Henryk Bogacki
"Die Offenbarung : von der
Reformation bis zur Gegenwart",
Hans Waldenfels, Leo Scheffczyk,
Freiburg-Basel-Wien 1977 : [recenzja]
Collectanea Theologica 49/2, 175-176
Collectanea Theologica 49(1979) fase. II
R E C E N Z J E
HANS WALDENFELS (współpracownik: Leo S c h e f f c z y k ) , Die O ffen ba
rung: Von d er R eform ation bis zu r G egen w art, Freiburg-B asel-W ien 1977,
Verlag Herder, s. 208 (Handbuch der Dogm engeschichte, w yd. M. S c h m a u s , A. G r i l l m e i e r SJ, L. S c h e f f c z y k, t. I, f. 1 b.).
W sześć lat po w ydaniu pierwszego zeszytu obejm ującego dzieje koncepcji objaw ienia poczynając od Pism a św. aż po koniec okresu scholastyczn egol, ukazał się zeszyt następny jako ciąg dalszy: od czasów Reformacji aż do chw ili obecnej. Oba. zeszyty stanowią najpełniejsze om ówienie etapów kształ towania się pojęcia objawienia od Pism a św. po uchwały Soboru W atykań skiego II.
O m ówienie to jest oczyw iście syntetyczne, nie wnika w szczegóły, ale na tem at objaw ienia podaje przede w szystkim koncepcje teologiczne znam ien ne i charakterystyczne dla poszczególnych epok historii teologii. W okresie kontrreform acji następowało zacieśnianie ujm owania objawienia, gdy coraz m niej zwracano uwagi na objaw ienie jako akt, natom iast akcentowano głów nie jego w ynik, a m ianowicie Pism o św. i Tradycję. Dopiero konfrontacja z ideam i Oświecenia zm usiła teologów katolickich do zajęcia się stroną histo ryczną objaw ienia (przede w szystkim szkoła tybińska). Sobór W atykański I usiłow ał znaleźć w yjście pośrednie unikając skrajności tak racjonalizmu, jak tradycjonalizm u, ale nie przyniosło to spodziewanych efektów , gdyż wkrótc« po tym soborze w ystąpiły z całą ostrością pytania o w łaściw e uzasadnienie i należyte pojm ow anie objawienia. Pytania te staw iał w pierwszym rzędzie modernizm, lecz potępienie zajętych przez niego pozycji nie stłum iło proble mów, które nadal nurtowały teologię, a silniej doszły do głosu po drugiej w ojnie św iatow ej w e francuskiej „nowej teologii”. Chociaż „nowa teologia” spotkała się także z potępieniem , jednakże sytuacja była już inna niż w dobie modernizmu. Przywódcy modernizmu znaleźli się ostatecznie poza Kościołem, podczas gdy główni przedstaw iciele „nowej teologii” m im o sankcji nie tylko w nim pozostali, ale otrzymali satysfakcję w uchwałach Soboru W atykań skiego II, który uznał słuszne punkty w ich koncepcjach. Konstytucja Dei
V erbu m zamknęła pew ien etap w kształtowaniu koncepcji objawienia, nie
stanow i ona jednak zakończenia poszukiwań.
Książka pozwala stwierdzić, że burzliw e dyskusje na tem at sposobu pojm owania objawienia, jakie toczyły się w ostatnim stuleciu, nie znajdo w ały w łaściw ie echa w podręcznikach teologicznych. Owa teologia „podręcz nikow a” była dość odporna na now e idee, a powtarzała dawne, uproszczone schem aty, wśród których dominowało ujęcie objawienia jako locutio Dei
a ttestan s. Tym czasem w łaśn ie podręczniki kształtują poglądy duchowieństwa
i decydująco w pływają na kierunek praktycznego przepowiadania Słowa Bo żego. O becnie rodzi się pytanie, w jakim stopniu idee ostatniego soboru — w tym wypadku na odcinku koncepcji objawienia — zostały przyswojone przez
1 M ichael S e y b o 1 d przy w spółpracy: P-R . C r e n , U. H o r s t , A. S a n d , P. S t o c k m e i e r , Offenbarung: Von der S ch rift bis zu m Ausgang der
S cholastik, Freiburg-B asel-W ien 1971, Verlag Herder, s. 152. Por. om ówienie
teologię system atyczną, która decyduje o treści nauczania w seminariach duchownych. Odpowiedź trudno znaleźć, bo chociaż upłynęło w iele lat od zakończenia soboru, daje się zauważyć dużą powściągliwość w w ydaw aniu podręczników, niezbędnych do należytego sprostania potrzebom dydaktycz nym.
ks. H enryk Bogacki SJ, W arszawa
R E C E N Z J E
Louis BOUYER, Die K irch e, tom I: Ihre S elbstdeu tun g in der G eschichte, tom II: Theologie der K irch e, Einsiedeln 1977, Johannes Verlag, s.
205+428-Od zakończenia Soboru W atykańskiego II zaznacza się potrzeba całościo w ego ujęcia eklezjologii w oparciu o jego uchwały i w yniki badań teologicz nych. Zadanie wcale nie jest łatw e, o czym świadczą nieliczne próby podej m owane w ostatnim piętnastoleciu. Teologia „podręcznikowa” zajm owała się przed soborem tylko niektórym i zagadnieniam i eklezjologicznymi, przeważnie pod kątem potrzeb teologii fundam entalnej. Po soborze wystąpiła konieczność zintegrowania dotychczasowej „hierarchiologii” w ramach pełnej teologii Kościoła, z proporcjonalnym uwzględnienie w szystkich w ątków eklezjologicz nych. Żadna z dotychczasowych prób nie odpowiedziała w sposób pełny oczekiwaniom. Nie spełnia ich również dzieło L. B o u y e r a 2, choć było to zam ierzeniem autora, o czym świadczą jego własne słowa i wybrany tytuł, w ydaw ca zaś niem ieckiego tłum aczenia, H. U. v o n B a l t h a s a r określa dzieło jako eine k ra ftvo lle S yn th ese der Ekklesiologie.
Trzeba przyznać, że dzieło L. B o u y e r a jest imponujące. Pierw sza część zmierza do przedstawienia świadom ości Kościoła o sobie samym, swoistego „sam ouświadam iania” na przestrzeni dziejów. N ie jest to historia eklezjologii typu reprezentowanego przez H andbuch der D ogm engeschichte (tom III, zeszyty 3 a-d), ale raczej szkice dość ogólne, które jednak dają pew ien po gląd na przemiany w przeżywaniu przez chrześcijan (nie tylko katolików, ale również prawosław nych i protestantów) tajemnicy Kościoła. Szkice roz poczynają się od refleksji Ojców nad Kościołem, a kończą już na eklezjologii N e w m a n a (znacznie bardziej zbliżył się autor do teraźniejszości w relacjo nowaniu prawosławnej m yśli eklezjologicznej).
Tom drugi zajmuje się bezpośrednio teologią Kościoła ujętą w edług w ąt ków biblijnych: Lud Boży, Pełnia Chrystusa, Ciało Chrystusa, Oblubienica Chrystusa, Kościół-M atka. W środek tych tem atów w plecione są zagadnienia zarówno charakterystyczne dla dotychczasowej eklezjologii (papiestwo, bisku pi, prezbiterzy, diakoni, sobory...), jak stosunkowo „św ieże” (laikat, ecclesio-
lae, Kościół i świat...).
Chyba żadna z nielicznych syntez eklezjologii w ydanych po ostatnim soborze, nie osiągnęła takiej pełni m ateriału ujętego w sposób twórczy, a jednocześnie w duchu ciągłości tradycji eklezjologicznej. Jednakże czytelnik odczuwa pew ien niedosyt i trudność w e w łaściw ym odczytaniu m yśli autora. W m nogości w ątków n ie jest łatw o śledzić rozumowania L. B o u y e r a , szata zaś graficzna dzieła również nie pomaga w tej pracy. Czytelnik odnosi wrażenie, jakby poszczególne tem aty zostały pierwotnie opracowane w for m ie odrębnych całości, a dopiero potem połączone w syntezę.
ks. H enryk Bogacki SJ, W arszaw a
2 Tytuł oryginału francuskiego: L*Eglise de Dieu, Ccrrps du C h rist e t
T em p ie de VEsprit, Paris 1970, Editions du Cerf. Por. tłum aczenie polskie: Kościół B oży. M istyczne Ciało C h rystusa i św iątyn ia Ducha B ożego, tłum.
Włodzimierz K r z y ż a n i a k , Warszawa 1977, Instytut W ydawniczy PAX. Tłum aczenie niem ieckie realizuje życzenie autora, by dzieło wydać w dwóch tomach oraz pominąć rozdział na tem at nauki Soboru W atykańskiego II o K o ściele, rozpoczynający część drugą.
