Właściwości mikromorfologiczne niektórych gleb północnego stoku Karkonoszy

(1)

B O C Z N IK I G L E BO Z N A W C ZE T . X X III, Z. 1, W A R SZ A W A 1972

S T A N ISŁ A W K O W A L lN S K I, ST A N ISŁ A W LIC ZN A R

W ŁAŚCIWOŚCI M IKROM ORFOLOGICZNE NIEKTÓRYCH GLEB PÓŁNOCNEGO STOKU K A R K O N O SZ Y 1

K atedra G leb o zn a w stw a W SR w e W rocław iu, k iero w n ik — prof. dr S. K o w a liń sk i

G leby górnego pasm a K arkonoszy nie były dotychczas przedm iotem szczegółowych b adań m ikrom orfologicznych [6]. Nieliczne prace k a rto g raf iczno-gleboznawcze tego rejo n u dotyczą przede w szystkim p rzestrzen nego zróżnicow ania pokryw y glebowej oraz jej niek tórych właściwości fizycznych i chem icznych [4, 7, 9, 10]. Dlatego też celem naszej p racy było zbadanie zróżnicow ania właściwości m ikrom orfologicznych głów niejszych typów i podtypów gleb w y stęp u jący ch w różnych strefach w y sokościowych północnego stoku K arkonoszy na trasie K arpacz (726 m n.p.m.) — Śnieżka (1603 m n.p.m.).

O BIEK TY I M ETO DA BADAIŚT

B adaniam i objęto 4 profile gleb, w ytw orzonych z gliniasto-piaszczy- stych zw ietrzelin gran itu, stanow iące oligotroficzną katenę, w skład k tó rej w chodziły:

pro fil 1 — gleba b ru n a tn a kw aśna pod drzew ostanem św ierkow ym w w ieku ok. 80 lat, 820 m n.p.m., skłon pow ierzchni 18°, próch nica nakładow a — m oder.

pro fil 2 — gleba b ru n a tn a w yługow ana pod drzew ostanem św ierkow ym w w ieku dk. 80 lat, 1000 m n.p.m ., skłon pow ierzchni 20°, próchnica nakładow a — surow ina;

1 P raca w y k on an a w ram ach tem atu „W łaściw ości m ik rom orfologiczn e n ie k tó  rych g le b ”, fin a n so w a n eg o częściow o przez K o m itet G leb ozn aw stw a i C h em ii R olnej P A N .

(2)

со о

T a b e l a 1

N ie k tó re w ła śo iw o ś o i badanyoh g lo b Some p r o p e r t i e s o f th 3 s o i l s i n v e s t i g a t e d Nr

p r o f i l u _{Typ g le b y} Poziongrgene ty c z n e G enetio h orizon* Głębo kość p o z io mu Głębo kość p o b ra n ia % S kład m eohaniozny M eohanioal o o m p o e itio n _pH S o r p o ja P r o f i l e No S o i l ty p e ozęóol % o z ę ś o i ^ 1 тптп S o r p tio n om om >1 mm p ro o e n t o f p a r t i o l e e < 1 mm S Ф H o ri zon d e p th om Sam p lin g d e p th , om p ro c e n t o f p a r - ■t^iolee > 1 Ш 0 ,0 0 6 --0 ,0 0 2 ^ 0 KC1 JL у 1-- 0 , 5 - 0 ,2 50 , 5 - -0 ,10 ,2 5 - 0 ,0 50 ,1 —-0 ,0 20 ,0 5 - -0 ,0 0 60 ,0 2 - < 0 ,0 0 2 mo/100 g g le b y % Glebe A0 0— 6 1- 5 _ _ _ _ 3 ,7 n .o _ b r u n a tn a kwaśna A1 6-13 9-13 2 7 ,7 2 6 ,8 11.7 1 2 ,7 1 3 ,8 1 6 ,0 9 ,0 1 .0 9 ,0 3 ,8 3 ,2 5 ,0 4 1 ,2 12,1 1 _Aoid A- (B) 13-41 29-36 5 9 ,5 3 3 ,8 2 6 ,7 2 ,5 8 ,0 1 2 ,0 12 ,0 1 .0 4 ,0 4 ,9 4 ,4 6 ,0 1 2 ,0 5 0 ,0 brown (B) 41-88 65-73 4 0 ,2 3 1 ,3 11,2 5 ,5 9 ,0 1 4 ,0 18 ,0 6 ,0 5 ,0 4 ,8 4 ,3 6 ,2 1 4 ,2 4 3 ,5 s o i l (В) 0 > 88 100-104 4 3 ,7 2 8 ,0 11.3 6 ,2 10,5 14,0 1 9,0 5 ,0 6 ,0 5 ,0 4 ,2 6 ,3 14,1 44,1 G leba _Ao 0-1 0 7 -10 _ _ _ _ 3 ,7 n .o b ru n a tn a wyługowana Leaohed A1 10-18 10-14 1 ,7 1 4 ,0 8 ,8 1 2 ,2 2 2 ,0 1 9 ,0 1 0 ,0 7 .0 7 ,0 3 ,8 3 ,5 7 ,7 3 6 ,8 2 0 ,9 2 A- (B) 18-30 19-23 2 4 ,0 2 0 ,0 10,5 13 ,5 1 0 ,0 2 1 ,0 15 ,0 4 .0 6 ,0 4 ,3 3 ,8 4 ,5 2 0 ,8 2 1 ,6 brown (B) 30-60 35-39 4 1 ,5 2 8 ,8 15,0 1 5 ,0 1 2 ,2 1 5 ,0 9 ,0 1 .0 4 ,0 4 ,2 4 ,0 4 ,9 2 2 ,7 2 1 ,5 s o i l °1 >60 65-69 2 8 ,5 3 0 ,4 18 ,8 1 0 ,0 1 3 ,8 12 ,0 10 ,0 2 .0 3 ,0 4 ,8 4 ,2 - - -Gleba A0 0 -1 8 10-14 n .o _ __ » 3 ,7 n .o 5 ,4 1 2 ,8 4 2 ,2 b r u n a tn a z b ie lio o w a n a A1+2 18-30 22-26 12 ,7 3 0 ,0 1 2 ,8 11.5 1 6 ,7 13 ,0 4 ,0 2 ,0 1 0 ,0 3 ,7 3 ,4 6 ,2 2 7 ,3 2 2 ,7 3 _{Po d z o liz e d} A1 (Bj 30-46 33-37 2 3 ,7 3 6 ,4 14,5 10,6 13 ,5 9 ,0 9 ,0 3 ,0 4 ,0 4 ,1 3 ,7 5 ,0 1 5 ,0 3 3 ,3 brown (B) 46-70 52-56 2 2 ,3 2 6 ,3 18 ,7 8 ,0 1 1 ,0 1 4 ,0 1 3 ,0 3 ,0 6 ,0 4 ,6 4 ,1 3 ,2 2 0 ,0 1 6 ,0 s o i l C1 > 70 73-78 3 1 ,5 19 ,5 2 2 ,0 6 ,5 .11,0 1 5 ,0 1 6 ,0 5 ,0 5 ,0 5 ,0 4 ,2 6 ,2 1 5 ,2 4 0 ,5 G leba _Ao+1 0-12 0-10 n .o 3 ,7 n .o 6 ,8 3 3 ,3 2 0 ,4 b ie lio o w a ż e l a z i s t o - A2 12-30 17-24 2 0 ,0 3 9 ,3 2 0 ,7 12 ,3 6 .5 4 ,0 10 ,0 4 ,0 3 ,0 3 ,8 3 ,6 4 ,8 2 7 ,8 1 7 ,3 4 _{p ró o h n io z n a} h t 30-46 32-40 2 4 ,2 4 6 ,3 2 1 ,2 5 ,0 9 .5 4 ,0 5 ,0 4 ,0 5 ,0 4 ,0 3 ,7 4 ,8 1 0 ,9 4 4 ,0 P o d s o lio h u m u s-iro n s o i l > 4 6 76-84 6 5 ,0 4 4 ,5 2 1 ,8 9 ,5 6 ,2 3 ,0 6 ,0 4 ,0 5 ,0 4 ,8 4 ,3 4 ,0 8 ,3 4 7 ,8 K o w a li ń sk i, S . L ic z n a r

(3)

M ikrom orfologia gleb K arkonoszy ₃₁

T a b e l a 2

C h a r a k te r y s ty c z n e form y plazm y bad an y o h g le b C h a r a c t e r i s t i c form s o f p lasm a o f th e s o i l s i n v e s t i g a t e d S\ T y p y g le b y S o i l \ t y p e e Poziomy H o riz o n s N. G leba b ru n a tn a kwaśna A oid brown s o i l G leba b r u n a tn a wyługowana Leached brown s o l l G leba b r u n a tn a z b ie lić o w a n a P o d z o liz e d brown s o i l G leba b u e lic o w a ż e l a z i e t o - p r ó c h n l - c z a P o d z o lic hummus- i r o n s o i l Ao S u b s ta n c j a o rg a n ic z n a w różnym s t o p n i u r o z k ła d u . S ia d y a g r i l l a s e - p io u O rganlo m a t t e r l n d i f f e r e n t deoom- p o s i t i i o n d e g r e e . T rao e a o f a r g i l - l a s e p i c S u b s ta n o ja o rg a n ie zna w różnym s t o p n i u r o z k ł a d u . L o k a ln ie a r g i l - l a s e p i o O rganlo m a t t e r i n d i f f e r e n t decom p o s i t i o n d e g r e e . L ooal o c c u rre n c e o f a r g l l l a s e p l o S u b s ta o ja o rg a n ic z n a w różnym s t o p n i u r o z k ła d u . L o k a ln ie a r g i l - la a e p io O rganic m a t t e r i n d i f f e r e n t decom p o s i t i o n d e g r e e . L o c a l o co u ren o e o f a r g i l l a s e o l o

X

Ao+1 S u b s ta n o ja o rg a n ie zna z h u m lfik o - w an a. L o k a ln ie a r - g i l l a - s k e l s e p i o O rg an ic m a tte r h u m if ie d . Looal o c c u r re n c e o f a r g l l l a - s k e l s e p i o A1 A r g i l l a s e p i c , ś la d y s k e ls e p lo u A r g i l l a s e p i c , t r a o e s o f s k e l - s e p io A r g l l l a - l n s e p l o , ś la d y l a t t i e e p i o u A r g l l l a - l n s e p l o , t r a c e s o f l a t t i - s e p io A1+2 • A rgi 1 l a - s k e 1 se p io A r g i l l a - s k e l a e p l o A2

j > <

A r g i l l a s e p i c ś l a d y e k e l s e p lc u A r g i l l a s e p io , t r a o e s o f s k e l s e p l o A ^/B / I n a r g i l l a s k e l -s e p io I n a r g i l l a -- s k e l s e p i o A r g l l l a - i n s e p i c , ś la d y l a t t i s e p i o u A r g i l l a - i n s e p i o , tr a o e a o f l a t t i - a e p io A r g i l l a s k e l s e -p lo A r g i l l a s k e l a e -p lo / В / I n - e k e l e e p i o l o k a l n i e s i l a - s e p lo I n - e k e l s e p l o l o o a l o o o u rren o e o f a l l a a e p i o A r g l l l a - l n s e p l o , lo k a l n i e s l l a e e p io A r g i l l a - i n s e p i o , l o o a l o o c u rre n o a o f a i l a a e p l o 'i n - a r g i l l a e e p i o , l o k a l n i e a k e l - a e p io I n - a r g l l l a s e p i o , l o o a l o o o u rren o e o f s k e la e p lo

X

/В /0 S k e l- i n a e p io_{S k e l - l n s e p i o}

Z x C

®hf

X

S k e l- m a s e p io ,lo k a l n i e a r g i l l a - s e p lo S k e l-m a s e p io , l o o a l o o o u rren o e o f a r g l l l a s e p l o C1 Z w i e t r z e l I n a . L o k a ln ie a k e l - - I n s e p i o W eathered, ro o k . L o o al o o o u rren o e o f e k e l - i n a e p i o Z w i a t r z e l i n a . L o k a ln ie a r g i l l a - - a k e l a e p i o W eathered r o c k . Looal o o o u rren o e o f a r g i l l a - s k e l - sep lo Z w i e t r z e l i n a . L o k a ln ie a k e l - - l n s e p l o W eathered r o o k . L o cal o o o u rren o e o f s k e l - i n e e p l o Z w l e t r z e l i n a . L o k a ln ie s k e l - s e p ic 1 ma- - a r g i l l a e e p i o W eathered ro c k . L o o al o o o u rren o e o f e k e l e e p lo and m a - a r g l l l a s e p i o Poziom n ie w y stę p u je w danym t y p i e lu b p o d ty p ie g le b y H o riz o n d o es n o t o o o u r i n th e g iv e n s o i l ty p e o r s u b ty p e

(4)

32 S. K o w a liń sk i, S. L icznar

profil 3 — gleba b ru n a tn a zbielicow ana pod drzew ostanem św ierkow ym w w ieku ok. 90 lat, 1100 m n.p.m., skłon pow ierzchni ok. 30°, próchnica nakładow a — surow ina;

profil 4 — gleba bielicow a żelazisto-próchniczna pod kosodrzew iną

z podszyciem traw iasty m ; 1350 m n.p.m., skłon pow ierzchni 5°, próchnica nakładow a — m oder.

Skład m echaniczny gleb oznaczono m etodą Bouyoucosa w m odyfi kacji C asagrande i Prószyńskiego, odczyn i właściwości sorpcyjne w e dług K appena. W łaściwości m ikrom orfologiczne gleb w układzie n a tu ra ln y m w szlifach sporządzonych m etodą K u b i e n y [8] i A l t e m ü l - l e r a [2], p rzy użyciu polskich żywic poliestrow ych [5], oznaczono w św ietle zw ykłym i stpolaryzowanym. M ikrofotogram y w ykonano za pomocą m ikroskopu polaryzacyjnego przy pow iększeniu ok. 28 X.

W Y N IK I B A D A Ń

C h arak tery styczne cechy m ikrom orfologiczne badanych gleb obrazują tab. 2 i rys. 1-12. Poniżej om ów iono dodatkow o właściwości m ikrom orfo logiczne poszczególnych poziom ów genetycznych b ad anych profilów .

P r o f i l i — gleba b ru n a tn a kw aśna. A gregaty m ik ro stru k tu ra ln e róż nych w ym iarów i kształtów skład ają się z rozdrobnionych i zw ietrzałych m inerałów podstaw ow ych, scem entow anych m inerałam i ilastym i i związ kam i próchnicznym i. W poziom ach A 1 (6-13 cm) w części dolnej i A ^ B ) (29-36 cm) przew ażają pory w ew nątrzagregatow e. W poziomie (B) (65-73 cm) przew aga por m iędzyagregatow ych. D uża ilość elem entów koproge- nicznych przem aw ia za dużą aktyw nością biologiczną w poziom ie A v W głębszych poziom ach zm niejsza się w yraźnie ilość elem entów koprogenicznych. M ikrogruzełki o różnych k ształtach w y stęp u ją w przestw orach zw ietrzałych m inerałów . W skład stru k tu raln eg o lepiszcza wchodzą związ ki próchniczne i m in erały ilaste.

S ubstancja organiczna w y stęp u je nie tylko w pow ierzchniow ych pozio m ach, lecz rów nież w dolnych. W poziom ie A 0 (3-6 cm) i w poziom ie A x su b stan cja organiczna w postaci tk an e k ty p u parenchym ow ego w ykazuje w ysoką hum ifikację. Igliw ie częściowo zhum ifikow ane od stro n y w e w nętrznej zaw iera m ik ro agreg aty bezpostaciow ych zw iązków próchnicz- nych. W iele fragm entów su b stan cji organicznej w ykazuje św iecenie w św ietle spolaryzow anym . W poziom ie A t zasadniczym tłem m asy glebo wej jest bezpostaciow a su bstancja próchniczna w różnym stopniu zgru- źlona. W ystępują rzadkie frag m en ty substancji organicznej zwęglonej. W poziom ie A ^ B ) w y stę p u ją rzadkie konkrecje żelazisto-próchniczne i że- laziste oraz ciem ne nieprzezroczyste m ikro ag regaty o kształtach ow al nych lub lekko w ydłużonych, zasobne w próchnicę [11]. W poziomie

(5)

M ikrom orfologia gleb K arkonoszy ₃₃

(B)C (100-104 cm) na granicy ze skałą m acierzystą w y stęp u ją korzonki roślin m niej lub bardziej rozłożone.

S ubstan cja m ineralna ułożona bezładnie w poziom ach (В ) i (B)C skła da się głów nie z ziarn kw arcu, plagioklazów, ortoklazu, w ykazującego liczne zbliźniaczenia, oraz bioty tu . B iotyt tw orzy w ydłużone blaszki b a r w y brunatnaw ozielonkaw ej, na któ ry ch w y stę p u ją czasem w y trącenia związków żelaza. W p rzestw orach m iędzy grubszym i ziarnam i spotyka się pow łoki sub stancji ilastej, złożonej z bezpostaciow ych zw iązków próch- nicznych i składników m ineralnych, otaczające grubsze ziarna m inerałów .

P r o f i l 2 — gleba b ru n a tn a w yługow ana. W łaściwości m ikrom orfo logiczne tego profilu zbliżone są do p ro filu 1. Zasadnicza różnica polega na tym , że w poziom ie Aj (10-16 cm) gleby b ru n atn e j w yługow anej spotyka m y bardzo rzadko m ikro agreg aty jasne. W szystkie ziarna m ineraln e tego poziom u m ają otoczki substancji pigm entujących, złożonych głównie z próchn icy i zw iązków żelaza [11].

W poziom ie (B) (35-39 cm) spotykam y intensyw niejsze zabarw ienie b ru n atn e niż w analogicznym poziomie profilu 1. J e st to rów nież zw iąza ne z w ystępow aniem większej ilości agregatów żelazisto-próchnicznych. W poziom ie A t(B) (19-23 cm) i w poziomie (B) m iędzy grubszym i ziarnam i m inerałów w y stę p u ją różnej wielkości gruzełki złożone z produktów w ietrzenia.

P r o f i l 3 — gleba b ru n a tn a zbielicowana. M ikrogruzełki dolnej części poziom u A 0 (10-14 -cm) i w poziom ie A 1+2 (22-26 cm) zbudow ane są z resz tek roślinnych w różnym stopniu rozkładu, zw iązków próchnicznych i sub stancji m ineralnej. W poziom ie (B) (52-56 cm) ag reg aty s tru k tu ra ln e zło żone są z pojedynczych ziarn m inerałów scem entow anych prod uk tam i w ietrzen ia glinokrzem ianów i częściowo zw iązkam i próchnicznym i. W y stę p u ją tam rów nież agregaty m inerałów rozdrobnionych w toku procesu w ietrzenia. N iektóre m ikroag reg aty s tru k tu ra ln e w poziomie A 1+2 w yk a zują jaśniejszą barw ę.

P o ry ty p u w ew nątrzagregatow ego m ają n ieregu larne kształty. Złożone form y w y k azu ją pory m iędzy agregatow e, w śród któ ry ch w y stęp u ją bio- pory zaw ierające często elem enty koprogeniczne.

S ubstan cja organiczna w y stęp u je w dużych ilościach. W dolnej części poziom u A 0 i w poziom ie A 1+2 w y k azu je ona w ysoki stopień hum ifikaeji. Nie zhum ifikow ana sub stan cja organiczna zaw iera pew ne ilości celulozy. Lokalnie w y stę p u ją zwęglone resztki organiczne. Słabiej zhum ifikow ane igliwie św ierkow e w poziom ie A 1+2 zaw iera w częściach w ew nętrzn ych drobne m ikroagreg aty substan cji próchnicznej o charakterze koprogenicz- nym . S potyka się rów nież w poziom ie A 1+2 kom pleksy organiczno-m ineraln e oraz skoagulow ane zw iązki próchniczne tw orzące koronkow e zespoły

(6)

R ys. 1. S u b stancja organiczna o różnym stopniu rozkładu. L iczne m ik roagregaty b ezp ostaciow ych z w ią zk ó w próch n iczn ych p ochodzenia k op rogenicznego. P ro fil 1,

poziom А ъ głębokość 6-13 cm

a — n ikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane

O rganic m atter in d ifferen t decom p osition degree. N u m erou s m icroaggregates of am orphous h u m u s com pounds of coprogenic origin. P ro file 1, horizon A b

depth 6-13 cm

(7)

M ikrom orfologia gleb K arkonoszy ₃₅

Rys. 2. S k u p isk a plazm y typu in -sk e lse p ic obok liczn ych ziarn kw arcu i sk alen i, ok lu d ow an ych m a teria łem w ietrzen io w y m . P ro fil 1, poziom (B), głęb ok ość 65-73 cm

a — n ikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane

C oncentrations of p lasm a of in -sk e lse p ic type, b esid e of num erous grain s of quartz and feld sp ars, occluded w ith w ea th ered m aterial. P ro file 1, horizon (В), depth 65-73 cm

(8)

36 S. K ow aliń sk i, S. L icznar

Rys. 3. Z w ietrzelin a granitu. L ok aln e sk u p isk a p lazm y typ u sk el-in sep ic. P r o fil 1, poziom C2, głębokość 105-110 cm

с — nikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane

W eathered granite. L ovai con cen tration s of p lasm a of sk el-in sep ic type. P ro file 1, horizon Cb depth — 105-110 cm

(9)

M ikrom orfologia gleb K arkonoszy _{3 7}

Rys. 4. S iln ie zh u m ifik o w a n a substancja organiczna z dużą ilością elem en tó w koprogenicznych. P ro fil 2, poziom A 0, głęb ok ość 7-10 cm

a — nikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane

O rganic m atter stron gly hu m ified , w ith high am ount of coprogenic elem en ts. P ro file 2, horizon A c, depth — 7-10 cm

(10)

*

Rys. 5. M ikroagregaty stru k tu raln e z plazm ą typu in -a rg illa sep ic. P ro fil 2, poziom A i(B ), głębokość 19-23 cm

S tructural m icroaggregates w ith p lasm a of in -a rg illa sep ic type. P ro file 2, horizon A l (B), depth — 19-23 cm

(11)

Rys. 6. F ragm en t słabo zw ietrza łeg o granitu sta n o w ią ceg o sk ałę m acierzystą badanych gleb. P ro fil 2, poziom C, głęb ok ość 65-69 cm

a — nikole rów noległe, b — n ikole skrzyżow ane

A fra g m en t of w ea k ly w ea th ered gran ite co n stitu tin g p aren tal rock of the soils in v estig a ted . P ro file 2, horizon C, depth — 65-69 cm

(12)

Rys. 7. S u b stancja organiczna o w ysok im stopniu h u m ifik a cji zaw ierająca różne elem en ty k oprogeniczne. P rofil 3, poziom A 0, głęb ok ość 10-14 cm

a — n ikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane

O rganie m atter of high h u m ification degree, con tain in g variou s coprogenic elem en ts. P ro file 3, horizon A 0, depth — 10-14 cm

(13)

Rys. 8. R ozdział plazm y typu sk e l-in -a r g illa se p ic . C h arak terystyczn e dla sk elsep icu otoczki organ iczn o-m in eraln e. P ro fil 3, poziom (B), głęb ok ość 52-56 cm

Sep aration of plasm a of sk e l-in -a r g illa se p ic type. O rgan o-m in eral coating characteristic for skelsep ic. P ro file 3, horizon (B), depth — 52-56 cm

(14)

4 2 S. K o w a liń sk i, S. L icznar

Rys. 9. R ozdział plazm y typu sk el-in sep ic. P ro fil 3, poziom C, głęb ok ość 73-76 cm

S ep aration of plasm a of sk e l-in se p ic type. P ro file 3, horizon C, depth — 73-76 cm

(15)

Rys. 10. S u b stancja organiczna siln ie zh u m ifik ow an a, lok aln e sk u p ien ia plazm y typu argillasep ic. P ro fil 4, poziom A 0+h głębokość 3-10 cm

O rganie m atter stron gly h u m ified , local occurrence of plasm a of arg illa sep ic type. P ro fil 4, horizon A 0+1, depth — 3-10 cm

(16)

Rys. 11. P lazm a typu argillasep ic. N iek tóre fra g m en ty w sk azu ją plazm ę typu sk elsep ic. C zęść ziarn m in eraln ych pozbaw iona otoczek. P rzew aga m ik roagregatów

jasnych. P rofil 4, poziom A 2, głęb ok ość 17-24 cm

a — nikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane

P lasm a of argillasep ic type. Som e fragm ents sh ow plasm a of sk elsep ic type. A part of m ineral grains is w ith o u t coatings. P red om in an ce of lig h t m icroaggregates.

P ro file 4, horizon A L„ depth 17-24 cm

(17)

Rys. 1 2. M ikrogruzełek ciem n y zb u d ow an y z ziarn m in eraln ych i su b stan cji próchnicznej. W ew nątrz agregatu plazm a typ^u sk el-m a sep ic. P ro fil 4, poziom B/,/,

głęb ok ość 32-40 cm

A dark m icroaggregate b u ilt of m in eral grains and hum us su b stan ces. In sid e of the m icroaggregates p lasm a of sk el-m a sep ic type. P ro fil 4, horizon Bhf, depth — 32-40 cm

(18)

m ikroagregatów . N iektóre m ikro ag regaty zaw ierają rozdrobnione ziarna kw arcu obok innych prod u któw w ietrzen ia m inerałów skałotw órczych.

M ineralna część m asy glebowej złożona je s t ze s tru k tu r aieuryto w o -pe- litow ych w układzie bezładnym , zaw ierająca różnej wielkości ziarna k w a r cu, skaleni, z przew agą plagioklazów oraz bioty tu. W poziom ie A 1+2 w y  stęp u ją pojedyncze ziarna m inerałów pierw o tn ych pozbaw ione substancji pigm entujących, co może świadczyć o pew nych procesach eluw ialnych, zachodzących w ty m poziomie.

W poziom ach A t (B) (33-37 cm) i (B) (52-56 cm) w y stę p u ją kom pleksy organiczno-m ineralne oraz w yraźne otoczki związków próchnicznych i że laza nie w ykazujące kierunkow ego układu. W poziom ie С (73-76 cm) kw arc w y stęp u je w postaci ziarenek ułożonych m ozaikowo i w zajem nie przem ieszanych z drobnym i ziarnam i ortoklazów i częściowo plagiakla- zów. W poziom ach (B) i С b io ty t w ykazuje w yraźne cechy chlorytyzacji

[1, 3].

P r o f i 1 4 — gleba bielicow a żelazisto-próchniczna. W całej m asie gór nych poziom ów tej gleby w y stęp u je dużo elem entów koprogenicznych. W poziom ach A 0+1 (3-10 cm) i A 2 (17-24 cm) oraz w górnej części poziom u B hf (32-40 cm) rozw inięty jest system por zarów no m iędzyagregatow ych, jak i w ew nątrzagregatow ych, o n iereg u larn y ch kształtach. W niektó ry ch porach w y stęp u ją elem enty koprogeniczne. W poziom ie A 2 obok sub stancji próchnicznych spotykam y rów nież resztki organiczne, m ające silnie zhu- m ifikow ane elem enty w ew nętrzne, a które tw orzą m ikroagregaty z drob nym i ziarenkam i m ineralnym i. Poziom B hf m a bardziej zbity skład m asy glebow ej oraz otoczki żelazisto-próchniczne na ziarnach m inerałów , nie w ykazujące kierunkow ego ułożenia. W spękaniach skał i m inerałów p ier w otnych w y stęp u ją połączenia ilasto-próchniczne.

M ikrogruzełki poziom u B hf złożone są ze związków próchnicznych i substan cji m ineralnej w ystępującej w zakolach w iększych m inerałów i odłam ków skalnych. K w arc nie w ykazuje w iększych zm ian w tórnych. N iektóre ziarna ortoklazów i plagioglazów m ają liczne ry sy i z b ru n a tn ie nia na kraw ędziach. Procesy serycy ty zacji skaleni i chlorytyzacji b io ty tu są na ogół zaaw ansow ane. N iektóre ziarna b io ty tu zachow ały sw oją oliw - kowoizieloną b arw ę z ciem niejszym i nalo tam i wydłuż ścian łupliwości.

W poziom ie С (76-84 cm) sub stan cja m in eralna złożona jest ze słabo zw ietrzałych odłam ków g ran itu oraz ziarn kw arcu i skaleni ze w zrostam i biotytu. M inerały te tw orzą ziarna zróżnicow ane pod w zględem wielkości oraz nie w y k azu ją obtoczenia [1, 3]. N iektóre z nich, zwłaszcza biotyt, w y k azują w iększe cechy w tó rn y ch przeobrażeń. Zw iązki żelaza, w chodzące w skład tła m ineralnego, w y stęp u ją w niew ielkich ilościach, najczęściej n a ścianach grubszych m inerałów .

(19)

M ikrom orfologia gleb K arkonoszy ₄₇

W N IO SK I

Na podstaw ie przeprow adzonych badań m ikrom orfologicznych nie któ rych gleb K arkonoszy m ożna w ysunąć n astępujące w nioski:

1. Każdy z b adanych profilów , rep rezen tu jący ch odpow iednie ty p y i p o dtyp y gleb w ytw orzonych z gran itu, w y kazu ją sw oiste cechy m ikro m orfologiczne w yrażone przede w szystkim w koncentracjach i rozdziałach plazm y. W poziom ach (B) d la gleby b ru n atn e j kw aśnej podstaw ow ym i ty pam i plazm y są in-iskelsepic i lokalnie silasepic, d la gleby b ru n atn e j w yługow anej argilla-insepic, a dla gleby b ru n atn e j zbielicow anej argil- la-in-sikelsepic. N atom iast w poziom ie B hf dla gleby bielicow ej żela- zisto-próchniczej skel-m asepic i lokalnie argillasepic. P onadto gleby o za aw ansow anym procesie bielicow ania w górnych poziom ach zaw ierały więcej m ikroagregatów jasnych, k tó ry ch nie spotykało się w glebach b ru n atn y c h kw aśnych.

2. S ub stan cja organiczna poziomów A 0 w y kazu je różny stopień h um i- fikacji, co zn ajduje swój w yraz w sto su n k u substan cji organicznej zacho w ującej sw oją kom órkow ą s tru k tu rę do su bstancji organicznej bezposta ciowej. W śród su b stan cji organicznej nie zhum ifikow anej w y stę p u je dużo celulozy w ykazującej ch arak tery sty czn e efek ty św ietlne.

3. W szystkie zbadane gleby w ykazały dużą aktyw ność biologiczną, cze go dowodem są eksk rem en ty w ystęp u jące w w iększych ilościach w po ziom ach akum ulacyjnych. N atom iast w żadnym z poziom ów genetycznych badanych gleb nie stw ierdzono substancji ilastych w yraźnie w ytrąconych w postaci reg u larn y ch pow łok typow ych dla vosepicu.

4. W p rzestw orach m iędzy grubszym i ziarnam i spotyka się powłoki ilaste złożone z bezpostaciow ych zw iązków próchnicznych i składników m ineraln y ch otaczających grubsze ziarn a m inerałów ilastych lub odłam ki skalne. J e st to szczególnie w yraźnie widoczne w poziom ach (B) gleb b ru n atn y c h i В gleb bielicow ych.

5. K om pleksy organiczno-m ineralne oraz skoagulow ane związki próch- niczne w poziom ie A 1+2 gleby b ru n atn e j kw aśnej i w poziom ie A 2 gleby bielicow ej tw orzą często koronkow e zespoły m ikroagregatów otaczające grubsze ziarna m ineralne i są trw alsze od innych połączeń próchnicznych ty ch poziomów.

L IT ER A TU R A

[1] A l b a r e d a H a r r e r a I. M.: D ie k lim a x b ild en d e R anker S paniens, ih re M i k rom orphologie und G enese. S o il M icrom orphology. E lsev ier, A m sterd am 1964, s. 151-168.

[2] A l t e m ü l l e r H. J.: N eu e M öglich k eiten zur H erstellu n g von B o d en d ü n n  sch liffen . Z.f. P flan zen ern . D üng. u. Bod., 72 (117), W ein h eim 1956, s. 56-62.

(20)

[3] B i s d o m E. В. A.: M icrom orphology of a w ea th ered g ran ite near th e R ia de A rosa (nordw est Spain). L eid se Geol. M ededel., 37, L eiden 1967, s. 67.

[4] B o r к o w s k i J.: G leby b ru n atn e S u d etów . Z agad n ien ia p rzyrod n iczo-roln icze w Sudetach. P A N — W NRiL, z. 12, 1966, s. 29-93.

[5] K o w a l i ń s k i S., B o g d a A.: P rzyd atn ość p olsk ich ży w ic sy n tety czn y ch do sporządzania m ik rosk op ow ych szlifów r gleb. Rocz. glebozn., t. 16, 1966, z. 2, s. 327-356.

[6] K o w a l i ń s k i S., B o g d a A., C h o d a k T.: W stępne badania m ik rom orfo- logiczn e p roduktów w ietrzen ia b io ty tu w n iek tórych gleb ach w y tw o rzo n y ch z gran itu k arkonoskiego. Zesz. nauk. W SR W rocł., 6 6, R oln ictw o 21, 1967, s. 19-30. [7] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J.. K r ę ż e l K.: P ro filo w e rozm ieszczen ie ru ch o  m ych form S i 0 2, AI2O3 i F e203 w n iek tórych glebach K arkonoszy. Zesz. nauk. W SR W rocł., 6 6, R oln ictw o 21, 1967, s. 31-44.

[8] K u b i ë n a W. L.: M icropedology. C ollegiate P ress, A m es. Jow a, 1938, s. 243. [9] K u ź n i c k i F., S k ł o d o w s k i P.: W p ływ p rocesów glebotw^órczych na z a  w artość żelaza i g lin u w kom p lek sach p róch n iczn o-m in eraln ych . Rocz. glebozn., t. 20, 1969, z. 1, s. 3-23.

[10] L i c z n a r M., i in.: B adanie p ion ow ych stref g leb o w y ch w K arkonoskim P arku N arodow ym . Zesz. nauk. W SR W rocł., 67, 1966, s. 133-139.

[11] T o k a j J.: Ilo ścio w e badania m ik rosk op ow o-ch em iczn e agregatów g leb ow ych jako elem en tó w stru k tu raln ych . Cz. I. Rocz. glebozn., t. 17, 1967, s. 283-311; Cz. II. Rocz. glebozn., t. 18, 1967, z. 1, s. 185-296.

С. КОВАЛИНЬСКИ, С. ЛИЧНАР М И К РО М ОРФ О Л О ГИ ЧЕСКИ Е СВО Й С ТВА Н ЕК О ТО РЫ Х ПОЧВ СЕВЕРНОГО С КЛ ОН А ГОР К А РК О Н О Ш Е К а ф ед р а П очвоведения Вы сш ей С ельскохозяйствен ной Ш колы г. Вроцлав Р е з ю м е И ссл едов алась д и ф ф ер ен ц и а ц и я м икром орф ологи ческих свойств в а ж н е й  ш и х типов и подтипов почв зал егаю щ и х в р азл и ч н ы х вы сотны х зо н а х сев ер  ного склона гор К арконош е. И сследованию п о д л еж а л и 4 п р о ф и л и лесн ы х почв, обр азов авш и хся из п есч ан о-сугли н и сты х вы ветрелостей гранита, п р е д  ставляю щ их собой олиготроф ическ ую катену, в состав которой входи ли: — бурая кислая почва, — бурая вы щ елочен ная почва, — бурая оп одзол ен н ая почва и — п одзол и стая ж ел ези ст о -гу м у сн а я почва. Н а основании п ров еден н ы х и сследован ий сф орм ули рованы заклю чения из которы х вы текает что: 1. К а ж д ы й из испы танны х пр оф и л ей , р еп р езен ти р ую щ и х соответственны й тип либо подтип почв разв и вш и хся на граните, обн ар уж и в ает своеобразны е микром орф ологи ческие признаки, вы р аж аем ы е п р е ж д е всего концентрац ией либо разм ещ ен ием почвенной плазм ы , особенно в горизонте (В) б ур ы х почв и в горизонте Bhf подзоли стой почвы. К ром е того почвы с интенсивнее в ы  р аж енны м оп одзоливанием со д ер ж а т в в ерхн ем горизонте больш е светло ок ра ш ен н ы х микроагрегатов, которы е отсутствую т в б ур ы х к и сл а х почвах.

(21)

M ikrom orfologia gleb K arkonoszy ₄₉ 2. О рганические вещ ество горизонта A0 обн ар уж и в ает неодин аковую ст е пень гум иф икации, что проявляется в в ел и ч и н ах соотнош ения органического вещ ества сохранивш его ещ е клеточную струк туру к ам орф ном у гум усном у в е  щ еству. 3. В се испы танны е почвы отличались вы сокой биологической активностью , о чем свидетельствует наличие экскрем ентов, вы ступаю щ ее в больш ем к ол и  честве в аккум уля ционны х горизонтах. 4. В пространствах м е ж д у более крупны м и зернам и встречаю тся илисты е оболочки, сл ож ен н ы е из гум усовы х соединен ий и м инеральны х вещ еств, п о  кры ваю щ ие п оверхность к р уп н ы х зер ен минералов или обломков породы . Это особенно отчетливо видно в горизонте (В) бур ы х почв и горизонте В п о д зо  л исты х почв. 5. О ргано-м инеральны е ком плексы и коагулированн ы е гум усовы е со ед и н е ния в горизонте A i+2 бурой кислой почвы и в горизонте А 2 подзолистой почвы часто образую т вокруг к р уп н ы х м инеральны х зер ен а ж у р н ы е группы м икро агрегатов, отличаю щ иеся больш ей прочностью от д р уги х гум усовы х соеди н е ний в эти х горизонтах. S. KOWALIŃSKI, S. LICZNAR

M ICROM ORPHOLOGICAL PRO PER TIES OF SOME SOILS IN THE N OR TH ERN SLO PES OF THE KA R KON OSZE

M O U N T A IN S

D ep artm en t of Soil Science, U niversity of A griculture in Wrocła.w

S u m m a r y

T he aim of the w ork has been to in v e stig a te the d ifferen tia tio n of m icrom or- ph ological properties of m ajor typ es and su b typ es of soils occurring in d ifferen t a ltitu d in a l zones on th e northern slope of K rakonosze M ountains. The in v estig a tio n s in clu d ed 4 p rofiles of forest soil develop ed of lo a m -sa n d y w ea th ered gran ite and bein g an oligotrophic catena, i.e.:

— acid brow n soil, — leach ed brow n soil, — podzolized brow n soil, — podzolic h u m u s-iron soil.

The in v estig a tio n resu lts en ab led to draw the fo llo w in g conclusions:

1. Each of the profiles, rep resen tin g ad eq u ate typ es and su b typ es of soils d evelop ed of granite, sh ow s p eculiar m icrom orphological properties exp ressed , first of all, in con cen tration s and d iv isio n s of plasm a, esp ecia lly in horizon (B) of brow n so il and Bhf of podzolic soil. M oreover, the soils w ith ad van ced p odzolization process contain in the upper horizons m ore lig h t m icroagregates, w h ich are not m et in brow n acid soils.

2. T he organic m atter of horizons A 0 sh ow s vary in g h u m ification , w h ich is ex p ressed by the ratio of organic m atter p reservin g its cellu lar stru ctu re to th e am orphous one.

3. A ll the ex a m in ed soils sh ow ed h igh b iological a c tiv ity proved by large am ounts of ex crem en ts appearing in the accu m u lation horizons.

(22)

of am orphous hum us com pounds and m in eral com ponents covering coarser grains of m in erals or rock fragm en ts. T his is p articu larly m a n ife st in horizon (B) of brow n soils and В of podzolic soils.

5. O rgan o-m in eral co m p lex es as w e ll as coagulated hum us com pounds in horizon

A 1+2of brow n acid so il and horizon A 2 of podzolic so il often form la celik e sets of m icroaggregates coating th e coarser m in era l grains, and th ey are m ore durable than other hum us com pounds in th ese horizons.

A d r e s W p ł y n ę ł o do P T G w sierpniu 1970 r. prof. d r S t a n i s ł a w K o w a l i ń s k i

K a t e d r a G l e b o z n a w s t w a W SR W r o c ła w , N o r w i d a 25