Z PRAKTYKI
Znaczenie kazuis
tyki
w
i
dentyfikacji charakte
ru
zdarzenia i
zwłok
na miejscu ich znalezienia
w p
rzypadku
śmierc
i
gwałtownej
Funkcjonariuszśledczy
potrzebuje wswejdziałalności więcejwiedzy,aniżelimogą
mupo wiedziećjego kodeksy
i
komentarze do nich orazich doktrynalne opracowania.HansGrcss'
Oględ z iny miejsca zdarzen ia,
zwłaszcza zwłok, są punktem wyj-ści a do wielu czynności i dalszych
badań.WedługB.Maćkowi aka"oglę dzinysązwyklepierwszączynnością śledczą po otrzymaniu informacji
o zdarzeniu (...), są one p odstawo-wym źródłe m wiadomości o p
rze-stępstwie i przest ę pcy'ś. Słusznie twierdząB.1.Skiba iSI.Wach,źejest to moźliwe podwarunkiem, źefunk -cjonariusz Policji doczynności oglę dzinowychnie odniesie się zbyt for-malistycznie, bo "właściwie i p
rawi-dłowo rozumiane oględziny to nie
mechaniczne zabezpieczen ie k
la-sycznychśladów na miejscuz
darze-nia,które pozostawia nawet wysoce
wyspecjalizowanyprzestępca, ale to
przede wszystkimzd ol ność iumiejęt ność wydobywania maksymalnej il
o-ści informacji z rzeczowych środ ków dowodowych,to wnikliwedocieranie do wszelkich żródeł informacji na miejscu zdarzenia,to wnioskowanie,
budowanie wstępnych hipotez zda -rzenia, a jednocześnie sprawdzanie ich prawidłowości". Autorzy zazn
a-czają,że"informacje uzyskane zrz e-czowych środkówdowodowych (ś la dów kryminalistycznych) na miejscu zdarzenia (...)mogąw wieluprzypad
-kach udzielić odpowiedzi na bardzo wiele interesujących pytań organowi ścigania karnego. Takie informacje,
PROBLEMYKRYMINALISTYKI2S6lD7
jak: cosię zdarzyło, kiedymiałoz da-rzenie miejsce,jakiego rodzaju było to zdarzenie, jak zachowywał się
sprawcana miejscuzdarzenia,ilu b
y-ło sprawców itp., są bardzo istotne dlacałegoprocesu karnego"3.
Podobne poglądy prezentują J.
GurguliM.Stochaj:"zpraktykiid ok-trynywiadomo,że odróżnianieza
bój-stwaodsamobójstwa lubnieszczęś li wego wypadku nastręcza niekiedy istotnych trud ności - nawet dla do -świadczonych fachowców, a to
szczególnie wówczas, gdyoględziny śledczeniezosta nąprzeprowadzone należycie"4.
J.SI.Olbrychtprzypisuje szcze gól-ną rolę ogl ędzi nom w wyjaśn ianiu okol icznościzdarzeniaijego p
rzebie-gu,twierdząc, że"należyznaciskiem podkreś lić, że dla rozstrzygnięcia,
czyw danym przypadku było sa mo-bójcze, czy zbrodniczepowieszenie,
madecydujące znaczenie nie sekcja
zwłok, leczdokładne oględzi ny m iej-sca znalezieniazwłokorazbliższego
idalszegootoczenia tego miejsca"S.
Należytakżezg odzićsięze s tano-wiskiem prezentowanym przez J.Nelkena,że przywyjaśn ianiu ok o-liczności i charakteruzdarzenia:" du-że znaczenie może
mieć rozważenie mo
ty-wów zabójstwa lub
sa-mobójstwa. Czasami
sposób działania przy powieszeniunasuwa od początku znalezienia
zwłok podejrzen ie z a-bójstwa, chociaż o sta-teczną odpowiedź na
pytanie, czy nastąpiło zabójstwoczy samobó
j-stwo, o czym zawsze należy pamiętać , można
uzyskaćdopieroporozważe n iucało kształt u okolicz n ości zgonu danej osoby. Tego rodzaju problemowy
charakterwykazująpowieszenia, k
tó-rymtowarzysząspętanierąk ,nógczy kneblowanie, a nawet obrażenia na zwłokach"6.
Przykłade m powieszenia z n
iety-powym spętaniem rąk jest śledztwo nr OS-88/2005 prowadzone przez
Proku ratu rę Rejonową w Brzegu w sprawie śm ierci Mateusza M. Den
a-tembyłczternastoletnichłopi ec.Zd
a-rzenietomiało miejsce wmiejsco
wo-ści Z. w pomieszczeniu gospodar -czym należącym do rodziców ofiary.
Zwłoki wiszące w pętli ujawnił brat Mateusza, Grzegorz M.W protokole
oględzin miejsca znalezienia zwłok zapisanomiędzy innymi:
• pętla, na której wisiały zwłoki , była umocowana do poziomej
belkikonstrukcji dachu,
• zwłoki zwisały swobodnie nad krzesłem, niedotykającziemi,
• denatmiał związaneręceztyłu sznurkiemnylonowym,
• krzesło bez gómej części do siedzenia stało pod zwłokami
(ryc.1
l
,
• przebieg bruzdy wisielczej był charakterystyczny dla powie-szenia(ryc.2),
Z
PRAKTYKI
dzonośladów obrażeń,wtrakcie wy-konywanychbadańwe krwizmarłeg o nie wykryto alkoholu ani środ ków
odurzających?
W przytoczonym
śledztwie na szczegól -ną uwagę zasługuje nietypowość skrępowa nia rąk u denata (ryc. 3 i 4).Były one oddalo-ne od siebie na szero-kość barków. Taki spo-sóbspętaniamógłz du -żym prawdopodobień stwem pozwoliĆ chłop cu na przełożenie rąk dotyłuprzez nogi,wej -ście na krzesło, włoże nie głowy w
przygoto-- potwierdzenia prawdopodobnej
wersji przebiegu samobójstwa
ustalonej w wyniku czyn n ości oględzinowych.
Przesłuchania najbliższych człon ków rodzinypotwierdziływersjęp
rze-biegu zdarzenia, jakrównież motywy targnięcia się nieletniego na włas n e życie. Oto fragmenty z przesłuchań
matkichłopca: "Na NowyRok chc ia-łamjednak, aby dziecibyłyrazemze mnąw domu.Wtedypo razpierwszy Mateuszzaczął interesować się bli -żej swoim schorzeniem, wypytywał o wyniki badań, czego wcześ n i ej w ogóle nie czynił, co mnie nieco zdziwiło. Podobnie zaskoczona by-łam także zabawami,jakich dopusz-czali się Mateusz i Grzegorz, pod
-Ryc. 1-4.Zdjęciapochodzązaktśledztwanr 08-88/2005ProkuraturyRejonowejwBrzegu
Fig.1-4.Photographs tromcasefile no.OS-88/2OO5tromDislrietProsecution 's Officein Brzeg
• na ciele denata nie ujawniono
widocznych obrażeń wskazują
cych naśladystoczonejwalki, • w pomieszczen iu, w którym
znaleziono zwłoki, panował po -rządek,
• pomieszczenie było zamknięte odwewnątrz.
W trakcie oględzin zewn ętrznych i sekcji zwłok nie stwierdzono o bra-żeń charakterystycznychdlas toczo-nej walki. W okolicy związanych na
nadgarstkach sznurków nie s
twier-76
wanąuprzedniopętlęi skuteczne p o-pełnieniesamobójstwa.
By rozwiać wątpliwości, jakiego rodzaju było to zdarzenie (zabój
-stwo, samobójstwo, nieszczęśliwy wypadek), równolegle z
prowadzo-nymi oględzinami wykonywano czynności mającena celu uzyskanie
informacjio:
- ewentualnych motywac h ta
r-gnięciasięnastolatka nawłasn e życie ,
czas których w swoim pokoju wna
-szym domu związywali sobie ręce izwiązane przekładalidotyłu. Kiedy ujawniłamten fakt, wchodzącdo po-koju, bardzo się zdenerwowałam i zakazałam, aby w ten sposób się bawili".Idodaje:"W dniu9.01.2005r. [dzień przed samobójstwem]
Mate-usz w ogóle zachowywał się jakoś
dziwnie, bowiem w godzinach
wie-czornych wspom i nał on, py1ając się
mnie: czy prąd 230 woltów mógłby
zabić człowieka? (...) Jeszcze tego
wieczoru miała miejsce taka sytu-acja, kiedy Grzegorz przyszedł do mnieposka rżyć się, że Mateusz za-czął go dusić rękoma za szyję (...) biorąc pod uwagę pozycję, w jakiej
znalazłam syna w komórce, córka
Olapowiedziałami,że wcześniejMa
-teuszwiązał sobiew ten sposóbdło
nie, prze kładając je przez nogi i
za-pewnetegoferalnegodniauczyniłto w podobny sposótr'ś. Fragment z przesłuch an ia w charakter ze
świadka brata ofiary: .Parni ętarn, że
brat około dwóch tygodni temu mó
-wił, że jak nie zda (razem z bratem mieliś my problemy z fizyki, groziły namjedynki),tosiępowiesi"9.
Innakwestiatomoż liwośćid
entyfi-kacjizwłok już na miejscuichz
nale-zieniawtokuoględz in zewnętrznych .
Pamiętać jednak należy, że: "zwłoki mówią swoją własn ą cięż ko z rozu-miałą mową. Mowę tę trzeba znać irozumieć. Wtedy moż na z nimi ro z-mawiać. Aby zwłoki istotnie "p rze-mówiły" , należy dokonać ich oglę dzin, szczególnie wnikliwych nawet wówczas,gdy zdarzenie wydaje się być nader proste"l O. Pozytywny r e-zultatoględzinjest jednakuzależnio ny od kilku czynników:
1)czynności oględzinowe powi
n-ny być przeprowadzone we
właściwym czasie, w sposób
staranny i prawidłowy zarówno
podwzględe mtechnicznym,jak
i tak1ycznym;
2) funkcjonariusz Policji
przyjmu-jący zgłoszenie o zaginięciu
osoby powinien szczegółowo
przesłuchać zgłaszającego, między innymi na niżej
wymie-nioneokol iczności:
- jak ubrana była osoba w chwiliwyjścia z domu,gdy była widziana po raz ostatni (opis tej odzi eży powinien być szczegółowy z uwzg lęd nieniemprzyzwyczajeń co do ubioru),
- jakie dokumenty lub przed-miotymogła ze sobązab rać?
PROBLEMYKRYMINALISTYKI 256/07
Z PRAKTYKI
(np. dowód osobisty, klucze, scyzoryk,zapalniczkę), - znaki szczególne11;
3) funkcjonariusze wykonujący
czynności oględz inowe na
miejscu znalezienia zwłok po-winni mieć bieżącą wiedzę na temat osób zaginionych,szcze -gólnie ze swojego terenu, co możeznacznieułatwićidentyf
i-kację już na miejscuich
znale-zienia lub znacznie skrócić czas i zakres czyn ności z
mie-rzających do ustalenia perso
-naliów denata.
Inny przy kład : Prokuratura R
ejo-nowa w Gliwicach prowadziła śledz two 40s -167/94w sprawiezagin i ęcia Kazimierza H. Żona zgłaszając
w dniu 17.01.1995 r.jegozagi nięcie
podałaznakiszczególne, tj.guzz ty
-łu głowy, bliznanabrzuchu po oper a-cji ibrakzębów- proteza górnaidol -na. Ponadtozeznała,żegdymąż
wy-chodził zdomu w dniu 16.01.1995 r.
okołogodzinyjedenastej,miałna no
-gach buty robocze z czarnej skóry,
ipodkreśliła, że "mąż zawsze, kiedy
ubierał buty robocze,to na nogi
za-kładaf dwie pary skarpel"12. Cztery
miesiące póżn iej , 18.05.1995 r., na
brzegu rzeki ujawniono zwłoki męż czyzny. Żonie zaginionego Kazimie
-rzaH. okazanoodzież, która znaj
do-wała się na zwłokach. Oto fragment
przesłuchania kobietyw charakterze
świadkaz 19.05.1995r.:"Wdniud zl-siejszyrn przyjechali do mnie poli-cjanci i powiedzieli mi, że w dniu 18.05.1995 r. wR.znalezionozwłoki
mężczyzny, którego wygląd jest p
o-dobny do rysopisumojegomęża.P o-jechałam
z
nimido komendyitam ta pani, która przyjrnowała zgłoszen ie o zagin ięciu, pokazała mi odzież, w ja ką był ubrany ten znaleziony mężczyz na. Natychmiast r ozpozna-łam buty, skarpety - dwie pary, tak jak Kazimierz zakładał zawsze do tych butów. Oprócztegotenz nalezio-nymężczyznamiałznakiszczególne Kazimierza.Jestem pewna,żejest to mójmąż Kazimierz"13.Wanalizowa-nymprzykładziebardzoważnym ele-mentem,któryprzyczynił siędo przy-spieszenia rozpoznania zaginionego
mężczyzny okazała się znajomość
przyzwyczajeń co do ubioru, które
wyeksponowano przy przyjęciu za-wiadomieniaozaginięciu osoby.
Istotne znaczeniemarówn ieżbie
-żąca znajomość przez funkcjo
nariu-szy Policji treści zawartych w spra -wach poszukiwawczych osób. Wie
-dzatapozwalanawłaściwewniosko -wanie napodstawieśladówujaw nio-nych na miejscuichznalezienia,ato zkolei pozwala nietylkona skrócenie czasuizakresuczynnościzmierzają cych do ustaleniatożsa mości zwłok, aletakże może ułatwićichide ntyfika-cję jużnamiejscu ichznalezienia. In
-teres ująceg o przykładu dostarcza
śledztwoprowadzoneprzezProkura
-turę Rejonową w Kaliszu nr 10S -41/94 wsprawie zagi nięcia mężczy zny. Wniedługimczasieod zgłosze
nia o zagin ięciu ujawniono w rzece
ciało mężczyzny. W toku zewnętrz
nych og lędzinnamiejscu,funkcjona
-riusze Policjipodjęli również starania o ich identyfikację. Przesz u kuj ąc
odzieżofiary ujawnili,anastępnieza
-bezpieczylikilka kluczypatentowych,
na których znajdowały się ogniska rdzy.Na tej podstawiewysnuliwn
io-sek, że ciało musiało przebywać
w wodzieprzez co najmniej kilka dni. Funkcjonariusze, posiadając wiedzę o osobachaktualnie poszukiwanych w K., skojarzyli,że mogą byćtozwło ki poszukiwanego mężczyzny. W
o-bec powyższego dokonali e
kspery-mentu po legająceg o na porównaniu znalezionych kluczy z zamkami w drzwiach mieszkania osoby zaginionej. Okazało się, że klucze pasowały do zamka (możliwe było otwarcienimi drzwi)14.
Całokształtu okoliczności zdarze-nianierozważononatomiastpodczas śledztwa nr20 S-1409/94 prowa dzo-nego przez Proku raturę Rejon ową w Zabrzu w sprawie zgonu Stanisła wa N.Wkońcu października 1994 r. ze zbiornikawodnego w mie
ści Z. wyłowiono ciało mężczyzny. W protokole oględzin zwłok zostało między innymi zapisane: "denat w chwili wyłowienia był kompletnie ubrany (półbuty wsuwane w kolorze brązowym, skarpety, kalesony, spodniezmateriału,podkoszulek, ko-szula w kratę , zielony sweter, kurtka z materiału w kolorze brązowym dłu goścido kolan).Wtokuzewnętrznych oględzin zwłok ujawniono pod płasz czem zapiętym na guziki i spiętym brązowym paskiemw okolicach pasa
trzy kawałki płyt betonowych"15.
Zwłokiokazano Tadeuszowi N.,k1óry rozpoznał swojego ojca. Prokurator umorzył śledztwo wobec niestwier -dzenia przestępstwa. Analiza tego przypadku wykazała, że pominięto czynności, którew ocenie Autorabyły istotne w celu ustalenia fak1ów od-zwierciedlających rzeczywisty p rze-bieg tego zdarzenia,takie jak:
• brak w aktach dokumentacji fo-tograficznej dotyczącej miejsca znalezienia zwłok ze szczegól-nym utrwaleniem płyt betono-wych podpłaszczem ;
• w protokoleoględzin zwłokbrak jakichkolwiek danych identyfiku -jących te płyty (np. ich wiel-kość), copozwoliłoby odpowie-dzieć na pytanie: czy mężczy zna sam mógł je włożyć pod płaszczizwiązać paskiem?; • po zidentyfikowaniu zwłok nie
dokonano oględzin w miejscu zamieszkaniamężczyznycelem ewentualnego ujawnienia śla dów kryminalistycznych, k1óre pozwoliłyby potwierdzić charak-ter zdarzenia (samobójstwo, za-bójstwo, nieszczęśliwy wypa-dek);
• nie dokonano sprawdzeń
w mieszkaniudenata,w k1órym jego syn po kilku dniach znalazł pozostawiony na stole listpoże gnalny:"Tadek, życie jest
cięż-78
Z PRAKTYKI
kie a medycyna mi już nie
po-może"16;
• nieza rządzo no ekspertyzy gra-fologicznej w celu po twierdze-nia, że denat był autorem l
i-stu17.
Na podstawie powyższych p rzy-kładów oraz własnych spostrzeżeń z badania ak1 postęp owań w spra-wach śmi e rci gwałtownej należy stwierdzićwśladzaJ.Gurgulem,"że dooględzinnależy przystępowaćbez uprzedzeń i bez z góry sformułowa nych subiek1ywnych ocen przyczyn zgonu,a nadto by w czasieich trwa-nia niczegonielekceważyć, żadnego
szczegółu nie pominąć"18. Ponadto korzystaniez kazuistyki,szczególnie ukazującejmożliwości ,jakieniosąze sobą czynności oględzinowe, jest niezmiernie przydatne,gdyż:
- po pierwsze czytelnik (policjant, prokurator) może wyciągać wnioskidotyczące ukierunkowa-nia pierwszych przedsięwzięć, szczególnie w przypadkach bra-ku bezpośrednich świadków zdarzenia. Przeprowadzone oględziny miejsca znalezienia zwłok pozwalają na ujawnienie śladów, k1óre w wielu przypad-kachwykluczająlub potwierdza-ją działania przestępne bądż kwalifi kują jako nieszczęśliwy wypadek lub też samobójstwo.
Czynność ta (og lędziny) dostar -cza informacji służących do bu-dowaniawersjioperacyjno-śled czych i pomaga podjąć decyzję odnośn ie do dalszego postępo wania łącznie z zarządzaniem stosownych badań kryminali-stycznych,
- po wtóre sprawia,że funkcjona-riusze Policji pogłębiają swoją wiedzę w zakresie czynności oględzinowych.
Leszek Bednarski
PRZYPISY
1J. Gurgul: Śledztwa w sprawach o zabójstwa, Departament Szkole -nia i Doskonalenia Zawodowego
MSW,Warszawa 1977,s.63; 2B. Maćkowiak: Ślady w praktyce
śledczej. Służba MO, Warszawa
1973,nr3 (96),s.369;
3B.Skiba,St. Wach:Źródłai nforma-cji oprzestępstwie, "Problemy Kry -minalistyki'1982,nr 155,s.69-70; 4J.Gurgul, M.Stacha):Nieszczęśliwy
wypadek (skok zwysokości) mylnie
przyjęty jako zabójstwo, "Problemy
Kryminalistyki"1974.nr 107,s.53; 5 J.St. Olbrycht: Medycynasądowa
wprocesiekarnym,Państwowy Za-kład Wydawnictw Lekarskich, War-szawa 1964, s.372;
6 J. Nelken:Ustalanie przyczyn i oko-liczności śm i e rci gwałtownej wspra -wach o zabójstwo (zabójstwo, sa-mobójstwo czynieszczęśl iwyw ypa-dek), "Nowe Prawo"1982, nr 7-8, s. 107,112;
7 Aktaśledztwa nrOS-88/2005. Pro-kuraturaRejonowawBrzegu; 8 Ibidemk.37;
9 Ibidemk.11-12;
10 J.Gurgul: Śledztwa w sprawach...
op.cit.,s.88;
11 Patrz szerzej:J.SI.Olbrycht: M edy-cynasądowa...op.cit.,s.255-279;
12 Aktaśledztwa nr40s-167/94.P ro-kuratura RejonowaGliwice; 13 ibidem;
14AktaśledztwanrlOs-41194P
roku-ratura RejonowawKaliszu; 15 Aktaśledztwanr20s-1409/94.P
ro-kuratura RejonowawZabrzu; 16Ibidem;
17 Skutkipowierzchowności czynności w przedmiocie ekspertyzy g rafolo-gicznej treści listu pożegna lnego opisał Sł.Ożga:Zbrodniczepo wie-szenie, "Problemy Kryminalistyki" 1963,nr 42,s.250-256;
18 J. Gurgul:Śledztwa...op.cit. ,s. 80.
