Substancje organiczne gleby - ich rolnicze i ekologiczne znaczenie

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVII, NR 2—3, S. 15—35, WARSZAWA 1986

WŁADYSŁAW MYSKÔW, BARBARA JASZCZEWSKA, ANNA STACHYRA, EDMUND NAGLIK

SU BSTA N C JE ORGA NICZN E GLEBY — ICH RO LNICZE

I EK O LO GICZN E ZN ACZENIE

Zakład M ikrobiologii IUNG Puław y, Zakład D oświadczalny Baborówko

J a k wiadom o, sub stan cje organiczne gleby, rodzim e i w prow adzone

w naw ozach, oraz p ro d u k ty ich biologicznych i biochem icznych p rze ­

m ian d ecy d u ją o k o rzy stn y m układzie całego kom pleksu w łaściw ości

gleby, stanow iących o jej żyzności i urodzajności.* M iędzy in n y m i m a te ­

ria organiczna gleby w y w iera o k reślon y w pływ n a k rążenie b iopier-

w iastków , oddziałuje dodatnio n a gospodarkę w odną gleby i n a jej sta n

fito san ita rn y , a ponadto zwiększa podatność gleby n a stosow aną tech ­

nologię [3]. P rz y stosow aniu dość w ysokich daw ek naw ozów m in e ra l­

n y c h znaczenie m ate rii organicznej polega w m niejszym sto p n iu n a do-

dostarczan iu składników pokarm ow ych, przede w szystkim zaś n a działa­

n iu b u fo ru ją cy m n ad m ie rn e ich stężenie, ja k rów nież n a o d tru w an iu

w prow adzonych do gleby p esty cy d ó w i m etali ciężkich [26, 27, 30].

W n in iejszy m opracow aniu przedstaw iono w y n ik i n iek tó ry ch badań,

w ykazujące w ielo stro nne oddziaływ anie su b stan cji organicznych n a w ła­

ściwości gleby lekkiej.

MATERIAŁ DOŚWIADCZALNY I METODY

O biektem b a d ań b yły w ieloletnie dośw iadczenia polowe i m ikropo-

letkow e, prow adzone w ZD B aborów ko, ZD S kierniew ice, ZD G rabów

i IU N G w P u ław ach. P rzedstaw iono także n iek tó re w y niki dośw iadczeń

m odelow ych.

A nalizy chem iczne i m ikrobiologiczne próbek glebow ych w ykonano

w w iększości w edług m etod stosow anych w poprzednich bad aniach [17,

18, 19]. W ażniejsze szczegóły m etodyczne podano w tab elach i n a ry su n ­

kach lub p rz y om aw ianiu w yników poszczególnych doświadczeń.

16

WPŁYW MATERII ORGANICZNEJ NA FIZYCZNE I CHEMICZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEBY

W dośw iadczeniu w ieloletnim , prow adzonym w ZD Baborów ko,

sp raw d zan a jest efektyw ność użyźniania gleby lekkiej — piasku glin ia­

stego lekkiego, trzem a ro dzajam i obornika bydlęcego, zróżnicow anego ja ­

kościowo w w y n ik u d od atk u ju ż na początku jego sporządzania w ap n a

nawozowego lub w apna nawozowego i gliny. D odatek ty ch składników

do przygotow yw anego obornika m a n a celu w ytw orzenie się w nim b a r­

dziej trw ały c h kom pleksów organiczn o-m ineralny ch. Założono bowiem ,

że stosow anie obornika, zaw ierającego takie kom pleksy, pow inno w b a r­

dziej sku teczny m sto pniu popraw ić w łaściw ości fizykochem iczne b adanej

gleby lekkiej.

O d c z y n

g l e b y .

Stosow ane naw ozy organiczne w p ły n ęły na

zm ianę odczynu badanej gleby w k ie ru n k u odczynu obojętnego lub sła­

bo alkalicznego w najw iększy m sto p n iu p rzy corocznym naw ożeniu obor­

nikiem z dodatkiem w apna i gliny (tab. 1). Rów nież w w ieloletnim do­

św iadczeniu w ZD S kierniew ice notow ano proces zobojętnienia odczynu

gleby lekkiej pod w pływ em system atycznego stosow ania obornika (tab.

2

). Zjaw isko to jest zapew ne spow odow ane obecnością w oborniku zn a­

cznej ilości kationów o c h a ra k te rz e zasadow ym , m iędzy in n y m i potasu,

w apnia i m agnezu.

S t r u k t u r a

g l e b y .

P ro d u k ty

m ikrobiologicznych

p rzem ian

m ate rii organicznej tw orzą z m in e raln y m i składnikam i gruzełki stan o ­

w iące o jej stru k tu rz e . Po 26 latach prow adzenia dośw iadczenia w ZD

B aborów ko (w rok u 1983) zaznaczyło się w obiektach naw ożonych obor­

nikiem z dodatkiem w ap na

i glin y

zw iększenie

udziału

gruzełków

0 ф 0,5— 3 mm, a więc gruzełków isto tn y ch dla żyzności gleby i. K o­

rzy stn e zm iany w łaściw ości fizycznych gleby lekkiej, w szczególności

zw iększenie jej pojem ności so rp cy jn ej, pod w pływ em system atycznego

stosow ania obornika stw ierd zili już i in n i [4, 10].

S t o p i e ń

g r o m a d z e n i a

s i ę

m a t e r i i

o r g a n i c z n e j

w g l e b i e . Zależy on od całego zespołu czynników agroekologicznych

1 je st w ypadkow ą procesów jej ro zk ład u i sy n tezy [1,

6

, 28, 29]. W doś­

w iadczeniu m ikropoletkow ym na p iasku słabo g liniastym i glinie lekk iej

w P u ław ach ubyw ało rocznie z gleb ugorow anych od około 3 do 4ю/о С

organicznego, n ato m ia st po obsianiu ro ślin am i — od około i<Va do 3°/о.

Coroczne stosow anie w ciągu

8

la t słom y w daw ce 7,5 t/h a u trz y m y w a ­

ło zaw artość m ate rii organicznej w siedlisku o glinie lekkiej w p rzy b li­

żeniu n a w yjściow ym poziomie. N ato m iast w siedlisku o p iasku słabo

g liniasty m notow ano pod w pływ em system atycznego naw ożenia słom ą

n a w e t p rz y ro st zaw artości m ate rii organicznej w glebie o około 13®/o

do

20

% .

Znaczenie substancji organicznych gleb y j

D odatnie oddziaływ anie system atycznego naw ożenia obornikiem

n a

p rzy ro st zaw artości m a te rii organicznej w siedlisku o glebie lekkiej

stw ierdzono w ZD Baborów ko (tab. 1). W obiektach tych, w p o ró w n an iu

z o b iek tem kontro ln ym , zaznaczyło się (po

6

ro ta c ja c h roślin: ziem niak’,

owies, łubin, żyto) około

2

-k ro tn e zw iększenie ilości m ate rii organicznej

w glebie. P rz y ty m spośród stosow anych rodzajów obornika n a jk o rz y st­

n iejszy w p ływ na zasobność gleby w su b stancje örganiczne i n a ich

trw ałość (ocenioną udziałem fra k c ji ruchom ych) w y w ierał obornik f e r ­

m en to w an y z dodatkiem w ap na nawozowego.

Duże nagrom adzenie m ate rii organicznej w glebie lekkiej zaznaczyło

się pod w pływ em intensyw nego naw ożenia obornikiem (60 t/h a) w ZD

Skierniew ice. W obiekcie ty m zaw artość m a te rii organicznej zw iększy­

ła się, w p o ró w naniu z obiektem nie naw ożonym , po z górą 50 lata ch

przeszło 3-krotnie. P rz y ty m w zględne ilości ruchom ych fra k c ji m ate rii

organicznej w w y n ik u stosow anych dużych daw ek obornika (60 t/ha)

były stosunkow o m ałe, co w skazuje n a k o rzystne jej w łaściw ości (tab.

2

).

O kreślony w pływ n a zaw artość i jakość próchn icy w glebach w y ­

w ierają także naw ozy m ineralne. U zyskane w yniki b ad ań w ykazały, że

n a ogół w ieloletnie naw ożenie m in eraln e gleb lekkich, p rzy u trz y m a n iu

ich odczynu w pobliżu obojętnego, um ożliw ia zachow anie w nich w y j­

ściow ej zaw artości m ate rii organicznej lub pow oduje nieduży jej p rz y ­

rost. fła to m iast jed n o stro n n e tra k to w a n ie gleb lekkich naw ozam i m in e­

raln y m i, zwłaszcza tak im i ich daw kam i i rodzajam i, k tóre prow adzą do

zakw aszenia gleby, w pływ a zarów no na przyspieszenie m ineralizacji m a­

te rii organicznej, jak n a pogorszenie się jej jakości. W yraża się to w

zw iększeniu ilości ruchom ych fra k c ji zw iązków organicznych kosztem

bardziej trw ały c h (tab.

1

,

2

). W arto dodać, że ruchom e fra k c je m ate rii

organicznej, w ydzielone z obiektu (dośw iadczenie w ZD Skierniew ice)

trak to w an eg o N PK , w ty m N w siarczanie am onu, b yły skom pleksow a-

ne głów nie ze zw iązkam i Fe i A l 2. W ynikałoby stąd, że d egrad acja p ró ­

chnicy w ty m środow isku w następ stw ie jednostronnego naw ożenia m i­

n eralneg o przebiega podobnie jak w procesie bielicow ania gleby. D egra­

d u jący w pływ stosow anych naw ozów m in eralnych, w szczególności fiz­

jologicznie kw aśnego siarczan u am onu, n a sub stan cje organiczne gleby

lekkiej notow ali rów nież i inni [15].

W yniki dośw iadczenia w ZD B aborów ko w skazu ją na to, że zw ięk­

szenie zaw artości m ate rii organicznej w glebie pod w pływ em sy ste m a ­

tycznego naw ożenia obornikiem łączy się ze w zrostem w niej z a w a r ­

t o ś c i s k ł a d n i k ó w

p o k a r m o w y c h :

N PK , Mg, Ca.

N ato­

m iast w ieloletnie naw ożenie m in eraln e spowodow ało ich obniżenie w obie­

k ta c h tego dośw iadczenia (tab. 3).

T a b e l a 1

Wpływ rodzaju i dawki nawozów na zawartość С ogółem i С frakcji ruchomych. Doświadczenie z ZD Baborówko, wyniki z roku 1981 Influence of kind and rate of fertilizers on the content of С total and of С of mobile fractions

Experimental Station Baborówko, results of 1981

Zawartość — Content Nr obiektu Treatment No. Kombinacje nawozowe* Fertilization treatments* С ogółem С total С frakcji ruch. С of mobile fractions p H „ ,o " * mg C/100 g gleby mg C/100 g of soil %**

1 Bez nawożenia (kontrola)

No fertilization (control) 570 28 6,3

2 Obornik — со 4 lata

Farmyard manure — every 4 years 588 36 w.p.

3 Obornik+CaO — со 4 lata

Farmyard manure+ CaO— every 4 years 703 20 7,1

4 Obornik+ CaO+ glina— со 4 lata

Farmyard manure-f CaO -r loam — every 4 years 703 20 7,4

5 Obornik — co roku

Farmyard manure every year 1012 21 7,3

6 Obornik+ CaO— co roku

Farmyard manure+ CaO — every year 1224 13 7,6

7 Obornik+ CaO+ glina — co roku

Farmyard manure+ CaO-flo?m— every year 1033 13 7,8

8 9~

1

Ö~

1 з"

Farmyard manure — every 4 years Obornik+ CaO— со 4 lata

Farmyard manure+ CaO — every 4 years Obornik+ C a O glina— со 4 lata

Farmyard manure+ CaO + loam — every 4 years Obornik — co roku

Farmyard manure-1—every year Obornik+ CaO — co roku

Farmyard manure+ CaO — every year Obornik 4-CaO+ glina— co roku

Farmyard manure+ CaO+ loam — every year N

PK od 19 70 ro ku — N PK si nc e 1 9 7 0 442 50 4,3 588

21

20

6,1

* Rodzaje obornika: Farmyard manure kinds: 1 — obornik zwykły — common farmyard manure; 2 — obornik+ CaO — fermentowany z do­ datkiem wapna nawozowego — farmyard manure+CaO, fermented at lime addition; 3 — obornik+ CaO+ glina — fermentowany z dodatkiem wapna nawozowego i gliny — farmyard manure+ CaO+ loam, fermented at lime and loam addition; dawka obornika — 25 t/ha — farmyard manure dose — 25 t/ha

** Zawartości С frakcji ruchomych (wydzielonych 0,01 M NaOH) w % С ogółem Content of mobile fractions (separated with 0. 01 M NaOH) in % of С total

*** pH prćbek pobranych w roku 1983; w.p. — wynik pominięto pH of samples taken in 1983; w.p. — result omitted

Zmianowanie roślin — Crop rotation

Dawki w kg/ha w serii z NPK Doses in kg/ha in the series with NPK

N

₁

_P

Ziemniak — Potatoes 80 17,5 100

Owics — Oats 60 17,5 50

Łubin — Lupine

0

N r ob ie k tu — T re at m en t N o . T a b e l a 2 Wpływ rodzaju nawożenia na zawartość С organicznego i aktywność biologiczną gleby*

Wieloletnie doświadczenie w Skierniewicach na piasku gliniastym lekkim Influence of kind of fertilizers on the organic С content and biological activity of soil*

Long-term experiment in Skierniewice on light loamy soil

Kombinacje nawozowe Fertilization treatment Zawartość Content Liczebność Number С ogółem total С С frakcji ruch. С of mobile fractions bakterii i promieniowców (B+P) of bacteria and actinomycetes B-fP grzybów G fungi G mg/100 g "p.s.m. gleby mg/100 g of soil j air d.m. i %*** * 106/g s.m. gleby *106/g of soil d.m. *103/g s.m. gleby *103/g of j soil d.m. 472 30 7,0 76 445 37 2,3 220 B + P Aktywność dehydrogenaz Dehydrogenase activity D pHtIao G mm3H2/100 g s.m. gleby mm3H2/100 g of soikd.m. 90 177 6,2 11 44 4,4 -Bez nawożenia (kontrola)

No fertilization (control)

NPK, N w (NH4)2S 0 4 NPK, N in (NH4)2S 0 4

3 NPK, N w NH*N03 Ca со 4 lata

NPK, N in NH4NO3, Ca every 4 years

559 22 7,6 72 105 231 6,9

4 Obornik 20 t/ha co roku

Farmyard manure 20 t/ha every year

611 24 18,5 120 160 242 6,8

5 Obornik 60 t/ha co roku

Farmyard manure 60 t/ha every year

1769 12 13,2 260 160 1030 7,3

* Średnie wartości wyników analiz próbek glebowych pobranych w latach 1974, 1975 i 1976 Mean values of results of analyses of soil samples taken in 1974, 1975 and 1976

** Zmianowanie roślin na obiektach 1, 2, 3: 60% zbożowych, 20% pastewnych, 20% technicznych; na obiekcie 4; monokultura ziemniaka; na obiek­ cie nr 5: monokultura pomidorów

Crop rotation in treatments Nos. 1, 2, 3: 60% of cereals, 20% of fodder crops, 20% of technical crops; in treatment No. 4: potato monoculture; in treatment No. 5: tomato monoculture

*** W % С ogółem (frakcje te wydzielono przy użyciu 0,05 M NaOH) in % of С total (these fractions were separated using 0.05 M NaOH)

22 W. M yśków i din.

T a b e l a 3 Wpływ wieloletniego nawożenia obornikiem na wskaźniki żyzności gleby

Doświadczenie w ZD Baborówko, wyniki z roku 1983

Influence of long-term fertilization with farmyard manure on the soil fertility indices Experiment at Baborówko, results of 1983

Nr Zawartości — Contents

obiektu Treat­

Kombinacje nawozowe

Fertilization treatments С N P К Mg Ca рНн2о

ment No. mg/100 g gleby -— mg/100 g of soil

1 Bez nawożenia (kontrola) No fertilization (control)

552 58 4,0 6,7 1,8 22,2 6,3

2 Obornik со 4 lata

Farmyard manure every 4 years

606 60 6,3 9,1 1,8 13,5 w.p.*

! 1

3 Obornik+ CaO со 4 lata Farmyard manure -f CaO every 4 years

780 83 7,8 11,2 4,7 28,6 7,1

4 Obornik-f CaO-f glina со 4 lata Farmyard manure-f-CaO+ loam every 4 years

648 75 8,2 11,4 4,8 31,9 7,4

5 Obornik co roku

Farmyard manure every year

972 110 13,8 12,7 ■ i

4,9 42,9 7,3

6 Obornik -f CaO co roku Farmyard manure+ CaO every year

1008 111 13,5 . И ' 5,7 165,0 7,6

7 Obornik+ CaO H glina co roku Farmyard manure+ CaO+ loam every year 948 113 13,6 15,8 5,8 263,0 7,8 ■Ю'И nj-8** NPK od roku 1970 NPK since 1970 432 52 5,1 8,4 1,3 1,9 4,3 9*** _{NPK od roku 1970} NPK since 1970 660 71 5,5 9,0 1,4 11,6 5,6

* Wynik pominięto — Result omitted

** W latach 1958-1969 obiekt nie nawożony — in 1958-1969 the treatment was not fertilized *** W latach 1958-1969 obiekt nawożony co roku obornikiem zwyczajnym

Znaczenie substancji organicznych gleb

₂₃

ZNACZENIE OCHRONNE MATERII ORGANICZNEJ GLEBY

■PRZED SZKODLIWYM WPŁYWEM METALI CIĘŻKICH I PESTYCYDÓW

I I

F ra k c je m a te rii organicznej m ogą tw orzyć stosunkow o trw a łe po łą­

czenia z m etalam i ciężkim i, jak Cu, Ni, Co, Zn, P b i inne. Proces te n m a

duże znaczenie dla ochrony środow iska glebowego p rz y n a d m ie rn y m do­

pły w ie do niego m etali ciężkich. Stw ierdzono na przykład, że kw asy h u -

m inow e m ogą wiązać około 13% P b [25], w sto sunku do ciężaru tej fra k ­

c ji próchnicy, lub około 17,5ю/o Cu [30].

W Zakładzie M ikrobiologii IUNG w P u ław ach badano w p ływ jakości

m a te rii organicznej gleby n a stopień w iązania przez nią Cu [23]. Do p rze ­

prow adzonego w ty m celu dośw iadczenia użyto czarnoziem u (2% C) oraz

płukanego w wodzie p iasku zm ieszanego ze zm ieloną lu ce rn ą (4%) —

jako gleby m odelow ej. Do gleb ty ch dodano n a początku dośw iadczenia,

a w n iek tó ry ch seriach po

10

i 17 dniach inkubacji, 500 ppm Cu w fo r­

m ie CuSO*. O kres b ad any ch podłoży w 30° i p rzy około 50% całkow itej

pojem ności w odnej w ynosił 42 dni. M iedź w w ydzielonych fra k c ja c h

m ate rii organicznej oznaczono za pom ocą absorpcyjnej sp ek tro fo to m etrii

atom ow ej (AAS).

Stw ierdzono, że w prow adzona do czarnoziem u m iedź b yła w iązana

w około 98% przez fra k c je m ate rii organicznej. W p iasku zm ieszanym

ze zm ieloną lu ce rn ą nasilenie sorpcji Cu w zrastało w m iarę trw a n ia doś­

w iadczenia, a więc ze stopniem zhum ifikow ania m a te ria łu roślinnego

(rye. 1). N a p oczątku dośw iadczenia znaleziono bow iem w ty m podłożu

około 17% Cu zw iązanego przez fra k c je organiczne (głów nie przez k w a ­

sy fulw ow e), a po

6

tygodniach — około 5 razy w ięcej (około

86

% ).

Rów nież pestycydy, m iędzy in n ym i długo zalegające h e rb ic y d y tria -

zynowe, m ogą być w iązane przez fra k c je próchnicy w stosunkow o trw a ­

łe kom pleksy [27], w następstw ie czego zw iązki te tra c ą sw oje toksyczne

właściwości. N ależy dodać, że w obecności w glebie łatw o p rzy sw aja l­

n y c h źródeł w ęgla (resztki roślinne, naw ozy zielone), sty m u lu ją c y ch roz­

m nażanie się drobnoustrojów , n a stę p u je pod ich w pływ em przyspiesze­

n ie rozk ład u stosow anych środków ochron y roślin. O chronne więc dzia­

łanie glebow ej m ate rii organicznej p rzed szkoliw ym w pływ em p e sty c y ­

dów polega nie tylko n a w iązan iu chem icznym ty ch związków, ale także

n a przyspieszeniu m ikrobiologicznego ich rozkładu [26].

WPŁYW MATERII ORGANICZNEJ NA WŁAŚCIWOŚCI BIOLOGICZNE GLEBY

A k t y w n o ś ć b i o l o g i c z n a g l e b y . Stopień rozw oju drobno­

u stro jó w w glebie jest fu n k cją czynników agroekologicznych, jej w łaści­

wości fizycznych i chem icznych, a zwłaszcza zasobności w m ate rię o rga­

niczną. G leby zasobne w sub stan cje organiczne, źródło w ęgla i energii

dla m ikro flory, odznaczają się w iększą aktyw nością biologiczną niż gleby

pod ty m w zględem ubogie [16, 17, 20, 22].

24

Rÿc. 1. W pływ stopnia hum ifikącji m aterii organicznej gleby na soripcję Cu

1 — zawartość Cu w w yciągach wodnych, 2 — zawartość Cu w w yciągach alkalicznych, 3 —

zawartość Cu w pozostałej glebie

Fig. 1. Effect of the hum ification rate of soil organic m atter on the sorption o f Cu

1 — content of Cu in w ater extracts, 2 — content of Cu in alkaline extracts, 3 — content

of Cu in rem aining soil

W w ieloletnich dośw iadczeniach, prow adzonych n a glebach lekkich

(ZD Baborówko, ZD Skierniew ice), system aty czne naw ożenie obornikiem

spowodowało, przeciw nie niż jed n o stro n n e naw ożenie N PK , p rz y ro st w

glebie m ate rii organicznej, a w n astęp stw ie tego — wzm ożenie rozw oju

b a k te rii i prom ieniow ców oraz zw iększenie aktyw ności dehydrogenaz.

W seriach z naw ożeniem organicznym , w p o ró w n an iu z naw ożeniem m

i-Czamoziem+Cu Chernozem+Си

Piasek+Iucerna+Cu dodane na początku Sand+alfalfa+Cu added initially

Znaczenie substancji orgamicznych gleb

₂₅

n e ra ln y m , u k ształtow ał się k o rzy stn iejszy z p u n k tu w idzenia żyzności

gleby sk ład m ikroflory; w szczególności stosunek liczebności b a k te rii

i prom ieniow ców do liczebności grzybów był szerszy w obiektach naw o ­

żonych obornikiem niż w obiektach tra k to w a n y ch N P K (tab.

2

, 4).

B i o m a s a

d r o b n o u s t r o j ó w

i

j e j

p r o d u k t y w n o ś ć

w g l e b i e .

N asilenie rozm nażania się w glebie drobnoustrojów : b a k ­

terii, prom ieniow ców i grzybów , a w w y nik u tego w ielkość ich biom a­

sy zależy od zasobności gleby w składniki odżywcze, zwłaszcza od obec­

ności w niej p rzy sw aja ln y c h zw iązków organicznych. A ktyw ność biolo­

giczna gleby łączy się więc z w ielkością biom asy m ik ro flo ry [

8

].

Stw ierdzono [7], że С biom asy żyw ych k om órek w ynosi w glebach

u p raw n y c h około

2

% , a w glebach n a tu ra ln y c h — około 3% w stosu nk u

do ogólnej zaw artości С organicznego w glebie. Obliczone na tej pod­

staw ie w artości biom asy w w arstw ie ornej gleby w w ielo letnim do­

św iadczeniu w ZD B aborów ko w ynosiłyby od około 580 kg C/ha w gle­

bie naw ożonej system atyczn ie obornikiem (25 t/h a/ro k ) do około 260 kg

C /ha w glebie tra k to w a n ej w yłącznie naw ozam i m in e raln y m i (ryc.

2

).

O rien tacy jn e ilości azotu, w y stępującego w om aw ianych obiektach, w

biom asie d ro b n oustrojów w a h a ły się w gran icach od około 50 do 120 kg

n a h e k ta r.

Z n a c z e n i e

f i t o s a n i t a r n e

m a t e r i i

o r g a n i c z n e j

g l e b y . W prow adzona do gleby m ate ria organiczna w postaci obornika,

słom y lub pozostająca w środow isku glebow ym w resztk ach roślin,

zwłaszcza m otylkow ych, h a m u je rozw ój fitopatog enn ych grzybów : G ae-

u m an nom yces gram inis i Cercosporella herpotrichoides, w yw o łujący ch

choroby zgorzeli i podstaw y źdźbła zbóż. F ito sa n ita rn e znaczenie m a te ­

rii organicznej polega na tym , że w zm aga ona jako źródło w ęgla roz­

wój d ro b n ou stro jów saprofitycznych, k tó re oddziałują antagonistycznie

n a te fitopatog eny [5,

11

, 12, 13, 14, 20, 21].

W badaniach n a d ty m zagadnieniem , p rzeprow adzonych w IUNG w

P uław ach , zwrócono uw agę n a zespoły grzybów saprofitycznych, w y stę ­

p u jący ch w ryzosferze zbóż, głównie pszenicy i jęczm ienia, oraz na siłę

an ty b io ty czn ą ty ch drobn o ustro jó w w zględem G. gram inis i C. herpo­

trichoides {

12

, 13]. Stw ierdzono, że antagonistyczne oddziaływ anie b ad a­

ny ch grzybów było silniejsze w p rzy p a d k u pszenicy upraw ian ej po ro ś­

linach strączkow ych, niż w p rzy p a d k u m o n o k u ltu ry pszenicy. Siła a n ta -

gonistyczna sapro fityczn ych grzybów zw iększała się tak że w w y n ik u

w ielokrotnego naw ożenia słom ą i p rzy u p raw ie poplonów stosow anych

jako naw óz zielony. P rzy ro sto w i antagonistycznego oddziaływ ania zes­

połów b adan ych grzybów odpow iadało w n iek tó ry ch seriach zw iększe­

nie plon u ziarna pszenicy i jęczm ienia.

Rów nież w dośw iadczeniu m ikropoletkow ym , prow adzonym w

1

IUNG

w P uław ach, stw ierdzono k o rzy stn y w p ły w naw ożenia słom ą na p o ten ­

cjał fito sa n ita rn y piask u słabo gliniastego (tab. 5). W szczególności pod

T a b e l a 4 Wpływ materii organicznej na wskaźniki żyzności gleby. Doświadczenie polowe w Baborówku na piasku słabo gliniastym

Effect of organie matter on soil fertility indices. Field experiment at Baborówko on slightly loamy sand

Kombinacja nawozowa Fertilization treatment Liczebność bakterii i promieniowców Number of bacteria and actinomycetes B + P Bakterie+ promieniowce grzyby Bacteria+ actinomycetes fungi B + P G Aktywność dehydrogenaz Dehydrogenase activity D Zawartość С organicznego Organic С content Plon ziarna żyta Rye grain yield Pz рНн2о mg/100 g p.s.m. gleby mg/100 g of ; soil air d.m. mm3 H2/100 g s.m. gleby mm3 H2/IOO g of soil d.m. mln/1 g s.m. gleby mln/1 g of soil d.m. t/ha

Kontrola (bez nawożenia) Control (no fertilization)

Wyniki z roku 1977 — Results of 1977

16 100 59 568 2,0 5,9

Obornik 25 t/ha со 4 lata Farmyard manure 25 t/ha — every 4 years

16 129 42 597 2,0 6,7

Obornik 25 t/ha co roku Farmyard manure 25 t/ha every year

23 178 99 729 3,3 7,4

NPK od roku 1970 NPK since 1970

13 108 42 586 2,8 5,6

Współczynniki korelacji г przy P=0,05 (r tabl. =0,75) Correlation coefficients r at P=0.05 (r signif. =0.75)

Pz — D --- >0,95 Pz — (B + P )->0,94 Pz — pH ->0,76 D — С --- >0,94 Pz — С --- >0,94 B + P (B+P) — D->0,87

P z --- > 0.79 6

Kombinacja nawozowa Fertilization treatment Liczebność bakterii i promieniowców Number of bacteria and actinomycetes B + P Bakterie+ promieniowce grzyby Bacteria+ actinomycetes fungi B + P G i Aktywność dehydrogenaz Dehydrogenase activity D Zawartość С organicznego Organic С content Plon ziarna owsa Oat grain yield Pz рНнао mg/100 g p. s.m. gleby mg/100 g of soil air d.m. mm3 H2/100 g s.m. gleby mm3 H2/IOO g of soil d.m. i . mln/1 g s.m. gleby mln/1 g of soil d.m. t/ha

Kontrola (bez nawożenia) Control (no fertilization)

Wyniki z roku 1979 — Results of 1979

83 636 136 593 2,1 5,7

Obornik 25 t/ha co 4 lata Farmyard manure 25 t/ha every 4 years

118 1060 273 638 2,6 6,6

Obornik 25 t/ha co roku Farmyard manure 25 t/ha every year

129 1350 124 1199 3,4 7,0

NPK od roku 1970 NPK since 1970

94 668 11 588 2,7 4,9 *

Współczynniki korelacji r przy P=0,05 (r tabl. =0,75) Correlation coefficients r at P= 0.05 (/* signif. = 0.75)

Pz — (B+P)->0,80 Pz — С ---- ► 0,93 Pz — D --- ->0,96 B + P

_ --- C-> 0,84

Zmianowanie: ziemniaki, owies, łubin, żyto — Crop rotation: potatoes, oats, lupine, rye Inne objaśnienia podano w tab. 1 — Other denotations — as in Tab. 1

28

Rye. 2. W pływ zróżnicowanego nawożenia na w skaźniki żyzności gleb. W ieloletnie doświadczenie z ZD Baborówko, w yn ik i z roku 1983

kom binacje nawozowe: 1 — bez nawożenia, 2 — NPK, średnio 175 kg/ha/rok, 3 — obornik, 25 t/ha co 4 lata, 4 — obornik 25 t/ha co roku; ilości С i N związane w biom asie drobnoustro­

jów w kg/ha w arstw y ornej gleby

Fig. 2. Effect od differentjiatejd fertilization on soil fertility indices. Long-term e x ­ perim ent at Baborówko; results of the season of 1983

fertilization treatm ents: 1 — no fertilization, 2 — NPK, at the rate of 175 q/ha, ]pn th e average, 3 — farmyard manure, 25 t/ha jevery 4 years, 4 — farmyard manure 25 t/ha every year; С and N amounts fixed in the biomass of m icroorganism s in kg/ha of the larable

layer of soil

w pływ em system atycznego stosow ania słom y notow ano w tej glebie ob­

niżenie się liczebności G aeum annom yces gram inis, fitopatogena korzeni

zbóż. W obiektach z gliną lekką nie zaznaczyło się fito san ita rn e działanie

stosow anej słom y [14].

Z w i ą z k i b i o l o g i c z n i e c z y n n e — p r o d u k t y p r z e ­

m i a n

m a t e r i i

o r g a n i c z n e j

g l e b y .

Podczas przem ian m a­

te rii organicznej w glebie d ro b n o u stro je sy n te ty z u ją biologicznie czynne

związki, jak w itam iny, an tyb io tyk i, kw as beta-indolilooctow y {2, 9, 24].

Ogólne zaw artości w glebie TotaJ contents in soil

Wielkość biomasy drobnoustrojów w glebie Biomass o f m icroorganism s in soil

Znaczenie substancji organicznych gleb

₂₉

T a b e l a 5 Wpływ nawożenia słomą na potencjął fitosanitarny, gleby

Doświadczenie mikropoletkowe w Puławach wyniki badań z roku 1981 po 8 latach [14] Influence of fertilization with straw on the phytosanitary potential of soil.

Microplot experiment at Puławy, investigations results of 1981 after 8 years [14]

Nawożenie — Fertilization*

Procent roślin pszenicy porażonych przez Gaeumannomyces

graminis * *

Per cent of wheat plants infested with Gaeumannomyces / _graminis. .

piasek słabo gliniasty j glina lekka slightly loamy sand j sandy loam

Nx P ,K ! 50 19

N iP iK i+ sło m a — straw 20 28.

N4P4K4 16 28

N4.P4K4+słoma — straw i 3 26

♦Dawki nawozów w kg/ha: N t = 45 Pi =19, 6 K i = 47,7

Fertilizer doses in kg./ha: N 4= 180 P4=78,5 K 4= 224,2

słoma — 7500 co roku — straw = 7500 every year

CaO w CaC03 do około 1,0 Hh — со 4 lata — CaO in CaC03 to about 1.0 Hn — every 4 years

Następstwo roślin: owies, pszenica, żyto, jęczmień Crop rotation: oats, wheat, rye, barley

** Metoda badania: po zbiorze roślin (jęczmienia) na wybrane obiekty wysiano 21.08.1981 pszenicę ,,Grana” i po 4 tygodniach jej wzrostu określono procent porażonych siewek Investigation method: after harvest of plants (barley) Grana wheat was sown over chosen objects on September 21 1981 and after 4 weeks of its growth the per cent of infested seed­ lings was estimated

W itam ina B

J2

jest sy n tetyzo w an a tylko przez d ro b noustroje i dlatego

w ięcej jest n a ogół tego zw iązku w glebach zasobnych w m ate rię o rg a­

niczną i czynnych pod w zględem nasilen ia rozw oju m ikroflory.

W yniki b adań nad zw iązkam i biologicznie czynnym i uzyskane w

Z akładzie M ikrobiologii IUNG w P uław ach, w ykazały, że w pierw szym

okresie rozkładu m a te ria łu roślinnego (do

2

m iesięcy) p o w stają w glebie

zw iązki o c h a ra k te rz e inhibito ró w w zrostu, n ato m iast w późniejszym ok­

resie tw o rzą się najczęściej su b stan cje sty m u lu jące w zrost roślin (ryc. 3).

N asilenie pow staw ania su b stan cji biologicznie czynnych zależało od ta ­

kich czynników , jak rodzaj i ilość rozkładanego m a te ria łu roślinnego,

zaw artość przysw ajalnego azotu w podłożu oraz jego w ilgotność [18, 19].

A k t y w n o ś ć b i o l o g i c z n a g l e b y a j e j u r o d z a j n o ś ć .

W

n iek tó ry ch

obiektach

w ieloletniego

dośw iadczenia

na

glebie

lekkiej w ZD Baborów ko, znaleziono ko relację m iędzy w skaźnikam i a k ­

tyw ności biologicznej i plonow aniem roślin. W szczególności w w a ru n

-30

Rye. 3. W pływ w yciągów z rozkładającego się m ateriału roślinnego na k iełkow anie j ę c z m i e n i a

A — w yciągi w roztworze alkalicznym , В — w yciągi w roztworze alkalicznym rozcieńczone

[18, 19]; I — piasek + 4% siana koniczyny, 2 — p ia s e k + 4% słom y pszenicy

Fig. 3. Effect of extracts from the decom posing plant m atter on germination' of barley

A —i extracts in an alkaline solution, В — extracts in an alkaline solution, dissolved [18, 19] ; 1 — sand + 4% clover hay, 2 — sand + 4% of w heat straw

kach ty ch isto tne zależności w odniesieniu do plonu w ykazyw ały: a k ty ­

wność dehydrogenaz, liczebność b a k te rii i prom ieniow ców , stosun ek li­

czebności b a k te rii i prom ieniow ców do liczebności grzybów (tab. 4).

W obiektach u żyźnianych obornikiem aktyw ność d ehydrogenaz ko ­

relow ała często z plonem roślin i rów nocześnie z zaw artością węgla. Na

podstaw ie ty ch w y ników p rzy ję to jako biologiczny w skaźnik żyzności

i urodzajności gleby lekkiej M iloczyn aktyw ności dehydrogenaz

i procentow ej zaw artości w ęgla w glebie: M = D X ю/оС [

20

].

U zyskane w dośw iadczeniach w ieloletnich w yniki bad ań w skazują, że

n a w e t w glebach lekkich, w k tó ry c h n asilenie m ineralizacji m ate rii o r­

ganicznej jest duże, m ożna osiągnąć znaczny p rzy ro st jej zaw artości

w n astęp stw ie in tensyw nego naw ożenia obornikiem . W dośw iadczeniu

w ZD S kierniew ice stosow anie w ciągu 54 la t dużych daw ek obornika

(60 t/ha/rok ), spowodow ało przeszło 3 -k ro tn e zw iększenie w glebie ilości

Znaczenie substancji organicznych gleb

₃₁

m a te rii organicznej w poró w an iu z obiektem k o n tro ln y m . Rów nież

w

dośw iadczeniu w ZD B aborów ko notow ano po 26 lata ch naw ożenia obor­

n ik iem (25 t/h a /ro k ) około 2 -k ro tn y p rzy ro st w glebie zaw artości m a­

te rii organicznej.

S tw ierdzono k o rzy stn y w pływ m ate rii organicznej, nagrom adznej w

następ stw ie system atycznego naw ożenia obornikiem , na fizyczne i che­

m iczne w łaściw ości gleby, m iędzy inn y m i na przesunięcie odczynu gleby

w k ie ru n k u o b o jętn y m lu b słabo alkalicznym oraz na zw iększenie w niej

zaw artości NPK , Mg, Ca.

N atom iast jed n o stro n n e tra k to w a n ie gleb lekkich naw ozam i m in e ra l­

n ym i, zwłaszcza tak im i ich daw kam i i rodzajam i, k tó re prow adzą do za­

kw aszenia gleby, powodow ało przyspieszenie m ineralizacji m ate rii o r­

ganicznej oraz rozluźnienie jej s tru k tu ry , p rzejaw iające się w e wzroście

u działu fra k c ji ruchom ych.

W ykazano, że fra k c je m ate rii organicznej gleby są uzdolnione do

w iązania m eta li ciężkich. W obecności m ate ria łu roślinnego w glebie

nasilenie sorpcji m etali ciężkich zwiększało się w raz z postęp ującym

procesem jego h um ifikacji.

N aw ożenie organiczne, przeciw nie niż naw ożenie m ineralne, w zm a­

gało rozw ój b a k te rii i prom ieniow ców oraz aktyw ność d ehydrogenaz w

glebie. W obiektach użyźnianych naw ozam i organicznym i, w po ró w n an iu

z obiektam i tra k to w a n y m i naw ozam i m ineralnym i, stw ierdzono k o rzy st­

niejszy pod w zględem żyzności gleb skład m ikroflory , w y rażający się

szerszym stosunkiem liczebności b a k te rii i prom ieniow ców do liczebności

grzybów .

W prow adzone do gleby su b stan cje organiczne w form ie obornika

i słom y lub pozostające w środow isku glebow ym resztki roślin, zwłaszcza

m otylkow ych, w p ły w ały ham u jąco n a rozw ój fito p atogennych grzybów :

G aeum annom yces gram inis i Cercosporella herpotrichoides.

Stw ierdzono, że w pierw szym okresie rozkładu (do

2

m iesięcy) m a­

te ria łu roślinnego w glebie pow stają w niej zw iązki o c h a ra k te rz e in ­

hib ito ró w w zrostu roślin, n ato m ia st w późniejszym okresie tw orzą się

najczęściej s u b s ta n c je sty m u lu ją c e rozw ój roślin.

W n iek tó ry ch seriach w ieloletnich dośw iadczeń znaleziono k o relację

m iędzy w skaźnikam i ak tyw ności biologicznej gleby (aktyw ność d eh y d ro ­

genaz, liczebność b a k te rii i prom ieniow ców , stosunek liczebności b a k ­

te rii i prom ieniow ców do liczebności grzybów ) a zaw artością w ęgla o r­

ganicznego i plonow aniem roślin.

LITERATURA

[1] A l i j e w S. A.: U słow ija nakoplenija i priroda organiczeakogo w ieszczestw a poczw. Izd. AN Azerb. SSR, Baku '1966.

[2] D u d a J., M a l i ń s k a E., P ę d z i w i l k Z.: Zależność m iędzy zawartością w i­ tam iny B12 a ilością m ikroflory w glebach. Acta Micr. Pol. 6, 1957, 355—365.

32

[3] H a g e m a n n О., S c h n e e M.: Q uantifizierung der Bodenfruchtbarkeit und deren Bedeutung für die Praxis. D ie Bodekultur. Agrarverlag Wien 32, 1981, 3, 195—206.

[4] J a g o d a J., S k ą p s k i H.: W pływ w ieloletniego nawożenia w arzyw w yłącz­ nie nawozam i m ineralnym i lub obornikiem na niektóre w łaściw ości gleby. Rocz. Nauk roi. 91, 1966, Ser. A, 337—360.

[5] J e 1 i n o w s к i S., M y ś k ó w W., M a r k i e w i c z M., M r ó z A.: Potencjał f i ­ tosanitarny gleby z ryzosfery pszenicy ozimej w zależności od jej m iejsca w zm ianowaniu. Mat. symp. IUNG P uław y i FZB Müncheberg. P uław y 1983, 48—63.

[6] J e n k i n s o n D. S.: The prim ing action. The use of isotopes in soil organic m atter studies. Raport FAO/IAEA Techn. Meet., Brunswick — Völkenrode, Perg. Press, 1966, 199—208.

[7] J e n k i n s o n D. S., P o w l s o n D. S.: The effect of biocidal treatm ents on m etabolism in soil — V. A. method for m easuring soil biomass. Soil Biol. Bio- chem. Perg. Press. 8, 1976, 208—213.

[8] K a c z m a r e k W.: Biomasa i produktywność drobnoustrojów w glebie. Rocz. AR Pozn. 1979, 92.

[9] К a s z u b i а к H.: W pływ streptom ycyny na mikrocenozę glebową. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk Roln. i Leśn. 7, 1960, 5.

[10] M a c i e j e w s k a Z.: Micropopulation studies in manure or fertilizer treated soil. Contract nr PG-PO-222. Final Report. I. W. Skierniew ice 1973.

f i l ] M a ń k a K., B ł o ń s k a A., W n ę k o w s k i S.: Badania nad składem m yko- flory kilku rodzajów gleb i jej oddziaływaniem na rozwój niektórych pasożyt­ niczych grzybów glebowych. Prace naukowe IOR, PWRiL 3, 1961, 145—231. [12] M a r k i e w i c z M., M y ś k ó w W., J e z i o r s k a Z.: Mikroflora ryzosferowa

zbóż po różnych przedplonach i jej oddziaływ anie na fitopatogeny. Zesz/. probl RNR, 1979, 218, 173—179.

[13] M a r k i e w i c z M., G o n e t I., J e l i n o w s k i S.: W pływ przedplonów i na­ w ożenia organicznego na potencjał fitosanitarny gleby. Mat. nie opublikowane. [14] M a r t y n i u k S.: Ekologia i w łaściw ości fitopatogena korzeni zbóż G aeu m a n -

n o m yc es gramin is i grzybów pokrewnych z grupy Phialophora. IUNG, rozpra­

w a doktorska, 1S83.

[15] M a t t i n g l y G. E. G., С h a t e r M., J o h n s t o n A, E.: Effects of NPfK fer­ tilizers and farmyard manure on soil carbon, nitrogen and organic phosphorus. Rotham sted Experim ental Station. Report for 1974. Part 2, 1975, a 61.

[16] M ü l l e r G.: Bodeiibiologie. Gustav Fischer Verlag, Jena 1965.

[17] M y ś k ó w W.: W pływ nawozów azotowych na m ikrobiologiczne przemiany substancji organicznych w glebie. Pam. puł. 1975, 65, 7—32.

[18] M y ś k ó w W., P l i s z c z y ń s k a A.: W pływ produktów przemian m ateriału roślinnego na wzrost niektórych grzybów i kiełkow anie jęczm ienia. Pam. puŁ

1973, 57, 125— 140.

[19] M y ś k ó w W., M a r t y n i u k S., W o ź n i a k o w s k a A.: B iologically active substances formed during the transformations of plant m aterial in sand as in­ fluenced by some environm ental factors. Poli. J. Soil Sei. 11, 1978, 63—72. [20] M y ś k ó w W.: Próby wykorzystania w skaźników aktyw ności mikrobiologicznej

do oceny żyzności gleby. Post. Mikrobiologii 20, 19811, 173—192.

[21] M y ś k ó w W., J e l i n o w s k i S., M a r k i e w i c z M., M r ó z A.: W pływ zróż­ nicowanego stanow iska w zm ianowaniu na stosunki biotyczne pomiędzy grzy­ bami ryzosferow ym i i fitopatogenami: G aeum annom yces gram inis i C ercospo-

Znaczenie substancji organicznych gleb

₃₃

[22] M y ś k ó w W., Z i ę b a S.: Zawartość i w łaściw ości próchnicy .w (glebach w zależności od nawożenia m ineralnego i organicznego. IUNG, P uław y 1982, S(32). [23] M y ś k ó w W., W o ź n i a k o w s k a A.: Sorption of heavy m etals by soil or­ ganic m atter. 'Transact. Intern. Symp. (Abstracts) “Humus et Planta” VIII, Praga 1983, t. 1, s. 127.

[24] R ó ż y c k i E.: Substancje w zrostowe produkowane przez drożdżaki glebow e. XVI Zjazd PTM, Lublin 1967. Streszczenia, s. 220.

[25] S a p e k A.: Binding of lead by humic substances of peat soils. Transact. In­ tern. Symp. “Humus et Planta” VI, Praga 1975, 117—121.

[26] S t r z e l e c A.: W pływ niektórych czynników środowiska na rozkład herbicy­ dów chloro-s-triazynow ych. IUNG, P uław y 1*983, R (1172).

[27] S u l l i v a n J. D., F e 1 b e с к G. T.: A study of the internaction of s-triazine herbicides w ith humic acids from three different soils. Soil Sei. 106, 1968, 159. [28] T e r l i k o w s k i F.: Próchnica a żyzność gleby. Naw ozy i nawożenie. Warsza­

w a 1956, t. 3, 254—385.

[29] W o ł o b u j e w R. W.: Poczw y i klim at. Izd. Azerb. SSRi, Baku 1953.

[30] W o ź n i a k o w s k a A.: Sorpcja m etali ciężkich przez substancje organiczne gleby. Praca dyplom owa UMCS, Wydz. Mat. Fizi Chem. 1980.

В. МИСЬКУВ, Ь. ЯЩЕВСКА, А. СТАХЫРА, Э. НАГЛИК ОРГАНИЧЕСКОЕ ВЕЩЕСТВО ПОЧВЫ — ЕЕ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОЕ И ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ Отделение микробиологии- Института агротехники, удобрения и почвоведения в Пулавах

Р е з ю м е

з

34

Установлено, что в первый период разложения (до 2 месяцев) растительного материала в почве образуются в ней соединения действующие как ингибиторы роста растений, в более же поздний период образуются чаще всего вещества стимулирующие рост растений. В некоторых сериях многолетних опытов обнаружена корреляция между показателями биологической активности почвы (активность дегидрогеназ, численность бактерий и акти­ номицетов, отношение численности бактерий и актиномицетов к численности грибов), со­ держанием органического углерода и урожайностью растений.

W. MYSKÔW, В. J ASZCZEWSKA, A. STACHYRA, E. NAG0L.IK

SOIL ORGANIC MATTER — ITS AGRICULTURAL AND ECOLOGICAL IMPORTANCE

Department of M icrobiology, Institute of Soil Science and Cultivation of Plants at Puław y

Agricultural Experim ental Station at Baborówko

S u m m a r y

A positive influence of organic substances, accum ulated in consequence of sys­ tem atic fertilization w ith farm yard m anure, on physical and chem ical properties of light soil, has been proved in long-term experim ents. Contrary to the accidifying effect of NPK, the organic fertilization contributed to shifting of the soil reaction towards neutral or slightly alkaline. The organic fertilization caused also the in­ crease of the N, P, K, Mg and Ca content in soil.

The long-term experim ents have proved that even on light soils at a very in ­ tensive m ineralization of organic matter, a considerable increase of its content can occur in consequence of application of high farmyard manure rates. In the exp e­ rim ent carried out at Skierniew ice high farmyard manure rate (60 t/ha/year) re­ sulted in about threefold increm ent of organic m atter in soil (as compared w ith con­ trol). Also at Barborówko in consequence of 26-year farm yard manure application

(25 t/ha/year) about tw ofold increm ent of the organic matter content in soil has be­ en found.

On theother hand, a sole m ineral fertilization of light soils, particularly applied in such kinds and rates, w hich lead to acidification of soil, resulted, under condi­ tions of the experim ent as quoted above, in an acceleration of the organic matter m ineralization and in loosening of its structure, w hat m anifested itself in increa­ sed share of mobile fractions.

It has been proved that the fractions of organic m atter of soil are capable to bind heavy m etals. In the presence of plant m atter in soils the intensity of sorp­ tion of heavy m etals increased along w ith its advancing hum ification process.

Znaczenie substancji organicznych gleb

₃₅

Organie fertilization, contrary to m ineral one, contributed to developm ent of bacteria and actinom ycetes and to intensification of activity of dehydrogenase in soil. In series w ith organic fertilization more favourable composition of microflora, from soil fertility view point has been fo u n d Particularly, the ratio of number of bacteria and actinom ycetes to that of fu n gi w as higher in treatm ents of fertiliza­ tion w ith farmyard manure than w ith NPK.

Organic m atter brought into soil in the form of farmyard manune and straw or plant residues, particularly of legum es, led to a slowering of the developm ent rate such phytopathogenic fungi, as G aeum annom yces gram inis and Cercosporella h er-

potrichoides.

It has been found that in the first phase of plant m atter decom position in soil (up to 2 months) plant growith inhibitors are forming, w hereas in later phases m ost often substances are forming, w hich stim ulate the developm ent of plants.

In some series of long-term experim ents a correlation betw een indices of the biological activity of soil (dehydrogenase activity, number of bacteria and actino­ m ycetes, ratio of the number of bacteria and actinom ycetes to that of fungi) on the one hand and the amount of organic carbon and plant yields has been proved.

Prof. d r W ładysław M yśków IUNG — Osada Pałacowa 24-100 P u ław y