Wiek XVIII (nie tylko) w szkole
NR 3073
Wiek XVIII (nie tylko) w szkole
Literatura – historia – kultura – sztuka
pod redakcją
Bożeny Mazurkowej
z udziałem
Małgorzaty Marcinkowskiej
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ● Katowice 2013
Redaktor serii: Historia Literatury Polskiej Marek Piechota
Recenzent Krystyna Maksimowicz
Słowo wstępne . . . .
I
Józef Tomasz Pokrzywniak
Satyrycy polskiego oświecenia wobec tradycji antycznych . . . . Tomasz Chachulski
Między tradycją a nowoczesnością. Wokół jednego wiersza Franciszka Karpińskiego . . . . Roman Dąbrowski
Dlaczego Oświecenie nie stworzyło wybitnej epopei? . . . . Roman Doktór
Czy Krasicki był Gombrowiczem XVIII wieku? . . . .
II
Małgorzata Marcinkowska
Oświeceniowi poeci o źródłach, naturze i prawidłach czasu . . . . . Szymon Piotr Dąbrowski
Odwołania do świata islamu w poezji Adama Naruszewicza . . . . . Berenika Palus
Ekscentryczna Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa. Zapomnia- na biografia . . . .
Spis treści
7
11
23 37 53
71 87
103
Spis treści
6
Przemysław Kuliński
Nicolas Edme Rétif de la Bretonne. „Klasyk spod ciemnej gwiazdy” czy
„geniusz bez gustu”? . . . . Anna Krosny
Z ulicy na salony. Awans społeczny w świecie prostytucji w wieku XVIII Joanna Mazur, Kamila Rogowicz
Literaci XVIII wieku o kobiecych piersiach i dekoltach . . . . Patrycja Fiuk
Wizerunki „sióstr swobody” w wolnomularskiej literaturze polskiego oświe- cenia . . . . Kamila Adaszewska
Co łączy upiora ze świętym i opętanym? Mit wampira piórem Jana Bo- homolca opisany . . . . Dawid Kliś
Samuela Tyssota medyczne zalecenia dla ludzi nauki i pióra . . . . . Małgorzata Piecuch, Iwona Rak
O działalności „księgołapów” w Bibliotece Załuskich . . . . Magdalena Partyka
„Dziennik podróży do Francji i Włoch…” Augusta Fryderyka Moszyń- skiego. Inspiracje dydaktyczne . . . . Marek Golonka
Wielka Rewolucja Francuska we współczesnym teatrze muzycznym . . Weronika Migdał
Współczesne wędrówki filmowe po Oświeceniu . . . . Indeks osobowy . . . . Summary . . . . Résumé . . . .
113 123 135
147
157 167 179
189 201
209 225 235 237
Słowo wstępne
Tom jest pierwszą zbiorową publikacją przygotowaną staraniem studenc- kiego Koła Oświeconych, działającego od września 2011 roku przy Instytucie Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego na Wydziale Filologicz- nym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Akademicką młodzież z różnych kierunków katowickiej Uczelni (filologii polskiej, kulturoznawstwa, biblio- tekoznawstwa i informacji naukowej, historii, MISH) w licznie podejmowa- nych przedsięwzięciach o charakterze naukowym, dydaktycznym, artystycz- nym i kulturalnym łączy fascynacja literaturą i szeroko pojętą kulturą „wieku świateł”. O skali jej dorobku i osiągnięć może świadczyć fakt, iż zaledwie po kilkunastu miesiącach działalności Koło Oświeconych Uniwersytetu Śląskiego zostało jednym z laureatów II edycji konkursu StRuNa (Studenckiego Ruchu Naukowego), uzyskując nagrodę Koła Naukowego Roku 2012.
Teksty zawarte w tomie są spektakularnym poświadczeniem naukowych inicjatyw podejmowanych przez studenckie Koło Oświeconych. Pierwsza część książki zawiera rozprawy znanych badaczy i edytorów literatury oświecenio- wej. Prace te wyrosły z otwartych wykładów gościnnych, które autorzy wygło- sili w roku 2012 dla studentów katowickiej Uczelni na zaproszenie członków i naukowego opiekuna Koła Oświeconych. W tym miejscu pragniemy złożyć Panom Profesorom serdeczne podziękowania oraz wyrazy wdzięczności za nie- zwykle interesujące wystąpienia, za otwartość, z jaką wyszli naprzeciw inicjaty- wom ambitnych, młodych ludzi i mimo licznych obowiązków naukowych oraz dydaktycznych poświęcili swój czas, aby przybliżyć im zagadnienia z obszaru prowadzonych przez siebie badań.
W drugiej części tomu zamieszczone są rozprawki opracowane przez mło- dzież akademicką na podstawie referatów wygłoszonych w czasie ogólnopol- skiej, interdyscyplinarnej Konferencji Studenckich Kół Naukowych: Utile dulci.
Wiek XVIII (nie tylko) w szkole. Historia – literatura – kultura – sztuka, zorganizo-
Słowo wstępne
8
wanej przez Koło Oświeconych Uniwersytetu Śląskiego 18 maja 2012 roku na Wydziale Filologicznym macierzystej Uczelni
1.
Głównym celem konferencyjnych obrad było poddanie dyskusji zróżnico- wanych w zakresie tematyki, metod oraz form przekazu sposobów inspirowania współczesnego odbiorcy (zarówno młodego, jak i dorosłego) do odkrywczego odczytywania kultury i historii XVIII wieku – „progu naszej współczesności”.
Choć dla znaczącej większości uczestników wystąpienia miały charakter na- ukowego debiutu, przemyślane sądy i oceny, krytycyzm myślenia oraz pomy- słowość referentów w prezentacji podjętych problemów sytuowały ich wypo- wiedzi na poziomie dojrzałego dyskursu akademickiego. Referaty i dyskusje były interdyscyplinarną wymianą opinii oraz poglądów, dotyczącą nie tylko literatury XVIII wieku i jej obecności w szkole, lecz także popularyzacji różnych obliczy „wieku świateł” we współczesnych mediach – w teatrze, filmie, biblio- tekach i reklamach. Katowicka konferencja dowiodła, że połączona z młodzień- czym entuzjazmem wiedza i erudycja humanistów jest w pełni „przekładalna”
na konkretne, twórcze realizacje w praktyce szkolnej i szerzej – społecznej.
W tomie podjęte zostały starania, aby współczesne, odkrywcze interpretacje oraz szeroko dostępne, zróżnicowane w formie przekazu informacje na temat
„wieku świateł” były dla młodych ludzi, mających naukowe zainteresowania i ambicje, nie tylko źródłem „uczonych” inspiracji, lecz także autentycznej przy- jemności, płynącej z gromadzenia, twórczego opracowania i upowszechniania mało znanych, zapomnianych, a przyciągających uwagę aspektów literatury i kultury Oświecenia.
Redaktorzy
Katowice, luty 2013 r.
1 Tylko jedna rozprawa została przygotowana specjalnie na potrzeby tego tomu, po- nieważ poszerzona wersja konferencyjnego wystąpienia autora ukazała się już drukiem (S.P. Dąbrowski: Zjawisko sodomii w polskiej poezji erotycznej XVIII wieku. Wstępne rozpoznanie problemu. „Napis” 2012, seria 18: Tabu i wstyd, s. 37–57).
A
braham Murray Fahrid 220 Abramowska Janina 32 Adaszewska Kamila 157Albertrandi Jan Chryzostom 189 Aldworth Elizabeth 149
Aleksander I, car rosyjski 111, 129 Aleksander III Wielki, król macedoński
63
Aleksandrowicz Alina 12, 87
Aleksandrowska Elżbieta 72, 77, 107, 125, 140–141, 176, 187
Altman Charles F. 221 Anakreon(t) 24, 88 Ancuta Jan 140
Anderson James 148–149, 153 Anderson Paul William Scott 202 Anetka zob. Szmalska Anna Arct Zbysław 179, 180, 182, 187 Ariosto Lodowico 49, 51 Askenazy Szymon 108, 110, 111 August II Mocny, król polski 132 August III Sas, król polski 127, 164, 199
B
acciarelli Marcello 127, 128 Badecki Karol 31Badurski Andrzej 168 Balzac Honoré de 120 Bałtruszajtys Grażyna 206 Bardem Javier 220 Baronessa Anna 132
Bartoszewicz Julian 191 Barycz Henryk 189 Baszkiewicz Jan 204, 207 Batteux Charles 39, 43 Baudelaire Charles Pierre 120 Becker Carl Lotus 158
Benedykt XIV, papież (właśc. Prospero Lambertini) 159, 165, 184, 185
Berdecka Anna 171 Bernacki Ludwik 55 Bernardy Françoise de 110 Bernini Giovanni Lorenzo 196 Beughem Cornelius van 181
Bębnowska, z fraucymeru Józefy Alek- sandry Ogińskiej 128
Bielawski Józef 99 Bielski Marcin 60
Biliński Bronisław 189, 191 Bischoff, burmistrz heilsberski 63 Black Don 203
Blagojević Petar (vel Plogojovitz Peter) 158 Blanchot Maurice 120
Bluszcz Katarzyna 221 Błoński Jan 34, 35 Bobiński Witold 114
Boerhaave Hermann 172, 174 Bogucka Maria 135, 136, 138 Bogusławski Wojciech 148
Bohomolec Franciszek 24, 25, 36, 88, 186–187
Indeks osobowy
Indeks osobowy
226
Bohomolec Jan 157, 159–166 Bohusz Ksawery Michał 191
Boileau-Despréaux Nicolas 11, 13, 16, 18–20, 38, 39, 43
Bolecki Włodzimierz 62
Bolesław III Krzywousty, król polski 35 Borecki Marian 93
Borowy Wacław 25, 31–32, 73, 87 Boscamp-Lasopolski Karol 131
Bouillon Maria Karolina z Sobieskich de 181
Boyd Gregory 203 Brahmer Mieczysław 189 Bricusse Leslie 203 Brückner Aleksander 28
Brühlowa Maria Klementyna z Potockich 154–155
Brunet Ludwik 175 Burbonowie, dynastia 131 Bürger Gottfried August 210 Busenbaum Hermann 183 Bystroń Jan Stanisław 168, 169
C
aine Michel 220Calmet Antoine Augustin 159 Cegielski Tadeusz 148–150 Cesarini Giuliano 94 Chachaj Marian 189
Chachulski Tomasz 7, 11, 23, 26, 28, 75, 76
Charczewska Anna z Krasickich 55 Charczewski Michał 55
Charkiewicz Juwenalis 190, 191 Chateaubriand François-René de 51 Chmiel Małgorzata 114
Chmielowski Benedykt 159, 161, 166 Chmielowski Piotr 152
Chopin Fryderyk 27 Chrzanowski Ignacy 12, 16 Cieński Andrzej 61 Cieński Marcin 44, 208 Cieśla-Korytowska Maria 47 Clogg Richard 96, 100
Crébillon Claude-Prosper Jolyot de (zw.
Crébillonem synem) 114
Cyceron (Marcus Tullius Cicero) 15
Cytowska Maria 28 Czacki Tadeusz 180
Czarnecka Zofia (zw. Mme de Villard) 132
Czarnek Mateusz 125 Czartoryscy, rodzina 109
Czartoryski Adam Jerzy 107, 129, 190 Czartoryski Adam Kazimierz 105, 129,
136
Czosnowska Zofia z Potockich zob. Obor- ska Zofia z Potockich, 1° v. Czosnow- ska
Czosnowski Wincenty 111
D
anton Georges Jacques 203, 213 Davanzati Giuseppe 159Davies Norman 89, 90, 92, 94, 96 Dąbrowski Roman 7, 37, 40, 47, 49 Dąbrowski Szymon Piotr 8, 87 Delille Jacques 25
Dembowski Leon 104, 109, 110 Dernałowicz Maria 127
Dickens Charles (właśc. Charles John Huffam Dickens) 206
Diderot Denis 213 Dihm Jan 105, 129
Dino Dorothée de Courlande de 110, Dłuski Wiktor 106111
Dmochowski Franciszek Ksawery 21, 35, 39, 41, 43
Dmuszewski Ludwik Adam 153–154 Dogiel Maciej Dominik 187
Doktór Roman 7, 53 Dokurno Zygmunt 44 Domańska Magdalena 181 Dopart Bogusław 40
Dorewska, z fraucymeru Józefy Aleksan- dry Ogińskiej 128
Drabik Beata 114
Drużbacka Elżbieta 155–156 Dumas Alexandre, ojciec 202, 207 Dunin Cecylia 180
Dunin Janusz 180
Dunn-Mascetti Manuela 160, 162 Dziechcińska Hanna 61, 63, 190
Indeks osobowy
227
É
galité Filip zob. Louis Philippe Joseph d’OrléansElisabeth Amalie Eugenie von Wittels- bach, cesarzowa Austrii, królowa Wę- gier (Sisi) 203
Elżbieta Bawarska zob. Elisabeth Amalie Eugenie von Wittelsbach
Engelking Ryszard 115, 116, 118, 119, 120 Epikur 161
Epiktet z Hierapolis 15
Eugeniusz IV, papież (właśc. Gabriele Condulmaro) 94
Eurypides 33, 36 Eustachiewicz Lesław 20
F
abre Jean 103 Faleński Felicjan 34 Federowski Michał 105 Fejtő Francis 219 Feliński Alojzy 16Fiszerowa Wirydianna z Radolińskich 104, 108
Fiuk Patrycja 147 Flaubert Gustave 120 Floeck Wilfried 41 Floryan Władysław 16 Fontana Feliks 196 Forman Miloš 210 Fredro Aleksander 13, 53 Freud Sigmund 121 Fukai Akiko 137
Furius Marcus Camillus 90
G
ałąska Włodzimierz 96Gałczyński Konstanty Ildefons 53, 54, 65 Garszczyńska Bożena 54
Gawdzicki Feliks 148 Gawiński Jan 24 Gengell Jerzy 161 Gerber Rudolf 33 Ghigiotti Kajetan 54, 108 Gilliam Terry 210, 220, 222
Glavani Zofia Konstantynówna zob. Po- tocka Zofia Glavani, 1° v. Wittowa Gluck Christoph Willibald Ritter von 33 Głombiowska Zofia 32
Gocel Ludwik 179, 180, 184 Godineau Dominique 135 Goethe Johann Wolfgang von 51 Golański Filip Nereusz 39, 43–44 Goldoni Carlo 197
Goliński Zbigniew 13–15, 35, 38–40, 43, 55, 76, 83, 127, 155, 170, 176, 182, 185, 186
Golonka Marek 201
Gombrowicz Witold 53, 54, 55, 56, 58, 59, 60, 61, 62, 64–65, 66, 67, 68
Gomulicki Juliusz Wiktor 87 Gondek Elżbieta 181, 182, 184, 186 Gorczyczewski Jan 16–20, 21
Goya y Lucientes Francisco de 210, 212, 213, 214
Górnicki Łukasz 136 Górska Halina 100
Górski Konstanty Marian 25 Górski Onufry 40
Grabowiecki Sebastian 71 Grochulska Barbara 109 Gröll Michał 170
Grutzmacher Łukasz 208
Grzeszczuk Stanisław 12–13, 20, 54, 62, 64, 87, 182, 183, 185, 186, 187
Grześkowiak Radosław 141, 143 Guillemin Bernard 12
Gurgul Monika 135 Gutt Romuald Wiesław 167 Guzek Andrzej Krzysztof 135
H
absburgowie, dynastia 90 Hallström Lasse 220 Hampton Christopher 203 Händel Georg Friedrich 33 Helman Alicja 221Helvétius Adrien Claude 114 Hernas Czesław 140
Hezjod (Hesiodos) 13 Hipokrates z Kos 175 Hoffman Jakub Fryderyk 175
Hoffmanowa Klementyna z Tańskich 150 Hombek Danuta 182, 183, 185, 186, 187 Homer (Homeros) 36, 38, 41, 43, 45, 46,
47, 49
Indeks osobowy
228
Horacy, Horacjusz (Quintus Horatius Flaccus) 12, 13, 15, 16, 17–18, 19, 21, 24, 31, 32, 36, 88, 89, 202
Hughes Robert 212, 213 Huizinga Johan 156 Hulce Thomas Edward 220 Hume David 158
Hunia Justyn 89
Hypatia z Aleksandrii 108
I
gnacy Loyola, św. 96 İnalcık’ Halil 89Iwanowska Aleksandra 190 Iwaszkiewicz Jarosław 209
J
abłonowski Antoni Barnaba 190 Jaenecke (Jänicke) Johann 58 Jagiellonowie, dynastia 24 Jagiełło Urszula 114Jan III Sobieski, król polski 91, 92, 182 Janicka-Szyszko Renata 114
Janion Maria 157, 161 Jankowska Hanna 212
Jankowski Władysław (Duś) 54
Janocki Jan Daniel 182, 183–184, 185, 186 January z Benewentu, św. 195
Janus-Sitarz Anna 114 Januszowski Jan 34
Jaszowski Stanisław Lubicz 78
Józef II Habsburg, cesarz rzymsko-nie- miecki 217, 219
Józefka zob. Zapolska Józefa z Boda- chowskich
Jurieu Pierre 172
Juwenalis (Decimus Iunius Iuvenalis) 12, 13, 15, 16–17, 18, 19, 20, 21
K
aczyński Paweł 50, 191Kaleta Roman 91, 103, 106, 141, 143, 148, 175, 206
Kalikstowa zob. Ponińska Barbara z Lu- bomirskich
Kamieńska Anna 28, 76
Kaniowska-Lewańska Izabela 151 Kant Immanuel 209
Kanzler Karol C. 182, 185
Kapłon Andrzej 170
Kara Mustafa Merzifonlu Paşa, wezyr turecki 93
Karol X Filip Burbon, król francuski 131 Karpiński Andrzej 168
Karpiński Franciszek 23–28, 29–31, 35–36, 66, 75–77, 83–84, 145, 176
Karpiński Marek 133 Karpiński Rafał 94 Karpluk Maria 93
Katarzyna II Wielka, carowa rosyjska 100, 186
Katon Starszy zw. Cenzorem (Cato Maior Marcus Porcius, Censorius) 14, 15 Katullus (Gaius Valerius Catullus) 17 Katylina (Lucius Sergiusz Catilina),
rzymski polityk 14 Kaufman Philip 210
Kelkstein (Kelckstein) Antoni 183 Keller Józef 99
Kępińska 132
Kibédi Varga Áron 45
Kiełczewska, młodsza, z fraucymeru Józe- fy Aleksandry Ogińskiej 128–129, 132 Kiełczewska, starsza zob. Tomaszewska
z Kiełczewskich
Kierkegaard Søren Aabye 209 Kitowicz Jędrzej 127–128 Kleiner Juliusz 13
Klimaszewski Bolesław 91 Klimowicz Mieczysław 46, 55 Kliś Dawid 167
Kniaźnin Franciszek Dionizy 66, 77, 148, 154–155
Knighton Denis Nat 202, 203 Koblański Józef 25
Kochanowski Jan 11, 12, 20–21, 23, 24–26, 28–29, 30, 31, 32–35, 36, 53
Kołcz Bogusław 114 Kołłątaj Hugo 176 Kołodziej Alojzy 219 Konarski Stanisław 189 Konopka Stanisław 168
Kopaliński Władysław (właśc. Włady- sław Jan Stefczyk) 90, 94, 96, 97, 98, 100 Kopciński Jacek 193
Indeks osobowy
229
Kopczyński Onufry 19 Korbut Gabriel 16
Korczyński Adam 140–143 Kornecka Jolanta 135 Korzeniowski Józef 16
Kossakowski Antoni Kazimierz 124, 125, 127, 128, 129, 130, 131–132
Kossakowski Józef Ignacy 74, 84–85 Kostkiewiczowa Teresa 24, 25, 26, 35, 38,
39, 40, 41, 42, 49, 72, 73, 76, 79, 80, 83, 87, 101, 124, 135, 136, 155, 158, 159, 170, 188, 206, 224
Kostrzewa Eliza 114 Kott Jan 116, 175
Kowalczyk Małgorzata Ewa 190
Kowalewska Danuta 157, 159, 161, 163, 166
Kozłowski Jan 16, 181
Koźmian Andrzej Edward 107, 108, 109 Koźmian Kajetan 51, 130, 148
Kracik Jan 164
Krasicka Róża z Charczewskich 55 Krasicki Antoni 57
Krasicki Ignacy 13–16, 17, 23, 25, 41, 42–
43, 44, 45, 46–47, 49–50, 53–68, 76, 123, 170, 188, 189
Krasicki Ignacy, bratanek biskupa 57 Krasicki Jan 57
Kraszewski Józef Ignacy 124 Kraushar Aleksander 191 Kreja Bogusław 158 Kremers Dieter 41
Krezus (Krojsos), król lidyjski 13 Kroński Tadeusz 209
Krosny Anna 123 Kruczkiewicz Maria 175 Kruszyński Jan 16 Krzyżanowski Julian 216 Kubiak Zygmunt 75
Kuchowicz Zbigniew 163, 167, 169, 170 Kuczyński Stefan Krzysztof 94 Kulesza-Woroniecka Iwona 105, 106 Kuliński Przemysław 113
Kunze Michael 202–203 Kurecka Maria 156 Kwoczyński Piotr 25
L
abrousse Ernest 205Lacan Jacques-Marie-Émile 121
Laclos Choderlos François Ambroise Pierre de 114
Lacroix Claude 183 La Fontaine Jean de 97 Lanier Troy 221 Le Bossu René 38, 48 Lebrun François 171 Lefebvre Georges 205
Lehndorff Ahaswer Henryk 54, 57, 58, 61, 63
Leśmian Bolesław 30, 209 Leśniewski Czesław 191 Leśniewski Franciszek 25 Leśnodorski Bogusław 206 Leśnodorski Zbigniew 46–47 Levay Sylvester 202, 203 Lewinówna Zofia 50, 109, 128 Likurg (Likurgos) 13
Lilly Jean-Baptiste 33
Linde Samuel Bogumił 72, 74, 78, 90, 92, 93, 97, 100, 132, 157, 171, 175
Lipski Michał 125 Locke John 158, 213 Loret Maciej 189
Louis Philippe Joseph d’Orléans (Phi- lippe Égalité) 207
Lubomirska Elżbieta (Izabela) z Czarto- ryskich 149
Lubomirska Elżbieta zob. Potocka Elżbie- ta z Lubomirskich
Lubomirski Sebastian 34 Ludwik XVI, król francuski 207 Ludwik XVIII, król francuski 131 Ludwika Maria Gonzaga, królowa polska
137
Lukan (Marcus Annaeus Lucanus) 41, 42
Ł
odyński Marian 181 Łojek Jerzy 115, 119, 131 Łopacki Jacek Augustyn 168 Łoziński Władysław 137M
aciejewski Marian 44, 48 Macpherson James 49, 50, 51Indeks osobowy
230
Madelénat Daniel 40, 46
Mahomet (Muhammad ibn Abd Allah ibn Abd al-Muttalib) 88
Majewska Barbara 97 Majewska Sylwia 137 Majewski Jerzy S. 130
Maksimowicz Krystyna 74, 78, 79, 107, 131, 206, 207
Makulski Franciszek Jaksa 74 Maliszewski Edward 190 Mandybur Tadeusz 20 Manugiewicz Ignacy 74 Mańkowski Tadeusz 191 Marcinkowska Małgorzata 8, 71
Marcjalis (Marcus Valerius Martialis) 18 Maria Antonina Habsburg (Austriaczka),
królowa francuska 201, 206–207 Maria Teresa Habsburg, królowa Czech
i Węgier, niekoronowana cesarzowa rzymska 104
Markowska Wanda 28 Markowski Michał Paweł 209 Maślanka Julian 27, 59 Mathiez Albert 205
Matuszewska Przemysława 128 Matywiecki Piotr 159
Maurer Daphne de 203 Mayenowa Maria Renata 28 Mazur Joanna 135
Mazurkowa Bożena 7, 8, 77, 87, 170, 183, 188
McGowan Bruce 89, 97 Meller Katarzyna 49 Mercier Louis-Sébastien 120
Metastasio, Metastazjusz (właśc. Pietro Antonio Domenico Trapassi) 25 Michał Korybut Wiśniowiecki, król pol-
ski 92
Michałowska Teresa 97
Mickiewicz Adam 25, 27, 30, 36, 44, 51, 59, 65
Mier Wojciech 77–78, 107 Migdał Weronika 209 Mikulski Tadeusz 55 Milewski Stanisław 132 Miłosz Czesław 116
Minasowicz Józef Epifani 148 Mirosławski Ludwik 152–153, 154 Młodziejowski Andrzej Stanisław 77 Mobius Helga 136, 137
Molière (właśc. Jean-Baptiste Poquelin) 17, 114
Molski Marcin 41, 49
Monteskiusz (Charles Louis de Secondat de la Brède et de Montesquieu) 213 Morawska Teofila Konstancja z Radziwił-
łów 191, 198
Morsztyn Jan Andrzej 141 Morycińska-Dzius Ewa 160 Moszczeński Adam 164
Moszyńska Fryderyka Augusta de Cosel 191–192
Moszyński August Fryderyk 189, 190–
200
Moszyński Jan Kanty 191
Mozart Wolfgang Amadeusz 210, 217, 219 Mrowcewicz Krzysztof 192
Mrożek Sławomir 53, 54
Münchhausen Hieronymus Karl Fried- rich von 216
Murphy Jack 203
Muśnicki Nikodem 41, 44, 45, 46, 47, 48
N
aborowski Daniel 71Nagłowski Antoni Felicjan 124–126, 132 Napoleon I Bonaparte, cesarz Francuzów
210, 224
Naruszewicz Adam Stanisław 12–13, 23, 24, 25, 66, 72–74, 80–81, 82–83, 87–102, 139, 173, 187
Natanson Wojciech 118
Nawarecki Aleksander 114, 192–193 Nawrocki Witold 138, 144
Neron (Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus) 14
Nichols Clay 221
Niemcewicz Julian Ursyn 105, 106, 110, 111, 128–129, 131
Niewiara Aleksandra 90–91, 95, 101 Niezabitowska Maria 128, 129 Norwid Cyprian Kamil 53 Nowacki Tadeusz 170
Indeks osobowy
231
O
borska Zofia z Potockich, 1° v. Czo- snowska 111Ocieczek Renarda 87 Offenbach Jacques 29
Ogińska Józefa Aleksandra z Czartory- skich 128, 129
Oktawian August (Caius Iulius Caesar Octavianus), cesarz rzymski 197 Opacka-Walasek Danuta 71 Opaliński Krzysztof 20–21
Orczy de Orczi Emma (Emmuska) Mag- dolna Rozália Mária Jozefa Borbála 203
Orpen Goddard 207 Osiński Ludwik 108
Ossoliński Józef Maksymilian 180 Ossowski Michał 176
Ostaszewska Danuta 139 Ostrowski Teodor 103, 106 Oszczęda Aleksandra 44 Otwinowska Barbara 28, 97
Owidiusz (Publius Ovidius Naso) 13, 14, 28, 29, 31, 36, 75, 76
P
achoński Jan 179, 180 Paczoska Ewa 193 Palus Berenika 103 Parkitny Maciej 49 Partyka Magdalena 189 Pausilipius Caesar 89, 90 Paweł z Tarsu, św. 161 Pawłowski Mariusz 114 Pelc Janusz 28, 32, 34 Pełka Leonard 166 Perek Marzena 157 Pers Aneta 158Persjusz (Aulus Persius Flaccus) 13, 15, 16, 19, 20, 21
Petoia Erberto 158, 159, 163, 165 Petrarka Francesco 32
Phoenix Joaquin 220 Piecuch Małgorzata 179 Pigoń Stanisław 25
Piotr I Wielki, cesarz rosyjski 48 Piotrowski Gracjan 11–12 Piotrowski Wespazjan 34
Piotrowski Wiktor 168, 169, 170 Piramowicz Grzegorz 89, 189 Piszczkowski Mieczysław 50 Platon (Plato) 15, 34, 37 Platt Julian 83, 87, 96, 224 Plezia Marian 38
Pliniusz Młodszy (Plinius Gaius Caeci- lius Secundus Minor) 175
Płaszczewska Olga 47 Płaza Joanna 184 Płoszewski Leon 27, 59 Podgórska-Klawe Zofia 171
Pokrzywniak Józef Tomasz 7, 11, 13, 14, 16, 18, 19
Polański Roman 203 Poniatowscy, rodzina 111
Poniatowska Apolonia z Ustrzyckich 130 Poniatowska Maria Teresa 111
Poniatowska Teresa z Kinskych 103, 104, Poniatowski Andrzej 103, 104111
Poniatowski Józef 50, 103, 104, 105, 108, 110, 111
Poniatowski Józef Karol 111 Poniatowski Kazimierz 103, 130 Poniatowski Michał Jerzy 103, 108 Ponińska Barbara z Lubomirskich 57 Ponińska Józefa 57
Ponińska Maria Elżbieta 57
Ponińska Marianna z Kalinowskich 25 Poniński Adam 129
Poniński Józef 25 Poniński Kalikst 57 Pontas Jean 183 Pope Alexander 21 Porembska Katarzyna 114 Porębska Anna 136 Portman Natalie 220
Potemkin Grzegorz (Grigorij Aleksandro- wicz Potiomkin) 56–57, 131
Potocka Anna z Tyszkiewiczów 151–152 Potocka Elżbieta z Lubomirskich 107, 149,
150
Potocka Teresa z Ossolińskich 149 Potocka Zofia Konstantynówna Glavani,
1° v. Wittowa 130–131
Indeks osobowy
232
Potocki Ignacy 107, 148, 150, 180, 189 Potocki Leon 105, 106
Potocki Stanisław Kostka 148, 151–152, 189 Potocki Stanisław Szczęsny 130, 131 Propercjusz (Sextus Propertius) 32 Proust Marcel 120
Prus Bolesław 118 Przylipiak Mirosław 223 Pstrąg Jakub 114
Puszkin Aleksander Siergiejewicz 219
Q
uataert Donald 89R
abowicz Edmund 12, 77, 79, 101, 107, 124, 125, 127, 129Rabski Władysław 20 Raczyński Edward 104
Radziwiłł Udalryk Krzysztof 187 Radziwiłłowa Franciszka Urszula z Wi-
śniowieckich 136
Radziwiłłowa Maria Dorota de Castella- ne 111
Rak Iwona 179 Rapin René 45
Raspe Rudolf Erich 210 Rej Mikołaj 53, 72
Restif (Rétif) de la Bretonne Nicolas Edm 113–121
Reychman Jan 97
Rezzonico Antonio Giuseppe della Torre di 100–101
Rimski-Korsakow Nikołaj Andriejewicz 219
Robespierre Maximilien Marie de 203 Rogoziński Marcin 179
Rogowicz Kamila 135 Rok Bogdan 191
Rostworowski Emanuel 104 Rottermund Andrzej 194
Rousseau Jean-Jacques 25, 116, 213 Roux Jean Paul 157
Różycki Krzysztof 181 Rush Geoffrey 219–220 Ruszkowski Janusz 158 Rygiel Stefan 20
Rzewuska Rozalia z Lubomirskich 103
Rzewuski Seweryn 77–80, 186 Rzewuski Wacław 25, 186
S
ade Donatien-Alphonse-François de 114, 115, 119, 215Saïd Edward Wadie 102 Sajkowski Alojzy 189, 190 Sajna Bożena 184
Salieri Antonio 217, 219 Sapieha Adam 95
Sapieha Kazimierz Nestor 107, 148 Sapieżyna Magdalena Agnieszka z Lubo-
mirskich 132
Sarbiewski Maciej Kazimierz 25, 37–38, 88, 89
Sarnowska-Temeriusz Elżbieta 97 Sawicki Stefan 71
Schulz Bruno 62, 209
Schulz Joachim Christoph Friedrich 124 Scipio Karol 129
Seneka Młodszy (Lucius Annaeus Seneca Minor) 15, 18, 35, 162
Shaffer Peter 219 Siemek Andrzej 117, 120 Siemieński Lucjan 176 Sienkiewicz Henryk 65 Sierszulska Anna 102 Siewierski Jerzy 151 Siwicka Dorota 114, 192–193 Skarsgard Stellan 220 Skarżyńska Anna 127 Skerlet Eliasz 74 Skimina Stanisław 38 Skowronek Jerzy 107, 129 Skrzypek Józef 190 Słowacki Euzebiusz 40, 42 Słowacki Juliusz 53 Snopek Jerzy 138
Sobieska Maria Karolina zob. Bouillon Maria Karolina z Sobieskich de Sobieski Jakub 42
Sobol Roman 25, 28, 30, 35, 176 Sohner Jan Jerzy 181
Sokolski Jacek 44 Sokołowska Jadwiga 71 Sokołowska-Gogut Anna 179
Indeks osobowy
233
Sokrates 15, 34 Solon 15
Sołtyk Kajetan Ignacy 186 Stabryła Stanisław 28, 76
Stanisław August Poniatowski, król pol- ski 13, 91, 95, 98–99, 100–101, 103, 104–
105, 107, 108, 110–111, 125, 127–128, 130, 148, 164, 168, 173, 189, 191, 192, 193–194, 200
Starzeński Melchior 24, 25 Stasiewicz Krystyna 60, 136
Staszic Stanisław 170, 189, 190, 191, 198 Steblecka-Jankowska Magdalena 114 Steinman James Richard 203 Steland Dieter 41
Stendhal (właśc. Marie-Henri Beyle) 120 Stepnowski Adam 38
Stoker Bram (właśc. Abraham Stoker) 157 Strzelczyk Jerzy 160
Sulejman II Wspaniały (Süleyman, Su- laymān), sułtan osmański 90
Sułkowski August 126, 130 Sułkowski Franciszek 125 Swieten Gerard van 172
Szczerbicka-Ślęk Ludwika zob. Ślękowa Ludwika
Szmalska Anna (Anetka) 125–127, 132 Szwarc Andrzej 148
Szymonowic Szymon 24
Szyndler Bartłomiej 180, 181, 182, 183, 184
Ś
lękowa Ludwika 28, 29, 44 Śliziński Jerzy 91Ślusarska Magdalena 124 Świderski Jędrzej 41, 49, 50
T
abakowska Elżbieta 89, 90Tacyt (Publius Cornelius Tacitus) 15, 88 Talleyrand-Périgord Charles-Maurice de
106, 109–110, 111
Tańska Aleksandra zob. Tarczewska Alek- sandra z Tańskich
Tarantino Jerome Quentin 220
Tarczewska Aleksandra z Tańskich 150–
151
Tarczewski Marceli 150–151
Tasso Torquato 41, 44, 51 Taylor Owen Reece 42 Tazbir Janusz 141 Thibaudet Albert 120
Thomas Antoine Léonard 72, 80 Thompson Eva 102
Thurman Uma Karuna 220 Tibullus (Albius Tibullus) 32 Tomasz z Akwinu, św. 161
Tomaszewska z Kiełczewskich 127–128, 129, 132
Tomaszewski Dyzma Bończa 41, 44, 46, 47, 48, 49, 50, 51
Tomaszewski Jerzy 127
Trembecki Stanisław 66, 101, 114, 130, 139–140, 175
Trzebuchowska z Bohowitynowiczów Boguszów Teodora (Fiedora) 36 Trzebuchowski Mikołaj 36 Turk Horst 41
Turnau Irena 171 Turski Feliks 173 Tuwim Julian 159
Tyssot (Tissot) Samuel Auguste André David 167, 171–177
Tyszkiewicz Wincenty 103, 104, 105, 106, 107
Tyszkiewiczowa Konstancja z Poniatow- skich 103
Tyszkiewiczowa Maria Teresa Józefina Antonina z Poniatowskich 103–112
U
gniewski Piotr 106V
alois Jeanne de (Jeanie de France) 207 Vandermonde Alexandre-Théophile 171 Vauban Henriette de 108Voltaire (właśc. François-Marie Arouet) 38–39, 41–42, 44, 48, 51, 114, 158, 213 Vovelle Michael 135
W
alecki Wacław 26 Warchoł Jadwiga 39 Wazowie, dynastia 89Wąsowiczowa Anna z Tyszkiewiczów, 1° v. Potocka 109
Indeks osobowy
234
Weintraub Wiktor 29, 33, 35, 71, 141 Wergiliusz (Publius Vergilius Maro) 38,
41, 42, 51
Wergiliusz Medycejski 197 Werres (Caius Verres) 14
Węgierski Tomasz Kajetan 114, 191 Wichary Gertruda 155
Wichrowska Elżbieta 147, 152, 155, 206 Wieniawska Aleksandra 168
Wilczewska Krystyna 28, 90, 93 Wildhorn Frank 202–203 Williams Robin McLaurim 220 Windakiewicz Stanisław 34 Winslet Kate Elizabeth 220 Wirpsza Witold 156
Wirtemberska Maria (właśc. Maria von Württemberg de Montbéliard z Czar- toryskich) 51, 107
Witkiewicz Stanisław Ignacy (Witkacy) 54, 62, 209
Witte Józef Zefiryn de (Witt) 130, 131 Witwicki Władysław 34
Władysław III Warneńczyk, król polski 94 Władysławiusz Adam 32
Wodzicki Stanisław 163–164
Wolska Barbara 72, 81, 82, 83, 87–88, 89, 91, 94, 98, 100, 101–102
Wolter zob. Voltaire Wołoszyński Roman 55
Woody Allen (właśc. Allan Stewart Ko- nigsberg) 220
Woronczakowa Lucyna 93 Wójtowicz Norbert 149 Wraxall Nathaniel William 106
Z
abłocki Franciszek 77 Zaborowski Tymon 41, 51 Zahorski Andrzej 206 Zając Bogusław 126Załęski Stanisław 147, 148, 149 Załuski Andrzej Chryzostom 181 Załuski Andrzej Stanisław 181, 186 Załuski Józef Andrzej 11, 16, 19, 24, 155,
181, 182, 184, 186, 189 Załuski Ludwik Bartłomiej 181
Zapolska Józefa z Bodachowskich (Józef- ka) 129–130, 131, 132
Zapolski Józef 130 Zatorska Izabella 103 Zawadzki Andrzej 114 Zawadzki Wacław 124 Zawisza Krzysztof 191, 198
Zboińska-Daszyńska Bożena 192, 194, 197, 198
Zgorzelski Czesław 24 Zielińska Zofia 130 Zieliński Andrzej 176 Zimand Roman 193 Zimorowic Bartłomiej 24 Zimorowic Szymon 24 Ziomek Jerzy 32, 33, 34 Zych Daniel 114
Ż
arnowska Anna 148 Żbikowska Małgorzata 169 Żbikowski Piotr 78Żeleński Tadeusz Boy 53, 115, 116 Żmigrodzka Maria 50
Żółkiewski Stanisław 181 Indeks zestawiła
Małgorzata Marcinkowska
The 18th century (not only) in school Literature – history – culture – art
Summary
The volume consists of two main parts. The book opens with dissertations writ- ten by known researchers and editors of the Enlightenment literature. The very works derived from open guest-lectures given for the students of the university in Katowice by invitation of members and supervisor of the scientific circle in 2012. Józef Tomasz Pokrzywniak supplements a general characteristic of a satiric tale in Poland with a de- tailed argument on the relations between the texts of our native, above all Enlighten- ment, authors, and the ancient sources of the very genre, paying attention to clear and indirect forms of reference to this tradition. The result of considerations is convincing argumentation driving at a conclusion on a purely “honourable” patronage of ancient satirists over the Enlightenment writers working on the same genre. Tomasz Chachul- ski concentrates on works by Franciszek Karpiński, locating sentimental writer’s work- shop, characteristic features of his poetic language and thematic as well as genologi- cal preferences between an Old-Polish tradition and the Enlightenment modernity. The first part of the volume closes with a text by Roman Dąbrowski, convincingly outlining the reasons why an outstanding epic poem did not appear in the Enlightenment era de- spite maintaining a high value of this genre in opinions and normative indications by literary theoreticians of the 18th and the beginning of the 19th centuries, as well as many attempts made by writers at that time in order to fulfill their dreams about an epic poem. Roman Doktór, on the other hand, presents an interesting proposition to look at Ignacy Krasicki as “pre-Gombrowicz”. The basis of a convincingly outlined analogy is manifestations of distance to conventions and social norms shown in both authors, but also themselves revealed among others in statements marked by irony and self- irony.
The second part of this publication constitutes works prepared by the participants of the Poland-wide interdisciplinary Conference of Student Scientific Circles organised by the Circle of the Enlightened of and at the University of Silesia in 2012. Dissertations, being an academic debut, resulted from papers and discussions given during the ses- sions. They include propositions to broaden the knowledge of the school youth on the 18th century writings, as well as bring various natures of “the age of lights” closer, cre- ated in the modern media in the theatre, film, advertisements and libraries.
Summary
236
Young authors devoted their attention to various aspects of the reality of „the age of lights” reinforced in literary texts at that time, and used as an artistic mater- ial in modern cinematography and theatre, as well as proven in the book circulation.
Małgorzata Marcinkowska deals with reflections made by the Enlightenment poets on fleeting time and description, as well as functions of thought on passing away, while Szymon Piotr Dąbrowski focuses on the manifestations and role of Islamic references in works by Adam Naruszewicz. Berenika Palus brings intriguing details of biography of eccentric Maria Teresa Tyszkiewicz as well as literary portraits of an aristocrat clos- er. Przemysław Kuliński, with his remarks on a dim presence of libertinism in modern teaching programmes at a junior high level, precedes considerations on works and re- ception of Rétif de la Bretonne, whereas Anna Krosny brings the reflections and forms of a social promotion of prostitutes in the 18th century Poland. Poetic images of women’s breast in the literature at that time, in relation with fashion trends exposing this part of the body in women’s clothes are presented by Joanna Mazur and Kamila Rogowicz in a co-authored article. Patrycja Fiuk, on the other hand, discusses literary evidence prov- ing women’s participation in adaptation Masonic lodges, also bringing the Mason sym- bolism and initiation ritual in this community closer. Dawid Kliś situates his considera- tions connected with health protection widely-propagated in the 18th century, discussing medical advice devoted for writers and academics, as well as showing references to vari- ous complaints mentioned in writer’s letters at that time. Małgorzata Piecuch and Iwona Rak, in their work, on the other hand, pay attention to the reasons and forms of theft in the 18th century book collections, especially in a public Załuski brothers library, as well as measures already taken to effectively protect library resources.
In the cultural circle one can find the four remaining articles. Magdalena Partyka brings the features of the Enlightenment path closer, concentrating on a strongly marked emotional report from the European journey by August Moszyński, as well as a didac- tic potential of this Skurce, being a peculiar guide on the European history of art and culture. Intriguing fragments of works by Jan Bohomolec, called “ a vanquisher of vam- pires and superstitions” are presented by Kamila Adaszewska combining opinions of an Enlightenment author on various Satan’s incarnations and actions with an ever-last- ing vampire myth. Two articles closing the volume bring the phenomenon of the 18th century popularity in the mass culture. Marek Golonka presents creations of the Great French Revolution in the modern music theatre on selected examples. Weronika Migdał, on the other hand, discusses the 18th century reality used in several popular images of the world movie.
Le XVIII
esiècle (non seulement) à l’école Littérature – histoire – culture – art
Résumé
La publication collective se compose de deux parties principales. Le livre s’ouvre par des dissertations des chercheurs connus et des éditeurs de la littérature des Lu- mières. Ces études ont émergé des conférences publiques des chercheurs invités, qui ont eu lieu en 2012 pour les étudiants de l’Université à Cracovie, à l’invitation des membres et le tuteur du cercle académique des Lumières. Józef Tomasz Pokrzywniak complète une caractéristique générale du conte polonais satirique par une exposition détaillée sur les relations entre les textes des auteurs polonais, avant tout ceux des Lumières, et les sources antiques de ce genre, en se concentrant avant tout sur des formes visibles et in- directes des références à cette tradition. Le résultat de ces recherches est une argumen- tation convaincante qui mène à la concussion sur un patronat purement « honorifique » des satiristes antiques sur les littéraires des Lumières, travaillant le même genre. Tomasz Chachulski concentre son attention sur l’oeuvre de Franciszek Karpiński, en situant le savoir-faire de l’écrivain sentimental, les traits caractéristiques de sa langue poétique et ses gouts thématiques et génologiques entre la tradition de l’ancienne Pologne et la mo- dernité des Lumières. Roman Dąbrowski explique de manière convaincante les causes pour lesquelles dans la littérature européenne du temps des Lumières une grande épo- pée n’était pas écrite malgré la position supérieure de ce genre dans les opinions et les indications normatives des théoriciens de la littérature au XVIIIe et XIXe siècle, ainsi que de nombreuses tentatives entreprises par des écrivains de ce temps pour réaliser le rêve de l’épopée. Le texte de Roman Doktór, qui clôt la première partie du tome, présente une proposition intéressante à considérer Ignacy Krasicki comme « pre-Gombrowicz ».
Les manifestations de distance, présentes dans les écrits de deux auteurs, envers des conventions et normes sociales, ainsi que leurs propres personnes, qui se manifestent dans les énoncés marqués par l’ironie et autoironie, constituent la base de cette analogie bien dressée.
La deuxième partie de la publication se compose des travaux préparés par les par- ticipants du Colloque des Cercles Académiques d’Étudiants, organisé par le cercle aca- démique des Lumières de l’Université de Silésie en 2012. Les études, qui sont des débuts scientifiques, ont résulté des exposés et des discussions pendant le colloque. Elles com- prennent des propositions concrètes d’élargir le savoir des élèves sur la littérature du
Résumé
238
XVIIIe siècle et rapprochent des faces différentes du siècle des Lumières, créées dans des médias contemporains – au théâtre , au cinéma dans la publicité et les bibliothèques.
Les jeunes auteurs ont consacré beaucoup d’attention aux différents aspects de la réalité des Lumières, figés dans des textes littéraires, utilisés comme matière artistique dans la cinématographie et théâtre contemporains, et documentés dans le circuit du livre. Małgorzata Marcinkowska s’occupe des réflexions des poètes des Lumières sur l’écoulement du temps, ainsi que de la description et des fonctions des pensées sur la disparition, tandis que Szymon Piotr Dąbrowski concentre son attention sur les ma- nifestations et les rôles des références islamiques dans l’oeuvre d’Adam Naruszewicz.
Berenika Palus présente des détails intrigants de la biographie de l’excentrique Maria Teresa Tyszkiewicz et des portraits littéraires de l’aristocrate. Przemysław Kuliński pro- cède des réflexions sur l’oeuvre et la réception de Rétif de la Bretonne des remarques sur une présence faible du libertinage dans les programmes des écoles secondaires, pendant qu’Anna Krosny décrit des expressions et des formes de l’ascension sociale des prosti- tuées en Pologne du XVIIIe siècle. Joanna Mazur et Kamila Rogowicz présentent dans leur étude commune des images poétiques des seins de la femme dans la littérature de l’époque, en association avec des tendances de mode, exposant cette partie du corps dans des tenues féminines. Patrycja Fiuk décrit des témoignages féminins de la participation des femmes dans les loges de la franc-maçonnerie, en expliquant également le symbo- lique maçonnique et le rite initiatique de cette sociabilité. Dawid Kliś situe ses réflexions dans le cercle des problèmes concernant les soins de santé, propagés au XVIIIe siècle, et cite des conseils de santé, adressés aux littéraires et aux savants, tout en commen- tant des références aux malaises différents, mentionnés dans des lettres des écrivains de l’époque. Małgorzata Piecuch et Iwona Rak dans leur étude commune se concentrent sur les causes et les formes du vol dans les bibliothèques au XVIIIe siècle, surtout dans la bibliothèque publique des frères Załuski, ainsi que sur les démarches entreprises pour protéger efficacement les ressources.
Les quatre dissertations suivantes se situent dans le cercle des questions cultu- relles. Magdalena Partyka explique les traits de la littérature de la route en se concen- trant sur la relation, très émotionnelle, du voyage européen d’August Moszyński, ainsi que sur le potentiel didactique de ce récit, un guide spécifique de l’histoire de l’art et de la culture européens. Kamila Adaszewska présente des motifs intéressants de l’oeuvre de Jan Bohomolec, appelé « le dompteur des fantômes et des superstitions » ; l’auteur unit les opinions de l’écrivain sur des incarnations et des actions différentes du Satan avec le mythe éternel du vampire. Les deux textes derniers expliquent le phénomène de la popularité du XVIIIe siècle dans la culture de masse. Marek Golonka présente, à des exemples choisis, les créations de la Révolution française dans le théâtre musical contem- porain. Weronika Migdał décrit la réalité du XVIIIe siècle dans quelques films fameux du cinéma mondial.
Redaktor Barbara Jagoda Projektant okładki
Paulina Dubiel Redaktor techniczny
Barbara Arenhövel Korektor Aleksandra Gaździcka
Łamanie Grażyna Szewczyk
Copyright © 2013 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 0208-6336
ISBN 978-83-226-2202-5 (wersja drukowana) ISBN 978-83-8012-081-5 (wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 15,0. Ark. wyd. 18,0. Papier Alto 80 g/m2, vol. 1.5 Cena 32 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: PPHU TOTEM s.c.
M. Rejnowski, J. Zamiara ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław
