KOLOR KWIATOW DRZEWA SALA

Krzysztof Olszewski

KOLOR KWIATOW DRZEWA SALA PRZYPOMINA, ZE WSZYSTKO CO ROZKWITA, NIECHYBNIE SCZEZNIE ^- 0 WPLYWIE NAUKI BUDDYJSKIEJ 0 NIESTAtOSCI WSZECHRZECZY

(

MUJOKAN

)

NA ESTETYK£ JAP0NSK4 OKRESU HEIAN (IX-XII W.)

Glosdzwonuze swiatyniGion Nicsieechonietnvafoscivvszec’nrzeczy

A

kolorkwiatow drzewasala

Przypomina,zewszystko,co rozkwita, niechybnie sczeznie.

Heike monogatari(OpowiescorodzieTaira)¹

1 Oryg.:Gionshojanokaneno koeshogydmujonohibikiari.Sharasojuno hananoirojbsha hissuino koiowari o arawasu.Por.TakahashiSadaichi(red.), Heikemonogatari (OpowiescorodzieTaira), Kodar.sha,Tokio1972,s.51.

Od

powyzszego fragmentu rozpoczyna si?Opowiesca rodzie Taira, najwybitniejszyjapoiiski utworz gatunkutzw. opowiesci wojennych. Powstalaokoto1219 opowiescbardzoplastycznie,na szerokimtiehistorycznym, przedstawiawojne

domowq

pomiedzy rodami Taira i Minamoto, ktorazakonczyta sit? kl?ska Tairow.

Jednoczesnie raysli zawarte

w tym poczatkowym

fragmencie

mozna

traktowac jakomottocaiegoeposu -nastrojem przemija- nia, nietrwalosci nie tylko krotkiego zycia wojownika, ale tez wszystkichformtegodoczesnegoswiata,nastrojemniechybnego upadku, konca nawet tych, co obecnie ptawia si?

w

bogactwie

iprzepychu.jestprzepojonecate dzielo.

W

niniejszymteksciepodjeta zostanieproba oiyginalnegospoj- rzenianareprezentatywnedziela sztuki japonskiejokresuHeian

(IX-XH

wiek) przezpryzmatwlasnie buddyjskiej koncepcji nie- stalosciwszechrzeczy (mujdkan)jakoichdominantyestetycznej.

Na

przykladzieanalizyfragmentowtakich

utworow

literackich, jak wiersze uiaka ze zbioru Dziesi$c tysigcy lisci (Man'yoshu), czy

Pamidnik

zTosy KinoTsurayukiego, czytezwreszciemalarstwa

parawanowego

pokazanyzostanie

ogromny wplyw

nauki buddyj- skiejnaestetyk? japonskqomawianych okresow.

Co

wi?cej,bez uwzgl?dniania

wplywu buddyzmu

(szczegolnie koncepcjigloszonvch 242 przezprzedstawicieli SektyCzystejZiemi- Jndoshu) nie

mozna

wlasciwie zinterpretowac wieluelementowczy

motywow

pojawia- j^cychsie

w

owczesnychdzielachsztuki.Artykulten

ma

tezna celuukazaniezmian

w

rozumieniukategoriimujoiroznychsposo-

bow

jejprzedstawienia,interpretacji

w

sztucejaponskiejnaprze- strzeniczterechwiekow.

Poj?cie

mujo

stanowilojeden z najwainiejszych buddyjskich terminowteologicznych, chocjuzna grunciejaponskimdoczekato si? calkiem nowej interpretacji. Pierwotnie termin ten (b?dqcy tiumaczeniem-poprzezchinski-sanskryckiegoslowaanitya₎za-

rowno w

buddyzmie mahajanistycznym, jak i hinajanistycznym oznaczal nietrwalosc, niestalosc,skonczonosc wszelkichbytowiich uwiklanie

w

niekohczace si? inkarnacje, nieodhjcznie zwia,zane z cierpieniem, od klorego wyzwoleniem moglo bye dopierodo- stgpienienirwanyk

-

W

buddyzmiehinajanistycznymtakoncepcjateologicznawyrazanabyla zapomocatetradysho gyo

mu

jo 'wszelkie bytysa nietrwale'. Natomiast koncepcjamujobardzo szybkonabraia

w

Japoniinowegowymiaru,stajacsi?

jednymznajwainiejszychwyznacznikowestetyldjaponskiejokresowHeian

iKamakura.Cierpieniezwi^zanez niestaioscia, ulotnoscig zycia eziowieka, jegouwiklaniem

w

kolejne inkarnacje podkresiajciuiywane

w

okresie Ka- Krzysztor Olszewski

Term

in

mujo

^{pojawia si?}

w

literaturzejaponskiej juz dosyc wczesnie,poniewaz -jakoclnotowuje

Kogo

daijiten(Wielkislow- nik starojaponskiego)-_jednozpierwszychwystapientego siowa obserwujemyjuz

w dwoch

wierszachzpierwszejjaponskiej antolo- giipoezji- Man'yoshu (Dziesigctysi?cy

Usd

)3. Oto

w

ksi?dze 16.

antologiizamieszezonesa

dwa

wiersze (pod

numerem

3849i3850) opatrzonekomentarzem: Wierszetebylyzapisanenainstrumencie koto

w giownym

pawilonie

w

swiqtyni

KawaraA We

wst?piekotoba- gaki⁵ do pierwszego z tych wierszy czytamy:

Dwie

piesni wyrazajqce ubolewanie

nad

niestalosdqtegosiviataG. 1choc

samo

siowomujo

me

pojawiasi?

w

kolejnych

dwoch

utworach majacych

metrum

krotkiej piesni japonskiej tanka, tojednak za

pomoca

roznych obrazow poetyckich wyrazaja one po raz pierwszy

w

literaturzejaponskiej toprzekonanie,ktore^inialostac si?

wazna

dominantaestetyczna

w

sztucejaponskiej

w

kolejnych wiekach.

Przy

czym -

bioracpod

uwage

srodki wyrazupoetyckiego

-

na wi?ksza

uwag?

zaslugujepierwszyzwymienionych utworow:

makura^metafory:mujono kaze‘wither ulotnosci’,mujono^teki‘ulotnosc/ 243 nietxwalosctowrog,nieprzyjaciel’,mujonosatsuki‘morderczyupior ulotno- sci'.Por.NihonDaihyakka zensho(WielkaEncyclopediaJaponii pelnaedycja),

DVD-Rom,Shogakkan,Tokio 2003; Kogodaijiten {Wielkislownikstarojapon- skiego),NakadaNorio(red.),Shogakkan,Tokio1983,s.1593.

3 _Jestrzecza ciekawg, zeterrain tennie pojawilsi?anirazu

we

wczesnych kronikachjapohskich, jak np. Kojiki {Ksiedze dawnych wydarzen) czy tez Nihonshoki (Kronice japonskiej), ktorych estetyka charakteryzowala si?

znikomymi wpiywami teologiibuddyjskiej.Rowniez

w

antologiiMan'ydshu terminmujuniewyst?puje

w

wierszach -ⁱkomentarzach donich-napisanych przezpoetowzyjgcychprzedIIpol.VIIwieku,co wystarczaj^co potwierdza buddyjskggenez? omawianego^pojecia.Por.:Kogodaijiten, dz. cyt.,s.1593.

4 _Oryg.:Kawaraderano butsudd no urani,yamatokoto no omotenian.

Por^.:NakanishiSusumu,

Man

'ySshu (Zbior dziesigciu^{tysiecylisci)},t.4,Kodan- sha,Tokio1978,s.46.

5 Wiersze

w

klasycznych japohskichantologiach poezjiopatrzonebywaly dwomarodzajamikomentarzy:^tzw.kotobagaki-czylikrotkimwst?pempo- dajqcym autorstwo wierszaⁱokolicznoscijegopowstania(cz?ste sainforma- cjeonastrojupoetyckim,ktory zainspirowa!tworc? doskompowaniadanego utworu) oraz pojawiajacym si? czasami dodatkowym komentarzem,^tzw.

sachu (dost ‘uwagipolewej strode’),

w

ktorymredaktorzyantologiipodawali dodatkoweobiasnienia do danego wiersza (np. ocen? wiersza, informacje otyna, gdzie by!przecliowywanyitp.).

6 Oryg:.yononakanomujooitoeruutanishu. Por.:Nakanishi,dz.cyt,t.

4,s.46.

Kotorkwiaidwdrzemasala

Ikishininofutatsunoumio itohashimishihohino

yamao

shinohitsuru

kamo

^7.

Posrodzyciaismierci Oceanowotchlani Jakze okrutnej-

Wymarze

sobie gore, Ktorej nieliznafale?

Zycieismiercczlowieka,swiatdoczesny wrazzwpisanym

w

nie- go

odwiecznym prawem karmy

warunkujacymclqgniekonczqcych

sit?inkamacjizostaly

w tym

wierszuwyrazoneza

pomocq

^alegoni

dwoch

oceanow, posrodku ktorych podmiot liryczny pragnie

wymarzyc

sobiegore, ktorej nie liznelyby fale przyplywu, gdzie czlowiekwolnybylbyodcierpieniaciqglych wcielen, gdziemoglby - _bye

moze -

dostapic nirwany. Jednoczesnie przyplywaj^ce

iodplywaj^cefale,ktore

w

mgnieniu oka(isshun‘mgnienieoka'- wedlug buddystow nawet

w

^{tak krotkimczasie nie}

mozna mowic

otrwalosci, staloseiczegokolwiek) zmywajttwszystkozeskal,sq

w tym

utworze alegorycznvm przedstawieniem teologicznej koncepcjimufo.Wartozwrocic jeszcze

uwage

nasymbolik? gory'

w omawianym

utworze. Gora

-

od

dawna w

mitologii chinskiej miejsceswiete,poswi^cone

bogom

(tewierzeniazostalyrowniez 44

przeniesione na terenJaponii - wystarezy

wspomniec

o Pi?ciu Swietych Gorach

w

^Chinachianalogicznie Swi^tyniachPigciuGor -gosanji -

w

KiotoiKamakurze),jawisi<?jakojedynytrwaly, staly elementdoczesnegoswiata,jako nadziejaiucieczkadlacztowieka

w

obliczugrozy„zyciaismierci[dwoch] oceanow”.Jednoczesnie gorajest cz<?stopojawiaj^casit?

w

ldasvcznejpoezji japonskiejale- goriq dalekiejitrudnej drogieziowiekadoosi^gni§ciasafari,oswie- cenia buddyjskiego.

Kolejnvm

znanym utworem

poetyckim, zawieraj^cym prze- sianieoniestalosci,nietrwalosci tegoswiata, jestpowstaly praw- dopodobnie napoczatku

X

wiekuwierszpt.Irohauta (Piesn Iroha), ktory stal sit?pozniej najslynniejszym akrostychem^japoriskim8. Przyjrzyjmysit?starojaponskiemu oryginalowitejpiesni.

7 Cyt.za:Nakanishi,dz. cyt.,t.4,s.46.

8 Wiersze ulozone ze wszystkich moziiwych^sylabjaponskiego pisma sylabieznegokanabyly popularne

w

epoceIleian.Sposrodnichzdecydowa- nienajpopulamiejszybylutworIrohauta-naiezytutajzauwazyc, ze wedlug kolejnosci alfabetustosowanej wIroha... bvtyuldadane sfownikijaponskie jeszcze

w XX

wieku. KolejnoscCajest nadalstesowanam.in.donumerowania podpunktow

w

dokumentachprawniezyeh.

Ki-ZysrtofOlszewski

Irohanihohedochirinuru

wo

wagayotarezo tsunenaramu uwi no oku yamakefu koeteasaki

yume

^mijiwehi

mo

sezu^y.

Chockolorysicrmenia, Sczezng, bo ktoz^jestwiecznv

Na

tymswiecie?

Przekraczajqcdzis NiedostepnegoryKarmy Nie bpdp^{snilplytkichsnow.,} Anisipnieupijp.

Autorstwowierszatradycja literackabardzo dtugo przypisywa- ta zyjqcemu

w

VIII

wieku

slynnemu reformatorowi buddyzmu, mnichowiKukai’owi, jednak cechyjpzykowe tegozabytku wska- zuj^na znacznie pozniejsze jegopowstanie^10.Wiersz

—

^procztego,

ze stal sip najpopulamiejszym akrostychem starojaponskim - zawieralrdwniezbuddyjskie^przesianieoniestaloscidoczesnego swiata, o koniecznosci odrzuceniaprzyziemnych blaskow,„kolo- row”ipodqzaniadrog$

karmy

azdoosiqgnipcianirwany(notabene Piesn Iroka uznaje^sipza tlumaczenieindyjskiej piesni

0

^snieznych

gorach-_nalezqcejdogatunkugatha-wlasnie^zSutry Nirwany).

Choc samo

^wyrazenie

mujo

niepojawiasip

w omawianym

utwo- rze, jednak sens pytania retorycznego

waga

yo tare zo tsune

naramu

‘ktoz na

tym

swiecie jest wiecznv?’ jako wyrazajqcego ideemujo wydajesipoczvwisty. Jednoczesnie

mamy

do czyniema

w tym

utworzezalegorycznym przedstawieniem^{drogicziowieka} donirwanyjako przekraczania^dalekich,osniezonych „gorkarmv’

(wyszukanaartystycznie metafora:udrpkakolejnych wcielenjest jaktrudzdobywaniawyniosiychszczytowgorskich).„Ktozna

tym

swieciejestwiecznv?”

-

sta

;d (trochppodobniejak

we

wczesniej

omawianvm

lirvku z

Man

’ydshu)podmiotlirycznywybierauciecz- kp - chod^tylkopozornq

-

odblaknqcych ..kolorow tego^swiata”, pogrqzajacsie,wrecz„roztapiaiac sip”posrodoclleglych,osniezo- nychgor, istniejacychgdziesnapograniczujawyisnu.Buddyjska koncepcja teologiczna ^nabraia

w tym

wierszu zupelnie

nowego

wvrazu

-

nastrojem ulotnosci, mujo przepojone sa wszystkie obrazy poetyckie zawarte

w

utworze. ^Biale, osniezone szczyty jakby nawpolzesnuze znikajacymposrodnichpielgrzymemzdaja

9 Cyt.za:NihonDaihyakkazensho,dz. cyt.Tekstzosta!podanytutaj

w

transkrypcji uwzglpdniajgcejtzw.historyczneuzycie alfabetusylabicznego kana, niczgodnej wprawdzie ze wspotczesna wvmow;i,ale blizszej fonologii japohskiej zIX-Xw.

10 Najstarszy znany odpistegopoematupochodzi z 1079r.For.:Nihon Daihyakkazensho,dz.cyt

Kotorkwiatowdrzewasdla

siejeszczebardziejulotne,nierealneniz „blaskitegoswiata”,od ktorychpodmiotliryczny stara sie uciec.

Jakwierzono

w

JaponiinaprzetomieX/Xlwieku,

w

1052miaJa rozpoczgcsieostatniaepokaswiata buddyjskiego- epoka

mappo

‘upadku Prawa’,poktorejmialonast^pic juz tylkonadejscie

Buddy

Majtreja. Stadjestrzeczq zrozumiatq,iznastrojeeschatologiczne, swiadomoscschvfkowosci musiaiy

dominowac w

owczesnejsztu- ceⁱestetycejaponskiej.

Choc

nieulegawqtpliwosci,izcaiaowczes- na sztuka japohskazprzelomu X/Xlwiekubvla

w

mniejszymlub wiekszyra stopniu przepojona teologiq buddyjskq, tojednaknaj-

wiekszy

wplvw buddvzmu mozemy obserwowac w dwoch

dziedzi- nach:

w

malarstwie (szczegolnie

w

malarstwie

parawanowym

^- bydbue,choc takze

w

tzw. raigozu-maiowidlachprzedstawiajacych

Budde Amid§

zstepujqcego

w

otoczeniu boddhisatwow po dusze zmarlego)oraz

w

buddyjskiejarchitekturze sakralnej (najwybit- niejszy przyktad stanowi kompleks architektoniczny klasztoru Byodoin

w

UjiniedalekoKioto).

Do

najbardziejwartosciowychdzieireprezentujqeychobapowyz- szenurty

w

malarstwie epoki Heian, ktore dotrwalydo naszych czasow,nalez^:Senzuibyobu(

Parawan

znadgorirzek

)H

_{oraz raa-} lowidloraigozu naprawych bocznvch wrotach wiodacych doMali 246 Feniksa(Hoodo)

w

klasztorze Byodoin^12. Znajduj^cysieobecnie

w

zbiorach

Muzeum Narodowego w

KiotoparawanSenzui bydbu sklada sie 2 szesciupaneli (l^cznewymiary: 146,4

x

256,2cm)

iprzezdlugiokreswykorzystywanyby!podczasobrzeduinicjacji buddyjskiej

w

swia.tyni Toji

w

Kioto.

Swoim

stylemmalarskim

11 ParawanSenzui byobunamalowanyzostaipod koniec XI w.dlaswia.tyni

Kamo w

Kioto,patronujacejowczesnejstolicyJaponii.Parawany

w

tymstyiu powstawaly

w

znacznejilosci

w

epoce Heian. jednak Senzui byobujestjedy- nym, ktoryprzetrwaldoczasow obecnych. Juz jednakprzcchowywany w cesarskim skarbcuShosoin

w

NarzeRejesirskarbaw swiqtyniTodaiji(Tudaiji kenmotsu cho - sporzqdzony

w

VIIIw.)podaje wyraznie.izwsrodzgromadzo- nych

w

swiatyni dziei sztulciznajdowalysi<? takze parawanynasladujqce populamy

w

Chinachstylmalarskisansuiga.

12

W

1052r.- wlasnie

w

roku,ktorymialzapoczqtkowac ereUpadkuPra-

wa-Fujiwarano Michinaga przemianowai swojq pelnq przepychu rezydencje

w

Ujinaswiatynii?,

w

ktorejzamierzaioddawacczescBuddzie Amidzie.Rok pozniej

w

gtownympawilonie swiqtyni-MaliFeniksa-odsloniety zostaiposqg Amidydiuta mistrzaJocho.Calykompleksarchitektonicznywrazzprzylega- jacym do niego japohskimogrodemstanowic mialziemskie wvobrazenie,od- bicieZachodniego RajuBuddy Amidy.

Wskutekznacznegozniszczeniamalowidia naprzestrzeniwiekow, wrota doHaliFeniksazostaiyoclrestaurowaneprzed kilkunastulatyiobecny obraz raigozujestreplika.oryginaiu.

Krzysztof Olszewski

Parawan

^{znadgorirzek nawi^zujedo}

populamego w

Chinach

w

czasach dynastii

Tang

stylu malarskiego, nazywanegosansuiga malarstwogorirzek’.Terrain tenbyl zjednejstrony

okreslemem

raalarstwakrajobrazowego (wprzeciwienstwiedoportretow czy seen alegorycznych),^{z drugiej} jednakmalowidia ‘gor.irzek ce- chowala -

wzorowana

natzvv.chinskim„malarstwieliteratow

-

specyficzna,alegoryczna zasada kompozycjielementowkrajobrazu.

Elementyte bylymianowicie zestawianena obrazie na zasadzie kluezasymbolieznego^(np.zurawieisosny - poniewaz oba^s,'isym- bolami dlugowiecznosci).Przy brakuperspektywy

-

cechuj^cym owczesne malarstwo zarowno chinskie, jak i japonskie

-

oraz wskutek

wzajemnego

przenikaniasit^fragmentowkrajobrazu(np.

gorystopniowo przechodzg

w

obloki. rzekastaje siedrogq) od- czucienierealnosci, aletakzepewnejniestalosci, ulotnoscinama- lowanegokrajobrazuulegalospot^gowaniu.Wlasnie

w

takimstylu namalowany zostal

Parawan

znadgarⁱ rzek z Kioto.

Na dwoch

srodkowych panelach parawanu widzimy grup<? gosci odwiedza- jacych

w

kiytej strzechqaltaniestarego poet?,zktorym majaza-

pewne

zamiarzasi^scdobiesiady poetyckiej(pierwowzoremcen- tralnej postaci poety niial bye wybitnypoeta chinski z czasow dynastiiTang,BaiJuyip.Pozostale cztery panele przedstawiajq dosezmiennykrajobrazzewzgorzami,wij^casieposrodkurzeka, 247 oblokaminaniebie.1choc catyparawan

malowany

bylniewatph- wie podsilnvm

wplywem

chihskiego raalarstwa sansuiga,to jed- nak

w

sposobie przedstawieniakrajobrazu,

we wzajemnym

pize- chodzeniujednych form

w

inne(copot^gowalo wrazenieulotno- sci, niestalosci przedstawionych widokow) zdradza silne cechy ow’czesnegomalarstwajapohskiego, yamatoe.

Na

przykladzieparawanow^zokresuHeian raozemy obserwowac silny

wplyw

tego nurtumalarstwanaliterature, a

w

szczegolnosci na poezj?waka. Wiele^takichparawanowozdabianych byto wier- szamiwaka,o

czym

swiadezywyroznianie

w

poezjidoby Kokinshu osobnegonurtu-bydbuuta‘piesnina parawanach’.Nie ulegawi?c watpliwosci. iz

pewne

motywy, symbolika, elementy estetyki przynaleznejmalarstwu

parawanowemu

musialy przenikac takze dopoezji(a

w pewnym

ograniezonymzakresierowniezdoprozy)

wczesnejepoki Heian. .

Jednym

^{z takichpoetow}dworskich, ktorzyrowniezprzyozdabia-

li swoimi wierszarai

malowane

parawany, byl Ki no Tsurayuki (868-945),wybitny^poetawczesnejepoki Heian. jeden^zczterech

13 Por.:OkamotoHiromi,Nihonnokokuhono mikata (Sposobpercepeji japonskich skarbdw narodowyck),Tokyo^bijutsu,Tokio 2003,s.18-19.

Koiot kwiatovj drzewa^sale

redaktorowpierwszejcesarskiej antologii poezii

-Kokin

wakashu (Zhiorpiesnidawnychiwspotczesnych

-

905r.).

W

935 Tsurayuki napisaipierwszy

w

literaturze japonskiei pami?tnik/dziennik in-

tymny

-

Tosa nikki(PamietnikzTosy),ukazujacy55-dniowq podroz powrotnaautoradostolicypo ukonczeniusluibyjakogubemator prowincjiTosa na poludniu Shikoku. Jednakbardziej odwarstwyfa- bularnej

w

pami?tniku

tym

istotnawydajesi?warstwapoetycka czy tezestetyczna-plastyczny,bardzo malarski sposob konstruowania seen, 58 wierszy

waka

wtopionych

w

epick^narraejeutworuczy bogaty,przynaleznybardziej poezjirepertuartropowstylistycznych

ipoetyckichsrodkowobrazowania.Analizaponizszyehdwochfrag-

mentow

zPamtetnikazTosy(z 9.oraz17.dniaImiesiqca) pozwoli pokazacrowniez,za

pomocq

jakichsrodkow wyrazu

budowane

jest

w

utworze wrazenieulotnosci, niestaloscitegoswiata.

9.dziehImiesiqca (fragment):

(...)Ototerazprzepiywamy obokbornsosnowego

w

Uta.Ktozzdoia

poliezyetedziesi^tkidrzew? Ktozpowie,odilutysi?cylatrosnaonejuz natymzboczu?Korzenieobmywaja immorskiefale,nagalpziachsiadaja zurawie.Niemog^cnasycicsi?wspaniaioscia tego krajobrazu, ktoszpa- sazerowufozyl takieotostrofy:

Jakokiemsi?gnqc,

Na

kazdejgalezi

Zurawgniazdoswewije,

Pewnieprzyjacieitejsosny Juzodtysiqcalat.

Jednak piesntaniemozerownacsit?zprzepi?knymwidokiem,jakioglada- niyW.

W powyzszym

fragmenciewidac wyrazniecharakterystyczny dia malarstwa literatow, apozniej dlamalarstwa

parawanowego

(zktorym TsurayukiprzezdlugiOkiesstykal si?nadworze)ale-

goryezny sposobfyezeniaprzedstawianych

elementow

krajobrazu.

Zurawie na sosnach (obydwa jako symbole dtugowiecznosci) tworzqz powyzszegoopisubardziej szkicmalarski nizfragment faktografieznegodziennika.

14 For.:Ki no Tsurayuki, Pamiftnikz Tosy, przeklad,komentarzeiposfo- wie-Krzysztof Olszewski, w:Japonica,ZakladJaponistykiiKoreanistyki, Instytut Orienlalistyczny

UW,

Warszawa2002,s.154.

KrzysztofOlszewsici

17.dzien1miesigca:

(...)17dzien.Chmury,ktore zakrywaly^niebo,rozplyn?lysiq.Ksi?zyco- wanocjestzadziwiajaco ps?knaiwiosluj^c,wyplywamyna peinemorze.

Wydajesi?,jakbyfirmamentidno morskiezlaly si?

w

jedno.

W

dawnych czasach pewien czlowiek napisaiponoc: „Wiosio przebija ksiezyc na grzbietachfal,statekwpychaniebopodwod?"¹⁵.Leczstyszalamteslowa tylkoprzelotnie,niepami?tamgdzie.Ktosuiozyiwiersz:

Piyniemypoksi?zycu.

Gospodfalblyska.

Galpziecynamonowca, Ktorynanimrosnie,

0

wiosianasze haczrp Usiyszawszytoktosinny wyrecytowal:

Gdyodwiecznegonieba Odbicie

w

wodzieogladam,

Smutnojestplynac Poprzestworzu,co lezy

Gl?bokopod falami¹⁶.

Gdytakkomponowali poematy,zaczpio switaciKapitan statkurzeki:

„Patrzcie,jalcnagle zebralysi?czamechmury.Zpewnosciqzerwiesi?

wichura.Zawrocmynaszstatek”.Statek zawrociidoportu.Wtedyzacz?ia

si?ulewa. Jakiez tosmutne^1?. 249

W powyzszvm

fragmencienajbardziejinteresuji^ces^parafrazy cytowanego fragmentu wierszaJia Dao.

Od

pocz^tkowego, zda- walobysi?czysto faktograficznegoopisu,

w

ktorym jednakpojawia si?znamiennezdanie:Wydajesipjakbyfirmamentidnomorskie zlaly si?

w

jedno,Ki noTsurayukikilkakrotnieoscylujena granicy jawyiuludy^(tutajwyrazanej poprzez metafor?^odbicia

w

wodzie)

i za

pomoc^

tych srodkow wyrazu buduje wrazenie, atmosfer?

ulotnosci,rriestaloscitegodoczesnegoswiata.

W

^{pierwszymiiryku}

podmiotliryczny plvniepoksiezycu(jawa),ktoryodbija si?

w

toni

wod

(utuda).Jednoczesniegal?ziedrzewa

cynamonowego,

^ktore wedlugstarej chinskiejlegendy rosnie na ksi?zycu^(uiuda),bardzo konkretnie hacza o wiosialodzi(jawa).Podobnesrodkiwyrazuuzy-

15 Parafrazafragmenru wiersza chinskiego^poety,JiaDao(778-843):dad chuan bo aiyuechudnyashna zhongdan(wiosia przebija ksiezycpodfalami, statek ivpycha niebopodwode).

16 Obydwapowyzszewierszesqluznymi parafrazamicytowanegofrag- mentu poematuJiaDao.Wediugstarejlegendychinskiejna ksiezycurosnie olbrzymie drzewo cynamonowe, ^ktorekazdejnocyprobujesciacczlowiek oimieniu

Wu

Gang,ajednak drzewoodrasta

w

ciqgu nast?pnegodnia.

17 Por.:Kino Tsurayuki,PamipnikzTosy, dz. cyt„s.159-160.

KolockwiaidwdrzewaJala

tezostaly

w

dragimutworze,aletutajdochodzi jeszcze odczucie smutku -gt^bia

wod

i

ogrom

przestworuniebios odbijajqcych si$

w

wodziestajqsiemetaforqgl^bi,

ogromu smutku w

sercupod- miotulirycznego.Jednoczesnierowniezjuz

samo

odbicie

w

wo- dzie jestbardzo czytelnaalegorigulotnosci-_czyzjestcosbardziej ulotnego,niewartegozaufania nizswiatodbijaj^cysi<j

w

wodzie, ktorypod

wplywem

najmniejszejfaliodrazu bezpowrotnieznika?

Niniejszyarty'kuljest tylkoproba-_namalajeszczeskal?-anali- zysposobowwyrazania buddyjskiej koncepcjiteologicznejonie- stalosci tego swiata {mujokan)

w

literaturze imalarstwiejapon- skim z epoki Heian. Pokazano, za pornoc?) jakich roznorodnych symboli czyalegoriibyia

owa

koncepcja buddyjska parafrazowana na j^zyksztuki

w

takroznych dzietach, jak: poezjazMan'ydshu, inaiarstwo

parawanowe

(naprzykiadzieParatvanu znadgorirzek zKioto) czytezfragmenty pierwszegopamietnika

w

literaturze japonskiej - Pamigtnikaz Tosy autorstwa Kino Tsurayukiego.

Tym samym w powyzszym

artvkulezostal tezukazanywplyw,ja- ki

omawiane

poj^cie teologicznewywarlona estetykejaponskcj szczegolnie na przelomieX/XIwieku.

Od

bardzo jeszcze oszcz^d- nych

w

symbolice i stosowanychalegoriachwierszy z antologii Dziesiqc tysigcy lisci, poprzez budowanie atmosfery, wrazenia 250 ulotnosci

w

Piesni Irohaazdooscylowania, przechodzenia odjawy douludy(odbicia

w

wodzie)

w

PamietnikuzTosy

-

analizypoka- zalyzmiany

w

estetyce japonskiejnaprzestrzeniczterech

wiekow

ikluczowqrol<?

w

omawianychdzielachbuddyjskiejnaukioniesta- loscitegoswiata,jakoichdominantyestetycznej.Oczywiscietrze- bapami^tac,iz do kompletnejanalizy nalezalobvjeszczezbadac wystepowanie podobnych

motywow

isymboli

w

^obfitej

w

okresie Heianliteraturzepami^tnikarskiej, czyteztzw.monogatari‘opo- wiesciach', ale tezagadnieniab^dq

tematem

dalszychstudiownau- kowych.

Krzysztof Olszewski