Zb. Ciekliński
Województwo łódzkie (1952-1955)
Ochrona Zabytków 8/4 (31), 267-275
K R O N I K A
PRA C E K O NSE R W A T O R SK IE
WOJEWÓDZTWO ŁÓDZKIE (1952—1955)* W okresie sprawozdawczym starano się kontynuow ać przede wszystkim prace roz poczęte w latach ubiegłych, jak rekon strukcja kolegiaty romańskiej w T u m i e , gmachu pomisjonarskiego w Ł o w i c z u , dokończenie rekonstrukcji pałacu w P o d d ę b i c a c h , odbudowa obronnej forta- licji w S i e m k o w i c a c h i szereg in nych, koncentrując na tych obiektach na kłady finansowe. Nie przystąpiono nato m iast wobec szczupłości kredytów do od budowy obiektów o tak wysokiej w arto ści zabytkowej jak zamki w B y k a c h i D z i a ł o s z y n i e czy O p o r o w i e, ograniczając się tu jedynie do wykonania pełnej dokumentacji technicznej. W ostat nich latach zwrócono* również większą uwagę na konserw ację zabytków budow nictw a drewnianego szczególnie interesu jącego i różnorodnego na terenie naszego województwa.
Jako objaw dodatni należy podkreślić przystąpienie do dużych robót konserwa torskich ze środków w łasnych użytkow ni ków, co przy szczupłości środków w dy spozycji Konserwatora Wojew. miało duże znaczenie dla rozwiązania zagadnienia od budowy zabytków. I tak z kredytów Wy działu Oświaty P. W. R. N. przeprowadza się wzorową rekonstrukcję z a b u d o w a ń p a ł a c o w y c h w W o l b o r z u , a Prezydium Powiat. Rady Narodowej w W ieluniu przeprowadza rekonstrukcję d. k o l e g i u m p i j a r s k i e g o . Przy kładów takich można by mnożyć więcej
W rezultacie w ięc okres sprawozdawczy przyniósł sporo sukcesów w zakresie kon serwacji zabytków, a dużą zasługa w tej dziedzinie była pomoc łódzkiego Zakładu Pracowni Konserwacji Zabytków czynnego od 1951 r.. którego działalność usunęła trudności dokumentacyjne, tak uciążliw e w latach poprzednich.
Stworzenie w roku bieżącym przez P.K.Z. własnej komórki wykonawczej i przejęcie przez nią robót wym agających dużego
do-* P o r . s p r a w o z d a n i e z a l a t a 1950—1951. „ O c h r o n a Z a b y t k ó w “ , 1952, n r 1, s tr . 57.
Ryc. 231. Wieża zamkowa w Rawie Mazo wieckiej. Stan w r. 1953.
Ryc. 232. Dwór obronny w Siemkowicach. Fragment odkrytego wątku romańskiego. Ryc. 233. Kolegiata w Tumie pod Łęczycą. Odkrycia archeologiczne w nawie głównej.
Ryc. 234 i 235. Dwór renesansowy w Pod dębicach. Widok ogólny i loggia I piętra.
Stan w r. 1955.
świadczenia w zakresie zagadnień konser watorskich pozwala żyw ić nadzieję, że w niedalekiej przyszłości w szystkie waż niejsze roboty konserwatorskie będą w y konywane przez przedsiębiorstwo specja lizujące się w tej dziedzinie i zniknie potrzeba korzystania z usług różnych przygodnych przedsiębiorstw rem ontowo- budowlanych.
W końcu należy zaznaczyć, że w oma wianym okresie skierowano w iększą niż dotychczas uwagę na problem społeczne go w ykorzystania obiektów zabytkowych i nadanie im nowej socjalistycznej treści.
Odbudowane budowle służą dziś społe czeństwu jako biblioteki, domy kultury, szkoły, internaty, muzea itp. i są jeszcze jednym czynnikiem rozwoju kultury w n a szym Państw ie, uzyskując sens istnienia w nowym ustroju społecznym.
W związku z tym czynniki konserw a torskie rozw inęły ożywioną działalność w kierunku rozpowszechnienia idei ochro ny kultury organizując w ycieczki krajo znawcze i odczyty, oraz publikując w pra sie codziennej popularne artykuły na ten temat.
W roku bieżącym zostanie zorganizowa na w Piotrkowie specjalna w ystaw a po święcona zagadnieniom opieki nad zabyt kami, która następnie zostanie przeniesiona
do innych m iast województwa.
Akcja popularyzacji ochrony zabytków jest od roku 1953 prowadzona w spólnie z Wojew. Oddziałem P.T.T.K. i daje do bre rezultaty zwłaszcza w ośrodkach pro wincjonalnych, gdzie dotychczas prawie nie istniała. Również sprawa powoływania opiekunów społecznych dla w ażniejszych obiektów czy zespołów zabytkowych w e
szła ostatnio na w łaściw e tory, tak że w chwili obecnej mamy już 26 opiekunów społecznych i ilość ich zostanie do końca roku 1956 podwojona.
Również akcję umieszczania tablic in formacyjnych na ważniejszych obiektach zabytkowych uzgodniono z P.T.T.K. i jesz cze w roku bieżącym umieści się 12 tablic, dla których tekst już opracowano.
Ogółem w okresie sprawozdawczym prze prowadzono prace konserwatorskie przy 42 obiektach zabytkowych, z czego 14 od dano do użytku społecznego.
W zakresie konserwacji zabytków ru chomych i sztuki dekoracyjnej zakonser wowano i zabezpieczono 18 obiektów, z czego 10 w ykonano z kredytów państw o wych. Należy jednak zaznaczyć, że akcja ta obejmowała jedynie drobną część po- wjrższego zagadnienia i musi ulec w
Ryc. 236 i 237. Dwór w Łękach Kościelnych z XVII w. przed i w czasie konserwacji. bliższym czasie znacznemu spotęgowaniu, jeżeli nie chcemy, by nieraz bardzo cenne pomniki naszej sztuki uległy zupełnemu zniszczeniu.
S zczególnie palącym zagadnieniem jest sprawa konserw acji zabytków malarstwa ściennego i sztalugowego w obiektach sa kralnych, których wartości artystycznej zazwyczaj użytkownik nie docenia i na w et lekceważy.
Z a g a d n i e n i a u r b a n i s t y c z n e . W przeciw ieństw ie do pierwszych lat działalności konserwatorskiej przystąpiono w okresie sprawozdawczym do opracowa nia zagadnienia odbudowy całych zespo łów starom iejskich, przygotowując w pierw szym rzędzie studia historyczno-urbani- styczne dla w ielu miast województwa łódzkiego jak Łódź. Łowicz, Piotrków, Zgierz i inne. Ponadto w związku z za m ierzoną odbudową dzielnicy starom iej skiej w P i o t r k o w i e warszaw ski od dział P. K. Z. pod kierownictw em inż. Gon- tarczyka opracował pełną dokumentację techniczną dla rekonstrukcji R y n k u T r y b u n a l s k i e g o , które to prace roz poczną się ieszcze w roku bieżącym, a za kończenie ich przewidziane jest na r. 1956. Zasadniczymi postulatami, jakimi kiero w ali się autorzy projektu, był o ile moż ności powrót do wyglądu z końca XVIII w. i usunięcia szpetnych nadbudó wek i przeróbek z okresu kapitalistycz nego.
Dla R y n k u K o ś c i u s z k i w Ł o w i c z u opracowano dokumentację tech niczną na odbudowę spalonej pierzei pół nocnej oraz przeprowadzono kapitalny re mont klasycy stycznego ratusza oraz kilku kamienic.
Zapoczątkowana w roku 1951 przebudo wa urbanistyczna P l a c u W o l n o ś c i w Ł o d z i będzie w roku 1956 w znow io na. a obecnie kończy sie opracowanie p eł nej dokumentacji technicznej dla przebu dowy całego zespołu.
Wprawdzie projekt nie spełnia całkow i cie postulatów konserwatorskich, ponieważ wprowadza na wszystkich dawnych ka m ienicach nadbudowę III kondygnacji oraz stroi fasady domów w zbyt finezyjne i bogate dekoracje niezgodne z m ałom ia steczkowym charakterem zabudowy daw nego Rvnku Nowom ieiskiego, to jednak przyczyni się niew ątpliw ie do nadania centralnemu punktowi miasta iedn
olite-Ryc. 238. Dwór w Wodzieradach. Ryc. 239. Zamek w Oporowie.
go wyglądu, zepsutego w dużej mierze w okresie spekulacyjnej rozbudowy miasta na przełomie X IX i X X wieku.
Również odbudowa zniszczonych w cza sie działań wojennych dzielnic starom iej skich w Wieluniu, Rawie Mazow. i Łęczy cy posunęła się naprzód dzięki odbudowie obiektów wypalonych wzgl. budowie no w ych dostosowanych swym charakterem do zabytkowego otoczenia.
M i e j s k i e B u d o w n i c t w o O b r o n - n e. W dziedzinie m iejskiego budownictwa obronnego najpoważniejszym osiągnięciem było przystąpienie w roku bieżącym do odbudowy w i e ż y z a m k o w e j w R a w i e M a z o w i e c k i e j , która po prze prowadzeniu prac konserwatorskich będzie m ieścić muzeum i św ietlicę PTTK. Sama wieża pomimo pozostawania przez z górą 150 lat w ruinie, dzięki niezw ykle solidnej strukturze m urów zachowała się stosun kowo dobrze i jest ciekawym przykładem średniowiecznej architektury obronnej. Przewiduje się odgruzowanie wnętrza i otoczenia, uzupełnienie stożkowatego sklepienia zakrywającego wnętrze wieży, jak również uzupełnienie krenelażu w ień czącego wieżę, rekonstrukcję przylegają cych partii murów celem umieszczenia tam schodów prowadzących do otworu w ejściowego położonego na wysokości m u rów. We wnętrzu będą zrekonstruowane sklepienia dzielące poszczególne kondygna cje, oraz wykonane będą w szelkie inne roboty, które pozwolą w ykorzystać obiekt do celów społecznych. W roku przyszłym ponadto przewiduje się przeprowadzenie na terenie zamku badań archeologicznych, które pozwolą ustalić szereg problemów związanych z genezą i historią obiektu.
M i e j s k i e b u d o w n i c t w o r e p r e z e n t a c y j n e i u ż y t e c z n o ś c i p u b l i c z n e j . G m a c h p o m i s j o n a r - s k i w Ł o w i c z u — budynek barokowy z końca XVII w. o niezw ykle m onumen talnych formach. Mieści on w swym w nę trzu okazałą kaplicę p. w. Karola Boro- meusza ozdobioną cenną polichromią pędzla M. A. Palloniego. Gmach uległ pożarowi w r. 1939, a pozostałe ruiny z rozkazu władz hitlerowskich rozebrano z w yjąt kiem części mieszczącej dawną kaplicę. Zaraz po w yzw oleniu przystąpiono do za bezpieczenia pozostałej części budynku, a od r. 1948 przeprowadzana jest całkow i ta rekonstrukcja budynku w edług pro jektu inż. Kozińskiego. W r. 1952 oddano do użytku lewe skrzydło od ulicy Św ier czewskiego, zaś obecnie wykańcza się część środkową oraz skrzydło od ulicy Mostowej i prawdopodobnie jeszcze w roku bieżą cym cały budynek zostanie oddany do dyspozycji Muzeum. Odbudowa gmachu
pom isjonarskiego ma duże znaczenie dla sylw ety urbanistycznej m iasta, bo stano wi on obok kolegiaty czołowy akcent re prezentacyjnego zespołu architektonicznego jakim jest dawny Rynek Kolegiacki.
W roku 1954 przeprowadzono kapitalny rem ont klasycystycznego r a t u s z a w Ł o w i c z u , który dzięki otrzymaniu cera m icznego pokrycia dachowego i usunięciu ciem nych cem entowych tynków pocho dzących z okresu okupacji, otrzymał w ła ściwą szatę zewnętrzną uwidaczniającą architektoniczne w alory budynku.
W 1953 r. przystąpiono do rekonstruk cji kom pleksu zabudowań dawnego к o- ś c i o ł a i k l a s z t o r u d o m i n i k a n ó w w Ł o w i c z u z poł. XVII w. na cele Technikum M echaniczno-Elektrotechnicz- nego. W trakcie w ykonyw anych robót zre konstruowano na dawnym budynku ko ścielnym szczyty oraz dano nowy dach o pokryciu ceramicznym, zaś wnętrza przesklepiono. W roku bieżącym przepro wadzono rekonstrukcję dachu na całym budynku poklasztornym oraz wykonano szereg robót adaptacyjnych, przywracając jednocześnie wnętrzom pierwotny charak ter. Zakończenie całości robót przewidziane jest na rok 1957.
W P i o t r k o w i e zakończono w r. 1954 prace konserw atorskie przy adaptacji wnętrza dawnego z a m k u k r ó l e w s k i e g o na pomieszczenie zbiorów Mu zeum Historycznego. W ramach planu pięcioletniego przewiduje się odbudowę III kondygnacji zamku rozebranej z pole cenia władz gubernialnych w 1868 г., co będzie m ożliwe do zrealizowania dzięki zachowanym pomiarom inw entaryzacyj nym i zdjęciom fotograficznym . Ta rekon strukcja jest tym bardziej wskazana, że obecny budynek nie w ystarcza już na po trzeby Muzeum.
W r. 1953 zakończono prace adaptacyjne przy odbudowie tzw. D o m u P o j a g i e l - l o ń s k i e g o w S i e r a d z u , przeznaczo nego dla Muzeum Ziemi Sieradzkiej.
Dużą wartość dla zabytkowego Rynku w W i e l u n i u ma rekonstrukcja obszer nego budynku dawnego k o l e g i u m p i- j a r s k i e g o , który w ciągu X IX w. za tracił praw ie zupełnie swój zabytkowy charakter. W latach 1953—54 przeprowa dzono remont budynku dając nowe w ią zania dachowe i pokrycie dachówką ho- lenderką oraz rekonstruując równocześnie ozdobne kominy, w edług zachowanych ry sunków. Ponadto cały budynek otrzymał nowe tynki wapienne. Należy jednak za znaczyć, że odnowiono tylko część kole gium będącą w użytkowaniu Prezydium Pow. Rady Narodowej, natom iast druga należąca do innego użytkownika zacho wała nadal swój szpetny wygląd tak kon trastujący z otoczeniem.
M i e j s k i e b u d o w n i c t w o m i e s z k a l n e , Oprócz odbudowy wzgi. remontu szeregu budynków mieszkalnych na tere nie zabytkow ych dzielnic Piotrkowa, Ka wy, Sieradza, W ielunia i innych miast, należy w ym ienić odbudowę kilku obiektow o dużych walorach architektonicznych. Do tej grupy należy rekonstrukcja a o m u m ieszkalnego póznorenesansowego w D o- w i с z u przy Kynku K ilińskiego 34, po chodzącego z poi. X V iI w. o elew acji szczy towej, charakterystycznej dla dawnej za budowy miasta. W rezultacie prac kon serwatorskich wykonanych w roku 1953 przeprowadzono rekonstrukcję układu da chowego wraz ze zmianą pokrycia oraz przeprowadzono całkow ity remont wnętrza.
Vv' latach 1953—54 przeprowadzono od budowę d o m u m ieszkalnego w Z g i e r z u przy ul. Łódzkiej 5, poch. z r. 1822, o pięknej klasycystycznej elewacji. Zbu dowany przez Kząd Król. Kongres, jako jeden z licznych tego rodzaju budynków dla tkaczy śląskich jest ciekawym przy kładem planowej zabudowy powstających w tym czasie osiedli przem ysłowych. Spa lony w czasie odwrotu hitlerowców był przedmiotem ciągłych zakusów rozbiórko wych ze strony Zarządu Miejskiego, który jeszcze w roku 1947 przeprowadził bez zgody W ojewódzkiego Konserwatora Za bytków rozbiórkę dwóch podobnych obiek tów w ypalonych w czasie działań w ojen nych. Dzięki zdecydowanemu oporowi, zdołano uchronić od podobnego losu om a wiany obiekt, który dziś po odbudowie, stanowi jeden z nielicznych akcentów za bytkowych miasta. Wskutek pozostawania tego budynku przez dość długi okres czasu w ruinie m usiano naw et częściowo od nowa przemurować zmurszałe partie m u rów. Ponadto usunięto przeróbki i dobu dówki nieharm onizujące z stylow ym cha rakterem budynku.
Podobnym zagadnieniem jest rekon strukcja drewnianego piętrowego d o m u tkackiego w P a b i a n i c a c h przy ul. N owotki 20, o rzadko spotykanej w na szym budow nictw ie m iejskim konstrukcji przysłupowej. W zakresie zamierzonych robót konserwatorskich leży również usu nięcie szpetnej murowanej oficyny z koń ca ubiegłego stulecia, co pozwoli na odsło nięcie całego budynku i podkreślenie jego dużych w alorów zabytkowych.
Z a m k i , p a ł a c e i d w o r y . Ukoń czono odbudowę i rekonstrukcję renesan sowego p a ł a c u w P o d d ę b i c a c h . W latach 1951—52 wykonano stropy ognio trwałe, wzm ocniono konstrukcję murów, wym ieniono całkowicie wiązanie dachowe oraz zm ieniono pokrycie dając w zamian blachy dachówkę ceramiczną. W roku 1953 przystąpiono do rekonstrukcji fasady
po-Ryc. 240. Ratusz w Łowiczu. Stan w r. 1955. Ryc. 241. D awny pałac Małachowskich
w Nowym Mieście. Stan w r. 1954.
Ryc. 242. Gmach pom isjonaiski w Łowiczu. Stan w r. 1954.
łudn. odsłaniając zam urowaną w X IX w ie ku dwukondygnacjową loggię o niezw ykle oryginalnym ujęciu architektonicznym. R ównocześnie przeprowadzono rekonstruk cję w ieży zam kowej, obniżając ją do pierwotnej w ysokości i kryjąc nowym hełm em dostosowanym do architektury obiektu. Budynek po zakończeniu prac konserwatorskich m ieści internat szkolny.
Również w tym roku zakończono prace przy odbudowie obronnego z a m e c z k u w S i e m k o w i c a c h . Typowy przykład fortalicji szlacheckiej położony m alow ni czo na w yspie otoczonej fosą m iał służyć dawniej jako zbór ariański. Po odgruzo waniu i wyburzeniu bezstylow ych przebu- dówek położono żelbetow e stropy, posta wiono czterospadowy dach o pokryciu gontowym. Następnie zrekonstruowano wnętrza odsłaniając kamieniarkę portali i obramowań okiennych, uzupełniono w zględnie zrekonstruowano stropy drew niane przywracając komnatom ich p ier wotny wygląd. Należy zaznaczyć, że po odbiciu tynków, odsłonięto w północnej części budynku duże partie m urów o w ąt ku z kamienia polnego (opus in cer tu m ) pochodzące zapewne z w. X III, a będące prawdopodobnie fragm entem w ieży obron nej dawnej fortalicji. Przy budowie za meczku w w. XVII tę część budynku w łą czono do całości, a przez pokrycie tyn kiem zatarto różnicę między nowym m u rem a starym. Jedynie w yjątkow a grubość starych m urów (ok. 2,20 m) mogła nasu nąć podejrzenie o znacznie starszym po chodzeniu tej części budynku. Po zakoń czeniu prac konserwatorskich budynek został w r. 1953 przekazany na cele k ul turalno-ośw iatow e i m ieści w swych murach m. i. św ietlicę i bibliotekę gro madzką.
W o l b ó r z d a w n y p a ł a c b i s k u p i — duży zespół architektoniczny o m o num entalnym układzie w zniesiony w r. 1773 przez Franciszka Placidiego jako re zydencja biskupów kujawskich należy do najciekaw szych przykładów budownictw a barokowego w Polsce. U żytkow any w cza sie zaborów jako koszary w ojskow e, k ilk a krotnie przerabiany i przebudowany, został na koniec spalony w czasie działań w ojen nych w r. 1915. Rozpoczęta w okresie dwudziestolecia odbudowa środkowej części nalacu nie uwzględniała charakteru sty lowego budynku i przez nadbudowę III kondygnacji zepsuła harm onię pro porcji. Rozpoczęte w r. 1947 prace konser watorskie m iały charakter w ybitnie zabez pieczający i obejm owały w pierwszym rzędzie remont wzgl. ułożenie pokrycia dachowego nad całością zespołu. Dopiero w roku 1953 zainicjowano całkowitą odbu dowę i rekonstrukcję zabudowań rozpo czynając pracę od lewej oficyny pałaco
wej pozostającej do tego czasu w stanie surowym. Założono ogniotrwałe stropy, wykonano stolarkę drzwiową i okienną, przy czym otwory okienne zamurowane częściowo w X IX w., zrekonstruowano w pierwotnych wymiarach. Po zakończeniu prac adaptacyjnych w roku bieżącym od dano budynek na pomieszczenie internatu szkolnego m iejscowego Liceum Pedago gicznego. W roku bieżącym przeprowadza się ponadto odbudowę dwóch budynków gospodarczych położonych sym etrycznie po obu stronach bramy wjazdowej. W latach następnych przewidziana jest odbudowa i rekonstrukcja części środkowej i prawej oficyny pałacu.
W roku bieżącym przystąpiono do odbu dowy klasycystycznego p a ł a c u w Wa - l i c h n o w a c h , pow. Wieruszów, pocho dzącego z I poł. X IX w. Okazały budynek położony w m alowniczym rom antycznym parku, spalony przez hitlerowców w r. 1945, pozostawał w ruinie przez okres dziesięciolecia. Z uwagi na walory archi tektoniczne i krajobrazowe budowli oraz brak budynku szkolnego w nowoutworzo nej gromadzie zdecydowano się mimo licz nych trudności na odbudowę tego obiektu. Zakończenie robót konserwatorskich i od danie budynku do celów szkolnych prze widziane jest na początku r. 1957.
Rem onty wzgl. w ym ianę pokrycia dacho wego przeprowadzono w dawnym p a ł a c u M a ł a c h o w s k i c h w N o w y m M i e ś c i e oraz p a ł a c u w K u t n i e .
A r c h i t e k t u r a s a k r a l n a . Roboty konserwatorskie przy k o l e g i a c i e w T u rn i e pod Łęczycą objęły w latach 1952—4 zm ontowanie żelbetow ego wiązania dacho wego nad nawą główną, pokrycie całości gontem (projektowane poprzednio pokrycie dachówką okazało się zbyt ciężkie), w yk o nanie prac zastrzykowych i zabezpiecza jących w filarach tryforium, wzm ocnienie fundam entów obu w ież w ykonanie ka- mieniarki przy obramowaniu okien prez biterium oraz gzymsu w nawie głównej. W końcu oszklono w szystkie otwory okien ne, zam ykając tym całość prac konser watorskich przy odbudowie kolegiaty. N a tomiast bardzo interesujące okazały się prace archeologiczne przeprowadzone przez Stację Archeologiczną PAN w latach 1954—55 na terenie nawy głównej k ole giaty pod kierunkiem dr Nadolskiego. W w yniku przeprowadzanych badań od kryto dobrze zachowane fundam enty bu dowli o dość skomplikowanym układzie, które są zapewne pozostałościami d. klasz toru benedyktynów , co potw ierdzałoby hipotezę o istnieniu opactwa tego zakonu na grodzie łęczyckim już w w ieku XI. R u d a , pow. W ieluń — k o ś c i ó ł p a r a f i a l n y . Budowla jedna z najstarszych
Ryc. 243 i 244. Portret prymasa Komorowskiego z w. XVIII w kolegiacie w Łowiczu przed i po konserwacji
na terenie w ojewództwa o dobrze zachow a nych partiach muru o ciosowym wątku romańskim z XI w. została poddana w la tach 1952—53 gruntownym zabiegom kon serwatorskim, polegającym na usunięciu całkow icie zm urszałego stropu drew niane go a założeniu nowych stropów ognio trwałych i dekoracyjnego drewnianego. Ponadto częściowo wym ieniono i w zm oc niono wiązanie dachowe. Całość prac w y konano bez odsłonięcia dachu.
Ponadto przeprowadzono m iędzy in ny mi prace konserwatorskie przy kościołach farnym i św. Franciszka w Piotrkowie, parafialnym w Działoszynie (w. XVIII), reform atów w W ieluniu (XVIII), francisz kanów w Radomsku (w. XV), oraz kilku innych, przy czym prace ograniczały się przeważnie do w ym iany pokrycia dacho wego, położenia tynków oraz zabiegów konstrukcyjnych.
B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e . Po dobnie jak w latach ubiegłych zwracano dużą uw agę na ratowanie i zabezpieczanie zabytków budownictwa drewnianego, sta rając się przede wszystkim o remont za
bytkowych budowli podworskich, które by po przeprowadzeniu kapitalnego remontu można zużytkować na placówki pracy kulturalno-ośw iatow ej na wsi. W okresie sprawozdawczym wykonano i oddano do użytku na św ietlice, biblioteki, szkoły itp. zabytkowe dwory drewniane w Starej Wsi, Swiątkowicach, Wodzieradach, Radoszewi- cach i Łękach Kościelnych. Trwają prace konserwatorskie przy odbudowie d w o r u w W ę g r z y n o w i c a c h spalonego w r. 1953, z którym m iejscowa tradycja wiąże urodzenie J. Chr. Paska.
Prace powyższe obejmowały przeważnie w zm ocnienie wiązania dachowego, w ym ia nę pokrycia oraz zmurszałych elem entów konstrukcyjnych. ■
Z drewnianych budowli gospodarczych należy w ym ienić kapitalny remont s p i c h l e r z a drewnianego w K u ź n i c y G r a b o w s k i e j pow. Wieluń, poch. z końca XVIII w., gdzie oprócz w ym iany pokry cia dachowego zrekonstruowano ganek w sparty na bogato rzeźbionych słupach. Ponadto w ym ieniono pokrycie dachowe oraz przeprowadzono remont zabytkowych k o ś c i o ł ó w drew nianych w G r o c h o - w i e pow. Kutno, L e w i n i e pow. Rawa,
Ryc. 245. Fragm ent polichromii w kaplicy Lipskich w kolegiacie w Łowiczu. Ł y s k o r n i pow. W ieluń oraz W ę g l e -
w i c a c h pow. Wieruszów.
B u d o w n i c t w o p r z e m y s ł o w e . W roku 1955 uznano za zabytek z a b u d o w a n i a p o f a b r y c z n e dawnych za kładów Geyera, tzw. „ B i a ł a F a b r y k a“, w związku z przekazaniem obiektu na po m ieszczenie Muzeum Tkactwa. Kom pleks zabudowań utrzym any w stylu k lasycy- stycznym , pochodzi z lat trzydziestych ubiegłego stulecia i jest położony m alow niczo wśród zieleni nad rzeką Jasienią. Na uwagę zasługuje tu zwłaszcza orygi nalna konstrukcja stropów drewnianych opartych nie na murach ale na potężnych balach.
Prace konserwatorskie obejmą remont elem entów konstrukcyjnych, w ym ianę po krycia oraz adaptację budynku do celów muzealnych.
O g r o d y z a b y t k o w e . W latach 1952—53 przeprowadzono na terenie p a r k u w A r k a d i i roboty konserwatorskie zarówno przy pawilonach i budowlach parkowych jak i założeniach ogrodowych. M iędzy innym i wzmocniono konstrukcję tzw. łuku greckiego przez wtopienie w e wnątrz elem entów żelbetowych, które w zm ocniły nadw ątloną strukturę i zapo biegły ewent. katastrofie. Przeprowadzono ponadto w ym ianę stropów i pokrycia w „Domu M urgrabiego“ oraz w yrem onto w ano pokrycie dachowe w Domku Gotyc- ckim i „Świątyni D iany“.
Zarówno na terenie parku w Arkadii jak i sąsiedniego Nieborowa wykonano szereg robót parkowych m ających na celu rekonstrukcję założeń ogrodowych z XVIII wieku.
W parku pałacow ym w W a l e w i c a c h . Pracowmia Rzeźbiarska PKZ przeprowa dziła konserwację f i g u r k a m i e n n y с h z końca XVIII w., m. i. zniszczo ną przez hitlerow ców figurę Apollina oraz posąg Diany, grupę „Ajaks i K assandra“ oraz kilka innych. Ponadto przeprowadzono roboty ziem ne i prace ogrodowe.
Dla okazałego p a r k u pałacowego w W o l b o r z u inż. ogrodnik K. Chra- belski opracował projekt rekonstrukcji Ryc. 246. Fragm ent obrazu „Ukrzyżowanie“
z kolegiaty w Łowiczu.
Ryc. 247. Kielich i patena z X III w. zna leziona w czasie prac archeologicznych
w kolegiacie w Tumie pod Łęczycą.
dawnych założeń ogrodowych na podsta w ie zachowanych planów z XVIII wieku. Projekt ten był już w roku 1955 czę ściow o realizowany, zaś dalsze prace wraz z rekonstrukcją dekoracyjnego kanału są przew idziane w latach 1956—58.
M niejsze prace ogrodowe o charakterze konserw atorskim były przeprowadzane na terenie parków zabytkowych w Kruszynie, Sokolnikach i Oporowie.
M a l a r s t w o i R z e ź b a . W okresie sprawozdawczym przeprowadzano nadal prace konserw atorskie nad odsłonięciem i zabezpieczeniem renesansowej p o l i c h r o m i i w drewnianym kościele w В o- g u s z y c a c h pow. Rawa Mazow. P oli
chromia ta, znajdująca się na ścianach naw y i prezbiterium, została z końcem X IX w ieku zakryta przez banalną m ala- turę olejną. Prace konserwatorskie pro wadzone w dość wolnym tempie od r. 1951 przez Pracow nie K onserwacji Zabytków odsłoniły około 60°/o pierwotnej polichro mii o dużej wartości artystycznej.
R ównież w olno posuw ały się prace kon serwatorskie przy zabezpieczeniu p o l i c h r o m i i renesansowej w G r ę b i e n i u . Zaznaczyć przytem należy, że obie p oli chromie należą do czołowych dzieł tego rodzaju w m alarstwie polskim z okresu Odrodzenia *.
Ponadto w roku bieżącym przeprowadzo no konserw ację cennego obrazu Szkoły We neckiej pt. „ A d o r a c j a D z i e c i ą t k a “ znajdującego się w kościele parafialnym w R zeczycy pow. Rawa Mazow. Wspom niany obraz przypisany m ylnie Tycja- nowi posiada wysoką wartość artystycz ną, a z powodu niefortunnego zawieszenia go w w ilgotnej zakrystii kościoła uległ poważnem u uszkodzeniu i w ym agał n ie zwłocznej konserwacji.
Przeprowadzono również w Pracowni Grafiki P. K. Z. konserwację cennych ksiąg radziecko-ław niczych z Pabianic.
Do prac konserwatorskich wykonanych ze środków w łasnych użytkowników w y m ienić należy w pierwszym rzędzie kon serwację i odczyszczenie późnobarokowej p o l i c h r o m i i w kaplicy Lipskich ko legiaty łow ickiej wykonanej w r. 1718 przez Adama Swocha. Ponadto wykonano konserwację szeregu cennych obrazów z uposażenia kolegiaty, jak m. i. o b r a z „Ukrzyżowanie“ nieznanego malarza szko ły neapolitańskiej z II poł. XVII w. z do m alowanym w lew ym rogu obrazu por tretem fundatora dzieło pełne ekspresji o dużych walorach malarskich. Z innych prac zasługuje na uwagę konserwacja o b r a z u przedstawiającego Legendę o św. Rozalii, oraz pełen wyrazu p o r t r e t prymasa K om orowskiego z 3 ćw. XVIII w.
w stylow ych rokokowych ramach. Wszyst k ie prace zostały wykonane przez kons. L. Kucharskiego.
W kościele parafialnym w Działoszynie, Pracownie Konserwacji Zabytków w yko nały rekonstrukcję i odczyszczenie zespołu rokokowych ołtarzy z końca XVIII w. Ponadto kons. K. Dąbrowski przeprowa dził konserwację o b r a z u przedstawia jącego Marię Magdalenę, dzieło prawdo podobnie rodzimego utalentow anego arty sty z drugiej połowy XVIII w.
W roku 1952 odkrył kons. Tiunin w kruż gankach dawnego kościoła dominikanek w P i o t r k o w i e p o l i c h r o m i ę ma larską o charakterze nawpół ludowym i ciekawej tem atyce obyczajowej. Ponadto kons. Tiunin wraz zespołem w spółpracow ników w ykonał prace konserwatorskie nad zabezpieczeniem p o l i c h r o m i i A. Ahor- na w kościele św. Franciszka w P i o t r k o w i e .
Poza tym przeprowadzono zabiegi kon serwatorskie z zakresu m alarstwa i rzeźby w k o l e g i a c i e w Ł a s k u , k o ś c i e l e w W o l b o r z u , k o ś c i e l e p o a u g u - s t i a ń s k i m w W i e l u n i u i kilku in nych. * * *
W programie robót na okres najbliższe go pięciolecia przewidziana jest odbudo w a zam ków w U n i e j o w i e , B y k a c h i D z i a ł o s z y n i e , renesansow ego dworu w K a m i o n c e , rekonstrukcja zamków w O p o r o w i e i P i o t r k o w i e , odbu dowa d. kaplicy pałacowej w К u t n ie, drewnianych dworków w R z e k a c h W i e l k i c h i W o j s z y c a c h .
W zakresie m alarstwa i rzeźby pro jektuje się konserw ację polichrom ii rene sansowej w Ł a s z e w i e pow. Wieluń, następnie zabezpieczenie i rekonstrukcję odkrytej w r. 1952 romańskiej polichromii w kolegiacie tumskiej oraz konserwację polichrom ii M. A. Palloniego w d. kaplicy pomisjonarskiej w Ł o w i c z u . Następnie zam ierzone jest rów nież odczyszczenie i uzupełnienie sztukaterii i konserwacja plafonu Norblina w Św iątyni Diany w A r k a d i i , odsłonięcie i odczyszczenie cennej kamieniarki gotyckiej w k o ś c i e - 1 e św. M i k o ł a j a w W i e l u n i u a ponadto szereg prac w tej dziedzinie o m niejszym znaczeniu. Zb. C iekliń ski ' K o p i e f r a g m e n t ó w t y c h p o l i c h r o m i i z o s ta ły u m i e s z c z o n e n a w y s t a w i e „ O d r o d z e n i a “ w M u z e u m N a r o d o w y m w W a r s z a w i e i w z b u d z i ł y d u ż e z a i n t e r e s o w a n i e z w i e d z a j ą c y c h z a r ó w n o z u w a g i n a t r e ś ć j a k i b o g a c t w o k o m p o z y c j i .
