daleko. Przykładowo, w popular- nym obecne modelu obliczen w chmurze ma miejsce centralizacja przechowywa- nia zasobo w informacyjnych, zapewniająca ich mobilnos c . W przypadku infra- struktur informacyjnych, centralizacja powinna byc stosowana w przemys lanym zakresie, w szczego lnos ci komponenty systemu posiadające charakter regionalny, powinny jawnie występowac w architekturze RII.
Strategia budowy RII nie powinna ograniczac się do realizacji infrastruktury zapewniającej dostęp mieszkan co w regionu do zasobo w informacyjnych groma- dzonych i przetwarzanych przez samorządy. Ro wnie istotnym jest tworzenie ko- mercji elektronicznej oraz rozwo j regionalnej branz y IT. W przeciwnym przypad- ku, obserwowana przez ostatnie dziesięciolecie tendencja migracji absolwento w wysokotechnologicznych kierunko w studio w będzie się nasilac .
Funkcjonalna architektura regionalnej infrastruktury informacyjnej została przedstawiona na rys. 2. Z punktu widzenia efektywnos ci wykorzystania RII, za kluczowe nalez y uznac następujące komponenty funkcjonalne:
1. Regionalne bazy danych, od spo jnos ci i kompletnos ci kto rych zalez y rzetel- nos c udzielanych informacji i poprawnos c podejmowanych decyzji;
2. Metainformacyjne zbiory materiałów metodologicznych, okres lające zasady przetwarzania informacji i podejmowania decyzji. Nieaktualnos c zbioro w, będzie powodowac podejmowanie niepoprawnych decyzji;
3. System komunikacji zdalnej i bezpieczeństwa. Poniewaz regionalne systemy informacyjne przetwarzac będą ro wniez dane wraz liwe, RII musi zapewniac pełne bezpieczen stwo przesyłania informacji i autentyfikacji uz ytkowniko w.
Istotnym zadaniem rozwiązywanym na etapie eksploatacji RII jest permanent- ne doskonalenie wykorzystania infrastruktury. Wymaga to opracowania i wdro- z enia instrumentarium kompleksowej oceny stanu i potencjału rozwojowego in- frastruktury wraz z okres leniem przyszłych zmian w infrastrukturze, a takz e me- chanizmo w organizacji systemo w monitoringu społeczno-gospodarczych charak- terystyk regionu. Zagadnienia te wychodzą poza ramy niniejszej publikacji.
Regionalne bazy danych Źródła danych
Konwerter danych w informację
Repozytorium informacji
Generator prezentacji informacji System informacyjny
samorządu Inteligentna analiza
informacji Operatywna analiza informacji
System informacyjny obywateli
Użytkownik 1
Ogólnopolskie bazy danych
Metainformacyjne zbiory materiałów metodologicznych
Katalog wskaźników informacyjnych
Informacyjne potrzeby użytkowników
Konwerter reprezentacji danych
System komunikacji zdalnej i bezpieczeństwa
Użytkownik
2 Użytkownik
3 Użytkownik
4 Użytkownik
n Rys. 2. Architektura funkcjonalna regionalnego systemu informacyjnego
3. Koszty eksploatacji systemów
Obawy samorządo w planujących budowę i wdroz enie infrastruktury najczęs ciej wiąz ą się z długoterminowymi kosztami jej utrzymania. Z teorii projektowania systemo w informacyjnych wiadomo, z e kaz dy etap cyklu z ycia dowolnego syste- mu generuje koszty, przy czym koszty te w istotny sposo b zalez ą od rozmiaru sys- temu, jego funkcjonalnos ci oraz zakresu wykorzystania. Najczęs ciej analizowa- nymi etapami cyklu z ycia są: projektowanie; budowa i wdroz enie, eksploatacja oraz jego utylizacja.
Na rys. 3 zaprezentowano rozkład koszto w pomiędzy poszczego lnymi etapami cyklu z ycia RII i kategoriami wydatko w. Z kolei na rys. 4 pokazano wartos c po- szczego lnych komponento w RII, dla ro z nych typo w podmioto w.
a. b.
59%
3%
28% 9%
Projektowanie, w tym pozwolenia Budowa i wdrożenie
Utylizacja Eksploatacja
55%
11%
32%
2%
Zapewnienie jakości Odtworzenie Ogólne Materialne
Rys. 3. Struktura sumarycznych koszto w funkcjonowania RII: a. Struktura koszto w suma- rycznych; b. Rozkład koszto w pomiędzy kategoriami. Z ro dło: Badania własne
73% 62%
49%
31%
62%
32% 30% 27%
88%
69%
44% 35%
19%
21%
24%
32%
34%
43% 41%
38%
10%
22%
42%
46%
8% 17%
27% 37%
4%
25% 29% 35%
2% 9% 14% 19%
1997 2002 2007 2012 1997 2002 2007 2012 1997 2002 2007 2012 10
20 30 40 50 60 70 80 90 100
innowacyjne Podmioty gospodarcze
Względny udział kategorii w wartości [%]
Administracja publiczna
Informacja Oprogramowanie Sprzęt
Uczelnie wyższe i przedsiębiorstwa
Rys. 4. Udział poszczego lnych komponento w w wartos ci infrastruktury informacyjnej.
Z ro dło: Badania własne
Bibliografia
[1] J. Oleński, Infrastruktura informacyjna państwa w globalnej gospodarce, Warszawa:
Nowy Dziennik sp. z o.o. i Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych, 2006, p. 710.
[2] C. S. Wasson, System Analysis, Design, and Development: Concepts, Principles, and Practices, New Jersey: Wiley-Interscience, 2005.
