SATURNIN BOROWIEC
PROJEKT U ZU PEŁN IEN IA PO DZIAŁU UTWORÓW PYŁOWYCH
Katedra Gleboznawstwa WSR—Szczecin. Kierownik — Prof. dr J. Piszczek
P rzed staw ien ie w yn ik ów badań gleb ozn aw czych przeprow adzonych w teren ie, zw łaszcza w form ie szczeg ółow ych m ap g leb o w y ch przeka zyw anych dla praktycznego w yk orzystania, w ym aga m ożliw ie n a jw ier n iejszego oddania różnorodności u tw orów gleb ow ych w y stęp u jących na badanym teren ie.
Zdarza się jednak n iek ied y, że stosow an ie p rzyjętych już k lasy fik a cji nie zapew nia w łaściw ego zróżnicow ania gleb różniących się jakościow o. Z achodzi w ów czas k onieczn ość u zu pełn ien ia k lasyfik acji, czego p rzy k ła dem m oże być w prow adzone dodatkow o w yod ręb n ien ie utw orów w a r stw ow anych, proponow ane przez Z. P r u s i n k i e w i c z a [5] itp.
A utor w toku prac teren ow ych zetk nął się z u tw oram i p yło w ym i w ok olicach Szczecina [1, 2, 3], na teren ie byłego p rzyrzyckiego zastoiska w odnego [4], w strefie m oren y czołow ej koło B erlinka, w dolin ach rzek Iny i R egi oraz na m n iejszych p ow ierzchniach w trakcie k la syfik acji gru n tów na teren ie w ojew ództw a szczeciń sk iego.
O bserw acje teren ow e poparte w yn ik a m i analiz laboratoryjnych w y k a zały, że w grupie utw orów p yłow ych zw yk łych , zaw ierających w edłu g obow iązującej k lasy fik a cji PTG [7] pow yżej 40% frakcji pyłu oraz do 35% części sp ław ialn ych , m ieszczą się gleb y o bardzo różnej produk tyw n ości, różniące się kontrastow o sw y m i w łaściw ościam i zależnie do za w artości części sp ław ialn ych oraz od w yraźn ej przew agi frakcji pyłu grubego lub drobnego.
Tak np. u tw ory p yłow e zw ykłe, sk ład ające się z p yłu grubego i za w ierające znikom e ilości części sp ław ialn ych (do 5%), nie różnią się praw ie zu p ełnie pod w zględ em sw ej p rod uk tyw n ości od piasków lu źn ych d robnoziarnistych. W zw iązku z ty m autor stw ierd ził k ilk ak rotn ie w te renie, że k lasyfik atorzy na przykład, m im o iż zdają sob ie sprawę, że m ają do czyn ien ia z u tw orem p y ło w y m z przew agą p yłu grubego i ubo gim w części sp ław ialn e, opisują go jako piasek luźny, gd yż w p rzeciw
-174 S. Borowiec
T a b l i c a 1 P r z e p u s z c z a l n o ś ć p o w i e t r z n a i w odna u tw o ró w p y ło w y c h w M iło g o s z c z y / ś r e d n i a z 5 p o w tó r z e ń /
P e r m e a b i l i t y t o a i r and w a t e r o f d u s t s o i l s M iło g o s z c z /m e a n o f 5 r e p l i c a t i o n s / Z a w a r to ś ć f r a k c j i - % P e r c e n t c o n t e n t o f f r a c t i o n s W i lg o tn o ś ć g le b y p r z e d r o z p o c z ę c i e m o z n a c z e ń w p r o c e n c i e c i ę ż a r u S o i l m o i s t u r e b e f o r d e t e r m i n a t i o n i n w e ig h t % P r z e p u s z c z a l n o ś ć p o w i e t r z n a g le b y S o i l p e r r a e a b . t o a i r 1 / c n 2 ee k W s ią k a n ie wody w g l e b ę pod c i ś n i e n i e m 1 m wody W a te r p e r c o l a t i o n i n t o s o i l u n d e r 1 m w a t e r p r e s s u r e C z a s w s e k . w s i ą k a n i a T im es i n s e c o n d s p e r c o l a t i o n o f 10 I 20 I 30 I 40 I 50 wody - o f w a te r P r z e p u s z c z a l n o ś ć p o w i e t r z n a g l e b y po w s i ą k n i ę c i u 5 0 mm wody S o i l p e rm e a b . t o a i r a f t e r p e r c o l . o f 50 mm w a t e r 1 /c m 2 e e k 1 , 0 -0 ,1 IE 0 ,1 -0 ,-0 5 n 0 , 0 5 -0 , -0 2 < 0 ,0 2 54 45 1 0 5 ,7 0 ,0 4 7 6 1 ,5 3 , 0 5 , 2 7 , 0 1 4 ,0 0 ,0 0 0 1 47 32 10 3 1 0 ,7 0 ,0 2 7 4 2 , 0 3 ,5 5 , 5 9 , 5 1 3 ,5 0 ,0 0 8 4 40 37 10 5 1 9 ,9 0 ,0 0 6 7 2 , 0 6 , 0 1 1 ,0 2 0 ,0 4 1 ,0 0 ,0 0 2 7 30 41 15 6 0 , 0 0 ,0 1 0 0 2 , 0 0 , 0 1 7 ,0 3 0 , 0 5 3 ,0 0 ,0 0 1 5 45 41 5 9 2 2 ,2 0 ,0 0 5 7 9 , 0 2 2 ,0 3 5 , 0 4 3 ,0 6 0 ,0 0 ,0 0 1 3 29 47 14 10 1 4 ,0 0 ,0 0 9 5 1 ,0 3 , 5 5 ,5 1 0 ,0 1 5 ,0 0 ,0 0 0 4 21ч 45 20 14 1 9 ,9 0,0031 7 , 7 1 0 ,5 3 3 ,0 4 2 ,5 5 7 ,0 0 ,0 0 1 5 19 45 15 21 2 2 ,2 0 ,0 0 2 6 3 ,3 1 6, 0 2 9 ,0 4 5 ,0 6 4 ,0 0 ,0 0 0 9 15 21 37 27 1 4 ,0 0 ,0 0 2 6 2 1 ,0 4 0 , 0 0 5 ,0 1 2 5 ,0 1 6 5 ,0 0 ,0 0 0 1 ! " 13 32 34 2 2 ,3 0 ,0 0 0 0 * X z 2 Po 2 g o d z p o ł o ż e n i e s t r z a ł k i m a n o m e tru i p o z io m wody w n a c z y n i u n i e u l e g ł y z m ia n i e A f t e r 2 h r s t h e p o s i t i o n o f t h e m a n o m e te r h an d and t h e w a t e r l e v e l i n t h e c o n t a i n e r d i d n o t c h a n g . P o m ia ry d o k o n a n o w p o l u z a pom ocą a p a r a t u p n e u m a ty c z n e g o F i e l d m e n su re m e n t w ere made by m ean s o f a p n e u m a tic a p p a r a t u s
T a b l i c a 2 P o je m n o ść s o r p c y j n a h y d r o l i t y c z n a u tw o ró w p y ło w y c h w L i iło g o s z c z y w m g -ró w n ./lO O g g l e b y I l y d r o l i t i c , s o r p t i o n - c a p a c i t y o f d u s t s o i l s o f l. 'i l o e o s z c z / m . e . /Ю О g s o i l / Utv/о г у p y ło w e - F in e s a n d I l a j n i ż s z e i n a j w y ż s z e w a r t o ś c i L o w est an d h i g h e s t v a l u e s I l o ś ć p r ó b Number o f t e s t s U tw o ry p y ło w e l u ź n e L o o se d u s t s o i l s 0 , 0 6 - 1 , 8 4 15 U tw ór;- p y ło w e s ł a b o g l i n i e s t e S l i ~ h t l y lo a n y d \ : s t s o i l s 2 , 1 9 - 2 , 3 7 6 Ut\70r;y p y ło w e ś r e d c i o g l i n i a s t e Medium lo am y d u s t s o i l s 2 , 4 8 - 4 , 7 8 4 U tw o ry p y ło w e mocno g l i n i a s t e S t r o n g l y loam y d u s t s o i l s 7 , 5 9 - 1 5 , 0 7 6 U tw ory p y ło w e i l a s t e C la y e y d u s t s o i l s 1 6 , 0 6 - 2 0 , 6 8 4
nym przypadku, stosu jąc się do tab eli k la s gru n tów m u sielib y znacznie p odw yższyć klasę gleb y, co b yłob y n iezgod ne z jej produktyw nością.
P rzeciw ień stw em do ty ch g leb są u tw o ry p yłow e zw y k łe z przew agą pyłu drobnego i znaczną zaw artością części sp ław ialn ych (np. 20— 30%), zbliżone pod w zg lęd em produktyw ności do gleb glin iastych , m iejscam i n aw et je p rzew yższające w sk u tek k o rzystn ych w ła ściw ości fizy czn ych .
R ozgraniczenie gleb o tak różnych w łaściw ościach i różnym p oten cjale p rod uk cyjnym na m apach gleb ow ych jest nieodzow ną k oniecznością, na co w sk azyw ał już J. T o m a s z e w s k i [6].
T a b 1 1 o a 3 Z a w a r t o ś ć s k ła d n i k ó w m i n e r a l n y c h r o z p u s z c z a l n y c h w 20 Æ HC1 w u tw o r a c h p y ło w y o h z M iio g o s z c z y /w p r o c e n c i e s u c h e j m a s y / C o n t e n t o f m i n e r a l c o m p o n e n ts s o l u b l e i n 20 Æ HC1 i n d u s t s o i l s a t H ilo g o e z c z / £ d . m . / Nr p r o f i l u P r o f i l e N r. G łę b o k o ś ć D e p th om Z a w a r to ś ć f r a k o w i w p r o c e n t a o h P e r c e n t c o n t e n t o f f r a c t i o n s sio2P e 2 0 3 A12 °3 CaO Mgû к2о P2 ° 5 mm 1 - 0 ,1 0 , 1 - 0 , 0 5 0 , 0 5 - 0 , 0 2 < 0 , 0 2 28 7 0 - 1 2 0 59 41 0 0 0 ,1 1 0 ,4 5 0 ,3 6 0 ,0 8 0 ,0 4 0 ,0 5 0 ,0 0 9 32 1 2 5 -1 5 0 40 48 8 4 0 ,2 7 0 ,7 0 0 ,5 1 0 ,2 8 0 ,0 5 0 ,1 2 0 ,0 3 1 27 1 0 0 - U 0 33 ' 46 15 6 0 ,1 3 0 ,6 3 0 ,6 6 0 ,1 7 0 ,0 3 0 ,1 0 0 ,0 2 4 28 1 5 0 -1 7 0 40 38 13 9 0 ,1 5 0 ,8 8 1 ,2 3 0 , 2 8 0 ,0 4 0 ,1 6 0 ,0 3 1 26 9 0 -1 2 0 21 45 20 14 0 ,2 1 1 155 1 ,7 4 0 ,5 1 0 ,0 7 0 ,1 5 0 ,0 5 9 32 6 0 - 9 5 19 45 15 21 0 ,1 7 1 ,4 7 1 ,8 1 0 ,4 9 0 ,0 7 0 ,1 8 0 ,0 1 1 . 17 1 0 0 -1 2 0 15 21 37 27 0 ,1 3 2 ,2 9 1 ,5 8 5 ,1 1 0 , 3 8 0 ,2 7 0 ,0 5 2
W zw iązku z p ow yższym autor przedstaw ia stosow an y p rzez niego podział utw orów p yłow ych na szczegóło w ych m apach g leb ow ych jako m ateriał do d ysk u sji nad d oskon alszym podziałem u tw orów p yłow ych , gd yż istn iejący ob ecn ie, jak już w skazano, jest n iew ystarczający.
W proponow anym podziale u tw orów p y łow ych w yróżnia się w za leż n ości od zaw artości części spław ialnych:
a) u tw ory p y ło w e luźne, zaw ierające 0— 5% części sp ław ialn ych , b) u tw ory p yłow e słaboglin iaste, zaw ierające 5—10% części sp ław ial nych,
c) u tw ory p yłow e średn ioglin iaste, zaw ierające 10—20% części sp ła - w ialnych,
d) u tw ory p yłow e m ocnoglin iaste, zaw ierające 20— 35% części sp ła w ialnych,
e) u tw ory p yłow e ilaste zaw ierające pow yżej 35% części spław ialn ych , oraz w zależności od p rzew agi od pow iedn iej frakcji pyłu:
176 S. Borowiec
a) u tw ory grubopyłow e, gd y zaw artość fra k cji p yłu grubego przekra cza *V4 ogóln ej zaw artości pyłu,
b) u tw ory drobnopyłow e, gd y zaw artość frak cji p yłu drobnego p rze kracza *V4 ogóln ej zaw artości pyłu,
c) u tw ory p y łow e różnoziarniste, gd y zaw artość frak cji p yłu grubego lub drobnego nie przekracza 3A ogólnej zaw artości pyłu.
W u jęciu ty m odpadałaby rów nież k onieczn ość stosow ania dość n ie zręcznego ok reślen ia „ zw y k ły ”, nasuw ającego przyp u szczen ie, iż istn ieją rów nież u tw ory p yłow e „ n iezw y k łe”.
Z godnie z proponow aną term in ologią utw ór zaw ierający np. 40% pyłu grubego, 5% p yłu drobnego oraz 3% cz ęści sp ław ialn ych nosiłb y nazw ę utw oru gru b op yłow ego luźnego, zaw ierający 4% pyłu grubego, 42% pyłu drobnego i 27% części sp ław ialn ych b yłb y o k reślo n y m ian em utw oru drobnopyłow ego m ocnoglin iastego, a zaw ierający 20% p yłu grubego, 25% p yłu drobnego i 15% części sp ław ialn ych b y łb y nazw any u tw orem p yłow ym różnoziarnistym średn ioglin iastym .
U w agi p ow yższe p om yślane zostały jako w stęp do d ysk u sji nad d osk o n alszym podziałem utw orów pyłow ych , gd yż istn iejący o b ecn ie w ym aga uzupełnienia, zw łaszcza przy szczegółow ych zdjęciach k artograficznych.
STRESZCZENIE
P on iew aż istn iejący ob ecn ie podział utw orów p y łow ych na zw yk łe i ilaste jest niew ystarczający, zw łaszcza przy szczegółow ych zdjęciach kartograficznych, autor proponuje podział utw orów p yłow ych w zależ ności od zaw artości części sp ław ialn ych na:
a) u tw ory p y łow e luźne, zaw ierające 0— 5% części sp ław ialn ych , b) u tw ory p y ło w e słaboglin iaste zaw ierające 5—10% części sp ław ial nych,
c) u tw ory p yłow e śred n ioglin iaste zaw ierające 10—20% części sp ła w ialnych,
d) u tw ory p y ło w e m ocnoglin iaste zaw ierające 20— 35% części spła w ialnych,
e) u tw ory pyłow e ilaste zaw ierające p ow yżej 35% części sp ław ialn ych , oraz w zależności od przew agi od pow iedniej frak cji pyłu:
a) u tw ory grubopyłow e, gdy zaw artość frak cji pyłu grubego przekra cza % ogóln ej zaw artości p yłu ,
b) u tw ory drobnopyłow e, gd y zaw artość p y łu drobnego przekracza 3Л ogólnej zaw artości p yłu ,
c) u tw ory p yłow e różnoziarniste, gdy zaw artość frakcji p yłu grubego lub drobnego nie przekracza % ogólnej zaw artości pyłu.
LITERATURA
[1] B o r o w i e c S.: Gleby wysoczyzny i w zniesień okolic Szczecina. Zeszyty Nauko w e WSR w Szczecinie, z. 1, 1958.
[2] B o r o w i e c S.: Gleby „Leśnego Wzgórza”. Sylwan, z. 12, 1958.
[3] B o r o w i e c S.: Charakterystyka gleb w ytworzonych z utworów trzeciorzędo
w ych w obrębie Niziny Szczecińskiej. Roczn. Nauk Roln., t. 80, seria A, z. 4,
1959.
[4] В o r o w i e с S. : Zagadnienie genezy gleb wytworzonych z utworów pyrzyckiego pleistoceńskiego zastoiska wodnego w św ietle dotychczasowych danych. Zeszyty Naukowe WSR Szczecin z. 4, 1960.
15] P r u s i n k i e w i c z Z.: Projekt klasyfikacji niecałkow itych utworów glebowych. Roczn. Glebozn., t. 3, 1953.
[6] T o m a s z e w s k i J.: Uwagi krytyczne odnośnie system atyki gleb Polski. Roczn. Glebozn., t. 3, 1953.
[7] Przyrodniczo-genetyczna klasyfikacja gleb Polski. Roczn. Nauk Roln., t. 74, seria D, 1956. С. Б О Р О В Е Ц ПРОЭКТ ДО П О Л НЕН И Я КЛАССИФИКАЦИИ ПЫЛЕВАТЫХ ОТЛОЖ ЕНИЙ К аф едра Почвоведения Высшей Сельскохозяйственной Школы в Щ ецине Р е з ю м е Ввиду того, что принятое в настоящее время подразделение пылеватых отложений, на обыкновенные и илистые нельзя признать удовлетворитель ным, особенно в картографических съемках, автор предлагает следующее подразделение пылеватых отложений, в зависимости от содержания в них частиц, диаметр которых меньше 0,02 мм на следующие отложения: а) пылеватые несвязные, содержащ ие 0— 5% частиц, диаметром < < 0,02 мм, б) пылеватые слабоглинистые, содержащ ие 5 —10% частиц диаме тром < 0,02 мм, в) пылеватые среднеглинистые, содержащ ие 10—20% частиц, диамет ром <С 0,02 мм, г) пылеватые сильноглинистые, содержание 2 0— 35% частиц с диаме тром < 0,02 мм, д) пылеватые илистые, содержащ ие свыше 35% частиц, диаметром < < 0,02 мм; 12 — R o czn ik i G leb o zn a w cze t. X z. 1
178 S. Borowiec и, в зависимости от преобладания соответственной фракции пыли, на отложения: а) крупнопылеватые, при содержании фракции крупной пыли, превы шающей % общего содержания пыли; б) мелкопылеватые, при содержании фракции мелкой пыли, превыша ющей 3А общего содержания пыли; в) пылеватые разнозернистые, при содержании фракции крупной или мелкой пыли,не превышающей % общего содержания пыли. S. BOROWIEC
PRO PO SED SU B D IV ISIO N OF FINE S A N D („D U ST ”) SOILS
Chair of Soil Science, College of Agriculture, Szczecin
S u m m a r y
S in ce th e p resen tly used classification o f fin e sand so ils („d u st”, w ith over 40% 0 0.1—0.02 mm ) into com m on and cla y e y on es is inadequate, n otab ly for soil m apping, author proposes to su b d ivid e th em according to th eir s ilt and clay con ten t into:
a) loose dust soils w ith 0— 5% silt and clay, b) slig h tly loam y w ith 5—10% silt and clay, c) m ediu m loam y w ith 10—2 0% silt and clay, d) stron gly loam y w ith 20— 35% silt and cla y, e) cla y ey dust w ith ov er 35% silt and clay,
and, in d ep en dence on th e d om inan t d u st fraction, into:
a) coarse d u st soils in w h ich th e coarse dust fraction ex c eed s 75 per cen t of total dust content,
b) fin e d u st so ils in w h ich the fin e sand fraction ex c eed s 75 per cen t o f total d u st con tent,
c) d u st so ils w ith m ixed granulation in w h ich th e con ten t o f coarse or fin e d ust does not ex c eed 75 per ce n t o f total dust content.
