Sakramentalne podstawy pozycji prawnej wiernych w Kościele

Remigiusz Sobański

Sakramentalne podstawy pozycji prawnej wiernych w Kościele

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 13/1-2, 143-158

1970

Praw o kanoniczne 13 (1970) Nr 1—2

KS. REMIGIUSZ SQBAÎJSKI

SAKRAMENTALNE PODSTAWY POZYCJI PRAWNEJ WIERNYCH W KOŚCIELE

Treść: I. Czynniki określające pozycję w iernych w Kościele. — II. Ekle­

zjalny aspekt sakram entów . — III. Kanoniczne im plikacje ekle­

zjalnej stru k tu ry sakram entów . — IV. Sugestie odnośnie do poszczgólnych sakram entów.

I. Czynniki określające pozycję wiernych w Kościele

K. P r. K. stw ierdza w k. 87, iż przez chrzest n abyw a się osobo­

wość kościelną: człowiek staje się przez chrzest osobą w Kościele ze w szystkim i praw am i i obowiązkam i, chyba że gdy chodzi o p ra ­ w a stoi na przeszkodzie b ra k jedności z Kościołem lub została przezeń nałożona cenzura. K anon ten w yciąga w nioski z ek lezjal­

nej fu n k cji chrztu podkreślonej już przez św. P aw ła 1 i relacjono­

w anej przez au to ra Dziejów A postolskich 2.

W Nowym Testam encie chrzest jest obrzędem inicjacji, dającym przynależność do w spólnoty 3 i to w spólnoty zo rg an izo w an ej4, k tó ra dzięki tem u sakram entow i rośnie i rozw ija s i ę 5. Ta rola chrztu jako czynnika w łączającego w zorganizow aną w spólnotę kościel­

1 Gal 3, 27; 1 Kor 12, 13.

2 2, 41 i 2, 47; 10, 47 ns.

s H e g g e l b a c h e r O., Die christliche Taufe als Rechtsakt nach dem Zeugnis der frühen C hristenheit, Freiburg 1953, 81.

4 W i k e n h a u s e r A., Die Kirche als der M ystische Leib Christi nach dem Apostel Paulus, M ünster 2 1940, 73 ns.

s C u l l m a n n O., Die Tauflehre des Neues Testam entes, Zürich 1948, 27.

144 Ks. Remigiusz Sobański [2]

ną podkreślana jest w czasach p o apostolsk ich 6 i dopiero od X II w. chrzest z w ydarzenia w życiu całej w spólnóty staje się ak tem p raw n y m i in d y w id u a ln y m 7, niem niej jed n ak jego rola jako czynnika konstytuującego przynależność do Kościoła nigdy nie ulegała najm niejszej w ątpliw ości 8.

C hrzest więc daje podstaw ow ą , pozycję, czyni człowieka pod­

m iotem p ra w i obowiązków w sferze w łaściw ej dla działania kościelnego, zarów no zew nętrznej jak i w ew nętrznej. Miejsce w Kościele zdobyw a się przez uzyskanie osobowości nad przy ro ­

dzonej, osobowość n a tu ra ln a jest niew ystarczająca.

Trzeba jed n ak zwrócić uw agę na kolejne kanony K. P r. K. W y­

liczają one czynniki w pływ ające na zróżnicow anie pozycji praw nej osób w Kościele. Są to: w iek (k. 88), m iejsce pochodzenia (k. 90), zam ieszkanie (k. 91—95), pokrew ieństw o (k. 96), powinowactwo

(k. 97) i obrządek (k. 98).

P odpada tu pew ien przeskok: w k. 87 jest m ow a o chrzcie, a więc czynniku nadprzyrodzonym , sakram encie inicjacji, d ają­

cym podstaw ow ą osobowość, następne zaś kanony K. P r. K. nie tra k tu ją o czynnikach pogłębiających tę nadprzyrodzoną osobo­

wość, lecz o czynnikach n aturalnych.

W K. P r. K. oprócz k. 87 mówiącego o znaczeniu chrztu dla pozycji praw n ej w Kościele, znajdujem y jeszcze w pływ n a po­

zycję p ra w n ą sakram entów święceń i m ałżeństw a. Wg k. 107 istn ieje w K ościele stan duchow ny i laicki oraz w yodrębniony zakonny, p rzy czym czynnikiem różnicującym , decydującym o przy ­ należności do stan u duchow nego jest przyjęcie to n su ry (k. 108 § 1), zaś stan zakonny opiera się głów nie o profesję zakonną (k. 487).

K. P r. K. nie m ówi w prost o stanie m ałżeńskim ani nie tra k tu je o m ałżeństw ie w kontekście czynników w pływ ających n a pozycję p raw n ą w Kościele, ale wyliczając w k. 1110—1117, a także

6 Por. np. I g n a c y A n t . do Sm yrneńczyków 8, 2 — Pism a Ojców Kościoła, I Poznań 1924, 240; J u s t y n , Apologia I, 65 — Florilegium Patristicum 2, 67; O r i g i n e s , Comment, in Ep. ad Rom. VIII, 5—PG 14, 1166C; T e r t u l i a n , De baptismo, с. 20 — CSEL 20, 218; C y p r i a n , Ep. 73, 11 — CSEL 3, 808; O p t a t u s , Lib. VII, 2 — CSEL 26, 170;

A u g u s t y n , De peccatorum meritis■ I, 3 — CSEL 60, 19; H i e r o n i m , Comment, ad Eph. I, 1 — PL 26, 493; P a c j a n, Sermo de baptismo — PL 13, 1090; H i l a r i u s P i e t . , Comm, in Matth. 15, 8 — PL 9, 1006;

R u p e r t , De Victoria verbi Dei 12, 11 — PL 169, 1472 A; H u g o od ś w. W i k t o r a , De sacramentis I, 1 — PL 176, 349A.

7 D i e b o l d E., L ’effacement- des perspectives communautaires dans la législation baptismale, La Maison-Dieu 32 (1952) 118—124.

8 Por. m. in. С о n c. F l o r . D ekretum pro Arm eniis — DS 1314;

C o n c . T r i d sess. 7 de sacr. baptism i, c. 13.

[3] Sakramentalne podstawy 145 w k. 1118—1119 oraz 1128— 1132 sk u tk i sak ram en tu m ałżeństw a tym sam ym rów noznacznie w yróżnia m ałżonków w Kościele i o kre­

śla ich pozycję praw ną.

II. Eklezjalny aspekt sakram entów

Nie m ożna negować w pływ u czynników n atu ra ln y ch na pozycję praw n ą w Kościele — Kościół bow iem jest społecznością i zacho­

w uje w szystkie n atu ra ln e elem enty społeczności. Takie czynniki jak w iek, zamieszkanie, m iejsce pochodzenia, pokrew ieństw o czy pow inow actw o nie mogą pozostać bez znaczenia dla życia spo­

łeczności.

Kościół jed n ak jest społecznością specyficzną, bo nadprzyrodzo­

ną 9. Społeczność ta aktu alizu je się przez s a k ra m e n ty 10. Celem sakram entó w jest budow anie M istycznego C ia ła n . K o nstytucja L u m en g e n tiu m 12 jak i k o nstytu cja Sacrosanctum c o n c iliu m 13 zw racają uw agę na eklezjalne znaczenie w szystkich sak ram en ­ tów — zgodnie z nau k ą współczesnej te o lo g ii14. S ta ra praw da, że sak ram en ty b u d u ją K o śció ł15, stała przez w ieki w cieniu nauki o sakram entach jako źródłach łaski. Współczesna teologia dostrze­

ga, że „w szystkie sak ram en ty z istoty sw ojej są sak ram entam i w Kościele i w nim tylko osiągają pełną skuteczność” 16. Pom iędzy Kościołem i sak ram en tam i istnieje organiczna więź, sak ram en ty bow iem są aktam i zbawczym i C hrystusa, dokonyw anym i w po­

staci w idzialnego a k tu w Kościele i przez K o śció ł17. Dlatego przez

9 Dokumenty Soboru W atykańskiego II podkreślają rzeczywistość społeczną Kościoła akcentując przy tym bardzo mocno jego nadprzy- rodzoność. Spośród w ielu opracowań tego tem atu por. Ż u r o w s k i M., S truktura organizmu Kościoła. W: Kościół w świetle soboru. P raca zbiorowa, redagowali Bogacki H. — Moysa St., Poznań 1968, 145—188.

10 К o n s t. Lum en gentium , n. 11.

11 К o n s t. Sacrosanctum concilium, η. 57.

12 Tamże.

13 Tamże.

14 R a h n e r K., V o r g r i m l e r H., Kleines K onzilskom pendium , F re ib u rg 2 1966, 108.

15 „Sacram enta faciunt Ecclesiam” — P s . H a i m o n — PL 116, 248.

16 „Wszystkie sakram enty z istoty swej są sakram entam i w Kościele i w nim tylko osiągają swą pełną skuteczność, albowiem jedynie w Nim, jako w społeczności Ducha św. ma się norm alnie udział w darach tegoż Ducha” — L u b а с H., Katolicyzm . Społeczne aspekty dogmatu, K ra­

ków 1961, 69 ns.

17 P r z у b у 1 s к i B., Teologia sakram entów, Ateneum Kapł. 67 (1964) 262.

10 — P ra w o K anoniczne N r 1-2/70

146 Ks. Remigiusz Sobański [4]

każdy sak ram en t „chrześcijanin naw iązuje życiowy i życiodajny k o n tak t z Kościołem jako ziem ską tajem nicą uwielbionego C hry­

stu sa” 18. K ażdy sak ram en t w nosi nową, specyficzną relację do Kościoła 19. S ak ram enty pojm ujem y więc jako obrzędy, przez które Kościół w łącza „człowieka we w spólnotę życia Kościoła względnie tę łączność pogłębia i u trw a la , nadając jej przy niek tó ry ch sak ra­

m entach nowe właściwości” 20.

P odkreślić trzeb a eklezjalną stru k tu rę w szystkich sakram entów . K ażdy z nich daje specyficzną relację do Kościoła 21, w specyficzny sposób włącza w Kościół i ustaw ia w nim 22. S ak ram en ty konsty­

tu u ją poszczególne stan y w Kościele i ok reślają m iejsce w iernego w ram ach społeczności23.

III. Kanoniczne im plikacje eklezjalnej struktury sakram entów

Jeśli sak ram en ty k o n sty tu u ją Kościół, to nasuw a się wniosek, że ich s tru k tu ra eklezjalna w inna się w yrazić w s tru k tu ra c h p ra w ­ nych Kościoła, w inna znaleźć odbicie w praw ie kościelnym. Za­

rów no teologia jak i praw o kanoniczne zajm ują się ty m sam ym Kościołem, kanonista posługuje się tym sam ym pojęciem Kościoła jak i dogm atyk. Zadaniem kanonisty jest porządkow anie rzeczy­

wistości zbadanej i przedstaw ionej przez teo lo g ó w 24.

. W ydaje się więc, że praw o kościelne w inno uw zględnić nie tylko eklezjalną rolę chrztu, o której w k. 87, ale także eklezjalne zna­

18 Tamże.

19 „Dass so aus jeder sakram entalen H andlung eine neue und dem jeweiligen Sakram ent eigene Beziehung zur Kirche entsteht, ist nicht verw underlich, wenn das U rsakram ent Kirche in den einzelnen sakra­

m entalen Handlungen nach dem Menschen greift und ihn zunächst einmal in einen neuen K ontakt m it der K irche bringt”. — S e m m e l - r о t h O., Das priesterliche G ottesvolk und seine am tlichen Führer, Concilium 4 (1968) 44.

20 P r z y b y l s k i В., tamże.

и S e m m e l r o t h О., tamże; R a h n e r K., Kirche und Sakra­

m ente, Freiburg 1961, 10.

22 Sc h e n к W., Liturgia sakram entów świętych. Cz. I: Initiatio Christiana. Chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, Lublin 1962, 8.

23 „Der Vollzung der Sakram ente konstituiert und betätigt die ein­

zelnen Stände in der Kirche und innerhalb dieser den Einzelnen mit seiner V erantw ortung fü r das Ganze”. — G r u b e r W., Der Einzelne und die G em einschaft im Lichte der K onstitution über die Kirche, W ahrheit und Verkündigung, Paderborn 1967, II, 1551.

24 H u i z i n g P., Reforma prawa kanonicznego, Concilium. Między­

narodowy Przegląd Teologiczny. Wybór artykułów , Poznań 1968, 646.

[5] Sakramentalne podstawy 147 czenie innych sakram entów . P rzepisy p ra w a nie mogą ograniczać się do zabezpieczenia należytego szafarstw a sakram entów , lecz w inne u jąć znaczenie sakram entó w dla budow y Kościoła. P o p ro ­ stu — ta k i nasuw a się w niosek — praw o pow inno ująć skutki, jak ie z przyjęcia poszczególnych sakram entów w y n ik ają dla spo­

łeczności i dla poszczególnych osób przyjm ujących sakram en ty święte. P raw o w skazyw ałoby w tedy n a specyficzne miejsce, jakie człowiek n abyw a w K ościele p rzystępując do poszczególnych sa­

kram entów , ty m sam ym w ykazyw ałoby, w jak i sposób Kościół ak tu alizu je się i b u d u je przez sak ram en ty 25.

W ydaje się ponadto, że w pływ ow i poszczególnych sakram en tów na pozycję p raw n ą w Kościele należy przyznać pierw szeństw o przed w pływ em czynników n atu ra ln y ch uw zględnionych w k. 88—·

98. W ynika to ze specyfiki Kościoła jako społeczności n ad p rzy ro ­ dzonej. P o stu la t ten staje się szczególnie w yrazisty w św ietle dyskusji, jak a się w yłoniła wokół k. 87, ko n k retn ie wokół prob le­

m u przynależności do Kościoła. Do dyskusji te j w niosła now e ele­

m enty encyklika M ystici C o rp o ris26, a zwłaszcza dokum enty So­

b oru W atykańskiego II, przede w szystkim k o nstytucja L u m en g en ­ tiu m i d ek ret U nitatis redintegratio. Istotnym elem entem , ja k i do tego zagadnienia wnoszą powyższe dokum enty, jest przyjęcie w ielow arstw ow ej przynależności do K o ścio ła27. Przynależność ta opiera się nie tylko o chrzest, ale także o in ne sakram enty. W yła­

nia się tu persp ek ty w a dla rozw iązania nierozw ikłanego — mimo licznych orzeczeń U rzędu N auczycielskiego Kościoła 28 — dotych­

25 „La dimension personelle du fidèle n’est pas envisagée p a r le DPE (droit public ecclesiastique) et à peine insine-t-il une au tre explication de la tram e sociale de l’Eglise que l ’existence d’un pouvoir dans la hierarchie, en face duquel les fidèles nous paraissent unis p ar la qualité commune de sujets. Aucun au teu r de DPE ne cesse de rappler que l’Eglise est une com m unauté unie p a r la foi et les sacrem ents, mais il ne nous expique jam ais comment la foi ou les sacrem ents donnent naissance à des lieus sociaux” — L o m b a r d i a P., Le droit public ecclesiastique selon Vatican II, Apollinaris 40 (1967) (Miscellannea in honorem Dini Staffa et Pericle Felici) 70.

26 AAS 35 (1943) 193.

27 Możliwość rozróżnienia między pełną i częściową przynależnością zarysowała się już w świetle encykliki Mystici Corporis, która posługuje się pojęciem praw dziw ej przynależności: „In Ecclesiae autem membris ii soli annum erandi sunt, qui regenerationis lavacrum receperunt veram - que fidem profitentur, neque a Corporis compage semetipsos misere separarunt, vel ob gravissim a admissa a legitim a auctoritate seiuncti su n t” — AAS 35 (1943) 202.

28 Por. H o l b ö e k F., M ysterium Kirche in dogmatischer Sicht.

W: M ysterium K irche in der Sicht der theologischen Disziplinen, hrsg.

Holböek F. — S artory Th., Salzburg lj)62, I, 218.

148 Ks. Remigiusz Sobański [6]

czas przez teologów an i kanonistów problem u przynależności do Kościoła 29. W yciągnięcie przez praw o wniosków o przynależności zainicjow anej przez chrzest i pogłębianej przez dalsze sakram enty pozwoli rzucić św iatło na problem atykę osobowości kościelnej i trak to w ać o przynależności do Kościoła bez uciekania się do tak ich np. teorii, że można być w Kościele podm iotem p ra w i obo­

w iązków , a nie być członkiem Kościoła 30.

IV. Sugestie odnośnie do poszczególnych sakram entów

P rzyznać trzeba, że w yciągnięcie w niosków praw nych z eklezjal­

nej stru k tu ry sak ram en tów jest odnośnie do niektórych sak ra­

m entów niełatw e i w ym aga chyba jeszcze dalszych b ad ań teolo­

gów. Poniższe uw agi m ają jedynie w ysunąć niek tóre sugestie, nie w yczerpują jed nak p roblem atyki eklezjalno-praw nej w yłaniającej się przy poszczególnych sakram entach.

Jako głów ne oparcie służy opis sakram entalnej s tru k tu ry Koś­

cioła przedstaw iony przez k onstytucję L u m en gen tiu m 31.

P u n k tem w yjściow ym m usi być sak ram en t chrztu z jego sk u t­

kam i praw nym i ujętym i w k. 87. Są to podstaw ow e p raw a chrze­

ścijanina, tw orzą one podstaw ę pod dalsze u p raw n ien ia 32. W ym aga zaakcentow ania, że p ra w a zyskane przez chrzest to p raw a pod­

stawowe, „początkow e”. Wszak chrzest jest pierw szym sak ra­

m entem inicjacji chrześcijańskiej — inicjacja to dopiero począ­

29 Zagadnienie to ma ogromną literaturę dogmatyczną i kanoniczną, szczególnie obfitą po encyklice Mystici Corporis (por.: P y l a k B., Przynależność niekatolików do Kościoła w świetle enc. M ystici Corporis i w interpretacji teologów współczesnych, Roczn. Teol. Kan. 3 (2956) z. 2, 486—503) i zwłaszcza po konst. Lum en gentium oraz dekrecie Unitatis redintegratio.

30 Por. np. G o m m e n g i n g e r A., B edeutet die E xkom m unikation Verlust der Kirchengliedschaft?, Zeitschrift f. kath. Theologie, 73 (1951) 17—25; R a h n e r K., Die Gliedschoft in der Kirche nach der Lehre Pius’X II M ystici Corporis Christi. W: Schriften zur Theologie, II Ein- siedeln 1955, 15—20.

31 N. 11.

32 „Seit apostolischer Zeit ist eine dem G etauften im kirchlichen Bereich verliehene allgemeine Rechtsfähigkeit nachw eisbar; dazu w ur­

den ihm gewisse Einzelbefähigungen aktiver und passiver A rt von der kirchlichen O rdnung zuerkannt, sei es im Augenblick des Gliedwerdens, sei es m it Erreichung einer bestim m ten Altersgrenze oder auf G rund rechtserheblichen H andelns” — H e g g e l b a c h e r O., dz. cyt. 183.

U)

sty tu cji L u m en g entium , że kto p rzy jął chrzest został w łączony do Kościoła, dostał się w eń ja k przez b ram ę 35. Z tego fa k tu w y­

n ik a ją dalsze o b o w iąz k i36, przede w szystkim obowiązek pogłę­

b ian ia w spólnoty. W m iarę w ypełniania obowiązków pogłębiają się u p raw n ien ia członków K o śc io ła 37.

Z ew nętrznym , społecznym w yrazem w ypełniania obowiązków jest przyjęcie dalszych sakram entów św iętych. Kto je p rzy jm u ­ je, dowodzi, że spełnia podstaw ow e obowiązki w Kościele i tym sam ym zyskuje w Kościele dalsze upraw nienia. P rzy jm u jąc sa­

kra m e n ty w iern y w Kościele aktyw izuje sw oją osobowość koś­

cielną i pogłębia przynależność do Kościoła.

„Przez sak ram en t bierzm ow ania jeszcze ściślej wiążą się z Kościołem, o trzym ują szczególną moc Ducha św. i w te n sposób jeszcze m ocniej zobow iązani są jako praw dziw i św iad­

kow ie C hrystusow i, do szerzenia w iary słowem i uczynkiem oraz do b ronienia je j”.

33 Initiare ·— ad sacra praeparare atque admittere... F o r c e l l i n i — C o r r a d i n i , Totius latinitatis lexicon, P adua 1940, II, 846.

34 „Inicjacja chrześcijańska, zwłaszcza u Ojców Kościoła IV w., ozna­

czała przede wszystkim wprowadzenie w historię zbawienia... Na drugim miejscu inicjacja jest w prowadzeniem we wspólnotę zbawczą.. We wszystkich katechezach patrystycznych zachodzi pouczenie, że inicja­

cja chrześcijańska jest przede wszystkim wprowadzeniem w tajem nicę Kościoła” — Bu 1 a n d a E., W tajem niczenie chrześcijańskie, Ateneum Kapł. 68 (1965) 135 ns.

35 Lum en gentium n. 14.

36 „Vom dem fixierbaren Augenblick der Taufe an d atiert die G lau­

benspflicht, ebenso wie die Pflicht des Bekenntnisses zur Rechtseinheit:

Die in der Ebene der freien personalen Entscheidung liegenden Akte des rechten Glaubensbekenntnisses und der U nterw erfung u n ter die K irchenführung sind bei der Erwach senentaufe als V oraussetzungen fü r die F ruchtbarkeit des Sakram ents betont und bleiben eine zu v er­

w irklichende Aufgabe. Das bezeugen die Verpflichtungen m annigfaltiger A rt, die üb er den engeren Bereich des Sakram entenrechtes w eit hinaus- gehen und in die B reite des praktischen Lebens hineinw irken: der christliche Name, der Bruch m it den fam iliären und sozialen Bindungen.

Die U rgierung dieser Pflichten ist jedoch eher eine kirchenrechtliche M assnahme aus pastoralen G ründen und kein dogmatisches Prinzip” — H e g g e 1 b a с h e г О., dz. cyt. 187.

37 „Iam vero incorporatio baptizati in Ecclesia habetur in tantum , in quantum baptizatus officia fundam entalia Christianorum — professio fidei Ecclesiae, admissio hierarchiae Ecclesiae — impleat. Etenim iu ra baptizatorum habentur ad officia implenda; hinc officiis non impletis iura ab Ecclesia non recognoscuntur” — B e r t r a m s W., De constitu­

tione Ecclesiae sim ul charimatica et institutionali, Periodica 57 (1968) 300.

150 Ks. Remigiusz Sobański [8].

S akram ent bierzm ow ania daje więc pełniejszą więź z Kościo­

łem. Tw ierdzenie to odpow iada tra d y c ji teologicznej, wg k tórej sak ram en t ten jest konieczny dla pełnego w tajem niczenia i p eł­

nego w łączenia w K o śció ł38. Wg teologii scholastycznej sa k ra ­ m ent bierzm ow ania ko n sty tu u je now y stan w Kościele, stan wo­

jow ników 39. Z fa k tu w ejścia do stan u w ojow ników w yn ik ały now e obowiązki 40.

Jeśli naw iążem y do trad y c ji teologicznej o konstytuow aniu przez sak ram en t bierzm ow ania nowego stan u w Kościele i rów no­

cześnie zrezygnujem y z porów nań m ilitarnych , dojdziem y do stw ierdzenia, k tó re w yraża współczesną świadomość Kościoła o sa­

kram encie bierzm ow ania: przeznaczenie do fu n k c ji właściw ej K ościołow i41, „z urzędu” w ynikający obowiązek w ykonyw ania posłannictw a apostolskiego w szerokim tego słowa z n a cze n iu 42, po p ro stu obowiązek w ykonyw ania posłannictw a kościelnego. Ze względu na przeznaczenie do tego posłannictw a bierzm ow anie jest sak ram en taln y m w yrazem budow ania Kościoła i dlatego wg n ie­

których autorów w łaśnie bierzm ow anie najw yraźn iej u jaw nia eklezjalny aspekt sa k ra m e n tó w 43. Obowiązek budow ania K oś­

38 „Omnes fideles per m anus impositionem episcoporum Spiritum Sanctum post baptism um accipere debent, u t pleni christiani invenian­

tu r ” — c. 1, D. 5 de cons. T ekst ten pochodzi rzekomo od papieża U r­

bana II. W prawdzie jego autentyczność je st w ątpliw a i jest on raczej pseudo-izydoriańskim falsyfikatem , niemniej jednak odpowiada tradycji chrześcijańskiej, o czym świadczy zresztą umieszczenie go w zbiorze Gracjana. Por. N e u n h e u s e r B., Taufe und Firmung (Schmaus Geiselmann — G rillm eier, Handbuch der Dogmengeschichte IV, Freiburg 1956, 106.

39 „C harakter Confirm ationis ponit nos in novo statu nim irum inter m ilites Christi ex quo nobis nova im ponuntur officia... (G ratia Confir­

mationis) specie differt a gratia baptism ali secundum alterius effectum quod est ordinare ad victoriosam pugnam contra inimicos fidei et ad audacem fidei professionem. Prim us effectus est interior, secundus externus publicus et gratiae Confirm ationis proprissim us” — K u r z a - w a B., De effectibus sacramentorum relate ad Corpus Christi M ysti­

cum apud S. A lbertum Magnum, F ryburgi Helvet. 1950, 43.

49 „Spiritus Sanctus, qui super aquas baptism i salutifero descendit illapsu, in fonte plenitudinem trib u it ad innocentiam : in confirmatione augm entum p raestat ad gratiam... in baptism o regeneram ur ad vitam , post baptism um confirm am ur ad pugnam, in baptism o abluim ur, post baptism um roboram ur” c. 2, D. 5 de cons. Por. także T h o m a s Aq., Sum m a th. III. q. 72 a. 5; В ο n a v e n t u r a, Breviloquium , p. 6, c. 8.

41 Por. R a h n e r K., Kirche und Sakram ente, 82.

42 Рог. с. 5, D. 5 de cons.

43 B i s e r E., Das Christusgeheimnis der Sakram ente, Heidelberg 1950, 128 ns.

[9] Sakramentalne podstawy 151 cioła jest obowiązkiem n ajbardziej eklezjalnym , jest rów no­

znaczny z najgłębszym dopuszczeniem do życia wspólnoty. W po­

rów naniu ze chrztem m am y przy bierzm ow aniu do czynienia z głębszym zaangażow aniem w życiu w sp ó ln o ty 44.

W ydaje się więc, że w św ietle n au k i teologicznej o bierz­

m ow aniu pozycja bierzm ow anego w Kościele jest in na niż ochrz­

czonego, ale nie bierzm ow anego. Są to w ystarczające podstaw y do praw nego określenia pogłębionej przez bierzm ow anie p rzy n a­

leżności kościelnej i zadań z niej w ynikających.

„Uczestnicząc w O fierze eucharystycznej, w tym źródle i zarazem szczycie całego życia chrześcijańskiego (...) wszyscy b iorą w łaściw y sobie udział w czynności liturgicznej, nie jednostkow o, lecz jed n i tak, drudzy inaczej. P osileni zaś w św iętej kom unii Ciałem C hrystusow ym , w k o n k re tn y spo­

sób p rzed staw iają jedność ludu Bożego, k tó rej stosow nym znakiem i cudow ną przyczyną jest te n N ajśw iętszy S ak ra- k ra m e n t” .

Ju ż św. C y p r i a n ustaw ił Związek w spólnoty eucharystycz­

nej ze w spólnotą kościelną na płaszczyźnie praw n ej 45. C ypriana uznać m ożna za pierw szego teo re ty k a pojęcia com m unio eccle­

siastica 46. E ucharystia jest w g C y p r i a n a czynnikiem sp ra w ­ czym w sp ó ln o ty 47: ci, któ rzy p rzy jm u ją E u chary stię jako po­

k arm tw orzą w spólnotę, oraz odw rotnie: ci, k tórzy tw orzą w spól­

44 „Die V erstärkung des Bandes ist zunächst darin zu sehen, dass die K irche am G atauften einen neuen sakram entalen Ritus vornim m t — und dies zum Erweis dessen, dass sie den G etauften in gesteigertem Masse fü r ihr Gem einschaftsleben beanspruchen, aber auch zugleich tiefer in die H eilsw irklichkeit hineinführen w ill” — G r i l l m e i e r A.

W: Lexikon fü r Theologie und Kirche, Das zweite V atikanische Konzil... I F reiburg 1966, 185.

45 W о d к a J., Das M ysterium der Kirche in kirchengeschichtlicher Sicht. W: M ysterium K irche in der Sicht der theologischen Diszipli­

nen..., II, 383.

46 W o d к a J., tamże.

47 „Albowiem chlebem żywota jest Chrystus, a chleb ten nie w szyst­

kich jest lecz nasz jest. I jak mówimy „Ojcze nasz”, ponieważ jest ojcem rozumiejących i wierzących, tak i chleb „naszym” nazywamy, ponieważ Chrystus jest chlebem tych, którzy ciała jego się dotykamy.

Tego chleba zaś codziennie się domagamy, byśmy — którzy w Chry­

stusie jesteśm y i Eucharystię jego codziennie jako zbawienny pokarm przyjm ujem y — z powodu jakiegoś ciężkiego grzechu — gdy mamy się wstrzym ać od chleba niebieskiego i nie komunikować — nie byli oddzieleni od Ciała C hrystusa”. — O m odlitw ie Pańskiej 18 — Pism a Ojców Kościoła, XIX, Poznań 1937, 237 ns.

152 Ks. Remigiusz Sobański [10]

notę m ają praw o do przyjęcia E ucharystii, C hrystus jest ich chlebem 48.

P rób ę w yprow adzenia skutków praw nych z E ucharystii spo­

ty k am y też u E u z e b i u s z a C e z a r y j s k i e g o , k tó ry w y­

licza u praw nienia przysługujące dopuszczonym do E u c h a ry s tii49.

A naliza patrystycznego pojęcia com m unio prow adzi do wniosku, że w spólnota kościelna jest tw orem sak ram en taln o -p ra w n y m 50.

S ak ram en taln ą podstaw ą tej w spólnoty jest E ucharystia, po­

w szechnie uznaw ana przez Ojców Kościoła jako sak ram en t jed ­ ności 51. Podczas gdy chrzest włącza w Ciało C hrystusa, E ucha­

ry stia cem entuje je i je d n o c z y 52. E uchary stia wieńczy niejako dzieło zapoczątkow ane przez chrzest, w yciąga z niego konkretne, społeczne k o n sek w e n cje53. E ucharystia wg nau k i Ojców urzeczy­

48 „Wir sehen hier das M erkwürdige, dass Eucharistie einerseits Communio schaft, d. h. eine Rechtsbeziehung herstellt, die von der Verbindung m it Christus auf die Beziehung der Christen zueinander übergreift. Diese Rechtsbeziehung verleiht aber anderseits einen neuen Rechtstitel, diesmal von dr K irche her gesehen, auf G rund dessen der Rechtsgläubige w ieder die Eucharistie empfangen darf. Hier liegt meines Erachtens auch der eigentliche Quellpunkt, aus dem kirchliches Recht erfliesst, wo göttliches Recht im kirchlichen Recht w eiterw irkt, wo die eucharistische Gem einschaft zur kirchlichen Gem einschaft jyird und diese den Rahmen abgibt und das Recht verleiht, die eucharistische Gem einschaft m it Christus nunm ehr auf Grund und als Verpflichtung der kirchlichen Gemeinschaft zu pflegen und auszuüben” — W o d ­ k a J., tamże.

48 Hist. eccl. VII, ■— ed. Schwarz II, 648.

50 „Die Communio ist also ein sakram entales und juristisches Ge­

bilde” — W o d k a J., tamże.

51 Np. A u g u s t y n u s , S. Guelferb, 7, 1 — Miscellanea Agostiniana, ed. G. Morin, I. Romae 1930, 463. Por. takze T h o m a s Aq. Sum m a th. III q. 82, a. 2 ad 2.

52 „Aus all dem ergibt sich, dass Augustinus das Geheimnis der Eucharistie m it der Kirche in nicht w eniger innere V erbindung als die Taufe brachte und dass sie wie diese fü r den Aufbau des Leibes C hri­

sti wesentlich ist... (ist) die Eucharistie das Sakram ent des m it dem H aupte verbunden mystischen Leibes selbst; die ganze W esenheit der Kirche, die in der Einheit der Glieder unterreinander, in der Einheit des Leibes m it dem H aupte und in , der durch den gottmenschllichen M ittler hergestellten Einheit des totus Christus m it G ott besteht, kom m t in ihr in sakram ental-dinglicher, aber doch realer Weise zur D arstellung” — Η о f m a η n F., Der K irchenbegriff des hl. Augustinus in seinen Grundlagen und in seiner Entw icklung, M ünchen 1933, 411 ns.

53 „...besteht der valor der Eucharistie darin, dass der Christ noch inniger in die Einheit des Leibes Christi aufgenommen w ird, noch m ehr in die Einheit des Leibes Christi aufgenommen w ird, noch m ehr in den Leib Christi hineinw ächst” — Η о f m a η n F., dz. cyt. 403 ns.

w istnia i przedstaw ia w spólnotę K o śc ie ln ą 54. Znaczenie E ucha­

ry stii dla budow y Kościoła podkreśla także teologia średnio­

wieczna 55.

Ta w spólnota o p arta o E ucharystię jest przez Ojców tra k to ­ w ana jako w spólnota o ch arak terze praw nym , dająca szereg upraw nień. Wg T e r t u l i a n a w spólnota to com m unicatio o ra ­ tionis et conventus et om nis sancti c o m m ercii56. Oratio — t a modły publiczne i ofiara E ucharystii, conventus — to zgrom adze­

nie chrześcijan, com m ercium — to praw o do w sparcia kościel­

nego i do uczestniczenia w życiu K o ścio ła57. C om m unio — za­

m iast niej posługiw ano się nieraz określeniem p a x 58 — zacieśnio­

no do ochrzczonych, którzy zachow ali praw dziw ą w ia r ę 59, w resz­

cie stosowano na określenie w szystkich praw , jak ie mógł w iern y jako członek Kościoła w ykonyw ać w Kościele razem ze swym i b ra ć m i60.

A by przynależeć do w spólnoty, trzeba było przyjąć chrzest,

[ U ] Sakramentalne podstawy 153

54 „Huius autem praeclarissum um atque optimum sacrificium nos ipsi sumus, hoc est civitas eius, cuius rei m ysterium celebramus oblatio­

nibus nostris” — A u g u s t i n u s , De civitate Dei, 19, 23, 5 — PL 41, 65У

„Damit dürfte k lar sein, dass das Sakram ent der Eucharistie nach Augustins Anschauung die Gem einschaft des m ystischen Leibes Christi nicht nur w irkt, sondern dass es diese Gem einschaft in gleicher sa­

kram entaler R ealität quodammodo ist” — H о f m a η n F., dz. cyt. 400.

„Revera corpus Christi m anducare divisionem recipit in id, quod v ere corpus Christi est accipere, et in corpori Christi incorporari in unitate corporis Christi agendi obedientia perm anendo” — L a n d g r a f A.M., Commentarius Porretanus in primam epistolam ad Corinthios (Studi

e Testi 117) Citta dei Vaticano 1945, 77.

55 „Quando nimia charitas eius se sentit a 'membris com m unicari, ad perfectam m em brorum incorporationem sibi factam in communi­

cationis dono” — A l b e r t u s M a g n u s , De Euch. d. 2, tr. 1, c. 2 — efl. Borgnet 38, 218.

56 Apol. 39, 4 — CSEL 69, 92.

57 C h a r t i e r C., L ’excom m unication ecclésiastique d’après les écrits de Tertullien, A ntonianum 10 (1935) 335.

58 Np. T e r t u l i a n , De fuga in persecutione 3: „Nostrae autem paci quod est bellum quam persecutio” — ed. Oehler I, 468.

59 „...cum quibus scilicet communicamus ius pacis et nomen fra te r­

nitatis. Una nobis et illis fides, unus Deus idem Christus, eadem spes, eadem lavacri sacram enta, semel dixerim , una Ecclesia sum us” — T e r t u l i a n , De virginibus velandis 2 — ed. Oehler I, 885.

60 „Noch w eiter verengte sich der Begriff pax über die Bedeutung K irchengem einschaft auf die einzelnen Kirchengem einden, um dann alle Rechte zu bezeichnen, welche der fidelis als Mitglied der w ahren K irche m it seinen G laubensbrüdern in seinen eigenen Kirchengem einde ausüben konnte und besagt hernach K ultgem einschaft” — H e g g e 1- b â c h e r О., dz. cyt. 132.

154 Ks. Remigiusz Sobański [12]

wyznać w iarę i utrzym yw ać jedność z Kościołem. Ważności raz udzielonego ch rztu nie k w estiono w ano61, n atom iast w iarę i jed ­ ność (konstytutyw ne obok chrztu elem enty wspólnoty) podda­

w ano p ró b o m 62. Dopuszczenie do w spólnoty było jednoznaczne z dopuszczeniem do E ucharystii i przyznaniem pełnych p r a w 63.

Dopuszczenie do E uch arystii stanow iło k ry te riu m przynależności do w śpólnoty i posiadania pełni praw .

N atom iast odłączenie od w spólnoty pozbaw iało praw . B yła to sankcja k arna, dla której stosowano różne określenia 64. Od V III w.

przyjęło się określenie ekskom unika zaw ierające w sobie odłącze­

nie od w spólnoty kościelnej. T ak też pojęta jest ekskom unika w k. 2257 § 1, określającym ją jako cenzurę w ykluczającą ze w spólnoty w iernych, k tó re to w ykluczenie pociąga za sobą n ie­

podzielne sk u tk i w yliczone w kanonach.

W ykluczenie ze w spólnoty nie jest rów noznaczne z w yklucze­

niem z Kościoła — ekskom unika nie niw eczy przynależności zys­

kan ej prze? chrzest. P ra w a i obowiązki nab y te przez chrzest są n atu ra ln e, Kościół nato m iast reguluje w ykonyw anie obowiąz­

ków i korzystanie z p r a w 65. E kskom unikow any jest ograniczony w korzystaniu z praw , k tó re nabyw a na nowo uzyskaw szy abso­

lue ję.

Z podstaw ow ych p ra w nabytych przez chrzest m ożna korzy­

stać, o ile nie stoi na przeszkodzie b ra k jedności z Kościołem lub nie została nałożona przezeń cenzura (k. 87). E kskom unika (od­

stęp u jący od jedności z Kościołem rów nież zaciągają ekskom u­

nikę k. 2314 § 1) pozbaw ia możliwości korzystania z praw . Kto w ięc nie jest ekskom unikow any, może w m yśl k. 87 korzystać

81 Spór dotyczył jedynie chrztu udzielonego przez heretyków.

62 T e r t u 1 i a n, De praescriptione haereticorum 36 — CSEL 70, 45.

63 „W ährend die Orthodoxie und das Bekenntnis zur R echtsein­

heit in Zweifel gezogen und nach günstiger Prüfung durch die Ge­

w ährung der pax ausgezeichnet w erden, bleibt die G ültigkeit der Taufe unangefochten und bildet bei Um stellung der personalen E nt­

scheidungen später oder frü h er den A nknüpfungspunkt fü r den rein juristischen Entscheid des G aw ährens der M itgliedschaftsrechte” —

H e g g e 1 b a с h e r O., dz. cyt. 133.

64 Np. „ut a communicatione orationis et conventus et omnis sancti commercii relegetur” — T e r t u l i a n , Apol. 39, 4 — CSEL 69, 92.

Inne określenia por. M i с h i e 1 s G., De delictis et poenis, III.

De poenis in specie, Parisiis 1961, 193.

69 Por. B e r t r a m s W., De in flu xu Ecclesiaet in iura baptiza- torum. Periodica 49 (1960) 434.

Sakramentalne podstawy 155

z praw . Znaczy to, że korzystanie z praw nab ytych przez chrzest uzależnione jest od pozostaw ania we wspólnocie.

Pozostaw anie w e wspólnocie to uczestniczenie w E ucharystii, k tó ra jest w łaśnie sakram en tem jedności i w spólnoty k o śc ie ln e j6S, je s t sym bolem jedności k o śc ie ln e j67. Jedność tę sp raw ia Eucha­

ry stia i przyjm ujący E uchary stię przedstaw ia tę je d n o ś ć 68.

W te n sposób dostrzegam y, że praw o korzy stan ia z upraw n ień , jak ie daje chrzest, wiąże się ściśle z E ucharystią, w któ rej dopeł­

nia się proces zainicjow any przez chrzest. K to uczestnicy w Eucha­

rystii, nab yw a praw o do korzy stania z u p raw n ień nab y ty ch przez

•chrzest. Je st to więc k o n kretn e, now e praw o w ynikające już nie z przynależności do Kościoła, ale z w łączenia się do w spólnoty kościelnej.

Kodeks nie określa p ra w w y nikających z uczestnictw a w E ucha­

ry s tii ani o nich nie w spom ina. Jed y n ie przepis k. 859 § 1 zobo­

w iązujący w iernych, którzy osiągnęli używ anię rozum u, do przy­

n ajm niej jeden raz w roku E ucharystii, świadczy, że Kościół w y­

m aga daw ania św iadectw a o pozostaw aniu we wspólnocie.

O kreślenie u p raw n ień przysługujących z uczestniczenia w Eucha­

ry stii w ydaje się stosunkow o łatw e: przez pozytyw ne przyzna­

nie m. in. ty ch upraw n ień, których pozbaw ia ekskom unika.

,,Ci zaś którzy przystęp u ją do sak ram en tu pokuty, o trzy­

m ują od m iłosierdzia Bożego przebaczenie zniew agi w yrzą­

dzonej Bogu i rów nocześnie dostępują pojedn ania z Kościo­

łem, k tó rem u grzesząc zadali ranę, a k tó ry przyczynia się do ich naw rócenia miłością, przykładem i m odlitw ą”.

Przynależność do Kościoła je st u jm ow ana na płaszczyźnie ze­

w nętrzn ej i w ew nętrznej. P osiadanie D ucha C hrystusow ego jest elem entem przynależności n a płaszczyźnie w e w n ę trz n e j69. Po­

siadanie tego D ucha lub jego b ra k u (a więc grzechu) nie u jm u je

68 C. 6, X, III, 41 (Innocenty III); T h o m a s Aq., Sum m a th. III, q. 82, a. 2 ad 2.

6 7 symbolum unius illius corporis, cuius ipse caput exsistit, cuique nos tam quam m em bra, arctissim a fidei, spei et caritatis connexione adstrictos esse voluit, u t idipsum omnes diceremus, nec essent in nobis schism ata” — C o n e . T r i d. sess. 13 de Eucharistia, c. 2. „...quam alioqui Salvator noster in Ecclesia sua tam quam symbolum reliquit eius unitatis et caritatis, qua Christianos in ter se coniunctos et copula­

tos esse voluit” — tamże, proemium.

68 Lum en gentium , n. 11.

e* L um en gentium , n. 14.

70 P о s с h m a η n B., Die innere Struetur des Bussakram entes, M ünchener Theol. Zeitschrift 1 (1950) 12—30.

156 Ks. Remigiusz Sobański [141

się w ram y p raw ne. Ale można postaw ić praw ne w ym agania, b y w iern y św iadom y grzechu ciężkiego p rzystąp ił do sak ram en tu pokuty. Myśl ta zaw arta jest już w k. 901 i 906. Chodziłoby o ustaw ienie tego obow iązku w ram ach wspólnoty, jako obowiązek żywego w niej uczestniczenia, obowiązek tro sk i o to, by przy ­ należność w sferze zew nętrznej nie była zafałszow ana, lecz by odpow iadała jej przynależność w sferze w ew nętrznej. Dobrze by było wskazać na relację sak ram en tu p okuty do w spólnoty koś­

cielnej, ta k jak to pojm ow ała teologia p a try s ty c z n a 70 czy scho- lastyczna 71.

„Przez św ięte chorych nam aszczenie i m odlitw ę kapłanów cały Kościół poleca chorych cierpiącem u i uw ielbionem u P an u , aby ich podźw ignął i zbawił, a nadto zachęca ich, aby łą ­ cząc się dobrow olnie z m ęką i śm iercią C hrystusa przyspa­

rzali dobra Ludow i Bożem u”.

E klezjalna s tru k tu ra sak ram en tu chorych nie jest jeszcze w y­

starczająco w yśw ietlona w teologii 72. Tym tru d n iej więc w ykazać, w ja k i sposób ten sak ram en t w pływ a na pozycję w iernego w K o­

ściele. Można by zwrócić uw agę na zdanie, że „cały Kościół poleca chorych P an u ”. Oczywiście Kościół m odli się nie tylko za chorych, ale przez sak ram en t chorych chory m a zagw arantow aną sak ram en ­ ta ln ą m odlitw ę Kościoła. Teologicznie rzecz biorąc sak ram en t ten daje w ten sposób osobom, k tó re go przyjęły, na czas trw a n ia cho­

roby pew ną now ą specyfikę. A by jed n ak w yciągnąć stąd jakieś w nioski kanoniczne, trze b a jeszcze dużo pracy teologów. W ydaje się, że ustaw ienie tego sak ram en tu w perspektyw ie eschatologicz­

nego ch a ra k te ru Kościoła pielgrzy m u jąceg o 73 m ogłoby wnieść pew ne cenne sugestie.

W ypunktow anie specyficznej pozycji praw nej m ałżonków w y­

daje się w św ietle istniejącego p raw a i bogatej lite ra tu ry stosun­

kowo łatw e. P rzed wyliczeniem p ra w i obowiązków m ałżeńskich praw o pow inno — w ślad za k on stytucją G audium et s p e s 74 ■— podkreślić, że m ałżeństw o to „instytucja trw a ła także wobec spo­

łeczeństw a”, ustaw ić m ałżeństw o nie tylko w re lacji m ałżonków

71 Por. np. A l b e r t u s M., IV Sent. d. 17, a. 24: „Quia vero spes salutis non est homini, nisi dum coniunctus est capiti Christo et m em bris suis per reconciliationem Ecclesiae et in confessione homo primo Ecclesiae reconciliatur et incorporatur, ideo tunc primo osten­

ditu r dari spes salutis” — ed. Borgnet 29, 693.

72 Por. R a h n e r K., Kirche und Sakram ente, 100.

73 Lum en gentium , r. VII.

74 N. 48.

115] Sakramentalne podstawy 157

n aw zajem do siebie i w relacji m ałżonkow ie-potom stw o, lecz przede w szystkim w kontekście społecznym , eklezjologicznym 75.

W ydaje się, że w yciągnięcie z eklezjalnego asp ek tu sakram entów w niosków kanonicznych odnośnie do pozycji p raw n ej w iernych w Kościele jest konieczne i możliwe — aktu aln ie przy najm niej, g d y chodzi o sakram enty , który ch eklezjalna s tru k tu ra jest teolo­

gicznie dostatecznie pogłębiona i k tóre m ają za sobą bogatą tr a ­ dycję eklezjalną w yrażającą się m iędzy innym i w przyjęciu h ie­

rarchiczn ej stru k tu ry s a k ra m e n tó w 76. Przyczyni się to nie tylko do w yjaśnienia, w jak i sposób Kościół aktu alizu je się przez sak ra­

m en ty i do pogłębienia problem u przynależności do Kościoła, ale przyniesie tak że duże korzyści ekum eniczne 77.

RÉSUMÉ

Les fondem ents sacram entaires de la condiion juridique des fidèles dans l ’Eglise

Le sacrem ent de baptêm e fait acquérir la personnalité chrétienne dans l’Eglise. Il donne une place fondam entale et rend l’homme capable d’avoir des droits et des devoirs dans le domaine propre de l’activité ecclésiastique (can. 87). Parm i les autres sacram ents, ce sont les ordi­

nations (exactem ent la tonsure can. 108 par. 1), et le m ariage (dont le rôle a été expliqué indirectem ent par l ’énum ération, dans les can.

1110—1119 et 1128—1132, des effets de ce sacraments) qui définissent cette place juridique. Le rôle des autres sacrem ents dans la condition juridique des fidèles dans l ’Eglise n ’a pas eu d’écho dans le Code. Celui- -ci a cependant tenu compte de l’influence des élém ents naturels (can.

88—89).

On ne peut nier l’im portance de ces derniers, étan t donné que l’Eelise est une société, et qu’elle conserve tous les éléments naturel de la société. Mais l ’Eglise est une société spécifique, qui s’actualise p ar les

sacram ents (Lumen Gentium, 11).

L’image que se fait de l’Eglise le ju riste doit répondre à celle que s’en fait le théologien. Comme le rôle du ju riste est d’ordonner la réalité que lui présente le théologien, il serait souhaitable que le Code de Droit Canon ' prenne en considération l’influence non seulem ent du sacrem ent de l’initiation chrétienne dans l’édification de l ’Eglise, mais aussi celle des autres sacrements. Il appartient au Code de m ontrer la

75 Por. B e r t r a m s W., De indole personali et sociali consensus matrim onialis, Periodica 53 (1964) 420.

7β „Si quis dixerit, haec septem sacram enta ita esse in ter se paria, u t nulla ratione aliud sit alio dignius: an. s.” — C o n e . T r i d . sess.

7 de sacr., c. 3. Рог. С ο n g a r Y., Die Idee der sacramenta maiora, Concilium 4 (1968) 9—15.

77 Congar Y., tamże.

158 Ks. Remigiusz Sobański [16]

place spécifique que chaque sacrem ent donne aux fideles. Les difficul­

tés, liées au problème de l’appartenance des baptisés à l’Eglise résultent, sem ble-t-il, de la réduction du problème au seul sacrem ent du baptême, alors que cette appartenance se réalise a plusieurs plans, selon l’apport de chaque sacrement.

L’influence sur la condition juridique du chrétien dans l’Eglise ne se desine pas avec la même netteté' dans tous les sacrem ents et demande encore d’etre plus largem ent étudiée. Pour ce qui est de la confirmation, il serait profitable de m ontrer que, selon la théologie scholastique, le confirmé était constitué dans un nouvel état: celui de soldat du Christ engagé dans les nouveaux devoirs. La participation à l’Eucharistie nous fait pleinem ent en trer dans ,,1’état ecclésiastique”. Les effets résultants de cette participation trouveraient leur équivalent dans les droits positifs dont nous priverait l’excomunication. Il serait égalem ent utile d ’analyser les droits que conférait la communion dans l ’antiquité chrétienne (Tertulilen, Apol. 39, 4). Le sacrem ent de pénitence devrait être présenté en relation a la communauté, comme aussi le m ariage qu’il faudrait lier davantage a son contexte ecclésiologique. L ’influence du sacrem ent des m alades sur la condition juridique des fidèles dans l ’Eglise est plus difficile a déterm iner, encore qu’il faille en trouver quelques jalons dans la perspective du caractère eschatologique du Peuple de Dieu.

Nous ne pourrons m ontrer pleinem ent la réalisation de l ’Eglise par les sacrem ents, qu’après avoir dém ontré l’influence de chaque sacrem ent

sur la condition des fidèles dans l’Eglise.