Właściwości mikromorfologiczne i fizykochemiczne rędzin występujących na terenie Rowu Nysy Kłodzkiej

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X V , N R 1, W A R S Z A W A 1984

STANISŁAW KOWALIŃSKI, STANISŁAWA ELŻBIETA LICZNAR

WŁAŚCIWOŚCI MIKROMORFOLOGICZNE I FIZYKOCHEMICZNE RĘDZIN WYSTĘPUJĄCYCH NA TERENIE ROWU NYSY KŁODZKIEJ1

Katedra Gleboznawstwa Akademii Rolniczej we Wrocławiu WSTĘP

Rów Nysy Kłodzkiej stanowi charakterystyczną jednostkę geomorfologiczną w obrębie Kotliny Kłodzkiej .Wypełniony jest on osadami górnej kredy ze znacznie rozwiniętą tektoniką uskokową, gdzie spotkać można obszary piaskowców, łupków oraz margli z wkładkami zlepieńców i wapieni [4, 8]. Zwietrzeliny niektórych utwo­ rów wychodzą bezpośrednio na powierzchnię stanowiąc skały macierzyste gleb, inne natomiast przykryte są osadami czwartorzędowymi różnej miąższości. Dlatego w pokrywie glebowej Rowu Nysy Kłodzkiej występują między innymi rędziny wy­ tworzone ze skał węglanowo-wapiennych z okresu górnej kredy. W literaturze glebo­ znawczej nie spotykamy odrębnego obszerniejszego opracowania obejmującego charakterystykę tych gleb, aczkolwiek pojedyncze profile występujących tam rędzin były obiektem fragmentarycznych bauań D o b rz a ń sk ie g o , Szem bera i Zaw adz­ k ie g o 3, L a sk o w sk ieg o [8] i S zerszen ia [13]. Glebami wytworzonymi w podob­ nych warunkach, rędzinami z obszaru fliszu Karpackiego, zajmowali się D ob rzań ­ ski [1], P om ian [10, 11] i U z ia k [14].

Dlatego celem naszej pracy jest szersze poznanie właściwości niektórych gleb wytworzonych ze skał węglanowo-wapiennych terenu Rowu Nysy Kłodzkiej, umożli­ wiające zaliczenie ich do odpowiednich jednostek taksonomicznych.

OBIEKTY I METODYKA BAD AŃ

Badaniami terenowymi objęto gleby wytworzone ze zwietrzelin gómoKredowych wapieni marglistych i margli wapiennych, których wychodnie powierzchniowe występują na terenie Rowu Nysy Kłodzkiej. Do szczegółowych badań laboratoryjnych wybrano 4 charakterystyczne profile glebowe, różniące się głębokością występowania skały macierzystej i kategorią użytkową (tab. 1).

Właściwości mikromorfologiczne oznaczono w szlifach cienkich płytek próbek glebowych o nie naruszonym układzie, wykonane metodą K o w a liń sk ie g o i B ogd y [5]. Skład mechaniczny określono metodą areometryczną Bouyoucosa 1 Praca wykonana w ramach problemu MR. II. 8

126 S. Kowaliński, S. E. Licznar

T a b e l a 1 Z a s t a w i e n i e c e c h m o r f o l o g i c z n y c h

S p e c i f i c a t i o n o f m o r p h o l o g i c a l f e a t u r e s

Nazwa g l e b y

Symbol M ią ż s z o ś ć _{Wortośó TTazwa}

Cechy szc ze gó ło w e poziomu p r o ­

f i l u p o z i o ­mu po ziomucm barwy barwy

1 R ę d z i n ę w ł a ś c i w a / g l e b a l e ś n a / Ao

0 - 2 10 ÏR 5/1 s z a r a p r ó c h n i c a nak ła do wa ty p u mo- d e r, n i e l i c z n e od ła m k i s k a ł y wę g la no wo -w ap ie nn ej A1 2-11 10 YR 6 / 2 j a e r . o -_{br ąz ow o -} g l i n a leki:?. s ł a b o s ^ i a s z c z o n a , s z a r a s t r u k t u r a ;=;ruzełkowa, u k ł a d i p u l c h n o - z w i ę z ł y , p r z e j ś c i e j w y raź ne j C 1 11- 60 10 YR 6 / 2 _{b r ą z o w o -}j a s n o - rumosz m a r c i a w ap ie nne go i s z a r a z w i e t r z e l i n a , g ] i n a l e k k a s ł a b o s p i a c z c z o n a C2 >60 10 YR 8 / 4 i n t e n s y w ­ rumosz m a r g la wa pi e n n eg o n i e pa­ l i owo — b rąz ow a 2 B ę d z i n a b r u n a t n a A1 0 - 2 1 10 YR 6 / 2 j a s n o - g l i n a ś r e d n i a p y l a s t a , s t r u k ­ ś r e d n i o g ł ę b o k a . br ąz ow o- t u r a g r u z e ł k o w a , u k ł a d p u l -/ g l e b a o r n a -/ / в / s z a r a c h n o - z w i ę z ł y , p r z e j ś c i e o s t r e 2 1 -3 4 10 YR 6 / 4 j a z n o ż ó ł t o -br ązo w a g l i r . a c i ę ż k a p y l a 3 t a , s t r u k ­ t u r a p r y z m a t y c z n a , u k ł a d z w i o z ł y , p r z e j ś c i e s to pn io w e / В / / С 3 4 - 4 2 10 YR 6 / 4 j a s n o ż ó ł t o -brązowa g l i n a c i ę ż k a p y l a s t a , s t r u k ­ t u r a p r y z m a ty c z n a , u k ł a d z w i ę z ł y с > 4 2 10 YR 8 / 6 ż ó ł t a rumosz w a p i e n i a r a a r g l i s t e g o i 3 R ę d z i n a b r u n a t n a A1 0 - 2 2 10 YR 5 / 2 s z a r o - g l i n a ś r e d n i a p y l a s t a , s t r u k ­ ś r e d n i o g łę b o k a brazowa t u r a g r u z e ł k o w a , u k ła d p u l ­ / g l e b a o r n a / c h n o - z w i ę z ł y , p r z e j ś c i e wy- _{r a ź n e} | _j / 3 / 2 2 - 5 3 10 YR 6 / 6 brązo wo — Ś l i n a ś r e d n i a , s t r u k t u r ? , .cru- , ż ó ł t a z e ik o w a ta - p r y z m a t y c z n a , u : :i c . d . p u l c h n o - z w i ę z ł y , p r z e j ś c i e w yr aź ne с > 5 3 10 YR 8 / 6 ż ó ł t a rumosz w a p i e n i a m a r g l i s i e g o 4 R ę d z i n a b r u n a t n a _A1 0 - 2 0 10 YR 5/ 1 s z a r a g l i n a ś r e d n i a , s t r u k t u r a rçru- | z e łk o w a , u k ł a d pu lchn o-zwi,? - i i g ł ę b o k a I / g l e b a d a r n i o w a / 10 YR 6 / 4 z ł y v p r z e j ś c i e w y r a ź n e - I i j / В / 20 -4 5 _{ż o ł t o -}j a s n o -br ązc wa g l i n a c i ę ż k a p y l a s t a , s t r u k ­ t u r a gr u z e ł k o w a , u k ł a d z wię - z ł y , p r z e j ś c i e s to pn io w e / В / / С 4 5 - 8 0 10 YR 6 / 4 j a s n o - ż ó ł t o - br az ow a g l i n a c i ę ż k a p y l a s t a , s t r u k ­ t u r a gruzełKOwa, uKład zw io ­ z ł y . I C1 8 0 - 9 5 10 YR 8 / 6 ż ó ł t a rumosz m a rg la w ap ie nn eg o i ) 10 YR 6 / 4 j a s n o - ż ó ł t o - brnzowa / z w i e t r z e - l i n n / zwie t r z e l i n a i g l i n a ś r e d n i a p y l a s t a i i i . С 2 > 9 5 10 Y1Ï 8 / 6 ż ó ł t a rumosz m a r g l a w ap ie n n eg o : j

w modyfikacji Casagrande’a i Prószyńskiego, stosując Na2C 0 3 jako peptyzator, gęstość właściwą — przy użyciu piknometru, gęstość objętościową i kapilarną pojemność wodną — w cylinderkach Kopecky’ego, pH w H20 i KC1 — potencjome- trycznie, zawartość CaC03 — metodą Scheiblera, kwasowość hydrolityczną Hh — metodą Kappena, kationy wymienne — w 0,5 N NH4C1, Ca i Mg — komplekso- metrycznie, К i Na — za pomocą fotometru płomieniowego, С ogółem — metodą Tiurina, skład frakcyjny próchnicy glebowej — metodą Kononowej i Bielczikowej. Analizę elementarną wykonano w stopach przy użyciu mieszaniny N aK C 03, ozna­ czenia Na20 i K20 — w spiekach z NH4C1 i CaC03.

Mikromorfologia rędzin Rowu Nysy Kłodzkiej ₁₂₇ WYNIKI I DYSKUSJA

W ła śc iw o śc i m ik r o m o r fo lo g ic z n e . Na podstawie badań morfologicznych stwierdzono, że analizowane profile glebowe reprezentują stadium rozwojowe rędzin brunatnych mieszanych. Są to gleby o różnej miąższości, na ogół średnio głębokie, wytworzone ze zwietrzelin margli wapiennych i wapieni marglistych przy obecności materiału obcego pochodzenia allogenicznego. Podstawowy utwór macierzysty składa się przede wszystkim z kalcytu i stosunkowo niewielkiej domieszki kwarcu (rys. le i f, 2e i f, 3e i f).

Właściwości mikromorfologiczne wykazują, że o powstaniu badanych gleb decydowała nie tylko skała węglanowo-wapienna, ale również materiał pochodzący ze zwietrzeliny łupków serycytowych. Szkielet analizowanych gleb stanowią głównie ziarna kalcytu i kwarcu, zbity drobnołuseczkowy muskowit oraz drobne łuseczki biotytu, jak również silnie pofałdowany łuseczkowaty talk.

Poziomy akumulacyjne A 1 odznaczają się znaczną zawartością substancji orga­ nicznej wykazującej różny stopień rozkładu, niejednokrotnie uwarunkowany kate­ gorią użytkową. Nagromadzenie słabo rozłożonych fragmentów substancji organicz­ nej typu humiskel obserwujemy w poziomie A0 rędziny właściwej (rys, la i b), natomiast w poziomach A t pozostałych gleb występuje substancja organiczna i próchnica typu humicol-mullicol (agrillacol) (rys. За i b). Udział tych mikromorfo- logicznych form próchnicy jest dość charakterystyczny dla gleb górskich rejonu Sudetów [5].

Wpływ skały węglanowo-wapiennej na właściwości mikromorfologiczne poszcze­ gólnych poziomów badanych gleb znajduje swój wyraz w typach strukćur plazmy glebowej. W całym profilu rędziny właściwej zaznacza się dominacja plazmy typu crystic obok plazmy o strukturze masepic (rys. la i f). Plazma typu crystic występuje również w poziomach przejściowych do skały macierzystej pozostałych profilów glebowych, co jest związane ze wzrastającą zawartością węglanu wapnia.

W poziomach brunatnienia (В) występują zróżnicowane struktury plazmy typu lattisepic i skel-lattisepic. Tworzą one krótkie nieciągłe układy zorientowane pod kątami prawie prostymi (rys. 2c i d) i często zlokalizowane wokół ziaren szkieletu (rys. 3c i d). Takie typy struktur plazmowych są również charakterystyczne dla rędzin brunatnych wytworzonych ze skał innych formacji geologicznych [9]. Pewne fragmenty plazmy typu lattisepic występują niekiedy lokalnie, obok substancji organicznej różnie zhumifikowanej, w niektórych poziomach A t (rys. 2a i b).

Analizowane gleby mają mikrostrukturę zbudowaną z drobnych agregatów wielokrawędzistych bryłkowatych i klinkowatych o układzie poziomym. Układ wzajemny plazmy i szkieletu jest porfirowy, a stosunek części grubszych i drobnych (c/f) potwierdza znaczny udział odłamków skały węglanowo-wapiennej i jej zwie­ trzeliny oraz zwietrzeliny łupków [12].

Zbadane właściwości mikromorfologiczne, a szczególnie formy strukturalne plazmy poziomów genetycznych potwierdzają, że ze skał węglanowo-wapiennych na terenie Rowu Nysy Kłodzkiej wytworzyły się przede wszystkim rędziny mieszane

Rys. 1. M ikromorfologia rędziny właściwej (a, c, e — przy nikolach równoległych, b, d, f — przy nikolach skrzyżowanych)

poziom 1: a b — poziom A 0 substancja organiczna typu humiskel i fragment plazmy skel-lattisepic; c, d — poziom A it

zwietrzelina i fragment plazmy cristic; e, f— poziom С wielokrotnie zbliźniaczony kalcyt i zwietrzelina wapienia M icrom orphology o f typical rendzina (a, c, e — at parallel niçois, b, d, f — at crossed niçois)

protile 1 : a, b — A 0 horizon, organic matter of the humiskel type, and a fragment of skel-lattisepic plasma; c, d — A i

horizon, weathered m.iterial, and crystic plasma fragments; e, f — С horizon, manifold twinned calcite, and weathered limestone

Rys. 2. Mikromorfologia rędziny brunatnej średnio głębokiej (a, c, e — przy nikolach równoległych b, d, f — przy nikolach skrzyżowanych)

profil 3: a, b — poziom A L, fragniint hxniskebi i plazmy skel-lattisepic; c, d — poziom (В), plazma skel-lattisepic;

e, f — poziom C, fragment skały węglanowo-wapieimej

M icromorphology o f medium deep brown rendzina (a, c, e — at parallel niçois, b, d, f — at crossed niçois)

profile 3: a, b — A L horizon, a fiugmint of hu.niskel, and skel-lattiscpic plazma; c, d — (B) horizon, skel-lattisepic plasma

Rys. 3. M ikromorfologia rędziny brunatnej głębokiej (a, c, e — przy nikolach równoległych, b, d, f — przy nikolach skrzyżowanych)

profil 4: a, b — poziom A it plazma argillasepic i fragment kalcytu; c, d — poziom (8), plazma lattisepic i fragmenty

plazmy vosepic; e, f— poziom C, fragment słabo zwietrzałej skały węglanowo-wapiennej

M icromorphology o f deep brown rendzina (а, с, e — at parallel niçois, b, d, f — at crossed niçois)

profile 4: a, b — A L horizon, agrillasepic plasma and a fragment of calcite; c, d — (B ) horizon, lattisepic plasma and vosepic

12 8 S. K o w a liń sk i, S. E . Li cz na r

iV'.a:.;. j.wo.'oi }. к - я:-.? v Го 3 o j i . z n u - p r o f i l 1 - Kie r omor pho 1 o j i c a l fe a tu re о - p r o f i l e Hr, 1

T a b e l a ? ? O Z .1.0,71 A0 А. С. С 2 J o dr . o s t ki ° 1 1 2 c p i c ewe • i t a ł e c z ^ d c i s u ’.: s t a n c j i g le b o w e j

- z ia r n a s z k r .c lc t u ' ;> yjo лупе:: o a ia r '.a k a lc y t u . z i a r n a kwar-iu o z r ó ż n ic o w a n o J o d ła ia k i s k a ły w ę^ la n o w o -w a - od ła n л i s k a ły w eg la n o * a r o ^ a i c c . v a r , ' ! w:. ..-1 k o ś c i ą , w i e l k o ś c i . s ' ; a b o c u t c ; a o r . . t , p i e n n e j , г i a r n a k a l e у t u , w o - w a p i e n n e j i w i d o c z n e d o b r ^ ^ c o t o - z c : ^ ł u s e c z k i b i o t y t a z r c ^ n i c o v ; . ? . - d r o b n e d o b r z e o b t o c z o n e z i a r n a k a l c y b u w i e l o -n o w i e l k o ś c i ; - * z i a r . v i k a l c y t u a i a.-/.aa k w a r c u i ł r . s e c z k i k r o t n i e z u l i : : n i a c г о п е b i o t y t u - p l a z m a cz?.'l a i i l a .o :J0 z à o l o r a c z y ś c i i l a s t e :: d c ■ Le a a k ą o u b - - *■ r u b s u a n c j i о - v - . n i e b i e j ' . i t a n c j i o r g a n i c z n e j i :;v;i.".3fcpw ■.vę j l a n u w a p n i a - w o l n e p r z e s t r z e n i e n i e v . f o r . r o w a n o o r t o p o r y - s u b s t a n c j a o r g a n i c z n a h v . m i c k e 1 , . - ' . ' . l l â a o l a r ^ i l l r s o l , h u ^ i s i ' e 1 C e c h y g l e b o w e - o t o c z k i b r a k b r a ł : - , , - n o w o t w o r y b r a k b r a k n e o k a l c y t a _ n y - z i a r n a k r y s t a l i c z n e b n l ; b r a k - k a n a l i i . ! b r a k b r a k k o m o r y k r y s t a l i c z n e - r o z d z i a ł y p l a z : n y n i e w i d o c z n e d r o b n o k w i e c ą c e p u n k t y n a c a ­ ł y m t l e - c e c h y p o d o t o c t o w e I; r a k b r a k - b i o f o r r . a c j e b r a k b r a k A r r e p a t y n ',e u f o r a o w a n e b r y ł k o w a t e , w i o 1 e r . " a w . ; - d z i3t e , p o z i o m e Bu i о.. a p o z i o m u - b u d o w a p l a z m y a r s i l l a z e p i c a a s e p i c , e r y s t i e - b u d o w a p l a z n y i c i k i e ­ l e t u £ r a n a I o w a t a p o r f i r o w a S t o s u n e k r o z d z i a ł u c z ^ - c i r.: o n i с p у t o а .1 a r .v. i / i . а п o - p o r p h y r i c c a l c i p s a -..т.:;/ a u - s o p e l p o r a h y r i c c a l c i p s . a a -c / f p o i : : i i / r . a r a . L s i l

W ła ś c iw o ś c i m ik r o r c o r fo lo g ic z n e - p r o f i l 2 - L lic r o r a o r p r .o lo s ic a l f e a t u r e s - p r o f i l s łio . 2 Poziom g e n e t y c z n y J e d n o s t k i o p iso w e Ai / 3 / / 3 / / С С S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g l e ­ bowej - z i a r n a s z k i e l e t u o d ł a n k i s k a ł y wę/jlrmowo-wa - p l e n n e j , d r o b n e o s t r o k r a w ę - d z i s t e z i a r n a k w a r c u , d r o b n a ł u a e c z i c i b i o t y t u , b l a s z k o w a - t e s k u p i e n i a t a l K u o d r:_ n k i я k a ł y ;ia.-.cwo-'.va - p i ć ^ n e j , d r o b n e o s t r o k r a w ę - d z i s t e z i a r n a k w a r c u , d r o b n o ł u s e c z k i b i o t y t u , b l a s z k o w a - t e s k u p i e n i a t a l k u o d ł r j j k i s k a ł y •л,^£1-_г.сле-л,а - p ie r .n e . i, d r o b n e c s ï го.-.гало­ пе "с.iso cz :.i b i o z y * u , b l a s z r i o - w at e G K: :çi oni a wal.-.u

s л i: r. v: ? c l ar. С -.T 0 -\7 ?. - vier.r.?., v;ir.ocsr*e - plazm a c z ę ś c i i l a s t e z d o m i e s z k ą s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j i zw iązków ż e l a z a c z ę ś c i i l a s t e z d o m i e s z k ą zw ią zkó w ż s l a s a i w e l o n u w a p n i a c z y ś c i z d e n i e s . - . ka zw iązków ż e l a z a i v,^■ Inr.u w apr.ia - w oln e p r z e s t r z e n i e o r t o p o r y o r t o p o r y o r t o p o r y - s u b s t a n c j a o r g a n ic z n a m u l l i c o l , ś l a d y h u m i 3 k e l m u l l i c o l n u l l i c o l C echy g le b o w e - o t o c z k i b r a k b r a k b r a k

- nowotw ory brak, d r o b n o k o n c e n t r y c z n e k o n k r e - c j e zw.LązKÓw ż e l a z a , w i ę k s z e n i n e : \ a l n o - ż e l a z i r , t e b r a k - - z i a r n a k r y s t a l i c z n e b rak b r a k b r a k - k a n a l i k i b io p o r y b r a k b r a k - r o z d z i a ł y plazm y drobne ś w ie c ą c e p un k ty na

całym t l e d r o b n a ś w i e c ą c e p u n k t y n:i c a ły m t l e

d r o b r .j w i л ca ce p u n k t y n a с a 2 yri i i * - c e c h y p o d o to czk o w » b r a k b r a k b r a k - b io f o r m a c je b r a k b r a k b r a k A g r e g a ty b r y łk c w a te w ie lo k r u Y ^ f ls is t o poziom a

к l i n кowat e poziomo k l i n k o w a t o pozi omo

Budowa poziom u

- budowa plazm y m a so p ic l a t t i s e p i c , c r y a t i o l a t t i s e p i c , c r y s t i c

- budowa p lazm y 1 s z k i è l e t u p o r fir o w a p o r fir o w a p o r f i r o w a

S to su n e k r o z d z i a ł u o z ę ó c l c / f o o r p h y r ic c a l c ip a a m m i/ c a l- ć i s i l p o r p h y r ic p s a r a a i / c a l c i p e l i - a i l p o r p h y r ic p s iu n m i/c a lc io e - l i e i l , cio n ic l i t o p s n ^ a i t o CO M ik ro m o rf ol o gi a rę d zin R ow u N ys y K ło d z k ie j

130 S. Kowaliński, S. E. Licznar T a b e l a 4 W ł a ś c iw o ś c i m i k r o n o r f o l o / ’i c z n e - p r o f i l 3 j ü c r o L i u r p h o l c ^ i c a l f e a t u r e s - p r o f i l u Но. 3 ^ P c z i o a g e n e t y c z n y J e d n o s t k i o p i s o w e A i / В / С S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g l e b o w e j - z i a r n a s z k i e l e t u z i a r n a s z k i e l e t u z r ó ż n i c o ­ wa ne w i j l i t o ś c i ą i r ó ż n y m s t o p n i e m o b t o c z e n i a , k w a r c , L'iUükowit i b i o t y t z i a r n a k w a r c u z r ó ż n i c o w a n e w i e l k o ś c i ą i s t o p n i e m o b ­ t o c z e n i a , d u ż e z i a r n a n u s - ł . o w i t u , ł u u e c z k i b i o t y t u , p o j e d y n c z e z i a r n a k a l c y t u s i c î h v.'v--glanowo-\7a- p i e n n a , w i d o c z n e z i a r n a k a l c y t u - p l a z m a . cz-t* ś c i i l a s t e z d o m i e s z k ą ü wi a z « <ów ż e l a z a . i w v g l a n u w a p n i a c z y ś c i i l a s t e z d o m i e s z k ą z w i ą z k ó w ż e l a z a i w ę g l a n u w a p n i a - w o l n e p r z e s t r z e n i e o r t e p o r y i j z c z e l i n ^ c r t o p o r y i s z c z e l i n y - s u b s t a n c j a o r g a n i c z - n a r . u l l i c o l , h u m i l i t é 1 : n u l l i c c l C e c h y g l e b o w e - o t o c z k i b r a k b r a k - n o w o t w o r y o r a k b r a k - z i a r n a k r y s t a l i c z n e b r a k b r a k - k a n a l i k i j r a k i1 r a k - r o z d z i a ł y p l a z m y ś w i e c ą c e p r z e d z i a ł y .-:ie r u n k o r . o u b o ż o n e . i w i e c ą c e p r z e d z i a ł y u ? o ż o - r.e (i .Vii:i<’ r u n л o w o , l o k a l n i e V L. KP.ze rkup i s k a - c e c h y p o d o t o c z k o w e b r a k n :1 b 7 o t с с z i n a z i a r n а с h .:w:-:rcu - b i o f o r m a c j e wygi-:,* 1 o r u n i c z n y o r a k A g r e g a t y b r y ł r i o w a t e r.L-.-. lokr:-v.v£- d z i s t e p oz :. o~3 . . l i n k o w a t e p o z i o m e Budowa p o z i o m u - b u d o w a p l a z p y l a t t i c e p i c a k e l l a t t i s e p i c , n a s e p i c - b u d o w a p l a z m y i s z k i e l e t u p o r f i r o w a p o r f i r o w a S t o s u n e k r o z d z i a ł u c z ę ś c i c / f p o r p h y r i c n u 3 c o v i t o p s a n - m i / c : . l c i p e l i r i l p o r p h y r i c r.u r5 Co vi to p3' jTn- n i / c a l c i p e l i s i l

z dominującym procesem brunatnienia, w czasie którego zachodzi stabilizacja pro­ duktów wietrzenia w środkowych częściach profilów glebowych.

W ła śc iw o śc i fiz y c zn e i chem iczn e. Badane rędziny są na ogół glebami szkieletowymi, mającymi średnio gliniasty skład granulometryczny części ziemistych w poziomach A x. Zawartość części spławialnych w tych poziomach waha się w granicach 44-49 %, a frakcja iłu koloidalnego stanowi około 20 %. W profilu rędziny właściwej, odznaczającej się płytkim profilem, zwietrzelina wykazuje w częściach ziemistych skład granulometryczny gliny lekkiej. Pod wzgłędem składu mechanicz­ nego omawiane gleby są zbliżone do rędzin fliszowych [11].

Gęstość właściwa badanych gleb waha się w granicach od 2,64 do 2,73 gem“ 3 i rośnie wraz z głębokością. Gęstość objętościowa w poszczególnych poziomach jest mało zróżnicowana i kształtuje się w granicach 1,35-1,59 gem“ 3. Odpowiednio do gęstości właściwej i objętościowej układa się porowatość ogólna i pojemność powietrz­ na, przyjmując najwyższe wartości w rędzinie brunatnej głębokiej pod użytkiem zielonym.

W ia é ciw o û ci n iik ro m o r i'o lo tfio zn o - p r o f i l 4 M io ro ü io rp h o Io n ien f o a t u r e o - p r o f i l e Йо. 4 T o b o l a 5 FoŁioai g e n o t y o a n y Jo dno e t k i op ie o w e A. / Н / / В / / С C , 1 C 2 S t a ł o o s ę ó o i a u b o t n n c j i g l e b o w e j - B i n r n a s z k i o l o t u d r o b n e z i a r n a kw ar cu c z ę ś c i o ­ wo o b t o c z o n o , b l a s z k i b i o t y t u , d r o b n o z i a r n a k a l c y t u d r o b n e z i a r n a kw ar cu c z ę ś c i o ­ wo ob t o c z o n o , b l a o z k l b i o t y t u , dro bn i: z i a r n a k a . l c y t u du żo o d ł a m k i n k a ł y w ę r . la n o - w o - w a p i o n n e . ) , d r o b n o z i a r n a k w a r c u , o b t o c z o n o d r o b n e b l a n z k i b i o t y t u o d ł/ u n k l e k n ł y w ę g l a n o - w o - w a p i e n n e j , w i d o c z n e z i a r n a k a l c y t u w i o l o - k r o t n i e z b l l ź n l a c z o n e -- plnzma c z y ś c i i l a s t o z d o m i e s z k a tnjb- s t a n c . j l o r g a n i c z n o ; } i z w i ą z ­ ków w ę p la n u w a p n i a с z ę ś с i i 1 a r 11 o z dom io n z kq zwirçzki'nv w i c i a m i w a p n i a i zw ią zkó w ż e l a z a c z y ś c i l i a n t e z d o m i e s z k ą z w ią zkó w ż e l a z a 1 wępjlanu w a p n i a - wolne p r z e s t r z e n i e o r t o p o r y o r t o p o r y o r t o p o r y - s u b s t a n c j a o r g a n i c z n a n u l l i c o l , lu i m i a k e l m t i l l i c o l m u l l i c o l С ocli;/ gl eb ow o - o t o c z k i b r a k b r a k b r a k

- now otw ory b r a k b r a k d r o b n o k o n k r e c j e zwią zkó w

ż e l a z a - z i : ; r n a k r y s t a l i c z n e b r a k b r a k b r a k - k a n a l i k i b r a k b r a k b r a k - r o z d z i a ł y pla zmy d ro b n e ś w i e c z c e p r z e d z i a ł y u ł o ż o n o r ó ż n о к i • r i m к o w o d r o b n e ś w i e c ą c e p r z e d z i a ł y u ł o ż o n e r ó ż n o k i e r u n k o w o ś w i e c k i e p u n k t y i d r o b n e p r z e d z i a ł y u ł o ż o n e d w u k i e ­ r unk ow o - c e c h y p o d o to c z k o w e b r a k b r a k b r a k - b i o f o r r . a c j o w £ £io 1 o r £ ’in i o z n y b r a k b r a k Л£ге r - t y b r y ł k o w a t e w ie 1 o k r a w ^ d z i u t e ,

poziome b r y l k o w a t e wie J . o i . r a w ę d z i a t e , pozio me k l i n k o w a t e poz io me B’.'.do’ffa p o z i o m i - budowa pl a z m y a r ^ i l l a c i s p i c , l a t t i o o p i c l a t t i : ' o p i c , e r y e t i e , ś l a d y v o : : e p i c e r y n t i e , l a t t i s c p i c - budowa pl:-.zmy i s z k i e ­ l e t u p o r f i r o w a p o r f i r o w a p o r f i r o w a S t o s u n e k r o z d z i a ł u c z y ­ ś c i c / f p o r p h y r o - e n a u l i c c a l c i p c l i / / G i l m i / c a l c i p c l i s i lp o r p h y r o - e n a u l i c c a l c i p s a n i - p o r p h y r o - e n a u l i c c a l c i p s a m - r n i / c a l c i p y l i s i l , n o v i c c a l ­ c i p s a n n i M ik ro m or fo lo g ia rę d zin R ow u N ys y K lłod zk ie j

со to T a b e l a б S k ł a d m e c h a n i c z n y g l e b - G r a n u l o m e t r i c c o m p o s i t i o n o f s o i l s Nr pro­ f i l u Pro­ f i l e No. Nazwa gl e by S o i l Poziom g e n e ­ tyc zn y Ho­ r i z o n Głębokość pobrania próbki cm Sampling depth cm C z ę ś c i - %

P a r t i c l e s - % Mochanical co m po si tio n o f f i n e - e a r t h p a r t i c l e s - %Skład mechaniczny c z ę ś c i z i e m i s t y c h - % Sum o f f r a c t i o n s %Suma f r a k c j i - % s z k i e l e ­ towe s k e l e t o n >1 ,0 mm z i e m i s t e f i n e e a r t h < 1 , 0 1,0 - 0 , 5 0 , 5 -0 , 2 5 0 , 2 5 -- 0 , 1 C , 1 -0 , 0 5 0 , 0 5 -- 0 , 0 2 0 , 0 2 -0 ,0 0 6 0 , 0 0 6 -- 0 , 0 0 2 < 0 , 0 0 2 1 , 0 -- 0 , 1 0 , 1 -0 , 0 2 < 0 , 0 2 1 ręd zi na właś ciwa t y p i c a l rendzina Ai ° i 2-11 17-25 21,6 37 ,2 7 8 , 4 6 2 , 8 11,28 9 ,5 6 , 0 7 , 7 8 , 5 9 , 8 1 8 , 3 1 9 , 0 26 24 8 10 7 6 15 14 2 5 ,7 2 7 , 0 4 4 , 3 4 3 , 0 30 30 2 ręd zi na brunatna śre dn io głęboka medium deep brown rendzina Ai / В / /В // С 2 - 7 22-28 34-41 21,8 1 6 , 2 27 ,6 7 3 , 2 0 3 , 8 7 2 , 4 5 ,0 3,5 ’ 5, 8 5 , 3 3 , 5 4 , 2 7 , 0 4 , 8 5 , 7 1 3 , 7 1 0 ,2 9 , 3 25 26 25 15 24 22 10 11 12 19 17 16 1*i > 3 11,8 15 ,7 3 8, 7 3 6 . 2 3 4 .3 44 52 50 3 r ędz in a brunatna śred ni o głęboka medium deep brown rendzina A1 / В / > 8 33-38 10 ,0 18,0 9 0 , 0 8 2 , 0 9 ,5 13,7 6 , 3 12,8 7 . 7 11.7 0 , 5 1C,8 19 8 19 19 10 6 20 12 2 3, 5 38 ,2 2 7 , 5 24 ,8 49 37 4 rędzina brunatna głęboka deep brown r e n d z i ­ na A1 / В / /В // С C1 2- 7 28-32 50-57 85-90 4 , 7 3 . 4 5 . 5 5 3 , 3 9 5 , 3 9 6, 6 9 4 ,5 4 1 , 7 2 , 7 2 , 5 4 ,0 1 1 ,3 2 , 8 3 . 0 4 . 0 9 , 2 4 , 0 3>0 4 . 7 7 . 7 1 3 . 5 10.5 1 1 , 3 8 , 8 .30 25 22 22 17 23 21 16 11 10 7 9 19 23 26 16 9 .5 8 . 5 12 ,7 28 , 2 43 .5 35.5 33 ,3 30,0 47 56 54 41 K o w a li ń sk i, S . E . L ic z n a r

Mikromorfologia rędzin Rowu Nysy Kłodzkiej ₁₃₃ 2 a ô ö 1 Ï T l i e k t ó r e w ł a ś c i w o ś c i f i z y c z n o - Золе p h y n i c a l p r o p e r t i e s Г*Т p r o f i l u T r o f i le No. Розпош g en e­ ty c z n y H orizon G łroolcość pobrar.'la. *-prób k i Carapling d o n th , cd G ę sto ś ć w ła -ciwa S p e c i f i c d e n s i t y , ъСпГ^ о о -;joto:;ci07/;i vu! 1: ûer:.Tj t yf ,r;cm~ ^ i a p ila : Cur,.i'

rn-i pojem ność '.'.'CM . 1 j.l :r;; w it e x t y i?oro\vato.'ć- If'L'il ?o;‘c 16 ГАу: ' ù t capa^-: ty W:-. ('OWO V. ;ht ob;j-jtor'o:lo wo v o l . p o r o ü ity 2 л . 2 - T 2 1 , ’j9 3»>1 'V ,9 / - - / 22 - 20 ' ! 2 ,7 2 I Гr>, c ЗН.О •* ‘j. 7.Г, j 3 _J'1 3 - 3 2 , СО 1 ,5 7 'V, ,7 Y з:*,1 /;1 ,4 2 , ^ : 4 _{*’ 1} 2 - 7 1,2:5 •H, 6 i < 3 , 2 / - / 23 « 32 2 , 7 3 1 ,4 0 ! 4 0 ,7 ï

Zawartość węglanu wapnia jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych pozio­ mach genetycznych (tab. 8). W skale macierzystej waha się w granicach 42-74%. Według podziału Smulikowskiego badane skały reprezentują margle wapienne (profile 1 i 4) i wapienie margliste (profile 2 i 3). Zawartość CaC03 w poziomach A x rędzin brunatnych wynosi 1,6-4,1 %, a w profilu rędziny właściwej — 10,5 %. Z obec­ nością węglanu wapnia w profilach badanych rędzin związany jest odczyn obojętny, którego wartość pH w KC1 wynosi 6,9-7,2. Gleby te mają niską kwasowość hydro- lityczną, wykazującą tendencję spadkową wraz z głębokością profilu glebowego.

Właściwości sorpcyjne kształtują się p jd wpływem iłu koloidalnego, zawartości próchnicy i obecności związków CaC03. Jak wynika z tab. 8, wśród wymiennych kationów metalicznych dominuje Ca2 + . Ilości jego są na ogół mało zróżnicowane i wahają się w granicach 9,3 do 12,21 me na 100 g gleby, co stanowi około 50-60% obsady jonowej kompleksu sorpcyjnego. Kation Mg2+ zajmuje drugie miejsce pod względem ilościowym. Poziomy brunatnienia (В) z nieco wyższą zawartością Ca2+ są z reguły uboższe w magnez. Ogólna zawartość tego kationu jest stosunkowo duża, a stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego magnezem kształtuje się w granicach 25,2-40,7 %, co jest niewątpliwie związane z obecnością domieszek niewęglanowych, w tym między innymi talku.

Zawartość K + wymiennego w poziomach próchnicznych jest niewielka: 0,14-0,29 me na 100 g gleby i spada wraz z głębokością profilu. Ilość N a+ wymiennego jest również mała i waha się w granicach 0,31-0,41 me na 100 g gleby.

Pojemność sorpcyjna badanych rędzin wynosi 15,88-20,29 me na 100 g gleby, przyjmując nieco wyższe wartości w poziomach brunatnienia niektórych profilów.

Przedstawione właściwości fizykochemiczne analizowanych rędzin oraz ich układ w profilu glebowym wskazują na duże podobieństwo do rędzin wytworzonych z fliszu karpackiego [10, 11].

Zawartość С ogółem w poziomach A x badanych gleb waha się w granicach 1,40-2,57% (tab. 9). O ilości С ogółem w poziomach próchnicznych nie decyduje

GO

T a b e l a 8

N iek tóre w ła ś c iw o ś c i fizyk och em iczn a i chemiczne Some p h y sic o -c h e m ic a l and ch em ica l p r o p e r tie s Nr pro­ f i l u Pro­ f i l e No. Poziom g en e­ t y c z n y Horizon G łębokość pobrania próbki cm Sampling de p ôh cm CaCO^ % pH K ationy wymienne E xchangeable c a t io n s _{S •J? V оо} ^".100 T H20 KC1 Hh _{Ca biß К} Na a m e/100 g 7b % % 1 Л 1 2-11 1 0 , 5 7,6 7 , 2 0 ,66 9 , 4 2 5 , 3 5 0 , 1 4 0 , 3 1 1 5 , 2 2 1 5 , 8 3 9 4 , 7 5 9 , 3 3 3 , 7 C 1 1 7 - 2 5 12.7 3 , 1 7 , 2 0 , 4 3 1 1 , 9 4 8 t 3 3 0 ,1 1 0 , 3 2 2 1 ,2 0 21 ,6 8 9 7 , 8 5 5 , 0 4 0 , 7 C 2 >60 4 2 , 3 - - - - - - - - - - - -2 A1 2 - 7 1, 6 7 , 0 7 , 1 0 , 5 7 1 0 , 7 5 4 , 8 9 0 , 2 9 0 , 3 2 1 C. 25 1 6 , 8 2 9 6 , 6 6 3 , 9 2 9 , 0 / В / 2 2 - 2 8 2 , 5 7 , 6 6 , 9 0 , 5 7 10,22 4 , 7 1 0 ,2 2 0 , 3 1 1 5 , 4 6 1 6 , 0 3 9 6 , 4 6 3 , 7 2 9 , 3 / 3 / / С 34- 41 4,6 3 , 1 7 , 2 0 , 4 3 1 1 , 3 3 4 , 3 3 0 , 1 9 0 , 3 2 1 6 , 7 2 1 7 , 2 0 9 7 , 2 . 6 9 , 0 2 5 , 2 с > 4 2 7 4 , 3 - - - - - - - - - - - -3 _A1 3- 3 1.6 7 , 9 6 , 9 G, ijb 9 , 3 0 7 , 4 2 0 , 2 7 0 , 3 5 1 7 , 3 4 1 8 ,3 0 94,7 50,8 4 0 , 5 / в / 33- >3 1 , 7 8,0 7 , 0 0 , 5 7 9,<2 1 5И7 0 , 1 5 0 , 3 2 1 5 , 4 ^ ■|6,02 9 6 , 4 6 1 , 2 3 2 , 3 с > 5 3 7 4 , 7 - - - - - - -4 _{A 1} 2 - 7 4 , 1 7 , 7 7 , 0 0 , Ô3 1 2 , 2 1 5 , 4 9 0 , 2 7 0 , 4 1 1 8 , 3 8 1 9 , 2 1 9 5 , 7 6 3 , 5 2 8 , 6 / 3/ 2 8 - 32 2, 0 o , 0 7 , 3 C , ‘>7 11,73 4 * 37 0 , 1 9 0 , 3 7 1-:>71 1 7 ,2 8 9 6 , 7 68,2 2 5 , 3 / 3 / / С 5 0 - 5 7 4 , 5 8,0 7 ,2 o, •; 4 12,6 7 , 2 2 0 , 2 0 0 , 3 7 1'1;05 2 0,2} 9 7 , 8 5 9 , 4 3 5 , 6 (:1 <S'j— ,0 1 7 , 7 0, 1 7 , 5 0,4J 1 2 , 1 2 4 , 4 7 0 , 1 7 0 , 3 5 1 7 , 0 9 1 7 , 5 7 9 7 , 3 6 0 , 9 2 5 , 4 °2 > 5 5 5 7 , 0 “ ~ “ “ - “ - - - -S . K ow a li ń sk i, S. E . L ic z n a r

Skład fr a k c y jn y związków prćch nicznych F r a c tio n a l humus c o m p o sitio n T a b e l a 9 Ur pro­ f i l u Pro­ f i l e IJo. Poziom gene­ tyczny Ho­ r iz o n Głębokość pobrania próbki cm Sampling depth cm С % G v /y d z ie lo n v G sep arated С n ie hydro- l i z u j ą c y Non b ydro- ly z a b le G Ckh zw iązanych z Ca Ch.ac# bounded w ith Ca ckh zw iązan ych z Ca w * °kh C h .a c. bounded w ith Ca in % o f C h.ac. 0 ,1 N h2so4

0 ,1 M ïïa i Nr.OH 0 ,1 N NaOH

С wyciąg-j. С e x tr a c te d Cidi/C kf V Q6 С wyciągu С e x tr a c te d C kh/ C k f v; % G ogółem in % o f t o t a l С w % С ogółem in % c f t o t a l С v) % С ogółem .in % o f t o t a l С 1 Ai 2-11 2 ,3 0 5>0 2:\2 0 ,6 'i 9 ,9 0 ,3 0 7 0 ,8 8 , 8 7 9 ,3 C, 17-25 0,56 8,0 3:5,6 0 , 3 2 - 8,4 Q,05 64,4 1 5 ,6 9 7 ,5 2 A1 2 - 7 1 ,4 0 6,0 33,0 0 ,5 3 4,0 0 1 4 ,4 0, Зь 6 7 ,0 7 ,6 6 6 ,7 /В / 2 2 -2 0 0 ,5 2 1 0 , 3 33,0 0 ,3 4 - 10,6 0 ,0 8 6 4 ,4 8 , 3 9 1 , 2 /В / / С 34-41 0 ,2 8 1 1 ,3 5 1 ,2 - 1 1 ,4 0 ,0 3 48 ,8 2 1 ,4 96,8 3 _A1 > a 1,55 5 ,3 2:VI 0 , 7 i 4,17 2 1 ,3 0,25 7 0 , 9 7 ,8 6 4 ,5 / 3 / 33-33 0 ,3 7 1 3 ,3 33,6 0 ,8 9 - 13,1 0 ,C 2 6 1 ,4 1 7 ,9 9 8 ,3 4 _A1 2 - 7 2,5 7 5 ,2 2 9 ,4 0 ,9 5 5 ,4 1 1 4 ,3 0 ,3 5 7 0 ,6 • 10,6 74,1 /в / 28-32 0 ,6 3 1 3 ,2 4 2 ,8 1,0 3 - 1 5 ,3 0,0 6 5 7 ,2 2 0 ,8 9 5 ,8 /Э//С- 50-37 0 ,4 1 1 5 ,2 4 6 ,0 0 ,5 5 - 15*9' 0 ,0 3 5 4 ,0 1 5 ,9 9 7 ,0 M ik r o m o r fo lo g ia rę d zi n R o w u N y sy K ło d z k ie j 1 3 5

136 S. Kowaliński, S. E. Licznar t a b e l a 10 Л : : ; - г - 1 ’плг. tr-r::'1. ni:>.~du c h a m ic z u e go g l e b y ■'.'■i y ' i c i l c o m p o s i t i o n оГ j o i l '.lv u *).1 ' • * t 1 ". '..vu Гi. oh : : t-.;ns o f 0. ów VI proc-jrj t

;Lr. po r c o n tac h .Stosunek mol i.Iolar r-.it iar n y03

i : on d. A l 2°> " " 3 :.:v.o CaO -v^0 K20 P 2°5 3 i 0 2 S i 0 2 3 i 0 o ;‘i 2° 3 ? е 2° з r2° 3 7 i . M o 6 1,02 3,34 0 , 0 9 2 3 ,9 2 1, 37 2 ,6 3 0 , 1 1 0 0 , 1 4 2 , 4 '6,7 / ' / 7 ,(Ui i V 7 4,1& 0 , 0 8 6 1,66 1.-13 2 ,9 5 o o r- 8 , 3 4 3 , 7 7 , 0 i

■з, vj «'.LY/J Vi, 72 0,(.)vi 3, ‘Î 3 1,31 2 , 9 7 0 ,0 7 5 7 , 5 3 5 , 4 . 6 , 2

stopień rozwoju profilu glebowego, lecz kategoria użytkowa. Dlatego gleby uprawne (profile 2 i 3) w porównaniu z glebami innych kategorii użytkowych wykazują niższą zawartość С ogółem. We wszystkich profilach obserwuje się spadek ilości węgla wraz z głębokością profilu glebowego.

Omówione różnice w zawartości С ogółem w poszczególnych kategoriach użytko­ wych nie wpływają zasadniczo na skład frakcyjny związków próchnicznych. We wszystkich poziomach A 1 badanych gleb ilość związków próchnicznych wydzielonych 0,1 N H2S 0 4 jest wyrównana i wynosi 5-6 % С ogółem. Zawartość tej frakcji wzrasta wraz z głębokością profilu glebowego osiągając wartość od 8,0 do 15,2%.

Podobnie przedstawia się zawartość związków próchnicznych wydzielonych mie­ szaniną 0,1 M Na4P20 +0,1 N NaOH. W poziomach próchnicznych A 1 ilość związ­ ków tej frakcji jest stosunkowo duża i stanowi 29,1-33,0% С ogółem. W głębszych poziomach zaznacza się wyraźny wzrost zawartości tej frakcji związków próchni­ cznych. W profilach gleby leśnej i uprawnych wśród związków próchnicznych wy­ dzielonych mieszaniną pirofosforanu i wodorotlenku sodowego dominują na ogół kwasy fulwowe nad huminowymi, co potwierdza niski stosunek CkhjCkf. W profilu gleby darniowej w poziomach А г i (B) ilość kwasów huminowych i fulwowych jest wyrównana, a stosunek Ckh/Ckf kształtuje się około jedności.

Większe zróżnicowanie zaobserwowano we frakcji związków próchnicznych wy­ dzielonych 0,1 N NaOH. W poziomach A x omawiana frakcja stanowi około 10% С ogółem w rędzinie właściwej (profil 1) i 21 % w rędzinie brunatnej średniogłębokiej (profil 3). Porównując ilość związków próchnicznych i wartości pH w poziomach A t można stwierdzić, że wzrasta ona w miarę obniżania się wartości pH. W związkach próchnicznych wolnych, wydzielonych 0,1 N NaOH, zdecydowanie przewyższają kwasy fulwowe nad kwasami huminiowymi. Ilość ich rośnie wraz z głębokością profilu glebowego, co potwierdza niski stosunek Ckh/Ckf9 szczególnie w głębszych poziomach genetycznych badanych profilów.

Przedstawione powyżej zależności, a zwłaszcza bardzo małe ilości kwasów hu­ minowych wolnych, wpływają na udział kwasów huminowych związanych z Ca i niekrzemianowymi formami R20 3. W badanych glebach ilości te w poziomach A ±

Mikromorfologia rędzin Rowu Nysy Kłodzkiej ₁₃₇

wynoszą 64-79%, natomiast w poziomach (В) i (B)C 91,2-98,3% ogólnej ilości kwasów hnminowych.

W składzie frakcyjnym związków próchnicznych badanych rędzin charakterysty­ czna jest wysoka zawartość węgla nie hydrolizującego. Zjawisko to jest zgodne z wy­ nikami badań L a sk o w sk ieg o [3]. Przedstawiony skład frakcyjny wykazuje duże podobieństwo do składu próchnicy stwierdzonego w rędzinach brunatnych innych regionów kraju [9].

Przeprowadzona analiza składu elementarnego profilu rędziny brunatnej głębo­ kiej nie wykazuje większych zmian w rozmieszczeniu poszczególnych składników w poziomach genetycznych (tab. 10). Uwagę zwraca jednak znaczna zawartość S i0 2, sięgająca 61-68%. Potwierdza to mieszany charakter badanych gleb. Niewielkie zróżnicowanie wykazują również półtoratlenki, zwłaszcza A120 3 i Fe20 3. Zaznacza się jedynie nieznaczna tendencja do wzrostu tych składników z głębokością profilu. Rozmieszczenie głównych składników masy glebowej w badanym profilu rędziny brunatnej wpływa na kształtowanie się dość wyrównanych stosunków molamych tych składników, które wynoszą 7,5-8,3 dla stosunku S i0 2:Al20 3, 35,4-43,7 dla S i02:Fe20 3 oraz 6,2-7,0 dla S i0 2:R20 3. Zawartość pozostałych na ogół wzrasta również wraz z głębokością profilu glebowego. Wyniki analizy składu chemicznego i wyliczone stosunki molarne niektórych składników wskazują na zjawiska stabilizo­ wania produktów podstawowych procesów glebotwórczych, uwarunkowane znaczną zawartością węglanu wapnia.

WNIOSKI

W oparciu o przeprowadzone badania można wyciągnąć następujące wnioski. 1. Podstawowe procesy glebotwórcze na terenie Rowu Nysy Kłodzkiej sprzyjały na wychodniach górnokredowych margli wapiennych i wapieni marglistych wytwo­ rzeniu gleb należących do typu rędzin, których zróżnicowanie na podtypy zależało od udziału zwietrzelin łupków krystalicznych.

2. Charakterystyczną cechą większości rędzin Rowu Nysy Kłodzkiej jest obecność zwietrzeliny łupków krystalicznych w ich profilach glebowych, która świadczy o ich mieszanym charakterze i jest czynnikiem warunkującym różne stadia procesu bru­ natnienia.

3. Na skałach węglanowo-wapiennych bez udziału łupków krystalicznych wy­ tworzyły się rędziny właściwe o płytkim i słabo wykształconym profilu glebowym, mającym bardziej szkieletowy skład granulometryczny.

4. Jednym z ważniejszych kryteriów wydzielania podtypów rędzin jest zespół cech mikromorfologicznych, pozwalający na wyodrębnienie wśród nich rędzin brunatnych z fragmentami plazmy typu lattisepic i skel-lattisepic od rędzin właści­ wych z plazmą typu crystic w całym profilu glebowym.

138 S. Kowaliński, S. E. Licznar LITERATURA

[1] D o b r z a ń s k i В.: Występowanie rędzin na skałach fliszu Karpackeigo. Ann. UMCS 5 Ser. E, 1959, 349-366.

[2] D o b r z a ń s k i B., S zem b er A., Z a w a d z k i S.: Fizykochemiczna i biologiczna charakte­ rystyka niektórych gleb Kotliny Kłodzkiej. Ann. UMCS 8 Ser. E, 1953.

[3] J e r z y k ie w ic z T.: Pozycja geologiczna osadów górnokredowych Depresji Śródsudeckiej i Rowu Nysy Kłodzkiej. Przewodnik XVII Zjazdu PTG, Świdnica 22-24 czerwca 1975, Warsza­ wa 1975.

[4] K o w a liń s k i S., B o g d a A.: Przydatność polskich żywic syntetycznych do sporządzania szlifów gleb. Rocz. glebozn. 16, 1966, 2, 327-356.

[5] K o w a liń s k i S., D r o z d J., L ic z n a r S.E.: Mikromorfologiczna i chemiczna charakterys­ tyka związków próchniczych w niektórych glebach Karkonoszy. Rocz. glebozn. 24, 1973, 1, 145-157.

[6] K o w a liń s k i S., L ic z n a r S.E.: Właściwości mikromorfologiczne niektórych rędzin wy­ tworzonych z wapieni różnych formacji geologicznych. Rocz. glebozn. 27, 1976, 2, 93-97. [7] M a lin o w s k i J.: Warunki geologiczno-inżynierskie okolic Kłodzka. Instytut Geologiczny,

biuletyn 1957, egz. 16, Warszawa.

[8j L a s k o w s k i S.: Skład frakcyjny połączeń próchniczych niektórych kategorii gleb górskich Sudetów. Rocz. glebozn. 24, 1973, 1, 57-101.

[9] L ic z n a r S.E.: Rędziny i gleby nawapieniowe Opolszczyzny w świetle badań mikromorfolo- gicznych i fizykochemicznych. Rocz. glebozn. 27, 1976, 3, 73-121.

[10] P o m ia n J.: Warunki występowania rędzin na terenie Karpat fliszowych. Rocz. glebozn. dod. t. 14, 1964, 249-258.

[11] P o m ia n J.: Wpływ rzeźby na występowanie rędzin fliszowych. Ann. UMCS 18, Ser. B, 1963, 31-67.

[12] S to o p s G., J o n g e r iu s A.: Proposal for a micromorphological classification o f soil mater­ ials. I. A classification o f the related distributions of fine and coarse particles. Geoderma 13, 1975, 189-199.

[13] S z e r sz e ń L.: Wpływ czynników bioklimatu na procesy zachodzące w glebach Sudetów i Spitsbergenu. Rocz. glebozn. 25, 1974, 2, 53-99.

[14] U z ia k S.: Geneza i klasyfikacja gleb górskich w Karpatach fliszowych. Rocz. glebozn. 13, 1963, 59-71. С. КОВАЛИНЬСКИ, С. 3. ЛИЧНАР МИКРОМОРФОЛОГИЧЕСКИЕ И ФИЗИКОХИМИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА РЕНДЗИН ВЫСТУПАЮЩИХ НА ПЛОЩАДИ РОВА НЫСЫ КЛОДЗКОЙ Кафедра почвоведения Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве Р е з ю м е Целью труда было изучение свойств почв образованных из карбонатно-известковых скал на площади рова Нысы Клодзкой, которое позволило причислить их к соответствен­ ным такзономическим единицам. Установлено, что на выходах верхнемеловых известковых мергелей и мергелистых известняков образовались почвы принадлежащие к типу смешанных рендзин, дифференциация которых на подтипы была обусловлена участием выветренных кристаллических сланцев. На карбонатно-известковых скалах без участия кристаллических сланцев образовались типичные рендзины с мелким и слабо сформированным почвенным

M ikrom orfologia ręd zin R o w u N y sy K łod zk iej ₁₃₉ профилем и с более скелетным гранулометрическим составом. На карбонатно-известковых же скалах с наличием выветренных кристаллических станцев образовались смешанные бурые рендзины, со средне глубоким и глубоким почвенным профилем. Одним из важнейших критериев выделения подтипов рендзин является комплект мйкроморфологических призна­ ков, позволяющий выделить среди исследуемых рендзин бурые рендзины с фрагментами плазмы типа латтйсепик и скель-латтисепик, а также типичные рендзины с плазматическими доменами типа кристик во всем почвенном профиле.

S. KO W ALlttSK I, S.E. L1CZNAR

MICROMORPHOLOGICAL A N D PHYSICO-CHEMICAL PROPERTIES OF RENDZINA SOILS OCCURRING ON THE N YSA KŁODZKA TROUGH AREA

Department o f Soil Science, Agricultural University of Wrocław

S u m m ary

The aim of the work was to investigate in detail properties of soils developed from limestone rocks on the Nysa Kłodzka trough area, what enabled to assign them to appropriate taxonomic units. It has been found that on emergences of Upper Cretaceous limestone marls and marlaceous limestones o f the mixed rendzina type developed, the differentiation o f which into subtypes depended on the share of weathered crystalline shales. On weathered limestone without the share of crystalline shales the typical rendzinas developed with shallow and weakly formed soil profile and with more skeletal granulometric composition. On the other hand, on weathered limestone in presence o f weathered crystalline shales the brown mixed rendzinas developed, with medium deep and deep soil profile. One o f the most important criteria o f distinguishing rendzina subtypes is the complex of micromorphologic features, enabling to separate, from among the rendzinas under study, brown rendzinas with fragments of plasma of the lattisepic and/or skel-lattisepic type, as well as typical rendzinas with plasma domains of the crystic type in the whole soil profile.

Prof. dr Stanisław Kopaliński Katedra Gleboznawstwa AR