S P R A W O Z D A N I E
z działalności T o w a rzy stw a M iłośników H istorii za okres 1. IX. 1939 — 31. V. 1946
Podobnie jak wszystkie stow arzyszenia i zw ią zk i istniejące na terenie tzw . Gub. Gen., tak i T o w a rzy stw o M iłośników H istorii dotknęło zarządzenie gubernatora H. Franka z dnia 23. V II. 1940 o ich lik w id acji. Z biory o charak terze muzealnym udało się przekazać Muzeum N arodow em u, akta, skład w yd a w n ictw (P rz e g lą d H istoryczny, Biblioteka im. Tadeusza K orzon a ) oraz bibliotekę p rzejęło A rch iw u m M iejskie m. W arszaw y. Stąd, po 10 kom pletów w yd a w n ictw umieszczono w archiw ach w arszaw skich, poza tym gratisow o oddaw ano w yd a w n ictw a T. M. H. każdemu zgłaszającem u się po nie h istory kow i, w p rzew idyw an iu , że m ogą pójść na makulaturę. Gmachem T ow . do dnia 1. V III. 1944 adm inistrow ała k ierow n iczka biura M. Sukniewiczówna, dbając o sam owystarczalność kam ienicy i chroniąc pozostałe m ienie Tow .
W e wrześniu 1940 roku z in ic ja ty w y i p od p rzew odn ictw em Prezesa T. M. H. prol. K ętrzyńskiego zostały zorgan izow an e stałe poufne posiedzenia naukowe Т. М. H. O dbyw ały się one w każdy trzeci czw artek miesiąca, z w y jątkiem m iesięcy letnich, w mieszkaniu Prezesa p rz y ul. Tam ka 46 b. P o are sztowaniu Prezesa w listopadzie 1943 r. były kontynuowane po p rz e rw ie k il kumiesięcznej w lokalu B iblioteki O rdynacji Zam ojskiej pod p rze w o d n ic tw em prof, dra L u d w ik a Kolankow skiego. B rali w tych posiedzeniach udział stale lub d o ryw czo : Anna Dembińska, Aleksander Gieysztor, Z ofia Gołu- chow ska-Libiszow ska, Mar'celi Handelsman, Jadw iga Karwasińska, Stanisław Kętrzyński, W o jciech Kętrzyński, L u d w ik Kolankow ski, Jadw iga Lechicka, M arian Łodyński, Tadeusz Manteuffel, W an da Moszczeńska, Jan Natanson- Leski, B ron isław P aw łow sk i, Stefan Przew alsk i, Jakub Sawicki, Józef Sie- mieński, W ła d ysła w T atark iew icz, W ła d ysła w T om kiew icz, ks. Józef U m iń ski, Zygm unt W ojciech ow sk i, Helena W ięckow ska, Janusz W oliński, K a zi m ierz Zakrzewski.
W ygłoszon o następujące referaty, p rzy czym w yk az poniższy nie jest pełny w obec odtw orzen ia go z pam ięci kilku uczestników zebrań:
A. G ieysztor: Ze studiów nad genezą w y p ra w k rzyżow ych . T zw . ency klika Sergiusza IV, 1009— 1012 r.
M. Handelsman: P o lityk a Adam a Czartoryskiego 1840— 50.
St. K ętrzyński: O im ionach piastowskich do X I w. — O zaginionej m e trop olii czasów B olesław a Chrobrego. — O w p ły w a ch kulturalnych zw ią za nych z przyjęciem chrześcijaństwa w X i X I w. — O stosunkach polityczno- kościelnych p rzed r. 1000 w Polsce. — O zadaniach nauki historycznej i jej organizacji w okresie pow ojennym .
L. Kolankow ski: Założenie uniwersytetu w W iln ie po W ie lk ie j W ojn ie. T. M anteuffel: P rzyszła organizacja studium historycznego na u niw er sytecie. — Nauka o archiwach.
J. Natanson-Leski: Polska najstarsza. Br. P a w ło w sk i: Rok 1809 w W arszaw ie. St. P rzew a lsk i: Generał Rybiński w 1830— 31 r.
J. Saw icki: P ra ce p rzy g o to w a w cze nad synodykiem polskim. Nieznane statuty synodalne krakow skie biskupa Jana K onarskiego z 1509 r.
J. Siemieński: Ze studiów nad parlam entaryzm em polskim. W ł. T a ta rk iew icz: O poglądach na szczęście.
195
W ł. T om k iew icz: W p ły w y polskie na ustrój państwa m oskiew skiego w X V II w.
Ks. J. Umiński: Arcybiskup Pełka.
J. W oliń ski: P o lityk a wschodnia F ran cji w X V II w. — Początki pań stw ow ości pruskiej. — Poselstw o B rzostow skiego do M oskw y w r. 1679.
Z. W ojciech ow sk i: Charakterystyka polityk i polskiej za Jagiellonów. K. Zakrzew ski: Pow stanie narodow ości n ow ogreckiej.
W okresie od 1 V I I I 1944 do 16 I 1945 cały m aterialny dorobek T ow . w artości w edłu g cen p rzed w ojen n ych zł 400.000 *) uległ zniszczeniu, głów n ie zabytkow a kam ienica XX. M azow ieckich (zbom bardow ana częściow o w cza sie powstania, a następnie podpalona) oraz w yd a w n ictw a złożone w arse nale, podpalonym na początku listopada 1944.
P ie rw s ze posiedzenie Zarządu T o w a rzy s tw a w w y zw o lo n e j W a rsza w ie odbyło się z in icja ty w y przeb yw ającego w K ra k o w ie prezesa, dnia 11 m aja 1945 r. w gmachu Uniwersytetu. Posiedzeniu p rzew od n iczył w charakterze w iceprezesa Tad. Manteuffel, p rz y udziale członków Zarządu: Al. Bachul- skiego, Kaz. Konarskiego, Ryszarda Przelaskow skiego, Adam a Stebelskiego i Janusza W olińskiego. Sekretarzem T o w . pozostał A. Bachulski, obow iązki skarbnika pow ierzon o Ad. Stebelskiemu. N a posiedzeniu tym uchwalono: 1. ustalić stan zniszczenia gmachu T o w .; 2. w ystąpić o p onow ne zarejestro w an ie T o w .; 3. ułożyć p rogram działalności naukowej Tow .
I. Zebranie członków p rz y udziale 50 osób odbyło się dnia 29 m aja 1945 z odczytem dyr. W ito ld a S u c h o d o l s k i e g o , Straty arch iw ów warszaw skich w czasie w ojny i okupacji, następne zebranie — 26 czerw ca z odczytem dyr. Adam a L e w a k a , S traty bibliotek warszawskich.
P o p rze rw ie letniej, w czasie której wpisano T o w . do rejestru sto w a rzy szeń oraz ustalono i zgłoszono straty materialne, zw ołane zostało na dzień 24 października walne zgrom adzenie członków. Zebraniu p rzew o d n iczy ł prof. E m il Kipa. Zebranie uczciło pam ięć 53 zm arłych członków 2), następnie doko nano w yboru Zarządu, w yb iera ją c na prezesa Stanisława K ętrzyńskiego, w ic e prezesa Tad. Manteuffla, sekretarza Al. Bachułskiego, członków — St. Arnolda, R. Przelaskow skiego, Ad. Stebelskiego, WTtolda Suchodolskiego, AVład. T om k ie wicza, Zyg. Usarka, na zastępców: St. Herbsta, Jadw igę Karwasińską i Janusza Pajew skiego, do K om isji R e w izy jn e j — adw . J. Dunina, Antoniego Rybarskiego i Józefa Stojanow skiego; na redaktora Przeglądu H istorycznego pow ołano Janusza W olińskiego. Odczyt „Straty kulturalne Warszawy“ w y g ło s ił dyr. St. L o r e n t z . Jako składkę członkow ską na r. 1945 ustalono zł 50, na r. 1946 zł 120 z upoważnieniem Zarządu do ewentualnego jej podniesienia.
Zebrania członków odbyły się:
1. dnia 27 listopada z odczytem T. M a n t e u f f l a , P ro b le m feudalizm u W Polsce;
2. dnia 17 grudnia — Tad. R ó ż y c k i e g o , P ro b le m ro z b ro je n ia Rzeszy w św ietle h is to rii;
3. dnia 16 stycznia 1946 r. w spólnie z Instytutem historycznym U. W . od była się akademia żałobna ku czci śp. prof. M arcelego Handelsmana. P rzem ó w ien ia w ygło sili p ro feso ro w ie: p rorek tor B. N aw roczyński, dziekan K. M i chałowski, T. M anteuffel i Janusz W oliń ski;
4. dnia 26 lutego — St. H e r b s t a , Oblężenie Warszawy w r. 179h·; 5. dnia 26 m arca — W ł. T o m k i e w i c z a , H is to rio g ra fia rosyjska w r. 19h-5 ;
6. dnia 30 kw ietnia — Al. G i e y s z t o r a , O podziałach plem iennych Mazowsza;
7. dnia 28 m aja — R. P r z e l a s k o w s k i e g o , O p op u la ry za cji h istorii. 8. dnia 16 czerw ca w W ila n o w ie uroczyste posiedzenie, pośw ięcone 250- letniej roczn icy zgonu Jana I I I Sobieskiego z odczytem J. W o l i ń s k i e g o : K r ó l Jan I I I Sobieski.
S ekretariat T o w . mieści się w A rch iw u m M iejskim (M arszałkow ska 8/7). Zebrania odbyw ają się w Instytucie Histor. U. W . Konto PKO. N r I. 1361.
A. Bachulski. ‘ ) Nieruchom ość 250.000 zł, w yd a w n ictw a 98.000 zł, biblioteka 20.000 zł, ruchomości 32.000 zł.
