100 RECENZJE
sto p n iu górników kutnohorskich. Powodów m ałej aktyw ności biedoty w K utnej i Horze należałoby szukać gdzie indziej. Inne, drobne zresztą błędy M acka, p ro stu ją w sw ych recenzjach Z. Fiala 7 i F. K a v k a 8.
W szystkie te niedociągnięcia, nietrudne do zlikw idow ania w następnych w ydaniach książki, nie mogą zm niejszyć jej olbrzym iej w artości zarów no naukow ej, jak i popula ryzacyjnej. Przełom owe jej znaczenie w historiografii czechosłow ackiej trafnie scharak teryzow ał F. K avka: „Pow stała książka obliczona na najszerszy krąg czytelników, która sw ym przystępnym i zajm ującym stylem , swą bojow ą tendencją zw róciła na siebie uw a gę i stała się w prost przykładem zastosow ania hasła, rzuconego na I konferencji ideolo gicznej w Brnie — „W iedza idzie z lu d e m " 0. Książka M acka została odznaczona n a grodą państw ow ą za r. 1952.
N ależałoby dodać jeszcze, że udostępnienie książki M acka w przekładzie polskiem u czytelnikow i byłoby jak najbardziej pożądane. Biblioteka H istoryczna „Książki i W ie dzy", która już niejedną popularną obcą pracę w ten soosób nam przekazała (m. in. rów nież czeskie), zasłużyłaby niew ątpliw ie na wdzięczność zająw szy się tą spraw ą.
B en e d yk t Zientara
R ecueil de docum ents relatifs á ľh ise to ire de ľid u strie drapiere en Flandre. Deuxième Partie. Le Sud- O uest de la Flandre depuis l'époque bourguignonne, p ar H enri E. D e S a g h e r. Publié p ar les soins de Jo h a n D e S a g h e r, Hans v a n W e r v e k e et C arlos W y f f è 1 s, tom e 1 (Documents généraux A rm entières - Caëstre), A cadém ie Roy ale de Belgique, Commission Royale d'H istoire, B ruxelles
1951, s. 653.
U kazanie się nowego tomu cennej publikacji źródeł dotyczących sukiennictw a flan- dryjskiego należy w itać z wielkim zadowoleniem . W ydaw nictw o to, zapoczątkow ane w r. 1906 przez P i r e n n e'a i E s p i n a s’a było prow adzone przez tych uczo
nych do r. 1924, kiedy opublikow ano tom IV i w ten sposób zakończono dział źródeł do okresu od w. XIII do r. 1384. P odjęta obecnie kontynuacja obejm ie w zasadzie epokę burgundzką, a więc od r. 1384 do objęcia w ładzy w N iderlandach przez d y nastię habs burską. Taka ściśle „polityczna" chronologizacja zagadnień czysto gospodarczych musi oczywiście wzbudzić wiele zastrzeżeń, nie przekreśla to jednak znaczenia sam ej publi kacji. Zresztą w ydaw cy nie przestrzegają term inus ad quem, stale go przekraczając. K rótką przedm ow ę do niniejszego tomu napisał H. .V a n W e r v e k e , najlepszy obecnie znaw ca dziejów gospodarczych średniow iecznej Flandrii. Dowiadujem y s:ę, że nie żyjący już obecnie w ydaw ca H. E. D e S a g h e r, uczeń Pirenne'a, podjął pracę nad w ydaniem interesujących nas tu źródeł już przed r. 1920 w zw iązku z przygoto w yw aniem sw ej rozpraw y doktorskiej. Przeprow adził żmudne poszukiw ania w licznych
drobnych archiw ach w Belgii i Francji. K om pletow anie now ej serii źródeł do dziejów sukiennictw a flandryjskiego pochłonęło mu wiele lat pracy. Śmierć De Saghera spowo dow ała dalsze odroczenie publikacji, której tom II ukazał się dopiero w r. 1951 dzięki staraniom jego syna. W w ydaniu wzięli udział H. V a n W e r v e k e i M . C. W y f f e 1 s. Swoją drogą jakże sym ptom atyczny dla braku opieki państw a nad nauką
7 ČSČH, jw.
я ,,Nowa M yśl" nr 5, Ш52.
o Tamże s. 416. Mowa o konferencji ideologicznej czechosłowackich pracowników nauki w Brnie. 27.11 — 1.I I I .1952; szerzej o niej w „K w art. H ist.“ nr 2, 1953, s. 387 i nast.
RECENZJE 10Î
je st fakt, że ta k podstaw ow e m ateriały źródłow e m usiały czekać n a opublikow anie aż do momentu ukończenia studiów przez młodego De Saghera.
Część pierw sza recenzow anego tu tomu obejm uje 34 dokum enty o charakterze ogólnym ; przew ażnie dotyczą one w alki prow adzonej przez m. Y pres z sukiennictw em wiejskim, ostro konkurującym z rzemiosłem miejskim. W walce tej biorą udział w ładcy Flandrii: ks. Filip D obry i jego n astęp cy aż do K arola V włącznie, na ogół udzielając poparcia dla Ypres, któ re jed n ak mimo to nie zdołało uw olnić się od konkurencji pro ducentów w iejskich. Inni sprzym ierzeńcy Y pres to G andaw a i Bruges, któ re zw łaszcza w okresie chaosu politycznego na przełom ie XV i XVI w., sta ra ją się m niej lub w ięcej brutalnym i m etodam i zniszczyć dokuczliw ą k onkurencję ze strony rzem iosła w iejskiego. Polityka w iększych m iast flandryjskich w XV i na początku XVI w. je st w ięc kon ty nuacją tego, co — ja k w ynika z pierw szych czterech tomów Docum ents — działo się
już i w XIV w. J e s t to zarazem interesujący m ateriał naśw ietlający problem uęisku lud ności chłopskiej przez mieszczaństwo w epoce feudalizmu. M oment przym usu pozaeko nomicznego w yw ieranego w celach gospodarczych w ystępuje tu bardzo jaskraw o.
Część druga, najobszerniejsza (od s; 99 do 509), dotyczy m iasta A rm entières, jednego z najw iększych ośrodków tzw. now ego sukiennictw a flandryjskiego w XV i XVI w. N ajstarszy dokum ent dotyczący spraw y nadania A rm entières now ej pieczęci sukienniczej w m iejsce starej, któ ra uległa zniszczeniu, pochodzi z r. 1413, ale następ n y dopiero z r. 1510. Je st to pierw sza znana red ak cja sta tu tu sukienniczego tego m iasta. S tatuty te w ydaw ał m agistrat m iasta. W ydaw ca nie ograniczył się do zam ieszczenia statutów , zresztą bardzo licznych i w skazujących na znaczne zm iany zachodzące w technice i s to sunkach produkcji na teren ie m iasta. W dziale tym znajdujem y nie tylko liczne ele m enty ustaw odaw stw a m iejskiego w dziedzinie sukiennictw a, ale i inform acje dotyczące handlu suknem , rachunki m iejskie zw iązane z sukiennictw em , w iadom ości o sporach w śród producentów , w ykazy sukienników itp. W iększość dokum entów dotyczy w. XVI; w iek XVII i początek XVIII je st słabo reprezentow any, co zresztą tłum aczy się upad kiem w ytw órczości sukna w A rm entières w ciągu tych dw óch stuleci.
N astępne działy dotyczą Bailleul, niew ielkiego ośrodka produkcji, k tó ry po upadku w XIV, w w. XVI znowu się nieco podniósł, i Bergues-Saint-W inoc. Dzieje sukien nictw a w tej o statniej niew ielkiej m iejscow ości zostały już opracow ane dosyć daw no przez E. C o o r n a e r t a, ta k że m ateriały ogłoszone w D ocum ents nie w noszą nicze go specjalnie nowego. Z apoznajem y się tu z okresem od r. 1412 do 1580. Kilka doku m entów czy też inform acyjnych n o ta tek pochodzących od w ydaw cy dotyczy sukien nictw a w iejskiego w Bondues, Bousbecques i Caëstre.
P ublikacja De Saghera będzie bardzo pożyteczna dla historyków i to nie tylko w Bel gii. Z aw iera ona bogate inform acje dotyczące dziejów techniki sukienniczej i jej prze obrażeń. H istoryk zn ajduje tu sporo m ateriału ośw ietlającego problem rzem iosła w okresie feudalizm u oraz kw estię pow staw ania układu kapitalistycznego. Z tego ostat niego względu źródła w chodzące w skład publikacji P iren n e'a i Espinasa oraz De Sa ghera są w łaśnie szczególnie interesujące.
N ależy sobie życzyć, by możliwie najszybciej ukazały się dalsze tom y publikacji De Saghera, bo przecież dotychczasow e przerw y między poszczególnym i tomami były jed nak o w iele za długie, zw łaszcza ja k na tak zamożny kraj ja k Belgia. Trzeba także mieć nadzieję, że w ydaw cy dalszej części zaopatrzą ją w obszerny indeks nazw geograficz nych, często trudno uchw ytnych na m apie, oraz w skorow idz term inów technicznych, praw nych itd., zw łaszcza że pożyteczna publikacja D e P o e r c k a , dotycząca tech niki sukiennictw a flandryjskiego, o p arta je st na m ateriale źródłow ym pochodzącym tylko z pierw szych czterech tomów, w ydanych jeszcze pod redakcją P irenne'a i Epinasa.
