Wpływ rzeźby terenu na zmiany właściwości szarych gleb leśnych Płaskowyżu Głubczyckiego w wyniku erozji

R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X I X , N R 4 S. 35 - 56, W A R S Z A W A 1988

M I C H A Ł L I C Z N A R , J E R Z Y D R O Z D

W P Ł Y W R Z E Ź B Y T E R E N U N A Z M I A N Y W Ł A Ś C IW O Ś C I S Z A R Y C H

G L E B L E Ś N Y C H P Ł A S K O W Y Ż U G Ł U B C Z Y C K IE G O

W W Y N I K U E R O Z J I *

Instytut G lebozn a w stw a i Ochrony Środow isk a Rolniczego A kad em ii Rolniczej w e W ro c ła w iu

W S T Ę P

R zeźb a terenu, będąca jed n y m z czyn n ik ów gleb otw órczych , o d gry w a

bardzo w ażną rolę w procesach ew o lu cji gleb, zw łaszcza na terenach les­

sow ych [3, 6, 8]. C harakter tych u tw o ró w sp rzy ja bow iem r o z w o jo w i

procesów erozji, k tóre prow adzą do zm ian m asy gleb o w e j w poziom ach

pow ierzch n iow ych . K ieru n ek ew o lu cji g leb w terenach u rzeźbionych za­

le ż y w du żym stopniu od w łaściw ości skał m acierzystych i od d zia ływ a ­

nia pozostałych czyn n ik ów gleb otw órczych , decydu jących o in ten syw n o­

ści p o w ierzch n iow ych zm ian składu m asy gleb o w e j na poszczególnych

fragm entach stoków.

W św ietle dotychczasow ych opracow ań [ 1 - 5 , 7, 9, 10], w łaściw ości

gleb topogenicznych (stokow ych i d elu w ialn ych ) u w arunkow ane są w du­

ż y m stopniu w ielkością spadków i charakterem w ystęp u jących dolin.

U kształtow an ie P łask ow yżu G łu bczyckiego jest ty p o w e dla obszarów

lessow ych i sp rzyja pow staw aniu g leb topogenicznych [1, 5, 6]. Szare

g le b y leśne w ystęp u jące na teren ie tego P łask ow yżu podlegają ew o lu cji

w w yn ik u procesów : lessivage’u, brunatnienia i erozji. P rocesy te p rz y ­

czyn ia ją się do m ozaikow atości p o k r y w y g leb o w e j i różnicow ania je j

w artości u żytk ow o-roln iczej [1, 8].

C elem n in iejszej pracy je s t poznanie w p ły w u rze źb y terenu na kształ­

tow a n ie p o k r y w y g leb o w e j w rejon ie w ystęp ow a n ia szarych gleb leśnych

P łask ow yżu G łu bczyckiego, stanow iących podstaw ow ą jednostkę syste­

m atyczną om aw ianego regionu.

3t;

M. Licznar, J. Drozd

O B IE K T Y I M E T O D Y K A B A D A Ń

Badania prow adzono na polu w yró w n a n y m od w ielu lat pod w z g lę ­

dem agrotechniki n ależącym do S H R M odzurów . C h arakteryzow ało się

ono falistą rzeźbą, co u m o żliw iło w yzn a czen ie na nim czterech ciągów

0 zróżnicow anych spadkach, zw an ych dalej toposekw encjam i. W bada­

niach u w zględn iono g le b y zalegające na zboczach o przeciętn ych spad­

kach: do 3, 3 - 6, 6 - 10 i > 10°/». Łącznie ob jęto nim i 9 p ro filó w rep re­

zentujących g le b y położone na zboczach, w dolinach i na w ierzch ow in ie.

Z poziom ów gen etyczn ych w y ty p o w a n y c h p r o filó w pobrano próbki

glebow e, w których w yk onano następujące oznaczenia:

1. W łaściw ości fizyczn e, w tym : skład gran u lom etryczn y m etodą areo-

m etryczną, gęstość w łaściw ą m etodą piknom etryczną, porowatość ogólną

na podstaw ie gęstości w ła ściw ej i objętościow ej, kapilarną pojem ność

w odną (K P W ) — m etodą K o p e c k y ’ego, połow ą pojem ność w odną (P P W )

na podstaw ie siły ssącej g le b y p rzy pF 2,54, m aksym alną higroskopijność

m etodą N ik ołajew a , porowatość pow ietrzn ą w stosunku do kapitalnej

1 p olow ej pojem ności w odnej.

2. W łaściw ości chem iczne i fizykochem iczne, w tym : pH w H

2

O

i I M KC1 potencjom etrycznie, C -ogółem m etodą Tiurina, p rzysw aja ln e

fo rm y К i P m etodą E gnera-R iehm a, zaw artość p rzysw aja ln ego M g w e ­

dług Schachtschabela p rzy sw a ja ln e fo rm y : B, Cu, Zn i M o m etodam i

stosow anym i w stacjach chem iczno-rolniczych, kw asow ość h yd rolityczn ą

( H h) m etodą Kappena, kation y w ym ien n e m etaliczne — m etodą Pallm ana.

N a podstaw ie H h i sum y kation ów zasadow ych obliczono pojem ność

sorpcyjną i stopień w ysycen ia kom pleksu sorp cyjn ego kationam i o cha­

rak terze zasadowym .

O M Ó W IE N IE W Y N I K Ó W B U D O W A M O R F O L O G I C Z N A G L E B

Z ew n ętrzn ym od zw iercied len iem w p ły w u procesów ero zji na g le b y

są zm ian y ich b u d o w y p ro filo w e j (tab. 1). D otyczą one cech m o rfo lo ­

gicznych, a zw łaszcza m iąższości poziom u próchnicznego, jeg o przejścia

oraz b a rw y i stopnia zagęszczenia m asy gleb ow ej. W ystęp u ją cy w g le ­

bach na w ierzc h o w in ie dużej m iąższości poziom A i ulega red u k cji na

skłonach w w yn ik u zachodzących procesów erozji. Miąższość poziom ów

A i gleb erodow anych w yn osi najczęściej około 30 cm, co uw arunkow ane

jest zabiegam i agrotechnicznym i. M a teriał g le b o w y zm y w a n y z poziom ów

Ap, jest transportow any i osadzany w dolinach; p rzyczyn ia się to do

pow staw ania dużej m iąższości poziom ów aku m u lacyjnych w glebach de-

lu w ialnych. Znaczny udział fra g m e n tó w m asy g leb ow ej z p oziom ów

A jB i B/(B), spotykan y w profilach A p gleb topogenicznych erodow anych

Rzeźba terenu a w łaściw ości szarych gleb leśnych

37

p rzy czyn ia się do zróżnicow ania ich b a rw y oraz stopnia zagęszczenia

f a z y stałej. W zależności od intensyw ności zachodzących zmian, na po­

szczególnych toposekw encjach kształtują się różne jednostki system a­

tyczn e gleb. W y n ik iem tego jest pow staw anie gleb brunatnych poczar-

n oziem nych na stokach o nachyleniu > 3 % oraz gleb delu w ialn ych

próchniczych u podnóży stoków (tab. 1).

W Ł A Ś C I W O Ś C I F I Z Y C Z N E

Zróżn icow an a budowa p ro filo w a gleb w ytw o rzo n y c h pod w p ły w e m

procesów ero zji na poszczególnych toposekw encjach zn ajd u je o d zw ier­

ciedlenie w składzie g ran u lom etrycznym m asy gleb o w e j (tab. 2). A c z k o l­

w ie k badane g le b y w y k szta łc iły się p ierw otn ie z u tw o ró w lessow ych

(p y ło w y c h ilastych), to od d ziaływ a n ie procesów ero z ji p rzy czyn iło się

do w ystą p ien ia różnic w ich składzie gran u lom etryczn ym . W y ra zem

zachodzących zm ian m oże być budowa w ieloczło n ow a n iektórych gleb

topogenicznych erodow anych oraz stosunek w nich fra k c ji p y ło w y c h do

iłu koloidalnego. W e w szystkich profilach ob serw u je się z reg u ły obni­

żenie w spom nianego w skaźnika w ra z z głębokością, a najniższe jeg o

w artości w ystęp u ją w poziom ach B (B ) lub (B). W śród poziom ów po­

w ierzch n iow y ch niższym i w artościam i tego w skaźnika ch arakteryzu ją

ssię g le b y topogeniczne erodow ane, w których jest on zbliżon y do w ie l­

kości spotykanych w poziom ach А гВ i B (B ) g le b y na w ierzch ow in ie.

W artości tego w skaźnika w glebach położonych na zboczach są skorelo­

w ane z w ielkością spadków terenu i intensyw nością procesów erozji.

N iższe w artości om aw ianego w skaźnika w glebach silniej erodow anych

św iadczą o zw iększen iu się w nich ilości iłu koloidalnego w stosunku do

fra k c ji pyłow ych . K on sek w en cją tych zm ian jest w zrost zagęszczenia

fa z y stałej gleb y. W skutek tego gęstość ob jętościow a i porowatość ogólna

(tab. 3) p rzy jm u ją w poziom ach A p i A P(B ) gleb topogenicznych m niej

korzystne w artości. S tw ierd zon e zm iany w bu dow ie m asy gleb o w e j p rz y ­

czyn ia ją się do zw iększen ia reten cji w ody, u trzym y w a n ej siłam i p F 2,54.

Jednakże rów n oczesn y w zrost m aksym alnej higroskopijności w glebach

topogenicznych w p ły w a na zm n iejszen ie w nich ilości w o d y dostępnej

dla roślin.

Spośród badanych w łaściw ości fizy czn y ch u w agę zw raca zm n iejszen ie

porow atości p ow ietrzn ej obliczonej w odniesieniu do P P W i K P W w g le ­

bach topogenicznych. Z jaw isk o to b y w a p rzy czyn ą w ystęp ow a n ia w nich

nadm iernego u w ilgotnien ia, co szczególnie w profilach gleb delu w ialn ych

m oże pow od ow ać okresow ą stagnację w o d y i in ten sy fik a cję procesów

red u k cyjn ych [5]. S tw ierdzon a rów nocześnie m niejsza porow atość po­

w ietrzn a w erodow anych glebach stokow ych ogranicza ich przepuszczal­

ność i zm niejsza zdolności m agazyn ow an ia w ody, czego konsekw encją

m ogą być okresow e je j niedob ory {1, 5 - 7 ] .

T a b e la 1 Lokalizacja i charakterystyczne cechy morfologiczne badanych gleb

Location and characteristic morphological features of examined profiles Położenie 1

N r profilu Miąż­ Skład

gra-pro­ i spadek 1

Nazwa gleby Symbol szość Wartość

nulometry-filu w % poziomu barwy Nazwa barwy czny Cechy szczególne poziomu

Pro­ Profile Name of poziomu Horizon Colour Colour name Granulo­ Specific features of the profiles

file location, soil Horizon depth value metric

No. average cm group

inclination 1 in % 1 2 3 4 5 7 8 1 9 1 płaskowyż plateau szara gleba leśna grey forest soil Ap 0-30 10 Y R 5/3 brunatna 1 brown

płi struktura lekko gruzełkowata, układ słabo zbity, przejście ostre, weakly crumby structure, weakly compact arrangement, sharp transition, A1A3 30-47 10 Y R 5/2 szarobrunatna

! greyish brown

płi struktura warstwowa, układ słabo zbi­ ty, przejście stopniowe

layer structure, weakly compact arran­ gement, gradually transition

A iB 47-65 10 Y R 6/4 lekko żółtawo- brunatna light yellowish i brown

ip 1 struktura pryzmatyczna, układ zbity, osypka S i02

prismatic structure, compact arrange­ ment, silica sprinkling

\ B (B )

1 65-105 i 10 Y R 6/2 i lekko szarobru­ natna

light brownish grey

Płi struktura pryzmatyczna, układ zbity, przejście stopniowe

prismatic structure, compact arrange­ ment, gradually transition

j

BC > 105 10 Y R 7/4 bladobrunatna very pale brown

płi struktura pryzmatyczna, układ zbity prismatic structure, compact arrangement

1

1

2 3 4 5 6 7 _{8 1} 9

2 zbocze szara gleba A i 0-40 10 Y R 5/2 szarobrunatna Pli struktura gruzełkowata, układ słabo

slope leśna ero- greyish brown zbity, przejście ostre

I < 3 dowana crumby structure, weakly compact arran­

grey forest gement, sharp transition

soil eroded B (B ) 40-85 10 Y R 6/4 lekko żółtawo- ip struktura pryzmatyczna, układ zbity,

brunatna przejście stopniowe

light yellowish prismatic structure, compact arrange­ ment, gradually transition

BC 85-110 10 Y R 6/6 żółtawobrunatna ip struktura pryzmatyczna, układ zbity brownish yellow prismatic structure, compact arran­

gement

С > 110 10 Y R 7/4 bladobrunatna ip struktura płytkowata, układ zbity very pale brown platelike structure, compact arrange­

ment

3 zbocze gleba bru­ Ap(B ) 0-30 10 Y R 5/3 brunatna, fragmenta­ ip struktura gruzełkowata, układ zbity,

slope natna po- 10 Y R 6/4 mi lekko żółtawo­ przejście ostre

1 J = 3-6 czarno- brunatna crumby structure, compact arrange­

ziemna brown, partly light ment, sharp transition

brown soil yellowish brown

post-cher- (в ) 30-75 10 Y R 6/4 lekko żółtawobru­ ip struktura pryzmatyczna, układ zbity,

nozem natna przejście stopniowe

light yellowish prismatic structure, compact arrange­

brown ment, gradually transition

(В )

c

75-120 10 Y R 7/4 bladobrunatna ip struktura pryzmatyczna, układ zbity very pale brown prismatic structure, compact arrange­

ment

с

120 10 Y R 7/4 żółtawo brunatna płi struktura płytkowata słabo wyrażona,

yellowish brown układ zbity

platelike structure weakly expressed,

cd. tabeli 1

1 1 2 I 3 4 1 5 6 7 1 8 _{1 9}

4 zbocze gleba bru­ AP{B) 0-27 10 Y R 5/4 żółtawobrunatna _ip ! struktura gruzełkowata, układ zbity, slope natna po­ 10 Y R 6/6 z zaciekami żółtawo- j przejście ostre

I = 6-10 czarno­ ziemna brown soil post-cher­ nozem ' brunatnymi yellowish brown with brownish yellow streaks

j crumby structure, compact arrange­ ment, sharp transition

СВ) 27-55 10 Y R 6/6 żółtawobrunatna brownish yellow

ip struktura pryzmatyczna, układ zbity, przejście stopniowe

prismatic structure, compact arrange­ ment, gradually transition

CB )D 55-135 10 Y R 7/4 bladob.runatna very pale brown

ip struktura pryzmatyczna, układ silnie zbity

prismatic structure, hard compact arran­ gement

D > 135 10 Y R 6/6 żółtawobrunatna brownish yellow

ip struktura płytkowata, układ silnie zbity platelike structure, hard compact arran­ gement 5 zbocze slope I > 10 gleba bru­ natna po­ czarno­ ziemna AP {B) 0-30 10 Y R 5/4 żółtawobrunatna yellowish brown

glp struktura gruzełkowata, układ silnie zbi­ ty, przejście ostre

prismatic structure, hard compact ar­ rangement, sharp transition

brown soil (B )i 30-70 10 Y R 5/6 żółtawobrunatna PSg struktura słabo wyrażona, układ zbity

post-cher­ yellowishbrown weakly expressed structure, compact

nozem arrangement

(B) 2 70-105 10 Y R 5/8 żółtawobrunatna yellowishbrown

PSg struktura słabo wyrażona, układ zbity weakly expressed structure, compact arrangement

D 1 > 105 10 Y R 7/6 : żółta ! yellow

pH struktura warstwowa, układ zbity, layer structure, compact arrangement

1 2 3 4 5 6 7 8 9

6 dolina gleba delu- _{A P} 0-30 10 Y R 5/3 brunatna płi struktura gruzełkowata, układ słabo

zbocza wialna brown zbity, przejście ostre

valley próchniczna crumby structure, weakly compact arran­

I < 3 humus gement, sharp transition

deluvial A i 30-60 10 Y R 6/3 bladobrunatna płi struktura warstwowa, układ słabo zbity,

soil pale brown przejście ostre

layer structure, weakly compact arran­ gement, sharp transition

A k 60-94 10 Y R 5/2 szarobrunatna ip struktura gruzełkowata, układ słabo greyish brown zbity, przejście stopniowe, osypka

krzemian.

crumby structure, weakly compact arrangement, gradually transition, silica sprinkling

A kB 95-150 10 Y R 6/4 lekko żółtobrunatna ip struktura pryzmatyczna, układ zbity 10 Y R 5/2 z zaciekami brunatny­ prismatic structure, compact arrangement

mi

light yellowish brown with greyish brown streaks

7 dolina gleba delu- A P 0-27 10 Y R 6/2 lekko szarobrunatna płi struktura gruzełkowata, układ słabo

zbocza wialna light brownish zbity, przejście wyraźne

valley próchniczna grey crumby structure, weakly compact ar­

I = 3-6 humus rangement, distinctly transition

deluvial A i 27-105 10 Y R 6/3 bladobrunatna płi struktura warstwowa, układ słabo zbity,

soil pale brown przejście stopniowe

layer structure, weakly compact arran­ gement, gradually transition

А ,В 105-120 10 Y R 6/4 lekko żółtawobru- płi struktura pryzmatyczna, układ słabo

cd. tabeli 1

1 2 3 4 5 6 7 ₁

₈

!

9

light yellowish brown prismatic structure, weakly compact arrangement

B (B ) > 120 10 Y R 6/6 żółtawobrunatna ip i struktura pryzmatyczna, układ słabo

brownish yellow zbity

prismatic structure, weakly compact

j arrangement

8

dolina gleba delu- _л 0- 30 10 Y R 5/3 brunatna płi struktura gruzełkowata, układ słabo

zbocza wialna brown ! zbity, przejście ostre

valley próchniczna _{: crumby structure, weakly compact ar- i}

1 I — 6-10 humus _{; rangement, sharp transition}

deluvial л , 30-50 10 YR 6/3 bladobrunatna płi struktura gruzełkowata, układ zbity

soil pale brown _{crumby structure, compact arrange­}

ment

A

l

50-110 ; 10 Y R 6/4 lekko żółtawo­ płi struktura warstwowa, układ zbity,

brunatna przejście ostre

light yellowish brown _{layer structure, compact arrangement,} sharp transition

А к > 110 10 Y R 5/2 szarobrunatna struktura pryzmatyczna, układ zbity greyish brown _{prismatic structure, compact arrange­}

ment 9 dolina gleba

delu-!

Ар

0-30 10 Y R 6/3 blado brunatna płi struktura gruzełkowata, układ słabo zbi­

zbocza wialna _{pale brown ty, przejście wyraźne}

valley próchniczna _{crumby structure, weakly compact ar­}

I > 10 humus \

rangement, distinctly transition deluvial soil A i 30-115 10 Y R 6/4 lekko żółtawo­ płi i struktura pryzmatyczna, układ zbity,

brunatna przejście wyraźne

light yellowish _{prismatic structure, compact arrange­}

1 2 3 4 ₁

₅

₁

₆

_{Î 7 1 8 9}

I A k > 115 10 Y R 5/2 szarobrunatna ip 1 struktura gruzełkowata, układ słabo

greyish brown 1 zbity

I crumby structure, weakly compact

i _arrangement

*

.

_{- płi — utwór pyłowy ilasty — clayey silt} płz — utwór pyłowy zwykły — silt ip — ił pylasty — silty clay

glp - glina lekka pylasta — sandy loam psg - piasek słabo gliniasty - loam sand

V

Ta b e l a 2 Skład granulometryczny gleb — Granulation of soils

N r Głębokość

pobrania

Procentowa zawartość frakcji o średnicy w mm i_{j Stosunek}

pro­ Poziom Percent of fractions of mm in dia ;

_:

frakcji

filu Pro­ file N o. gene­ tyczny Genetic horizon próbki Sampling depth cm

części -- particles 1 I Ratio of

1 fractions 0,1-0,02 I < 0,002 szkieletowe skeletal > 1,0 mm ziemiste fine earth < 1,0 mm < 0,002 ! 0,002 ’ ; 0,006 0,006- : 0,02 0,02 - 0,05 © © © 0,1 - 1,0 1 A p 5-15 0,5 99,5 7 10 28 46 7,2 1,8 7,6 AiA 2 35-45 0,4 99,6 8 10 27 47 ! 8,S 1,2 6,7 A tB 50-60 0 100,0 18 7 ! 26 41 1 7,5 0,5 2,7 B ( B ) 80-90 0 100,0 24 5 19 43 8,8 0,2 2,2 В С 125-135 0 100,0 19 7 1 22 44 ! 7,8 0,2 2,7 2 _{\ А Р} 5-15 0,2 99,8 j 10 9 30 43 5,8 i 2,2 4,9 ' В ( В ) 55-65 0 100,0 ! 24 5 25 40 5,2 ! 0,8 1,9 В С 90-100 0 100,0 22 5 24 42 6,5 0,5 2,2 с 120-130 0 100,0 20 6 26 42 5,3 0,7 2,4 3 Ар ( В ) 5-15 0,4 99,6 17 8 28 40 5,8 1,2 2,7 ( В ) 40-50 0 100,0 24 5 27 39 4,2 0,8 1,8 ( В ) с 85-95 0 100,0 20 5 27 ! 41 6,5 0,5 j 2,4 1

с

130-140 0 100,0 19 6 ; 24

41

9,5 0,5 ! 2,6 4 i А р ( В ) 5-15 0 100,0 20 8 ! 23 ! 42 6,5 0,5 2,4 ( В ) 35-45 0,2 99,8 24 7 22 40 6,8 0,2 1,9 СB ) D 70-80 0,3 99,7 25 9 j 24 35 2,8 4,2 1,5 D 140-150 0,5 99,5 27 ! 10

₂₁

j 28 5,0 9,0 1,2 5 i Ар ( В ) 5-15 2,1 97,9 1

15

1 4 15 ! 20 8,3 37,7 I 1,9 ! ( В ) 45-55 0,3 99,7 8 1 1 3 5,8 81,2 _1,1 ; (b)d1 85-95 14,6 85,4 ₈ 1 0 4 10,8 76,2 1,8 1 D * 125-135 0 ! joo,o 1 11 3 8 ! 32 29,7 ! 16,3 5,6

6 A i А к Ak 5-15 35-45 70-80 120-130 0,7 0,3 0 0 7 Ap 5-15 0,7 A : 35-45 0,6 A 70-80 0,2 110-115 0 B (B ) 125-135 0 8 Ap 5-15 0,2 A i 35-45 0,3 A 70-80 0 co A k 120-130 0,2 9 Ap 5-15 1,0 A i 35-45 0,6 Л1 70-80 0,4 A k 120-130 0 99.3 99.7 100,0 100,0 99,3~ 99.4 99.8 100,0 100,0 ~ 99,F 99.7 99,2 99.8

~99fl

99.4 99,6 100,0 6 9 35 43 4,5 2,5 ! 7,9 7 8 33 46 4,5 1,5 7,2 13 12 33 37 j 4,0 1,0 3,1 25 6 30 1 _{3 4 1} 3,8 1,2 1,5 9 8 26 48 6,8 2,2 6,1 9 7 23 52 7,0 2,0 6,5 10 10 28 46 3,8 2,2 5,0 24 8 27 37 3,0 1,0 1,7 27 9 26 34 3,2 0,8 1,4 11 i 12 26 41 4,8 5,2 4,2 13 5 28 j 39 9,8 5,2 3,7 15 ₈ 26 39 ; 6,0 6,0 3,0 15 i 12 28 31 7,5 6,5 2,6 10 9 25 45 ; 5,5 5,5 5,0 12 9 25 45 ! 5,5 3,5 4,2 14 ₉ ; 30 40 !! 5,8 1,2 з,з 13 13 11 29 1 31

1

8,3 ! 5,7 3,0

! Poziom genc- ! tyczny I Genetic horizon A p A , A з A XB B ( B ) B C B {B ) BC

с

~ a J b )

С

В

)

(В )

с

с

(В ) (B ) D D

Tabela 3

Niektóre właściwości fizyczne gleby — Some physical properties of soil

Głębokość pobrania

Gęstość

Specific gravity Porowatość ogólna Total j porosity Kapilarna pojemność wodna (K P W ) Capillary ( water capacity (CVVC) Polowa pojemność wodna przy Maksymalna higrosko-Porowatość powietrzna w odniesieniu do: Air porosity in relation to: próbki Sampling depth właściwa objętościowa pF = 2,54 Field water pijność Maximum

specific bulky _capacity

at pF = 2,54 j higroscopicity ! P P W (F W C ) K P W (C W C ) cm

g/cnr

_{% objętościowe - vol. %} 5-15 2,60 1,34 48,5 41,9 30,5 2,03 18,0

6,6

35-45 2,61 1,48 43,3 39,3 32,6 2,07 10,7

₁

_4>°

50-60 2,64 1,51 42,8 37,8 32,1 3,27 10,7 4,0 80-90 2,65 1,57 40,8 37,3 33,7 4,57 7,1 3,5 125-135 2,68 1,60 40,3 38,1 33,8 3,50 6,5

2,2

5-15 2,63 1,43 47,5 ~ 42/7 33,9 2,32 13,6 4,8 55-65 2,65 1,59 40,0 38,8 36,2 5,10 3,8

1,2

90-100 2,66 1,62 39,1 37,3 34,6 4,01 4,5 1,8 120-130 2,68 1,68 37,3 36,1 33,6 3,05 3,7

1,2

5—15" 2,63 1,57 40,3 ’ 36?3~ ’ 34,9 4,59 5,4 4,0 40-50 2,68 1,52 43,3 40,0 35,4 3,72 7,9 3,3 85-95

2,68

1,59 40,7 38,4 34,0 3,67 6,7 2,3 130-140 2,68 1,68 37,3 35,9 34,6 2,79 2,7 1,4 5-15 2,62 1,51 42,4 38,0 33,8 3,92 8,6 4,4 35-45 2,64 1,54 41,7 38,3 33,4 4,76 8,3 3,4 70-80 2,68 1,72 35,9 34,9 33,2 4,37 2,7 1,0 140-150 2,67 1,77 13,7 33,2 31,8 5,30 1,9 0,5 N r pro­ filu Pro­ file N o.

M ß)

(В ) (B )D l D2 5-15 45-55 85-95 125-135 2,64

2,66

2,67

2,66

1,73

1,66

1,68 1,57

"p

A

i

Л

1 Ak

А1

A

i

А к

34.5 37.6 37.0 41.0 ! 6 Ap 5-15 2,59 1,46 ~ 43,6 ! a l 35-45 2,62 1,51 42,4 1 A k 70-80 2,60 1,41 45,8 \ A kB 120-130 2,65 1,56 41,1 7 Ap 5-15 ~ 2,62 ~~ 1,45 1 Tf" ! ^ 1 A\ 35-45 2,64 1,50 43,2 AyB 110-115 2,65 1,36 48,7 B (B ) 125-135 2,70 1,44 46,7 5-15 35-45 70-80 120-130 5-15 ~ 45-55 85-95 125-135 2,59 2,61 2,61 2,58 1,47 1.51 1,59 1.52 2.63 2.65

2.66

2.63 1.45 1,52 1,54 1.45 43,2 42.1 39.1 41.1 44.9 42,6 42,1 44.9 31,9 26,3 3,43 8,2 2,6 30,1 13,5 2,10 24,1 7,5 30,9 14,2 1,80 22,8 6,1 38,2 29,7 1,92 11,3 2,8 41,4 35,5 2,60 8,1 2,8 40,6 34,9 2,43 7,5 1,8 41,7 37,0 4,25 8,8 4,1 39,3 37,3 2,64 3,8 1,8 43,9 32^7 2,17 6,7 0,8 40,2 34,2 2,31 9,0 0,8 41,8 34,3 4,14 14,4 6,9 40,4 36,9 4,81 9,8 6,3 41,8 33,2 3,10 10,0 1,4 37,3 32,! 2,75 10,0 4,8 38,4 34,0 2,81 5,1 0,7 40.9 38,9 4,12 2,2 0,2 41,7 32,0 2,30 12,9 3,2 39,4 33,7 2,45 8,9 3,2 39,4 35,9 2,45 6,2 2,7 43,4 40,7 3,02 4,2 1,5

T a b ela 4 Niektóre właściwości chemiczne gleb

Some chemical properties of the soils

N r pro­ filu Pro­ file No. Poziom gene­ tyczny j Genetic I horizon Głębokość pobrania pH С ogółem С total о/ /О P I

к

!

Mg !

_____

1 Mikroelementy Microelements próbki Sampling h2o 1M KC1 mg/100 g gleby mg/100 g of soil В Cu Mo Zn depth cm mg/kg gleby — of soil 1 _{a p} 5-15 5,8 5,2 1,27 8,74 18,52 9,1 0,42 4,2 i 0,08 9,3 A LA3 35-45 6,3 ! 5,7 1,02 2,71 4,56 4,7 - - — Л ,В 50-60 6,5 j 5,9 0,48 2,27 3,73 4,1 — ! — - -B {-B ) 80-90 6,6 5,8 0,27 0,96 6,64 8,1 — _~ БС 125-135 6,7 j 5,8 ! 0,17 1,17 5,40 12,3 —

i

_{- 1} ~ T " ~ _{й Г} 5-15 ’ 6,8 6,3 1,21 6,77 22,41 9,8 0,31 3,3 i 0,08 8,1 B (B ) 55-65 7,1 j 6,3 0,28 1,31 5,81 7,6 - -

_

— 1 B C 90-100 6,9 6,1 0,21 1,27 5,40 15,0 - — ! — —

с

120-130 6,2 _{1 5,4} 0,18 1,09 6,64 18,3 — — — — 3 ~ A P(B ) 5-15 6,5 i 6,i 9,18 19,50 8,5 0,36 2,9 0,067 6,0 \ (B ) 40-50 6.9 5,9 0,23 2,01 5,40 6,3 ₁ — — \ ( B )C 85-95 7,1 5,8 0,14 1,40 4,56 12,3 — ! С 130-140 ! 7,0 5,9 0,15 I 1,09 4,56 j 12,3 — — — — 4~ 1 А „ (В ) 5-15 6,6 6,0

F,

07 j 6,55 18,26 10,8 0,30 “ 3,3“ 0,055 6,9 ! (В ) 35-45 7,0 6,0 0,24 i 1,75 6,22 i 6,8 — — — — j {B )D 70-80 6,9 6,8 0,16 0,96 7,88 16,0 - — — j 140-150 ! 6,2 4,9 0,16 0,22 6,64 i 21,0 — - —

Ro c zn ik i G le b . t. X X X I X , AP{ B) ( B ) ( B ) Dl d 2 Ap A !

Ak

AkB

Ap

A i A L

AiB

B ( B) 5-15 45-55 85-95 125-135 5-15 35-45 70-80 120-130 5-15 35-45 70-80 110-115 125-135 5-15 35-45 70-80 120-130 5-15 45-55 85-95 125-135 7.0 7.1 6,8 6,5 6,7 7.0 6.1 5,4 6.5 7.2 7.5 7.2 7.1 7.5 6,4

6.6

5.1 6,4" 6,7 6,9 5,6 6.5

6,0

6,0

5,9

6,2

6.3 5.5 4.3 6,1 6.6

6,8

6,6

6,1

6,8

5.7 5,6 4,2

6,0

5.8 4.9 0,76 0,17 0,05 0,04 1,29 0,89 1,18 0,38 1,27’ 0,88 0,72 0,42 0,30 1,24

1,20

0,39 1,33 1,05 0,64 0,40 1,28 6,55 17,01 10,7 0,24 2,6 0,062 6,9 0,79 4,15 3,2 — — — — 2,62 2,90 5,2 — — — — 1,97 2,90 9,0 ! - - - -9,61 18,26 10,8 0,27 3,6 0,08 16,4 4,20 8,30 9,2 — — — — 1,27 2,49 3,8 — — — — 0,61 8,30 15,0 - - - -12,58 24,07 8,3 0,23 3,4 0,087 11,3 5,24 18,26 7,2 — — — — 1,75 4,15 3,4 — — — -2,40 1,83 3,8 — — — — 3,50 3,98 4,9 - - - -9,61 15,35 9,8 0,27 4,1 0,08 10,8 7,73 15,77 8,5 — — — — 1,01 3,73 6,1 — — — — 1,75 2,49 9,5 - - - -7,21 23,24 9,0 0,40 3,3 0,08 8,1 2,62 10,79 7,4 — — — — 1,40 3,73 5,4 — — — — 3,63 2,90 9,0 - - - —

50

M. Licznar, J. Drozd

W Ł A Ś C I W O Ś C I C H E M IC Z N E I F I Z Y K O C H E M I C Z N E

D ziałanie procesów e ro zji w skutek w yn oszen ia znacznych ilości skład­

n ik ów m ineralnych i m aterii organicznej poza obręb z lew n i p rzyczyn ia

się do zm ian w łaściw ości chem icznych i fizyk och em iczn ych gleb [1, 2, 4,

6, 9]. O d zw iercied len iem od działyw an ia ero zji m oże być zasobność gleb

w niektóre m akro- i m ikroelem enty, m aterię organiczną oraz obsada jo ­

now a kom pleksu sorp cyjnego (tab. 4 i 5).

Lek ko kw aśn y odczyn w iększości om aw ianych gleb w poziom ach or-

no-próchniczych jest w yp a d k ow ą kom pleksow ego od działyw an ia proce­

sów gleb otw órczych , charakteru skały m acierzystej, intensyw ności pro­

cesów ero z ji i stosowanych zab iegów agrotechnicznych. W p rofilu g leb y

położonej na w ierzc h o w in ie ob serw u jem y w zrost p H w ra z z głębokością

profilu, natom iast w glebach topogenicznych najczęściej w yższe w artości

pH w ystęp u ją w poziom ach A p.

R zeźba terenu o d gry w a bardzo w ażną rolę w p r o filo w y m rozm ieszcze­

niu i nagrom adzeniu m aterii organicznej

w glebach topogenicznych

[1, 6, 9].

A n a lizu ją c zaw artość C -ogółem w poszczególnych poziom ach gen e­

tyczn ych na tle rze źb y terenu, m ożna zau w ażyć w glebach topogenicz­

nych erodow anych w yra źn e zm n iejszen ie ilości m aterii organicznej w ra z

z n atężeniem procesów e ro zji (tab. 4). Podobną zależność ob serw u je się

rów n ież w profilach gleb delu w ialn ych na poszczególnych toposekw en­

cjach, gd zie — w sku tek in ten syw n iejszych z m y w ó w p o w ierzch n iow ych

m ateriału uboższego w zw ią zk i próchniczne — następuje często spadek

ich zaw artości w poziom ach akum ulacyjnych. R zeźba terenu, szczególnie

w glebach erodow anych (stokow ych), w p ły w a na g w a łto w n e zm n iejszen ie

zaw artości m aterii organicznej w poziom ach zalegających pod w arstw ą

orną. G rom adzenie m ateriału przenoszonego na g le b y poprzednio w y ­

tw orzon e prow adzi do pow stania gleb zagrzebanych, w których p ie rw o t­

ne poziom y Ab za w iera ją znaczne ilości C-ogółem .

Zasobność gleb om aw ianego terenu w p rzy sw a ja ln e fo rm y potasu

i fosforu ukształtow ała się pod w p ły w e m od działyw an ia różnych czyn ­

ników , w śród których w ażną rolę od egrały zab iegi agrotechniczne. W e

w szystkich profilach w ysoka i najw iększa zaw artość fosforu i potasu w y ­

stępuje w poziom ach A p lub A P(B). Ilość tych składników obniża się

w ra z z głębokością p ro filó w , a najbardziej g w a łtow n e zm ian y ich za w a r­

tości ob serw u jem y w glebach erodow anych. Zaw artość M g p rzy sw a ja l­

nego jest n a jw yższa w poziom ach orno-próchniczych i w skale m acierzy ­

stej. Jego rozm ieszczenie w p rofilu jest nieco inne od om ów ion ych już

składników, g d y ż najm n iej p rzysw aja ln ego m agnezu zn ajd u je się w po­

ziom ach środkow ych badanych p ro filó w . Zaw artość boru, m iedzi, m olib ­

denu i cynku w poziom ach A p (tab. 4) w du żym stopniu w arunkow ana

jest rzeźbą terenu. W glebach topogenicznych erodow anych zaw artość

Rzeźba terenu a właściwości szarych gleb leśnych

51

T a b e la 5 Niektóre właściwości fizykochemiczne

Some physico-chemical properties

N r profilu Profile N o. Poziom genety­ czny Genetic horizon Głębokość pobrania próbki Sampling depth cm H h Kationy wymienne Exchangeable cations _{s T} V % C a 2+ M g2+ K + N a +

meq/100 g gleby — meq/100 g of soil

1 A p 5-15 2,98 8,48 0,45 0,37 0,33 9,63 12,61 76,4 А1Л3 35-45 1,75 8,48 0,40 0,16 0,26 9,30 11,05 84,2 A 1ß 50-60 1,44 10,48 0,42 0,12 0,43 11,45 12,89 88,8 ß ( ß ) 80-90 1,26 13,47 0,79 0,23 0,40 14,89 16,15 92,2 В С 125-135 1,19 10,48 1,16 0,16 0,36 12,16 13,35 91,1 2 _Ар 5-15 1,58 12,47 0,84 0,80 0,36 14,47 16,05 90,2 В (В ) 55-65 1,30 10,47 0,79 0,25 0,44 11,95 13,25 90,2 В С 90-100 1,37 10,98 0,52 0,10 0,42 12,02 13,39 89,8

с

120-130 1,40 8,98 1,58 0,10 0,40 11,06 12,46 88,7 3 Ар (В ) 5-15 1,05 12,47 0,92 0,80 0,30 14,49 15,54 93,2

(В)

40-50 1,23 13,97 0,61 0,27 0,40 15,25 16,48 92,5

(В) с

85-95 0,95 11,48 1,16 0,22 0,43 13,29 14,24 93,3

с

130-140 0,95 11,48 1,29 0,20 0,44 13,41 14,36 93,4 4 А р (В ) 5-15 1,75 11,98 0,95 0,43 0,33 13,69 15,44 88,7 (В ) 35-45 1,19 13,97 0,61 0,19 0,40 15,17 16,36 92,7 (B )D 70-80 0,74 12,47 1Д7 0,23 0,41 14,28 15,02 95,0 D 140-150 1,65 12,47 2,11 0,25 0,40 15,23 16,88 90,2 5 Ар (В ) 5-15 0,98 10,18 1,16 0,56 0,36 12,21 13,19 92,6 (В ) 45-55 0,96 5,99 0,24 0,12 0,18 6,53 7,49 87,2 (В ) D i 85-95 0,78 5,99 0,40 0,10 0,18 6,67 7,45 89,5 D 2 125-135 0,88 7,18 0,82 0,10 0,23 8,33 9,21 90,4 6 А р 5-15 1,68 9,48 0,97 0,54 0,33 11,32 13,00 87,1 A i 35-45 1,23 6,98 0,74 0,25 0,26 8,23 9,46 87,0 Ак 70-80 3,78 9,98 0,32 0,10 0,34 10,74 14,52 73,9 А кВ 120-130 3,12 9,98 1,32 0,16 0,38 10,84 13,96 77,6 7 _Ар 5-15 2,80 9,48 0,79 0,82 0,36 11,45 14,25 80,3 A i 35-45 1,30 9,98 0,61 0,37 0,31 11,27 12,57 89,7 A i 70-80 1,76 9,48 0,38 0,19 0,36 10,41 12,17 85,5 A iB 110-115 1,26 11,48 0,40 0,25 0,40 12,53 13,79 90,9 В (В ) 125-135 1,16 14,97 0,45 0,29 0,44 16,15 17,31 93,3 8 _Ар 5-15 1,02 12,47 1,00 0,43 0,40 14,30 15,32 93,3 A i 35-45 2,17 9,98 0,74 0,41 0,30 11,43 13,60 84,0 A i 70-80 1,79 7,98 0,45 0,12 0,24 8,79 10,58 83,1 А к 120-130 5,29 7,49 0,71 0,10 0,21 8,51 13,80 61,7 9 Ар 5-15 1,75 8,48 0,71 0,78 0,30 10,27 12,02 85,4 A i 45-55 0,91 8,18 0,66 0,33 0,26 9,43 10,34 91,2 A i 85-95 1,51 7,99 0,47 0,14 0,36 8,96 10,47 85,6 А к 125-135 3,85 7,99 0,68 0,14 0,31 9,12 12,97 70.3

52

M. Licznar, J. Drozd

ich jest p rzew ażn ie niższa niż w glebach delu w ia ln ych i na w ie rzc h o w i­

nie. W zrost intensyw ności e ro z ji zachodzącej na stoku o spadku p rze­

ciętn ym > 10°/q p ow od u je rów n ież obniżenie zaw artości p rzysw aja ln ych

fo rm Cu i Zn w g leb ie delu w ialn ej.

A n a lizu ją c zaw artość p rzysw aja ln ych fo rm m akro- i m ikroelem entów ,

m ożna stw ierdzić, że w topogenicznych glebach erodow anych ilość ich

jest p rzew ażn ie niższa, pom im o w zrostu w tych glebach zaw artości iłu

koloidalnego i w iększej pojem ności kom pleksu sorpcyjnego. W skazu je to,

iż aktualnie p rzeb ieg a ją cy proces e ro zji p row a d zi do pow stania gleb

,,m łod ych ” , w których naturalne procesy w ietrzen ia i akum ulacji b io lo­

giczn ej nie są na ty le zaawansowane, aby zapobiec ich zubożeniu w p r z y ­

sw ajalne fo rm y składników m ineralnych.

Z m ian y m asy g leb o w e j zachodzące w w yn ik u procesów e ro zji zn a j­

dują rów n ież od zw iercied len ie w pojem ności kom pleksu sorp cyjn ego oraz

je g o obsadzie kation ow ej (tab. 5). W glebach topogenicznych brunatnych

(erod ow an ych ) ob serw u je się m n iejszy udział jo n ó w w odoru oraz w zrost

zaw artości w ap n ia w obsadzie kom pleksu sorpcyjnego. Jednocześnie

zw iększa się w nich udział kation ów zasadowych, pojem ność sorpcyjna

i stopień w ysy cen ia kom pleksu kationam i o charakterze zasadowym .

A n a lizu ją c kom pleks so rp cyjn y gleb topogenicznych deluw ialnych,

m ożna stw ierdzić, iż je g o w łaściw ości zależą w du żym stopniu od in­

tensyw ności procesów erozji, a także od charakteru m asy gleb erodo­

wanych.

D E N D R Y T O W E U P O R Z Ą D K O W A N I E B A D A N Y C H G L E B T O P O G E N I C Z N Y C H

O m ów ione w łaściw ości fizyczn e, chem iczne i fizyk och em iczn e w ska­

zują w yra źn ie, że procesy e ro z ji w terenach fa listych Płask ow yżu G łub-

czyck iego p rzy czy n ia ją się do zróżnicow ania p o k ry w y g leb ow ej i je j

w łaściw ości. A n a lizu ją c jednak od dzieln ie poszczególne właściw ości, tru d­

no jest w sposób jedn ozn aczn y określić w p ły w rze źb y na p rzeb ieg pro­

cesu gleb otw órczego i w artość u żytk ow o-roln iczą badanych gleb. B ard ziej

ob iek tyw n ą metodą, pozw alającą na prześledzen ie zachodzących zm ian

p o k r y w y gleb o w e j w w yn ik u procesów erozji, m oże być zastosowana kla ­

syfik a cja w ielocech ow a. K ie ru ją c się ty m i przesłankam i, p rzy porządko­

w aniu badanych gleb zastosowano m etodę taksonom ii w rocław skiej,

w k tórej u w zględn ion o następujące w łaściw ości poziom ów A p: zaw artość

C -ogółem , stosunek fra k c ji p y ło w y c h do iłu koloidalnego, procentow ą

zaw artość fra k c ji piasków, gęstość objętościow ą, porow atość ogólną, za­

w artość w o d y p rzy pF 2,54, porow atość pow ietrzną, kw asow ość h y d ro li-

tyczną, sumę kation ów o charakterze zasadowym , pojem ność sorpcyjną

i stopień w ysycen ia kom pleksu kationam i zasadow ym i.

Rzeźba terenu a właściwości szarych gleb leśnych

₅₃

w ości w yk reślo n o d en dryt (rys. 1). In terp reta cja tego układu w ed łu g

n a jw ięk szych odległości m ięd zy poszczególnym i obiektam i zbioru p o zw a ­

la w y d z ie lić w n im d w ie g ru p y gleb. Do p ierw szej z nich n a leży p ro fil

nr 5 g le b y topogenicznej (brunatnej poczarnoziem nej), w k tó ry m w sku­

tek procesów ero z ji nastąpiło n a jw ięk sze zróżn icow an ie składu m asy

gleb o w e j. Pozostałe g le b y tw orzą odrębną grupę, w k tórej w ystępu jąca

na w ierzc h o w in ie szara gleb a leśna jest n ajbardziej zbliżona w łaściw oś­

ciam i do g le b y delu w ialn ej, znajd u jącej się na toposek w encji o n a jm n iej­

szym spadku ( < 3 % ). W tej części dendrytu zw raca u w agę ponadto

zgru pow an ie w szystk ich g leb delu w ia ln ych oraz bliskie położenie w sto­

sunku do nich p ro filu nr 2 g le b y najsłabiej erodow anej, co m oże w ska­

zyw a ć na duże podobieństw o ich w łaściw ości.

t

0

Y

\

A~A ®

N

P o ło ż e n ie gleb S itu a t io n o f s o ils

□

na wierzchowinie on upland

A

na stoku on slope

À

O

w dolinie in volley

Rys. 1. D en drytow e uprządkow anie gleb na podstaw ie ich właściw ości: 1, 2, 3, 4 itd. — num ery p ro filó w

Fig. 1. Dendrite order of soils on the basis of their properties: 1, 2, 3, 4 etc. — Nos. of profiles

D okonany podział gleb na podstaw ie charakteru m asy gleb o w e j w ska­

zu je rów n ież na m ożliw ość różnicow ania się ich w artości u ży tk ow ej. Stąd

pow staje konieczność dalszego badania zależności m ięd zy charakterem

gleb ukształtow anych w procesie e ro zji a ich w artością rolniczą.

54

M. Licznar, J. Drozd

W N I O S K I

N a podstaw ie p rzep row adzon ych badań m ożna w yciągn ą ć następujące

w niosk i :

1. N a terenach fa listych pod w p ły w e m procesów e ro z ji na zboczach

0 nachyleniach p o w y że j 3 % zachodzi ew olu cja b u d o w y m orfologiczn ej

p ro filó w szarych gleb leśnych w kierunku w y tw o rze n ia gleb brunatnych

poczarnoziem nych na stokach i delu w ialn ych próchnicznych u ich pod­

nóży.

2. W skutek denudacji p oziom ów p o w ierzch n iow ych pod w p ły w e m

ero z ji na skłonach o nachyleniu 3 - 6 i 6 - 1 0 % w y ła n ia ją się poziom y

w zbogacone w ił k oloidaln y zm ien ia jący w łaściw ości fizyczn e, chem iczne

1 fizyk och em iczn e gleb stokowych, natom iast na stoku o spadku > 1 0 %

w ystęp u ją g le b y w ieloczłon ow e, których w łaściw ości zw iązan e są z cha­

rakterem i stra ty g ra fią u tw o ró w osadowych.

3. W poziom ach p o w ierzch n iow ych gleb erodow anych ob serw u je się

znaczne zm n iejszen ie zapasów próchnicy oraz p rzysw aja ln ych fo rm m a­

kro- i m ikroelem entów , które pod w p ły w e m ero zji u legają przem ieszcze­

niu do niższych p a rtii terenu.

4. A k tu a ln ie p rzeb ieg a ją cy proces e ro zji na obszarach w ystępow an ia

szarych gleb leśnych Płask ow yżu G łu bczyckiego p row a d zi do pow stania

gleb ,,m łod ych ” brunatnych topogenicznych, w których procesy w ie trz e ­

nia i akum ulacji biologiczn ej nie są na ty le zaawansowane, aby p rzec iw ­

staw ić się ich zubożeniu w p rzy sw a ja ln e fo rm y składników pokarm o­

w ych.

5. N astępstw em procesów e ro zji w terenach fa listych jest zw iększen ie

gęstości ob jętościow ej i zm n iejszen ie porow atości ogólnej gleb oraz w zrost

ilości w o d y niedostępnej w poziom ach po w ierzch n iow ych gleb stoko­

w y c h w y tw o rzo n y c h z u tw orów lessowych, a także pogorszenie stosun­

k ó w w od n o -p ow ietrzn ych w glebach deluw ialnych.

L I T E R A T U R A

[1] B a n d u r o w s k i R . W p ły w rzeźby terenu na zmiany w łaściw ości i uro dzaj­ ności szarych gleb leśnych P łask o w y żu Głubczyckiego zachodzące w w y n ik u erozji. (Praca doktorska, maszynopis). W ro c ła w 1985.

[2] С h u d e с к i Z. P ró b a oceny w p ły w u erozji na straty składników pokarm o­ w ych roślin w terenie lessowym . Ann. U M C S 1955, E, 10 s. 1 - 48.

[3] D o b r z a ń s k i B., Z b y s ł a w B. W p ły w erozji na ew olucję czarnoziemu. Roczn. N a u k Roi. 1955, 71, E, 1 s. 211-221.

[4] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J. The distribution of trace elements in p ro fi­ les of eroded soil. Pol. J. Soil Sei. 1968, 2 s. 119- 127.

-Rzeźba terenu a właściwości szarych gleb leśnych

₅₅

erties of soil of the Głubczyce Plateau under the w ater erosion effect. Rocz. Glebozn. 1981, 32, 3 s. 45 -5 2.

[6] L i c z n a r M. W łaściw o ści gleb i kierunki ich ew olu cji na terenach erodo­ w anych P łask o w yżu Głubczyckiego. Zesz. N auk . A R Wroc., Rozp., 1985, 48. [7] Ł а с e к F. Rozkład p oró w i zdolności retencyjne gleb na falistym terenie

lessowym . Zesz. P robl. Post. N a u k Roi. 1983, 272 s. 103-112.

[8] M a z u r Z. Z różnicow anie gleb i p lonów na terenie falistym na czarnozie- mach. Zesz. P robl. Post. N a u k Roi. 1983, 272 s. 55 - 64.

[9] T u r s к i R. Substancja organiczna gleb terenów erodowanych. Rocz. Glebozn. 1971, 22, 1 s. 19-57.

[10] T u r s k i R., P a l u s z e k J., S ł o w i ń s k a - J u r k i e w i c z A . W p ły w ero­ zji na fizyczne w łaściw ości gleb w ytw orzonych z lessu. Rocz. Glebozn. 1987, 38, 1 s. 37-49. М. Л И Ч Н А Р, E. ДРОЗД В Л И Я Н И Е Р Е Л Ь Е Ф А М Е С Т Н О С Т И Н А И ЗМ Е Н Е Н И Я С Е Р Ы Х Л Е С Н Ы Х П О Ч В Г Л У Б Ч И Ц К О Г О П Л О С К О Г О Р Ь Я П О Д В Л И Я Н И Е М Э РОЗИ И Институт почвоведения и охраны сельскохозяйственной среды Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве Резю м е Целью настоящего труда было изучение влияния рельефа местности на дифференциа­ цию почвенного покрова и его свойства в зоне серых лесных почв на Глубчицком плоско- горьи. На основании проведенных полевых работ были выбраны для лабораторных исследо­ ваний 9 профилей представительных для почв вершин, склонов и долин расположенных на топографических элементах со средними уклоном до 3% 3 — 6%, 6— 10% и свыше 10%. Проведенные исследования показали, что на волнообтразных площадях на склонах с укло­ нами свыше 3% происходит эволюция серых лесных почв в направлении образования после- черноземных бурых почв на склонах и делювиальных гумусных почв у их подножья. Денудация почвенной массы под влиянием эрозии приводит к обогащению топогенных бурых почв лежащих на склонах с уклонами 3 — 6% и 6— 10% в коллоидный ил, изменяющий физические, химические и физико-химические свойства склоновых почв, а на склоне с укло­ ном свыше 10% — к образованию многослоевых почв. В молодых послечерноземных бурых почвах процессы выветривания и биологической аккумуляции продвижены не в такой сте­ пени, чтобы противодействовать их обеднению усвояемими формами питательных эле­ ментов. Последствием процессов эрозии на волнобразных площадях является повышение объем­ ного веса, снижение общей порозности и увеличение количества недоступной растениям воды в поверхностных слоях склоновых почв образованных из лёссовых формаций, а также ухудшение водно-воздушного режима в делювиальных почвах, что может приводить в дож­ дливые годы к снижению урожаев и недостаточному использованию образующегося в та­ ких условиях высокого плодородия почв.

56

M. Licznar, J. Drozd

M . L I C Z N A R , J. D R O Z D

I N F L U E N C E O F T H E A R E A R E L IE F O N C H A N G E S O F T H E P R O P E R T IE S O F F O R E S T S O IL S O F T H E G Ł U B C Z Y C E P L A T E A U U N D E R T H E E R O S IO N

E F F E C T

Institute of Soil Science and A g ric u ltu ra l Environm ent Protection A gric u ltu ra l U niversity of W ro c ła w

S u m m a r y

The aim of the respective investigations w as to recognize the influence of the area relief on differentiation of soil cover and of its properties in the region of forest grey soils on the Głubczyce Plateau.

On the basis of area investigations 9 profiles representative fo r upland, slope and v alley soils situated on toposequences w ith average inclinations to 3%, 3 - 6°/o, 6 -1 0 % and > 10% have been selected. The investigations have proved an evolu­ tion of forest grey soils on w a v y areas on slopes w ith inclination of 3% tow ards form ation of post-chernozem b ro w n soils and delu vial humus soils at the slope foot.

Denudation of soil bu lk under the erosion effect leads to enrichment of topo- genic b ro w n soils lying on slopes w ith inclinations of 3 - 6 % and 6 - 1 0 % in col­ loidal clay, changing physical, chemical and physico-chem ical properties of slope soils and leading on the slope w ith inclination of > 10% to the form ation of m ultielem ent soils. In young post-chernozem b ro w n soils the w eathering and biological accum ulation processes are not advances as fa r as to counteract their im poverishm ent in a vaila ble form s of nutrient elements.

In consequence of the erosion processes on w a v y areas an increase of b u lk density, decrease of total porosity and increase of the amount of w ater in available to plants in surface layers of slope soils developed from loess form ations as w e ll as w orsening the w ater and air conditions in deluvial soils, takes place, w h at can lead in rainy years to a drop of yields and inefficient utilization of high richness of soil occurring under such conditions.

D oc. dr hab. M . Licznar Praca w płyn ęła do red ak cji w listopadzie 1987 r. K ated ra Glebozn aw stw a

Akadem ia Rolnicza w e W rocła w iu 50 - 357 W rocław , Grunw aldzka 53