R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X , Z . 1, W A R S Z A W A 1969
STEFAN LIW SKI, FRANCISZEK MACIAK, JAN STODOLAK, FELIKS JUSZCZAK
WPŁYW NAWOŻENIA MIKROELEMENTAMI NA PLONY SIANA NA ŁĄKACH NADNOTECKICH W ŻUŁAWCE
K ated ra T o rfo zn a w stw a SG G W
oraz R o ln iczy R e jo n o w y Z akład D o św ia d cza ln y w M in ik o w le
W ST Ę P
Zagadnieniem zawartości m ikroelem entów w roślinności łąkowej w Polsce zajmowali się: B a s z y ń s k i [2], D o m a ń s k i [4], K a b a
t a [6], K o c i a ł k o w s k i i inni [9], L i w s k i [10], M o r a c z e w -
s k i [12]. Problem ten rozpatryw any b y ł często z punktu widzenia niedoboru niektórych m ikroelem entów i związanych z tym chorób prze żuwaczy.
Szczególne nasilenie chorób, w ystępujących u owiec i bydła, zaobser wowano w dolinie Noteci. D o m a ń s k i i współpracownicy [5, 13] stw ierdzili, że przeżuwacze, żywione w yłącznie paszami z gleb to rfo w ych łąk nadnoteckich, m ają zaburzenia w przem ianie m aterii, prze jaw iające się zahamowaniem wzrostu, chudnięciem, u tra tą zdolności rozrodu, niedokrwistością oraz charłactw em . A naliza siana na zawartość mikroelem entów z tych rejonów w ykazyw ała często obniżone ilości mie dzi i kobaltu.
Badacze ci przeprow adzili w latach 1958-1964 doświadczenia na owcach w specjalnie utw orzonym dla tych celów gospodarstwie we wsi Żuławka, pow. W yrzysk. W tym rejonie omawiane schorzenia zwierząt są szczególnie częste.
Zw ierzęta trzym ano na dietach zróżnicowanych, obejm ujących pasze zbierane z gleb torfow ych z miejscowego gospodarstwa, uzupełniane so lam i kobaltu lub miedzi oraz kobaltu i miedzi łącznie.
U zw ierząt będących na diecie podstawowej bez kobaltu w ystępo w ała silna anem ia i wychudzenie. Przed zakończeniem doświadczenia
172 S. L iw sk i i in n i
w szystkie zwierzęta padły. W surowicy zwierząt chorych stwierdzono
obniżony poziom miedzi oraz w itam iny B12. Trudności w syntezie w ita
m iny B12 autorzy pracy widzą w niedostatecznej ilości kobaltu w paszach
bądź też w nieprzyswTajalności związków tego pierw iastka. Przypuszczają oni, że kobalt oraz miedź mogą występować w sianie z doliny Noteci w postaciach trudno w ykorzystyw anych przez zwierzęta.
Na konferencji zwołanej z inicjatyw y E. Domańskiego i K ierow nictw a Rolniczego Rejonowego Zakładu Naukowego Minikowo, ustalono, że należy stwierdzić, czy nawożenie m ikroelem entam i popraw i skład chemiczny siana i w konsekw encji w płynie korzystnie na zdrowotność zwierząt. iWyłoniło się więc pytanie, jakie należy stosować nawożenie i czy uzupełnienie w glebie Co i Cu wpłynie na podniesienie ich ilości w sianie. Trzeba dodać, że co do zależności między zaw artością w ym ie nionych pierw iastków w glebie i w roślinach istnieją do tej pory nie
jednolite poglądy [3, 6, 9, 10, 11].
W celu w yjaśnienia tych pytań założono w 1956 r. ścisłe doświad czenia poletkowe oraz doświadczenia łąkowe produkcyjne (łanowe). W doświadczeniach poletkowych chodziło o zbadanie w pływ u m ikroele m entów na ilość i jakość plonów. Oprócz miedzi i kobaltu zastosowano także m angan i bor oraz siarkę. Siarki użyto w celu obniżenia pH gleby.
Doświadczenia łanowe produkcyjne założono w celu bezpośredniego skarm iania siana przez owce w prowadzonych równolegle przez Domań skiego doświadczeniach z żywieniem zwierząt.
W yniki dw uletnich doświadczeń nawozowych są tem atem niniejszej pracy, natom iast w yniki doś-wiadczeń z żywieniem owiec będą przedm io tem oddzielnej publikacji.
Doświadczenia łąkowe produkcyjne (łanowe) oraz ścisłe poletkowe przeprowadzono w latach 1965-1966 w punkcie doświadczalnym Rejo nowego Zakładu Doświadczalnego Minikowo, w miejscowości Żuławka, pow. W yrzysk, w dolinie Noteci, na glebach murszow o-torfow ych głę bokich, w ytw orzonych z torfu turzycowego, rozłożonego w 40-50%.
Doświadczenia poletkowe przeprowadzono m etodą losowych bloków
w czterech powtórzeniach, przy wielkości poletek 40 m2 (do zbioru
30 m 2) według następującego schem atu:
O PIS D O ŚW IA D C Z EŃ I ST O SO W A N E M ETO DY
0 (bez nawożenia), S, NPK, NPK + S, NPK + Co, NPK + Cu, NPK + Co + Cu, N PK + Co + Cu + S, N PK + Mn, NPK + B.
W p ły w m ik ro elem en tó w na p lon y sian a 173
Stosowano następujące dawki nawozów na 1 ha:
N — 30 kg w postaci siarczanu amonu,
P2O5 — 80 kg w postaci superfosfatu,
K9O — 160 kg w postaci 40-procentowej soli potasowej,
S — 800 kg w postaci siarki technicznej w 1965 r. oraz 200 kg
w 1966 r.,
C u S 04 • 5H20 — 62,5 kg,
CoCl2 • 6H2O — 5 kg,
M nS 04 • 5H20 — 37,5 kg
N a2B40 7 • IOH2O — 25 kg.
Doświadczenia produkcyjne łanowe założono na ogólnym obszarze
1 2 ha, na istniejących w Żuławce łąkach, w edług następującego sche
m atu:
4.8 ha bez nawożenia, 4.8 ha z nawożeniem NPK,
2,4 ha z nawożeniem N PK + Cu + Co.
Stosowano następujące daw ki nawozów na hektar:
N — 30 kg w postaci siarczanu amonu,
P2O5 — 60 kg w postaci superfosfatu,
K2O — 120 kg w postaci 40-procentowej soli potasowej,
C u S 04 • 5H20 — 50 kg,
CoCl2 • 6H2O — 5 kg.
pH gleb torfow ych (w H2O) oznaczano potencjom etrycznie przy użyciu
elektrody szklanej, popiół surow y — przez spalanie to rfu w tem pera turze 550 °C, popiół czysty — przez odparow ywanie 3-krotne z 10-pro- centowym HC1, azot — m etodą K jeldahla, fosfor — kolorym ertycznie przy użyciu fotorexu, potas — m etodą fotopłomieniową, w apń — m e todą fotopłomieniową, miedź — kolorym etrycznie z dw uetylodw utiokar- bam inianem sodu, kobalt — kolorym etrycznie z o-nitrozokrezolem, m an gan — kolorym etrycznie z nadsiarczanem amonu, molibden — kolory metrycznie z rodankiem amonu.
W Y N IK I BADAIŚT
D O Ś W IA D C Z E N IA P O L E T K O W E
Doświadczenia poletkowe założono 28 IV 1965 r. w ysiew ając mieszan kę traw na polu po burakach pastew nych na glebie torfow ej. Jest ona wysokopopielna, zasobna w w apń, średnio zasobna w fosfor i uboga
174 S. L iw sk i i in n i
w potas. Pod względem m ikroelem entów gleba jest zasobna w m angan (średnio 571 ppm w suchej masie), średnio zasobna w miedź (20,5 ppm w suchej masie) i molibden (średnio 0,98 ppm w suchej masie). P ie r w iastki te zostały oznaczone w próbkach gleb pobranych z w ierzchniej
w arstw y (0 - 2 0 cm) po wysiewie nawozów (tab. 1).
T a b e l a 1
Wyniki a n a liz chemicznych gleby. R e s u lts of chemical an alyses o f s o i l Kombinacje nawozowe F e r t iliz a t io n va ria n ts pH V; procencie s.m. In percent of s o i l dr fcleby ■у matter ppm w s.E In ppm o f dry u matter p opiół surowy crude ash pop iół czy sty pure ash N 0£Óln. t o t a l 1чт Р2°5 CaO Cu Mo Mn О 7 ,6 46,29 13,95 2,2 4 0 , 2 9 7,52 1 5,8 1,08 550 s 7 ,5 56,30 14,12 2,08 0,27 5,86 2 0,6 0,92 550 NPK 7 ,7 ^0,40 14,31 2,29 0 ,3 4 6,42 1 5 ,4 0,76 540 KPK+S 7 ,6 44,55 15,51 2,21 0,56 6,71 1 9,6 0,96 630 ÎÎPK +Со 7 ,6 45,47 15,75 2,30 о,зо 7 ,0 1 2 8,0 1,08 600 KPK + Cu 7 ,5 43,05 17,44 2,42 0,29 8,18 2 9,2 1 ,24 525 ÏÏPK + Co + Cu 7 ,7 45,52 1 7 , 0 2 2,36 0 ,5 4 . 7,40 - 1,00 555 KPK + о о + о É + СО 7 ,2 53,51 15,44 2,02 0,25 6,58 15,8 0,88 600 liTK + ten 7,3 47,6p 14,68 2,40 0,28 6,58 2 8,8 1,00 610 LTX+В 7 ,3 58,52 11,94 2,05 0 , 2 9 5,80 1 5 , 0 0,8 4 550
Podane lic z b y są średnimi s oznaczeń wykonanych w próbkach pobranych ze w szystkich p o letek każdej kombinacji nawozowej.
The given numbers are means fo r the determ inations made on the samples taken from a l l the p lo ts o f each f e r t i l i z i n g v a ria n t.
Poziom wody gruntow ej na terenie doświadczeń utrzym yw ał się na wiosnę tuż pod powierzchnią, a w lecie — na głębokości około 70 cm.
W latach 1965 i 1966 sprzątnięto po 2 pokosy siana (tab. 2).
W 1965 r. plon pierwszego pokosu siana był znacznie większy niż drugiego. Nawożenie N PK nie podwyższyło plonu siana w I pokłosie. Tłumaczyć to można tym , że gleba w roku poprzedzającym doświad czenie była nawożona intensyw nie pod buraki pastew ne, a rośliny m iały na w szystkich poletkach dostateczne ilości składników pokarmowych. Pew ne obniżenie plonu na kom binacjach nie nawożonych zaznaczyło się natom iast w II pokosie, kiedy to składniki nawozowe zaw arte w glebie w znacznej części się wyczerpały. Zastosowanie siarki w celu obniżenia pH gleby, której odczyn był zasadowy, nie w płynęło na zwiększenie plo
nów siana. Nieznacznie większy plon w porów naniu do kom binacji 0
(w II pokosie) osiągnięto w kom binacji bez nawożenia z dodatkiem siar ki. Różnica ta jednak leży w granicach błędu doświadczenia. Najwyższe
W p ły w m ik r o e le m e n tó w na p lo n y sian a 175
T a b e l a 2
ś r e d n i e p lo n y s i a n a I i I I p o k o su z e b r a n e w l a t a c h 1 9 6 5 i 19 6 6 Kean h a y y i e l d s fro m t h e f i r s t and t h e s e c o n d c u t s i n 1 9 6 5 and 1 9 6 6
P l o n \v q /h a Y i e l d , q /h a F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s 1965 1966 I p o k o s 1 s t c u t I I p o k o s U n d . cut-rasem t o t a l I p o k o s 1 s t c u t I I p o lio s I I n d c u t raze!.: t c t u i 0 3 5 , 0 2 0 , 5 5 5 , 5 22 , 3 3 3 , 9 С;, О >->»<-0 + 3 3 4 , 1 2 3 , 6 5 7 , 3 2 6 , 5 3 6 , 2 6 2 , 7 КРК 3 6 , 9 2 8 , 7 6 5 , 6 5 1 , 4 4 6 , 7 9 3 , 1 kpk + s 3 2 , 5 2 3 , 3 6 0 , 3 4 8 , 5 44,7' 9 3 , 2 КРК + Со 3 3 , 6 2 5 , 5 5 9 , 1 47 , 7 4 9 , 2 9 6 , 9 КРК + Cu 3 3 , 2 3 0 , 2 6 3 , 4 4 7 , 2 5 0 , 4 9 7 , 6 КРК + Cu + Со 3 3 , 4 2 9 , 4 6 7 , 8 5 0 ,7 4 7 , 3 9 3 , 0 КРК + Си + Со + S 3 7 , 1 . 2 9 , 1 6 6 , 2 ■43,7 4 6 , 5 9 5 , г SFK + Кп 3 2 , 6 2 5 , * yO , 0 4 3 , 1 4 9 , 2 92 , 3 КРК + в 3 6 , 7 2 7 , 2 6 3 , 9 4 4 , 9 4 6 , 9 9 1 , 8 P r z e d z i a ł . u f n o ś c i P = 0 , 9 5 4 , 3 5 , 9 7 , 4 6 , 4 7 » 2 1 2 , 7
plony zarówno w pierwszym, jak i w drugim pokosie w 1965 r. uzy skano na kom binacjach z dodatkiem miedzi. W ystępujące tu różnice nie są jednak udowodnione.
W 1966 r., w drugim roku użytkow ania łąk, uzyskano znacznie w ięk sze plony niż w 1965 r. na wszystkich kom binacjach nawożonych NPK. Plony siana w I i II pokosie były podobne. Kombinacje zerowe dały znacznie mniej siana z h ek tara niż kom binacje nawożone.
Na łące nawożonej nie zauważono w pływ u dodatku siarki na wyso kość plonów. N atom iast, podobnie jak w pokosie II w 1965 r., zaznaczył się nieznaczny w pływ S na zwiększenie plonu siana na łące nie nawo żonej. Słabe działanie siarki można by tłumaczyć m ałym obniżeniem pH
gleby (0,2-0,3).
Nie otrzym ano w zasadzie istotnych różnic w pokosach z łąk nawo żonych mikroelem entam i. Może działanie to uwidoczni się w następnych latach doświadczenia.
Analizę botaniczną siana w pierw szym roku wykonano tylko dla plo nu z pierwszego pokosu, natom iast w drugim roku trw ania doświadcze nia analizę botaniczno-wagową przeprowadzono dla obu pokosów. Wy niki analiz botanicznych podano w skróconej formie (tab. 3, 4 i 5). Uzy skane dane nasuw ają następujące uwagi.
iW 1965 r. w sianie dominowała życica trw ała, znacznie mniej było kupkówki, tym otki oraz minimalne ilości kostrzew y łąkowej. Na
polet-T a b e l a 5 S k ła d b o t a n i c z n y s i a n a I p o k o su - 1965 r .
B o t a n ic a l c o m p o s it io n ci' h ay from t h e f i r s t c u t i n 1965
Kazwa r o ś lin y Plant name
lir kombinacji nawozowej F e r tiliz a t io n varian t No.
1 2 5 4 5 6 7 8 ■ 9 10
L oliua pcrcnne VJ 55 60 60 40 50 30 75 55 50
Poa p a lu s tr is ^ 10 10 5 15 10 10 19 5 10 15
D a c ty lis glomerata 10 10 5 5 10 5 5 5 10 5
Phleum pratense 5 10 5 + + 5 10 5 5 10
Inr.e trawy - Other" grass sp ecie s'v 5 5 15 10 20 20 10 5 10 10
Razem trawy - Total gra sses 70 90 90 90 80 90 85 95 90 90
Razen motylkowe - Total legume + + 5 5 + + + + + +
Z ioła i chwasty - Herbs and weeds 50 10 5 5 20 10 15 , 15 . 10 10
Ogółem - General t o t a l 100 100 100 100 ICO 100 100 100 100 100
х / F e s t u c a r u b r a , F e s t u c a _ r .r a t e r .s i2 , A .^ r o s tis a lb a , A ven astrum p u o e s c e n s , T r i s e tum f l a v e s c e n s , A lo p e c u r u s p r a t e n s i s , r o a p r a t e n c i s . ’ ^
x x / T r i f o liu m p r a u e n s e , L a th y r u s p r a t e n s i s ,V i : i a c r a c c a
T a b e l a 4 S k ła d b o t a n ic z n y s i a n a I p o k o su - 1966 r .
B o t a n ic a l c o m p o s it io n o f h a y f r o n t h e f i r s t c u t i n 19 6 6
Gatunek Nr k o m b in a c ji naw ozow ej F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t No. S p e c i e s 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D a c t y l i s g lo m e r a ta 1 0 , 4 1 4 ,8 2 2 , 5 2 7 , 4 2 4 , 7 2 9 , 8 2 5 , 6 1 6 ,7 1 7 ,5 2 2 ,8 L o liu m p er e n n e 1 0 ,0 2 0 ,0 1 8 , 8 2 1 , 0 2 4 , 2 1 5 ,7 1 8 ,2 5 2 , 5 1 5 , 5 2 2 , 9 Phleum p r a t e n s e 1 1 .7 1 9 ,3 1 7 ,2 9 , 5 1 0 ,3 2 3 , 5 1 9 ,5 1 7 , 4 1 5 , 2 1 1 ,8 F e s t u c a p r a t e n s i s 4 , 6 8 , 5 6 , 7 8 , 5 6 , 7 1 5 ,1 1 4 ,7 i 4 , 6 9 , 5 5 , 4 P o a t r i v i a l i s 1 4 , 5 8 , 0 1 5 , 0 1 2 ,9 1 8 , 0 9 , 2 1 1 , 4 7 , 1 1 7 , 6 1 2 , 8 P o a p r a t e n s i s 1 , 9 2 , 1 5 , 1 5 , 2 2 , 4 1 , 5 1 . 2 1 , 6 2 , 5 2 , 0 P o a p a l u s t r i s 0 , 9 5 , 1 5 , 4 1 , 9 2 , 0 2 , 0 1 , 0 2 , 1 5 . 2 8 , 5 F e s t u c a ru b ra 0 , 6 1 , 8 0 , 4 0 , 8 1 . 2 1 , 0 0 , 5 1 , 0 1 , 5 0 , 5 A g r o s t i s a lb a 0 , 2 0 , 4 0 , 5 0 , 3 0 , 3 0 , 2 - 0 , 5 0 , 5 0 , 5 In n e tra w y O th er g r a s s s p e c i e s ". 0 , 6 0 , 5 0 , 0 - 0 , 7 1 , 1 0 , 7 1 , 2 -Razem tr a w y T o t a l g r a s s e s 5 4 ,8 7 8 , 6 8 8 , 1 8 7 ,5 8 9 , 8 9 6 ,5 9 5 , 0 9 4 ,0 8 1 , 0 8 6 , 8 T r i f o liu m r e p e n s 0 , 4 0 , 4 0 , 2 1 , 2 0 , 1 0 , 2 - 1 , 2 1 . 2 + V i c i a c r a c c a - - - - + + - - — Razem m otylkow e T o t a l le g u m e s 0 , 4 0 , 4 0 , 2 1 , 2 0 , 1 0 , 2 - 1 , 2 1 . 2 -C a rex h i r t a 0 , 4 + + - - 0 , 2 - - - -Z i o ł a i c h w a sty /r a z e m / H erb s and w eed s
4 4 , 4 2 1 , 0 1 1 ,7 1 1 .5 1 0 ,1 5 , 1 7 , 0 4 , 8 1 7 , 8 1 5 ,2
Ogółem
G e n e r a l t o t a l 100 100 100 100 100
W p ły w m ik r o e le m e n tó w na p lon y sia n a 177
T a b e l a 5
S k ł a d ‘b o t a n i c z n y s i a n a I I p o k o su - 1 9 6 6 r . B o t a n i c a l c o m p o s it io n o f h a y fr o m t h e s e c o n d c u t i n 1 9 6 6
‘G atunek Nr k o m b in a c ji naw ozow ej F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t N o.
1 2 3 4 5 6 • 7 8 9 10 D a c t y l i s g lo m e r a t a 3 7 , 3 3 9 , 8 7 1 , 6 6 9 , 9 5 8 , 0 6 6 , 8 5 2 , 0 5 2 , 0 7 4 , 7 6 2 , 9 L o liu m 'p er en n e . 2 4 , 5 1 9 , 5 9 , 7 1 7 , 9 1 2 , 5 1 5 , 2 1 5 , 6 1 8 ,2 . 1 1 , 8 1 8 , 9 F e s t u c a p r a t e n s i s 8 , 9 2 0 , 5 9 , 2 3 , 5 7 , 7 8 , 2 1 0 , 9 2 1 , 4 6 , 5 5 , 8 Phleum p r a t e n s e 4 , 9 5 , 2 2 , 7 3 , 7 4 , 3 8 , 6 4 , 2 2 , 5 2 , 8 4 , 5 P o a p a l u s t r i s 0 , 6 2 , 4 0 , 8 0 , 5 1 , 4 0 , 1 0 , 6 0 , 6 1 , 3 3 , 5 P o a p r a t e n s i s 1 , 6 2 , 8 0 , 9 1 , 5 0 , 6 i , o - 1 , 0 1 , 1 0 , 6 0 , 8 P o a t r i v i a l i s 4 , 1 0 , 8 0 , 4 0 , 2 0 , 3 0 , 5 + 0 , 1 0 , 1 0 , 2 F e s t u c a ru b ra 2 , 0 4 , 0 1 , 3 1 , 2 1 , 2 1 , 0 0 , 5 1 , 0 0 , 9 0 , 8 A g r o s t i s a lb a 4 , 3 0 , 5 0 , 2 0 , 6 1 , 5 0 , 2 0 , 2 - 0 , 3 0 , 1 I n n e tr a w y O th e r g r a s s s p e c i e s 0 , 3 1 , 6 1 , 2 0 , 3 - - 0 , 2 2 , 5 + 0 , 1 Razem tr a w y T o t a l g r a s s e s 8 8 , 5 9 7 , 1 9 8 , 0 9 9 , 7 9 4 , 4 9 4 , 1 9 9 , 5 99,■ 4 9 9 , 0 9 7 , 0 T r i f o liu m r e p e n s ' - + + + + 0 , 2 - + - 0 , 2 Сa r e x h i r t a 0 , 4 0 , 1 + - - - - - - -Z i o ł a i c h w a sty /r a z e m / H erb s and w eed s#
1 1 , 1 . 2 , 8 2 , 0 0 , 7 5 , 6 ,5 *7 0 , 5 0 , 6 • 1 , 0 2 , 2 j Ogółem G e n e r a l t o t a l 100 100 100 100 100 100 100 100 100 ■ j 100 j
kach nie nawożonych w ystępuje znacznie większa ilość ziół-chwastów niż m a to miejsce na łąkach nawożonych.
W 1966 r. zwiększa się znacznie ilość kupkówki i tym otki, a ilość życicy trw ałej m aleje, co widoczne jest szczególnie w II pokosie. N aj silniej reagow ała na nawożenie kupkówka, której ilość na łące nawożo nej jest dw ukrotnie większa w stosunku do kom binacji zerowej. Traw a ta zaczyna w II pokosie 1966 r. w yraźnie dominować stanow iąc w nie których kom binacjach 75°/o składu siana. Nawożenie m ikroelem entam i nie w płynęło w zasadzie na skład botaniczny łąk, chociaż w poszczegól nych pokosach można zaobserwować pew ne zróżnicowanie.
Duże różnice w ilości chw astów widać na łące nie nawożonej w pierw szym i drugim pokosie 1966 r. W pierw szym pokosie ziół-chwastów łąko
wych znaleziono przeszło 44%, a w drugim tylko 1 1,1%. Na kombinacji
bez nawożenia, a z dodatkiem siarki, ilość ziół zarówno w pierwszym,
jak i w drugim pokosie była mniejsza w porów naniu z kom binacją 0.
178 S. L iw sk i i in n i
Plon siana analizowano na zaw artość fosforu, potasu, w apnia, miedzi,
molibdenu, m anganu i kobaltu; oznaczono także popiół surow y (tab. 6).
Zaw artość popiołu w sianie była większa w 1965 r. niż w 1966. W y stąpiła tu odw rotna korelacja w stosunku do wysokości plonów.
Analizowane siano było bardzo zasobne w azot, szczególnie pochodzą ce z II pokosu 1965 r.
Wysoką zawartość azotu zaobserwowano także na poletkach nie naw o żonych tym składnikiem. Znaczne nagrom adzenie dostępnych form azotu po upraw ie buraków (rok 1964), świadczące o intensyw nej m ineralizacji torfu, oraz słabe początkowo zadarnienie w płynęły na dużą zawartość N w sianie z tego okresu. W 1966 r. m ineralizacja pod dobrze zadarnioną łąką była mniejsza, co odbiło się na słabszym pobieraniu azotu przez rośliny.
O intensyw nej m ineralizacji azotu świadczy pobranie przez rośliny
kilkakrotnie więcej N niż było im dostarczone z nawozami (tab. 8).
Dodatek siarki na łące nie nawożonej podwyższał nieco zawartość N w suchej masie siana, natom iast obniżał na łące nawożonej. Na szczegól ne podkreślenie zasługuje fakt, że poza drugim pokosem 1965 r. dodatek m ikroelem entów obniżał zawartość N w sianie. Można by sądzić, że rośli ny przy produkcji tej samej m asy oszczędniej gospodarowały tym p ier wiastkiem.
Jeśli przyjm iem y, że zaw artość białka surowego w sianie dobrej ja kości przekracza 9%, a w sianie bardzo dobrym — 12%, okazałoby się, że siano w Żuławce należy do tej drugiej grupy, gdyż zawierało średnio
15',3% białka (białko surowe = N ogółem X 6,25).
Podobnie azotu i fosforu znaleziono większe ilości w sianie zebranym w 1965 roku.
W 1965 r. zaobserwowano najm niejsze ilości P2O5 na poletkach nie
nawożonych tym składnikiem , natom iast w 1966 r. tej zależności nie było. N iektóre poletka nawożone fosforem m iały mniejsze ilości tego pierw iast ka niż poletka nie nawożone. Dodatek siarki z reguły zwiększał ilość fos foru w sianie w porów naniu do takich sam ych kom binacji bez S. W ro
ku 1966 zaobserwowano w yraźne zwiększenie się P2O5 w sianie drugiego
pokosu. W szystkie nawożone m ikroelem entam i poletka z I pokosu 1965 r. m iały większą zawartość fosforu w stosunku do kom binacji NPK.
Przyjęto, że siano dobrze zaopatrzone w P205 zawiera go w suchej
masie 0,4-0,6% , a bardzo dobrze — powyżej 0,6% [7]. Wychodząc z tych
liczb granicznych można stwierdzić, że oba pokosy siana zebrane w 1965 r. oraz drugi pokos 1966 r. były bardzo dobrze zaopatrzone w fosfor. Na tom iast w pierwszym pokosie 1966 r. siano z siedmiu na dziesięć kombi nacji trzeba zaliczyć do grupy średnio bądź dobrze zaopatrzonych w ten
S lc ła d c h e m ic z n y s i a n a I i I I 'p o k o s u C h e m ic a l c o m p o s it io n o f h a y fro m f i r s t an d s e c o n d c u t s T a b ft I a 6 W p r o c e n c i e s • ir.. s i a n a - I n p e r c e n t o f lm y d r y m at;ter K o m b in a cje nawozowe p o p i ó ł su ro w y cr u d e a s h Jti o g ó łe m t o t a l N P 2 (>5 k2>° CaO F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 5 1 9 6 6 196■5 196i6 I х / I I х х / I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 0 9 , 3 5 1 0 , 4 0 7 , 7 5 7 , 0 0 2 , 5 5 2 , 4 8 1 , 7 8 2 , 1 6 0 , 7 4 0 , 8 9 0 , 7 1 0 , 7 3 1 , 5 6 0 , 9 9 0 , 9 5 0 , 7 7 2 ,0 6 2 , 7 3 2 , 8 9 2 , 2 8 S 9 , 3 0 1 0 ,3 0 7 , 0 0 7 , 5 0 2 , 6 0 2 , 7 2 1 , 8 0 2 , 2 5 0 , 8 4 1 , 1 0 0 , 6 5 0 , 7 6 1 , 6 3 0 , 8 7 0 , 6 8 0 ,6 5 1 ,5 8 2 ,5 7 2 , 2 8 2 , 6 6 NPK 9 , 8 6 1 1 ,6 0 7 , 9 2 9 , 5 0 2 , 8 2 3 , 3 1 2 , 3 0 2 , 4 7 0 , 9 7 l ‘,1 0 0 ,5 3 0 , 6 5 1 , 8 1 1 , 4 5 1 , 4 2 1 , 5 4 1 ,7 1 2 , 0 0 2 , 4 3 1 , 2 9 n p k + s 1 0 ,7 1 1 1 ,5 0 6 , 8 7 7 ,3 7 2 , 7 3 3 , 1 1 2 , 1 9 1 , 9 4 0 , 9 2 1 , 1 2 0 , 5 8 0 , 7 5 1 , 7 1 1 , 0 8 1 , 2 7 1 ,0 1 . 1 , 4 6 1 , 9 4 2 , 6 6 1 , 7 5 NPK + Co 1 1 ,2 7 1 0 ,3 3 7 , 7 5 7 , 8 7 2 , 6 0 3 , 3 5 1 , 8 7 2 , 2 2 1 , 3 0 0 , 9 4 0 , 6 1 0 , 8 7 1 ,6 7 1 , 3 2 1 , 6 ? 1 ,0 7 1 ,9 7 2 , 4 2 2 , 7 4 1 , 8 3 NPK + Cu 1 0 ,7 2 9 , 6 6 7 , 5 0 8 , 2 1 2 , 6 3 3 , 4 2 1 , 8 1 2 , 2 4 1 , 4 0 1 ,0 3 ' 0 , 4 7 0 ,7 5 1 , 6 6 1 ,3 3 1 ,4 2 1 , 1 4 1 ,7 5 1 ,7 7 1 , 9 7 1 , 9 0 NPK + Cu + Co 9 , 7 0 9 , 2 8 7 , 5 0 7 , 6 2 2 , 7 5 3 , 4 5 1 , 5 7 2 , 1 0 0 , 9 8 0 , 9 1 0 , 5 3 0 , 7 5 1 , 6 1 1 , 0 8 1 , 3 1 0 , 9 8 1 ,8 5 2 ,2 3 2 , 5 8 1 , 7 5 NPK + Cu + Co + S 9 , 9 4 9 , 1 3 7 , 5 7 8 , 0 9 2 , 7 1 3 , 3 8 1 ,5 2 2 ,1 3 1 , 3 4 1 , 1 0 0 , 4 8 1 ,0 5 1 , 7 1 1 ,0 7 1 , 7 0 1 , 1 3 1 ,4 8 2 ,4 7 2 , 4 3 2 , 2 8 NPK + Un 9 , 7 1 9 , 3 3 9 ,0 7 8 , 3 7 2 , 5 9 3 ,5 2 1 , 6 5 2 , 1 1 1 , 3 5 1 , 1 0 0 , 6 0 0 , 8 4 1 ,6 8 1 , 1 1 1 , 5 3 1 , 1 4 1 ,3 9 2 , 2 3 2 , 8 9 2 , 0 5 NPK + В 9 , 9 7 9 , 1 3 8 , 6 5 8 , 3 9 2 , 5 7 3 , 3 1 1 , 4 3 2 , 0 6 1 , 3 3 1 , 1 0 0 , 5 8 0 , 8 4 1 , 6 6 1 , 2 2 1 , 6 8 1 , 0 0 1 ,7 2 2 , 3 5 1 , 8 2 1 , 9 1 х / r I p o k o s - t h e 1 s t c u t х х / - I I p o k o s - t h e U n d c u t
180 S. L iw sk i i in n i
Potas był pobierany w w yraźnie większych ilościach w pierw szym pokosie zarówno w 1965 r., jak i w 1966 r. Ilość zaw artego potasu w su chej masie siana dochodziła do 1,81%. N ajm niej tego pierw iastka znale ziono w 1966 r. w sianie zebranym z łąki nie nawożonej, na której za
stosowano tylko siarkę (nieco ponad 0,6%). Należy stwierdzić, że siarka
praw ie we w szystkich przypadkach na poletkach nie nawożonych działała obniżająco na pobieranie potasu. Nawożenie potasem w płynęło na zwięk szenie się jego zawartości w sianie.
Jak wiadomo, w przypadku dużej ilości potasu w glebie rośliny mogą pobierać go w nadm iarze. Siano z takich roślin może być naw et szkodliwe dla zdrowia zwierząt. iW naszych doświadczeniach nie stwierdzono n ad m iaru tego składnika w sianie, a raczej pewien niedobór.
Nawożenie m ikroelem entam i w pierwszym roku po założeniu łąki
w obu pokosach obniżyło zawartość K2O w stosunku do kom binacji NPK.
W następnym roku zależność ta w ystąpiła tylko w drugim pokosie. Fod względem tlenku w apnia siano zbierane w Żuławce było zasobne. W 1965 r. pokos drugi był zasobniejszy w w apń niż pierwszy, w roku zaś 1966 było odwrotnie. Największą ilość tego składnika znaleziono na kom binacji 0 i N PK + Mn w I pokosie 1966, najniższą zaś w II pokosie 1966 r. n a kom binacji NPK.
W y r a ź n y c h współzależności między stosowanymi m ikroelem entam i a zaw artością w apnia w sianie nie zaobserwowano.
Najbardziej interesow ały nas ilości m ikroelem entów w sianie, a w szczególności kobaltu i miedzi, m ające szczególne znaczenie dla norm al nego w zrostu i rozwoju zwierząt. Z analiz wynika, że zawartość kobaltu i miedzi w sianie pod w pływem nawożenia tym i pierw iastkam i znacznie wzrosła. P oletka nawożone N PK z dodatkiem miedzi oraz z dodatkiem miedzi i kobaltu w ykazały szczególnie w 1965 r. znaczny wzrost Cu w sianie w stosunku do poletek zerowych oraz nawożonych NPK (tab. 7).
Pew nym zaskoczeniem są w yniki otrzym ane na kom binacji N PK + г Cu + Co + S. Ilość znalezionej miedzi w sianie wzrosła tu tylko nie znacznie. Także obniżająco na ilość Cu w sianie w płynęło nawożenie siar ką na kom ibnacji bez nawożenia w porów naniu do kom binacji bez siarki. Przyjm ując jako w artości graniczne dla przezuwaczy 5 ppm Cu w suchej masie siana należy stwierdzić, że na w szystkich nie nawożonych miedzią poletkach ilości tego pierw iastka były za m ałe dla normalnego w zrostu i rozwoju przeżuwaczy. K obalt w sianie oznaczono tylko w niektórych kom binacjach (oznaczenia kobaltu i częściowo miedzi zostały w ykonane przez L aboratorium M ikroelementów IUNG w Puławach). Stwierdzono jednak, że nawożenie kobaltem podniosło ilość tego pierw iastka w rośli nach. Podobnie jak przy miedzi, tak i przy kobalcie zauważono, że w
nie-W p ły w m ik r o e le m e n tó w na p lo n y sia n a 181 T a b e l a 7 Z a w a rto ść m ik ro e lem en tó w w s i a n i e I i I I p o k o su /w ppm w s.m . s i a n a / C o n te n t o f m ic r o e le m e n t« i n h a y / i n ppm o f h a y d r y m a t t e r / K om binacje Cu Mo Mn Co nawozowe F e r t i l i z a t i o n 1 9 6 5 19 6 6 1965 19 6 6 1965 1 9 6 6 19 6 5 1 9 6 6 v a r i a n t s i r * I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 1 1 ' 0 4 , 2 4 , 0 4 , 7 5 , 0 1 , 4 2 , 0 1 , 7 1 , 7 6 0 ,0 56 34 48 - - - -S 5 , 6 - 3 , 8 4 , 0 1 , 9 2 , 3 1 , 7 1 , 7 1 2 5 ,0 75 45 73 - - - -HPK 3 , 0 2 , 7 3 , 1 1 , 4 2 , 2 2 , 3 1 , 7 2 , 1 6 8 , 0 15 0 42 73 0 ,1 7 0 ,1 2 0 ,1 6 0 ,0 9 NPK + S 1 , 7 2 , 5 3 , 9 3 , 9 2 , 2 2 , 3 1 , 3 1 , 9 1 2 5 ,0 1 5 0 45 7 6 0 ,1 2 0 ,0 6 0 ,1 7 ś la d y HPK + Со 6 , 6 4 , 5 2 , 7 4 , 5 2 , 4 2 , 0 1 , 3 2 , 1 7 6 , 0 1 50 37 37 0 , 2 4 0 ,2 7 0 ,3 8 0 , 1 1 ГСРК + Cu 1 4 ,1 - 8 , 5 7 , 0 2 , 2 2 , 3 1 , 3 2 , 0 1 7 0 ,0 15 0 37 52 - - - -îïPK+Cu+Co 1 3 ,6 1 4 ,0 9 , 1 5 , 5 2 , 1 2 , 3 1 , 0 1 , 8 7 5 , 0 100 37 69 0 ,5 1 0 ,3 1 0 ,3 5 0 ,2 5 HPK+Cu+Co+S 4 , 6 5 , 2 5 , 1 4 , 4 2 , 3 2 , 3 1 , 3 2 , 1 7 4 , 0 1 00 48 65 0 ,1 8 0 ,2 8 0 ,6 0 j0 ,2 6 • NPK + Ыn 2 , 4 2 , 0 1 , 3 1 , 9 2 3 0 ,0 2 5 0 65 82 - _ 1 -l'IPK + В 2 , 5 2 , 0 1 , 3 1 , 9 1 2 5 ,0 2 0 0 4 2 60 - i x / I p o k o s - t h e f i r s t c u t зсс/ I I p o k o s - t h e U n d c u t
których kom binacjach z siarką w porów naniu do takich sam ych kombi nacji bez siarki ilość kobaltu była nieco mniejsza.
Podaw ane przez różnych autorów tw ierdzenie, że choroby zw ierząt zdarzają się częściej w przypadkach w ystępow ania dużej ilości siarcza
nów w paszy, mogą być związane także z w pływ em grup SO4 na zm niej
szanie przysw ajalności, a w związku z tym na pobieranie Cu i Co przez rośliny.
Zaw artość m olibdenu w sianie 1965 r. by ła większa niż w sianie 1966 r. Najwyższe ilości m olibdenu znaleziono w m ateriale zebranym z I pokosu 1965 r. na kom binacjach nawożonych borem, m anganem i kobaltem, najniższe zaś na kom ibnacji N PK + Cu + Co w I pokosie 1966 r. Najczęściej zaw artość tego m ikroskładnika w sianie utrzym y w ała się w granicach 1,7-2,3 mg. J e st to przeciętnie wyższa ilość w sto sunku do średnich ilości znajdyw anych w sianie zbieranym z polskich łąk [9, 10, 12]. Na pobieranie większych ilości molibdenu mógł w płynąć zasadowy odczyn gleb, k tó ry sprzyjał grom adzeniu przysw ajalnych form Mo. Nie zaobserwowano w pływ u naw ożenia miedzią, kobaltem , m anga
nem i borem na pobieranie molibdenu przez rośliny. P rzyjm ując 5 ppm
Mo w suchej masie jako liczbę graniczną, powyżej której pierw iastek ten działa trująco, można stwierdzić, że siano z Żuław ki nie zawierało takich ilości Mo, które mogły szkodliwie oddziaływać na zwierzęta.
Szkodliwe działanie m olibdenu w roślinach może być niwelowane
obecnością miedzi. Według K o c i a ł k o w s k i e g o i innych [9], jeśli
182 S. L iw sk i i in n i
nicach 2 ppm w suchej masie może działać szkodliwie. Na ten mom ent należałoby zwrócić uwagę przy dalszych badaniach prowadzonych w Żu-
ławce. Jako norm alny pod względem zaopatrzenia zwierząt [8, 9] w skład
niki m ineralne w paszy uważa się stosunek Mo do Cu jak 1 : 3,5-4,0. Niższy stosunek w pływ a ujem nie na przem ianę m aterii i uw ażany jest za szkodliwy. W naszym przypadku stosunek ten był często znacznie węższy.
Pod względem zasobności w m angan siano było bardzo zróżnicowane. Ilość tego pierw iastka w suchej masie w ynosiła od 34 do 250 ppm. W ro ku 1965 znaleziono większe ilości m anganu w sianie niż w roku 196G. Nawożenie manganem w płynęło na zwiększenie ilości tego m ikroelem entu w sianie, szczególnie w pierwszym roku użytkow ania łąki. D rugi pokos siana zebrany zarówno w roku 1965, jak w 1966 był bogatszy w mangan. Porów nując uzyskane w yniki z norm am i składników m ineralnych ustalo nymi przez Deutsche Landw irtschaftliche Gesellschaft [9] dla siana dobrze zaopatrzonego w Mn (50 ppm w suchej masie) widzimy, że badane próbki siana w 1965 r. m iały w ystarczające ilości m anganu, natom iast siano pierwszego pokosu 1966 r., zebrane z większości kombinacji, miało za mało tego m ikroelem entu. Jeśliby jednak przyjąć normę podaw aną
przez G e r i c k i e g o [9], która w ynosi 1 0 0 ppm Mn dla suchej m asy
siana dobrze zaopatrzonego w ten pierw iastek, to okazałoby się, że siano zebrane z łąk z obu pokosów 1966 r. miało za mało m anganu dla norm al nego rozw oju zwierząt.
Ilość pobranego przez rośliny azotu z h ek tara w ahała się od 101,6 na
kom binacji 0, do 210,2 kg na kom binacji N PK (tab. 8).
Jeśli weźmiemy pod uwagę, że z nawożeniem m ineralnym wniesiono do gleby 30 kg N, to ilość azotu uruchomionego z gleby w ynosi od 113,7 do 180,2 kg /ha na glebie nawożonej. W przypadku kom binacji nie naw o żonych NPK ilość azotu uruchomionego z gleby i pobranego przez rośliny wynosiła od 101,6 do 134,6 kg.
Inaczej było z fosforem, którego rośliny pobrały na w szystkich kom bi
nacjach mniej niż zaw ierała daw ka wniesiona do gleby. N ajm niej P2O5
z hek tara pobrały traw y na kom binacji nie nawożonej fosforem (w pierw szym roku doświadczenia — 36,5, w drugim roku — 38,5 kg).
Podobnie jak to miało miejsce przy azocie, na kom binacji z siarką plon fosforu był nieco większy niż na kom binacji 0. Na innych kom binacjach nie stwierdzono w yraźnych współzależności m iędzy ilością pobranego przez rośliny fosforu a nawożeniem. Z powyższych danych wynika, że tylko część fosforu dodanego do gleby była w ykorzystana przez rośliny, część zaś pozostała w torfie i mogła być przez niego zasorbowana.
Dodany do gleby potas w ilości 160 kg/ha nie był także całkowicie w y korzystany przez rośliny. Plony tego składnika w ynosiły od 37,4 do 67,0 kg na kom binacjach nie nawożonych potasem, a dochodziły do 130,4 kg
P l o n y p o s z c z e g ó l n y c h s k ła d n ik ó w w I i I I p o k o s i e w k g /h a Y i e l d s o f p a r t i c u l a r e l e m e n t s i n k g /h a
T a b e l a 8
K o m b in a cje N o g ó łe m - T o t a l N P 2 Э5 ^ 2 ° Ca0
F e r t i l i z a t i o n 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 5 196.6 v a r i a n t s i x / 11>ос/ I I I I I I I I I I I I I ■ a i I I I I I I 0 7 8 , 4 4 5 , 6 5 5 ,7 6 5 , 9 2 2 , 8 1 6 , 0 1 4 , 2 2 2 ,3 4 8 , 0 1 7 , 9 1 9 , 1 2 3 , 5 6 5 , 5 4 9 , 2 5 8 , 0 6 9 , 6 S 7 3 ,0 5 6 , G 4 2 , 9 7 5 , 3 2 5 , 2 2 2 , 9 1 5 ,5 2 4 , 8 4 8 , 9 1 8 , 1 1 6 ,2 2 1 , 2 4 6 , 3 5 5 , 4 5 4 , 4 8 6 , 7 NPK 9 1 ,6 8 5 ,7 .1 0 6 ,4 1 0 5 ,8 5 1 , 5 2 8 , 5 ' 2 4 , 5 2 7 , 5 5 8 , 8 3 7 , 6 6 5 , 7 6 4 , 7 5 5 , 6 5 1 , 8 1 1 2 , 4 5 4 , 2 NPK + S 7 7 , 5 7 7 ,^ 9 5 , 6 7 8 , 0 2 6 , 1 2 7 , 9 2 5 ,5 5 0 , 2 4 8 , 6 2 6 , 9 5 5 , 4 4 0 , 6 4 1 , 5 4 8 , 5 1 1 6 , 1 7 3 , 6 NPK + Co 7 6 ,9 7 5 , 0 8 0 ,3 9 8 , 5 5 8 , 5 2 1 , 1 2 6 ,2 5 8 , 5 4 9 , 4 2 9 , 6 7 1 , 7 4 7 , 4 5 8 , 3 5 4 , 2 117 i 6 8 1 , 0 NPK + Cu 8 8 , 4 9 1 , 0 7 6 , 9 1 0 1 ,6 4 7 , 0 2 7 , 4 1 9 , 9 5 5 , 1 - 5 5 ,8 3 5 , 4 6 0 , 5 5 1 ,7 5 8 , 8 4 7 , 1 8 5 , 7 8 6 , 2 NPK + Cu + Co 9 2 ,7 8 9 , 5 7 1 , 6 8 9 , 4 5 5 , 0 2 5 , 6 2 4 , 2 5 1 , 9 5 4 ,2 2 8 , 0 5 9 , 8 4 1 , 7 6 2 , 3 5 7 . 7 1 1 7 , 7 . 7 4 , 5 NPK + Cu + Ço + S 8 8 ,6 8 6 , 5 6 6 , 6 8 9 , 1 4 5 , 8 2 8 , 2 2 1 , 0 4 5 , 1 5 5 , 9 2 7 , 4 7 4 , 5 4 7 , 5 4 8 , 4 6 3 , 2 1 0 6 , 5 9 5 , 4 NPK.+ Mn 7 4 ,3 7 8 , 8 6 4 , 0 9 5 , 4 5 8 , 7 2 4 , 6 2 5 , 5 5 7 , 2 4 8 , 2 2 4 , 8 5 9 , 5 5 0 , 5 5 9 , 9 5 0 , 0 1 1 2 , 1 9 0 , 8 NPK + В 8 ^ ,0 7 9 , 4 5 7 , 8 8 6 , 9 4 5 , 0 2 6 , 4 2 3 , 4 5 4 , 6 5 5 , 6 2 9 , 5 6 7 , 9 4 2 , 2 5 5 , 5 5 6 , 4 7 3 , 5 . 8 0 , 6 x / I p o k o s - t h e 1 s t c u t х х / I I p o k o s - t h e U n d c u t
184 S. L iw sk i i in n i
na poletkach nawożonych NPK. Należy nadmienić, że zarówno w roku 1965, jak i w 1966 plon pobranego potasu był najw yższy na poletkach nawożonych N PK w porów naniu do takich sam ych poletek z dodatkiem mikroelem entów. Można sądzić, że nadw yżki potasu nie w ykorzystane przez rośliny ze względu na m ałą sorpcję tego składnika mogły być w y płukane przez deszcze i odprowadzone z wodami odpływ ającym i poza
torfowisko. Jeśli chodzi o wapń, to należy stwierdzić, że szczególnie duże ilości tego składnika pobrały plony roślin w drugim roku doświad czenia. W pierwszym roku największą ilość CaO otrzym ano na kom bina cji NPK + Co (120 kg), natom iast w drugim roku najw yższy plon CaO z h ek tara wynosił 202,9 kg na poletkach nawożonych NPK + Mn. S kład nik ten nie był dodaw any do gleby jako nawóz, przeprowadzenie więc bilansu nie jest możliwe.
D O ŚW IA D C Z E N IA P R O D U K C Y JN E (ŁANOW E)
Z charakterystyki gleb doświadczenia produkcyjnego w ynika, że były to to rfy wysokopopielne, o odczynie obojętnym, bogate w azot i wapń, zasobne w fosfor, a ubogie w potas, zaw ierające dość znaczne ilości Fe2 0 3. Ilość miedzi można określić jako średnią, a m olibdenu poniżej średniej (tab. 9). T a b e l a 9 W yn ik i a n a l i z c h e m iczn y ch g le b y /d o ś w i a d c z e n ie p r o d u k c y j n e / R e s u l t s o f c h e m ic a l a n a l y s e s o f s o i l / p r o d u c t i o n e x p e r im e n t s / K om b in acje nawozowe F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s pH V/ p r o c e n c ie s . m. g le b y I n p e r c e n t o f s o i l d ry m a t t e r W ppm6.Ш. I n ppm o f d .m . p o p i ó ł surow y cru d e a s h p o p i ó ł c z y s t y p ure a s h К og ó łe m t o t a l N P2°5 k2o CaO Fe2°3 Cu L'.o О 6 , 8 4 4 , 6 18 ,7 8 2 , 7 1 0 , 7 9 0 , 0 9 5 ,2 5 5 , 7 4 1 0 , 1 С ,76 О 7 , 2 4 2 , 1 15 , 8 9 2 , 6 4 0 , 5 1 0 , 0 9 6 , 6 9 2 , 9 0 9 , 5 0 , 7 6 I-ГРК 7 , 2 3 5 , 0 1 7 , 5 0 5 , 0 4 0 , 4 6 0 , 1 0 7 , 5 0 4 , 5 8 1 2 , 1 0 , 7 6 EFK 7 , 3 3 0 , 1 17 , 7 8 5 , 5 5 0 , 5 5 0 , 0 9 , 7 , 0 3 2 , 5 8 1 1 , 6 0 , 6 4 IiTK+Cu+Co 6 , 6 4 5 , 2 16 ,8 9 2 , 7 8 0 ,5 2 0 , 1 4 4 , 4 8 2 , 5 5 1 2 , 8 0 , 7 6
Doświadczenia łanowe przeprowadzono w celu w yprodukowania od powiedniej ilości siana dla doświadczeń z żywieniem owiec.
Zbierane siano z pól nie nawożonych, nawożonych N PK i NPK + +• Cu + C o analizowano na zawartość niektórych m akro- i m ikroelem en
W p ły w m ik r o e le m e n tó w na p lo n y sia n a 185
tów. Wykonano też analizy botaniczne siana z poszczególnych pól I i II pokosu (1965 r.). Skład botaniczny siana na łąkach był dość zróżnicowa
ny. iW sianie pierwszego pokosu na polu zerowym nie nawożonym n r 1
dominowała m ietlica biaława, tym otka oraz wiechlina łąkowa, na polu
nr 2 dom inowała tym otka łąkowa, śmiałek darniow y i kłosówka w ełnista
(tab. 10 i 1 1). T a b e l a 20 S k ła d b o t a n ic z n y s ia n a z I p o k o su - 1 965 r . /d o ś w i a d c z e n ie p r o d u k c y jn e / B o t a n ic a l c o m p o s it io n o f h a y from t h e f i r s t c u t i n -1965 / p r o d u c t i o n e x p e r im e n t / Nr p o l a - F i e l d No. G atunek 1 2 3 4 5 6 S p e c i e s k o m b in a cje nawo z о we f e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s 0 0 NPK NPK NPK+Cu+Co NPK+Cu+Co A rr h e n a th e r u n e l a t i u s И . о 1 , 9 3 2 , 2 5 6 , 6 2 5 ,7 2 9 , 6 H o lc u s l a n a t u s 2 , 4 2 1 , 4 2 5 , 6 2 3 , 1 3 0 , 7 3 0 , 8 D e sc h a m p sia c a e s p i t o s a 4 , 8 2 3 , 4 8 , 0 2 , 1 5 , 3 3 , 1 A g r o s t i s a ib a 2 4 , 2 0 , 8 0 , 4 - - -P o a t r i v i a l i s 6 , 4 0 , 6 1 , 2 3 , 1 1 , 9 2 , 8 Phleum p r a t e n s e 1 2 ,0 2 6 , 2 1 , 1 - 1 , 8 -P o a p r a t e n s i s 9 , 6 1 , 3 1 , 4 0 , 7 1 , 1 0 , 9 A nthoxanthum odoratum 6 , 4 0 , 5 2 , 4 0 , 3 6 , 9 ; 6 , 5 F e s t u c a r u b r a 8 , 0 0 , 6 1 , 0 0 , 7 - -D a c t y l i s g lo m e r a ta 8 , 0 2 , 2 . - - - -F e s t u c a p r a t e n s i s 2 , 5 2 , 1 1 , 4 - 1 , 3 0 , 4 P o a p a l u s t r i s - - - 0 , 7 . 0 , 8 -P h a l a r i s a r u n d in a c e a - - - 3 , 0 - -P h r a g m ite s communis - 3 , 2 - - -L o liu m p e r e n n e - 0 , 4 - - - -Razem tr a w y T o t a l g r a s s e s 8 8 ,3 8 1 , 4 7 7 , 9 9 0 ,3 7 5 , 5 7 4 , 1 L a th y r u s p r a t e n s i s - 0 , 3 - - - ----V i c i a c r a c c a - 0 , 2 - - - -Razem m otylkow e T o t a l le g u m e s - 0 , 5 - - - -Сa r e x h i r t a - 9 , 2 - 0 , 2 - -Z i o ł a i ch w a sty
H erb s and w eed s 1 1 ,7 8 , 9 2 2 , 1 9 , 5 2 4 ,5 2 5 ,9
186 S. L iw sk i i in n i T a b e l a 11 S k ła d b o t a n i c z n y s i a n a I I p o k e su - 19 6 5 r* /d o ś w ia d с z c n ie p r o d u k c y j n e / B o t a n i c a l c o m p o s it io n o f h a y from t h e se c o n d c u t i n 19 6 5 /p r o d u c t i o n e x p e r ii.ie n t / ITr p o la F i e l d Mo. G atunek 1 , 2 5 , 4 5 , 6 S p e c i e s koiribinac j a nawo zowa
f e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s 0 ITPX IIPK+Cu+Co Ar rh e nar he rur- e 1 a t i u s H o lc u s la n a t u s I) e s с karr.p s i а с ae sp i t o s a r e s t u c a p r a t e n s i s F e s t u c a ru b ra P o a t r i v i a l i s Po a p r a t e r.o i s P i lle ujr. r r a t s n s e A ^ r o sL is a lb a P h a l a r i c a r u n d in a c e a 1 j 21 1 5 7 50 14 2 8 1 6 5 4 56 18 14 6 15 2 Raiien tr a w y T o t a l g r a s s e s 67 88 95 T r i f o liu m h y b r id u n C a rex h i r t a Z i o ł a i c h w a sty H erb s and w eed s
1 12 20 6 6 1 6 O j ó łe n - G e n e r a l t o t a l 100 1 00 1 00
Na łąkach nawożonych N PK i N PK + Cu + Co (pola n r 3, 4, 5, 6) do
m inow ały rajgras w yniosły i kłosówka w ełnista. Podobny skład flory- styczny zaobserwowano także w drugim pokosie.
A nalizy chemiczne wykazały, że drugi pokos siana zebrany w 1965 i w 1966 r. m iał we w szystkich przypadkach większą ilość popiołu (tab. 1 2).
Pod względem azotu, fosforu i w apnia zasobniejszy był także drugi pokos, natom iast pod względem zaw artości w sianie potasu nie zaobser wowano tej zależności.
Pasza zebrana ze wszystkich łąk nie w ykazyw ała niedoborów azotu i w apnia.
Zaopatrzenie siana w fosfor w pierw szym pokosie 1966 r. było słabe i średnie, natom iast w obu pokosach 1965 r. i w II pokosie 1966 r. ilość
P2O5 można uznać za dobrą i bardzo dobrą. Pod względem potasu siano
zebrane zarówno w I, jak i w II pokosie 1966 r., a w szczególności pocho dzące z pól nie nawożonych należy uznać za słabe.
S k ła d ch em iczn y s ia n a I i I I p okosu /d o ś w ia d c z e n ie p r o d u k c y jn e / C hem ical c o m p o s itio n o f hay /p r o d u c t io n e x p e r im e n t/
T a b e l a 12
Nr p o la
W p r o c e n c ie s.m . - I n p e r c e n t o f d ry m a tte r Kombinacje
nawozowe p o p ie ln o ś ć - a sh c o n te n t N ogółem - t o t a l N P2-°5 *2 0 CaO F i e ld No. F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s 1965 1966 1965 1966 1965 1966 1965 1966 1965 1966 i * i f B / I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 1 0 8 ,2 3 1 0 ,6 1 5 , 0 1 1 ,1 5 1 ,4 4 2 ,3 8 1 ,5 3 2 ,0 0 1 ,0 0 0 ,9 8 0 ,4 3 1 ,3 9 1 ,9 1 2 ,2 7 0 ,4 6 0 ,4 8 1 ,1 5 3 ,2 7 2 ,7 4 3 , 5 0 2 0 6 ,5 4 1 ,9 7 0 ,5 7 1 ,0 8 1 ,4 5 3 NPK 5 ,0 0 8 ,9 5 6 ,1 4 7 ,3 2 1 ,8 4 3 ,2 6 2 ,5 0 2 ,3 9 0 ,7 6 1 ,1 3 0 ,5 8 0 ,5 8 1 ,2 7 1 ,3 5 1 ,2 1 0 ,9 2 1 ,2 4 2 ,7 5 1 ,9 7 2 , 6 6 4 KPK 6 ,5 2 2 ,0 3 0 ,7 7 1 ,0 5 1 ,9 2 5 NPK+Cu+Co 7 ,9 4 8 ,6 0 6 , 5 5 ,8 7 1 ,6 8 2 ,6 5 1 ,7 8 2 ,3 9 1 ,4 8 0 ,9 9 0 ,3 8 0 ,7 1 2 ,9 9 1 ,7 0 1 ,1 7 0 ,9 8 1 ,4 2 3 ,1 5 1 ,9 7 2 ,4 3 6 NPK+Cu+Co 7 ,6 4 1 ,7 9 1 ,9 8 1 ,6 1 х / I p okos - th e 1 s t cu t а з / I I p okos - th e U n d cu t T a b e l a 13 Z aw artość m ikroelem entów w s.m . s ia n a I i I I p okosu /d o ś w ia d c z e n ia p ro d u k c y jn e /
C o n ten t o f m ic r o e le m e n ts i n d«m» o f hay /p r o d u c t io n e x p e r im e n t/ Kom binacje nawozowe F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t s W ppm Mn Uo Cu Co 1965 1966 1965 1966 1965 1966 1965 1966 I х / ЦХХ/ I I I I I I I I I I I I i I I ' I 11 I I I 0 60 100 50 60 1 , 4 2 , 6 1 ,1 1 , 4 6 , 5 - 4 , 7 4 , 4 0 ,1 8 0 ,1 6 0 ,2 7 0 ,1 4 0 1 , 5 4 , 1 0 ,1 3 NPK 100 120 62 68 1 , 6 2 , 8 1 ,7 1 ,9 2 , 0 1 , 5 4 ,7 2 , 2 0 ,0 3 0 ,0 8 0 ,0 4 0 ,0 5 NPK 1 , 6 1 , 2 0 ,1 0 NPK + Cu + Co 100 150 75 90 1 ,9 2 , 8 1 ,5 1 ,8 1 5 ,0 7 , 5 1 0 ,7 5 , 1 2 ,2 8 0 ,4 3 1 ,1 6 0 ,4 4 NPK + Cu + Co 1 ,9 1 8 ,1 1 ,5 2 х / I p o k o s - th e 1 s t cu t . xaç/ I I p o k o s - t h e U n d c u t oo -a W p ły w m ik r o e le m e n tó w na p lo n y s ia n a
188 S. L iw sk i i in n i
Z badanych m ikroelem entów najwięcej było m anganu, a najm niej koba-ltu, miedź i molibden zajm ow ały m iejsca pośrednie (tab. 13). W pro wadzony do gleby siarczan miedzi podniósł znacznie zawartość Cu w sia nie I pokosu 1965 i 1966 r. Siano pochodzące z łąk nie nawożonych miało więcej Cu niż na nowożonych NPK.
Siano w yprodukowane na łąkach nawożonych podstaw ow ym i skład nikam i (NPK) zawierało dla przeżuwaczy za mało miedzi, natom iast zbie rane z łąk nie nawożonych znajdowało się na pograniczu siana dosta tecznie i niedostatecznie zaopatrzonego w miedź.
Nawożenie N PK z zastosowaniem miedzi łącznie z kobaltem znacznie podniosło zawartość tego ostatniego w sianie.
Z przytoczonych wyżej danych wynika, że zastosowane nawożenie miedziowe i kobaltow e w celu podwyższenia tych pierw iastków w sia nie dało w yniki pozytywne.
Odnośnie molibdenu uzyskane w yniki potw ierdzają wnioski w y ciągnięte w badaniach poletkow ych o podwyższonej ilości tego p ier w iastka w sianie zbieranym w Żuławce w stosunku do średniej uzyska nej w sianie zbieranym w innych rejonach Polski. Większe ilości tego pierw iastka znaleziono w pokosie drugim.
Większe ilości m anganu znaleziono w sianie zebranym w pierwszym roku użytkow ania (1965).
W N IO SK I OG ÓLN E
W związku z w ystępow aniem chorób przeżuwaczy żywionych w yłącz nie paszami zbieranym i z gleb torfow ych łąk nadnoteckich wykonano badania nad wpływ em nawożenia m ikroelem entam i na plon siana. P rze prowadzone dw uletnie prace badawcze w gospodarstwie doświadczalnym Rolniczego Rejonowego Zakładu Doświadczalnego Minikowo w Żuławce pozwoliły n a wyciągnięcie następujących wniosków.
Stosowane jako nawozy miedź, mangan, kobalt, bor i siarka nie w płynęły na wysokość plonu siana w 1965 i 1966 roku. Nie stwierdzono także ich w pływ u na skład botaniczny ru n i łąkowej.
Z reguły dodatek mikroelem entów jako nawozów obniżał zawartość azotu w sianie. Rośliny zatem oszczędniej gospodarowały tym składni kiem przy produkcji takiej samej masy. Podobne zależności zaobserwo w ano przy potasie, z w yjątkiem pierwszego pokosu 1965 r., gdzie za leżność ta nie występowała.
Siano zebrane z doświadczeń poletkowych i produkcyjnych było dobrze zaopatrzone w azot i wapń. Ilość surowego białka wynosiła w sianie średnio 15,3% (doświadczenia poletkowe). Stwierdzono, że
W p ły w m ik r o e le m e n tó w na p lon y sian a 189
siano zebrane z doświadczeń poletkow ych i łanowych miało niekiedy obniżoną ilość fosforu (poniżej 0,6%) oraz potasu (poniżej 1%).
Nawożenie miedzią, kobaltem i m anganem podnosiło zaw artość tych pierw iastków w sianie.
Łąki nawożone siarczanem miedzi m iały od 5,1 do 18,1 ppm w suchej masie, natom iast na łąkach nie nawożonych znaleziono od 1,2 do 6,5 ppm. Siano nawożone N PK miało m niej miedzi niż siano zbierane z łąk nie nawożonych.
Łączne zastosowanie nawożenia miedzią, kobaltem i siarką nie w pły nęło na zwiększenie się Cu w sianie.
P rzyjm ując 5,0 ppm Cu w suchej masie jako w artość graniczną, po niżej której w ystępuje niedobór tego m ikroelem entu dla normalnego rozwoju przeżuwaczy, można sądzić, że z reguły siano zbierane z łąk nawożonych N PK miało za mało Cu. N atom iast siano zbierane z łąk nie nawożonych NPK znajdowało się na pograniczu siana dostatecznie i nie dostatecznie zaopatrzonego w miedź.
Nawożenie kobaltem podnosiło zawartość tego składnika w sianie. Siano zbierane z łąk nie nawożonych kobaltem miało tego m ikroele m entu od śladów do 0,27 ppm w suchej masie, a w sianie z łąk naw o żonych kobaltem znaleziono od 0,11 do 2,28 ppm Co.
Z reguły ilość molibdenu w sianie utrzym yw ała się w granicach od 1,1 do 2,8 ppm. Ilości m olibdenu przekraczające 2,0 ppm spotykane w ba danym sianie (szczególnie często w plonach 1965 r.) są wyższe od śred nich ilości spotykanych w sianie zbieranym z polskich łąk.
N ależy jednak stwierdzić, że siano w Żuławce nie miało takich ilości molibdenu, które m ogłyby być szkodliwe dla zw ierząt (powyżej 5 ppm w suchej masie). Mała zawartość miedzi w sianie powodowała obniżenie stosunku Mo:Cu, k tóry często wynosił 1:1, gdy tym czasem w norm alnej paszy powinien on wynosić 1 :3,5-4,0. Stw ierdzony stosunek w ym ie nionych pierw iastków może powodować zaburzenia w przem ianie m a terii u zwierząt, na co należałoby zwrócić uwagę w dalszych badaniach. Pod względem zasobności w m angan siano było bardzo zróżnicowane. Ilość tego pierw iastka wynosiła od 34 do 250 ppm w suchej masie. P rz y j mując, że dobre siano zawiera 50 ppm w suchej masie można uważać, że siano zebrane z pierwszego pokosu 1966 r. jest niedostatecznie zaopa trzone w ten pierw iastek. Jeśli natom iast przyjąć za liczbę graniczną 100 ppm, trzeba stwierdzić, że 50% analizowanych próbek siana ma za mało Mn.
Na poletkach nawożonych NPK, ja k i na nie nawożonych nastąpiło znaczne uruchom ienie azotu. Ilość uruchomionego azotu mineralnego z hek tara wynosiła od 101,6 do 180,2 kg.
190 S. L iw s k i i in n i
od dodanych do gleby składników w nawozach. Rośliny pobrały 45-93% fosforu, a potasu 23-72%, z czego wynika, że składniki te nie były cał kowicie w ykorzystane przez rośliny. Przeprow adzone doświadczenia w Żuławce w ykazały, że przez nawożenie miedzią i kobaltem można za w artość tych m ikroelem entów w sianie podnieść do granic w ym aganych w żyw ieniu zwierząt.
W yniki badań laboratoryjnych zostały potw ierdzone w równolegle prowadzonych doświadczeniach z żywieniem owiec. Stwierdzono dobry stan zdrow otny zwierząt karm ionych sianem z łąk nawożonych miedzią i kobaltem, natom iast daleko posuniętą anemię i padnięcie pewnej ilości sztuk przy odżywianiu ich sianem z łąk, na których nie stosowano na wożenia Cu i Co.
L IT E R A T U R A
[1] A s m u s F.: Zur K u p fer- und K o b a ltv erso rg u n g ein ig er G rundlandboden. R oczn. G lebozn., t. 10, z. 1, 1961.
[2] B a s z y ń s k i T.: M ik ro elem en ty w n iek tó ry ch g a tu n k a ch tra w i ro ślin a ch m o ty lk o w y c h . A cta Soc. B otan . P olon ., v o l. 24, 1955.
[3] C h o d a ń J.: Z aw artość m an gan u , m ied zi i kobaltu w g le b ie i sia n ie n ie k tórych to rfo w isk n isk ich P ojezierza W arm iń sk o-M azu rsk iego, p raca dok tor
ska, ręk op is, 1960.
[4] D o m a ń s k i E.: M ik ro elem en ty g leb le k k ic h i ich w p ły w n a zd row otn ość z w ierzą t dom ow ych . P o stęp y N a u k roln., nr 6, 1954.
[5] D o m a ń s k i E., M ł y ń s k a M. , G l i s z c z y ń s k i J., S t o d o l a k J.: B a d an ia nad a n em ią p rzeżu w a czy w y stę p u ją c ą w d o lin ie N a d n o teck iej. II. M ożli w o ś c i a d a p ta cy jn e o w iec do w y k o r z y sty w a n ia m ik r o e le m e n tó w z p a sz gleb to r fo w y c h . R oczn. N au k . roln. i leśn ., t. 72-E -4, 1966.
[6] K a b a t a A.: Z a w a rto ść k ob altu , m ie d z i i n ik lu w w a ż n ie jsz y c h g leb a ch oraz sia n ie n a d n o teck ich i n a d ob rzań sk ich teren ó w łą k o w y c h . R oczn. N a u k roln., t. 78-A -3, 1959.
[7] K l a p p E.: Ł ą k i i p a stw isk a . PW R iL, 1962.
[8] K n a b e О., K n a b e В.: D ie D e u tsc h e L a n d w irtsch a ft, nr 3, 1965.
[9] K o c i a ł k o w s k i Z., C z e k a l s k i A., B a l u к A.: Z aw artość m ik r o e le m e n tó w w g leb a ch i ro ślin a ch łą k o w y c h d olin y śred n ieg o b ieg u N o teci. Roczn. N a u k roln ., t. 93-A , 1967.
[10] L i w s k i S.: M ik ro elem en ty — m a n gan , żelazo, bor, m ied ź, k ob alt, cyn k i m o lib d en w ro ślin n o ści łą k o w ej i b agien n ej R oczn. N au k roln., t. 75-7-74,
1961.
[11] M a k s i m ó w A.: M ik ro elem en ty i ich z n a czen ie w ży ciu organizm ów . PW R iL, W a rsza w a 1954.
[12] M O r a c z e w s k i R.: S tu d ia nad d y n a m ik ą z w ią z k ó w azo to w y ch i w y k o r z y sta n ie m azotu to rfo w isk a . D zia ł W y d a w n ic tw SG G W , 1964.
[13] Z a l e w s k a E., K ł ę b o w s k a A. , Ł u c z y c k a M. , D o m a ń s k a E.: B a d an ia nad ch a rła ctw em w y stę p u ją c y m u p rzeżu w a czy w d o lin ie n a d n o teck iej. R oczn. N a u k roln ., t. 7 2 -E -l, 1965.
