Marian Pastuszko
"L’Educazione dei figli nella
disciplina canonica. Dissertatio ad lauream in Facultate Iuris Canonici apud Pontificiam Universitatem
Studiorum ax S. Thoma Aq. In Urbe", Jerardus Desiderio, Pompeix 1964 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 18/1-2, 288-293
1975
288 R ecenzje [10]
w sp o só b r z u c a ją c y się w oczy. A u to r o d sy ła c z y te ln ik a do n a s t ę p u ją c y c h s tro n ic sw eg o d z ie ła : 9— 10, 10— 11, 11— 12, 13, 13— 14, 21—23, 17, 21, 33— 34, 35— 37, 40— 41, 41—42. J e ś li a u to r ch c ia ł coś dopow iedzieć, m ó g ł to u cz y n ić n a stro n ic a c h , do k tó r y c h o d sy ła c z y te ln ik a . W te n sp o só b u n ik n ą łb y p o w tó re k , k tó re , je ś li są z b y t liczn e, a lb o n ie są k o n ie c z n e , n ie m o g ą b y ć d o b rz e p r z y ję te p rz e z c z y te ln ik a .
P o w a ż n ie js z y je d n a k z a r z u t p o s ta w iłb y m a u to r o w i z teg o p o w o d u , ż e id ą c za n ie k tó ry m i d e k r e ta lis ta m i u w a ż a za m a łż e ń s tw o d o m n ie m a n e ta k ż e f ik c y jn y zw iązek , o k tó r y m w c. 26 X IV 1. Co p r a w d a a u to r d o s trz e g a p e w n e ró ż n ic e m ię d z y m a łż e ń s tw e m d o m n ie m a n y m , a ty m z w ią z k ie m o k tó r y m je s t m o w a w c. 26 X IV 1. N ie m n ie j p a r o k r o tn ie w r a c a do m y śli, że c. 26 X IV 1 t r a k t u j e o m a łż e ń s tw ie d o m n ie m a n y m . -O stateczn ie c h y b a z m ie n ił p o g ląd , bo w te d y , k ie d y w y lic z a ró ż n e p r z y
p a d k i, w k tó r y c h m o ż n a m ó w ić o m a łż e ń s tw ie d o m n ie m a n y m , n ie w s p o m in a w c a le o ty m , że i m a łż e ń s tw o sy m u lo w a n e m oże b y ć u w a ż a n e za m a łż e ń s tw o d o m n ie m a n e .
A ju ż z u p e łn ie tr u d n o zro zu m ieć, ja k a u to r m ó g ł u cz y n ić od sy łacz d o c. 26 X IV 1 m ó w ią c o d o m n ie m a n y m m a łż e ń s tw ie p o w s ta ły m n a s k u t e k w y ra ż e n ia zgody n ie w a ż n e j, bo p rz y m u s z o n e j i n a s k u te k p o ż y cia m a łż e ń sk ie g o m ięd zy stro n a m i. P rz e c ie ż w c. 26 X IV 1 a n i s ło w e m n ie je s t w s p o m n ia n y p rz y m u s w y w ie ra n y n a k o g o k o lw iek .
T e o s ta tn ie u w a g i n ie z m ie rz a ją do teg o , b y w y k a z a ć , że r o z p r a w a M u lle n d e rs a je s t złą, bo je s t d o b rą , a le m o g ła b y b y ć jeszcze lep szą.
K s. M a ria n P a s tu s z k o
J e r a r d u s D E S I D E R I O , L ’E d u c a z io n e d e i fig li n e lla d is c ip lin a ca - n o n ic a . D is s e rta tio a d la u r e a m in F a c u lta te I u r is C a n o n ic i a p u d P o n ti- fic ia m U n iv e rs ita te m S tu d io ru m a x S. T h o m a A q. in U rb e, P o m p e ix 1964, s. 64.
M o n o g ra fia s k ła d a się z b ib lio g ra fii, w p ro w a d z e n ia , c z te re c h ro z d z ia łó w i s p is u tre śc i.
R o z d z ia ł I (s. 9— 19) n o si ty t u ł „ w y c h o w a n ie p o to m s tw a ja k o p ie r w s z o rz ę d n y cel m a łż e ń s tw a ”. D zieli się n a d w a a r ty k u ły . A r ty k u ł I t r a k t u j e o w y c h o w a n iu p o to m s tw a w P iś m ie i w n a u c e O jcó w K ościoła.
N a p o c z ą tk u te g o a r t y k u ł u z n a jd u je m y w y ja ś n ie n ie p o ję ć w s tę p n y c h . A u to r ro z ró ż n ia m ię d z y ce le m d zieła, a c e le m d z ia ła ją c e g o . W ce lu d z ia ła ją c e g o w y ró ż n ia p ie rw s z o rz ę d n y i d ru g o rz ę d n e cele m a łż e ń stw a . C e le m m a łż e ń s tw a w z n a c z e n iu c z y n n y m je s t m a łż e ń s tw o w z n a c z e n iu b ie rn y m . P ie r w s z o rz ę d n y m ce le m m a łż e ń s tw a w z n a c z e n iu b ie r n y m je s t z ro d z e n ie i w y c h o w a n ie p o to m s tw a . T w ie rd z e n ie to w y p ro w a d z a a u to r z n a u k i św . A u g u s ty n a i św . T o m a sz a z A k w in u . P ie rw s z y ro z ró ż n ił n a s tę p u ją c e d o b ra m a łż e ń s tw a : 1. p o to m s tw a , 2. w ie rn o śc i, 3. s a k r a
m e n tu . D ru g i uczy, że g łó w n y m c e le m m a łż e ń s tw a j e s t n ie ty lk o z ro d zen ie , a le i w y c h o w a n ie zro d z o n e g o p o to m s tw a . N a u k a ta k a z n a jd u je p o tw ie r d z e n ie w K się d z e R o d z a ju 1, 27— 28. — W a r t y k u le I I a u to r m ó w i o w y c h o w a n iu p o to m s tw a w p r a w ie k a n o n ic z n y m . P r a w o k a n o n ic z n e d la a u to r a to k a n . 1013 § 1. S tw ie r d z a , ż e tr e ś ć te g o p a r a g r a f u n ie je s t z u p e łn ie n o w a , bo ju ż w D e k re c ie G r a c ja n a , w D e k re ta ła c h G rz e g o rz a I X i w ró ż n y c h d o k u m e n ta c h S to lic y A p o sto lsk ie j je s t z a w a r t a n a u k a o ty m , że c ele m m a łż e ń s tw a je s t z ro d z e n ie i w y c h o w a n ie p o to m s tw a . W k a n . 1013 § 1 m ó w i się o z ro d z e n iu i w y c h o w a n iu p o to m s tw a ja k o o je d n y m celu . K to p rz e d z a w a rc ie m m a łż e ń s tw a w y k lu c z a p r a w o do z ro d z e n ia p o to m s tw a z z a w ie ra n e g o m a łż e ń s tw a , te n n ie w a ż n ie z a w ie ra m a łż e ń stw o . C zy w y k lu c z e n ie p r a w a do w y c h o w a n ia p o to m s tw a p o w o d u je n ie w a ż n o ść z a w ie ra n e g o m a łż e ń s tw a ? J e ś li w y k lu cza się o so b iste w y c h o w a n ie w ła s n e g o p o to m s tw a , a le n ie z a m ie rz a się p rz e s z k a d z a ć , że b y in n i w y c h o w a li p o to m s tw o z ro d z o n e p rz e z osobę, k tó r a w y k lu c z y ła o so b iste w y c h o w a n ie w ła s n e g o p o to m s tw a , m a łż e ń s tw o je s t w a ż n e . J e ś li zaś w y k lu c z a się w y c h o w a n ie p o to m s tw a ta k , że w y k lu c z a ją c y n ie m a z a m ia r u a n i w y c h o w y w a ć p o to m s tw a a n i pozw olić k o m u in n e m u , żeb y w y c h o w a ł p o to m s tw o z ro d z o n e p rz e z w y k lu c z a ją cego w y c h o w a n ie p o to m s tw a , m a łż e ń s tw o z a w ie ra n e je s t n ie w a ż n ie . — W k o ń c o w e j części te g o a r ty k u łu a u to r s tw ie rd z a , że w la ta c h t r z y d z ie s ty c h i n a s tę p n y c h n a sz e g o s tu le c ia n ie k tó rz y g ło sili n a u k ę n ie z g o d n ą z k a n . 1013 § 1. W ó w czas to P iu s X I I w d n iu 3 p a ź d z ie rn ik a 1941 r . o p o w ie d z ia ł za n a u k ą z g o d n ą z k a n . 1013 § 1. P o d o b n ie u c z y n iła K o n g re g a c ja św . O fic ju m w d n iu 1 k w ie tn ia 1944 r.
W ro z d z ia le I I (s. 21— 28) a u to r m ó w i o o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m s tw a . W a r t y k u le I te g o ro z d z ia łu ro z p r a w ia o n a tu r z e o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m s tw a . W y ch o d zi od s tw ie rd z e n ia , że czło w ie k n ie m oże się z a d o w o lić is tn ie n ie m ta k im ja k im je s t, a le m a d ą ż y ć do d o sk o n a ło śc i. S a m czło w ie k n ie o sią g n ie d o sk o n ało ści. M a p ra w o ocze
k iw a ć p o m o cy od in n y c h , p rz e d e w s z y s tk im od ro d z ic ó w — W a r t y k u le I I z a s ta n a w ia się n a d z a k re s e m o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m s tw a . C y tu je k a n . 1113. P o d k re ś la , że k a n o n te n n a k a z u je ro d z ic o m w y c h o w a n ie dziec i re lig ijn ie , m o ra ln ie , fiz y c z n ie i cy w iln ie. R o d zice m a ją ta k w y c h o w y w a ć s w o je dzieci, z g o d n ie ze sw o im i m o ż liw o śc ia m i m o ra ln y m i, in te le k tu a ln y m i, fin a n so w y m i.
R o z d z ia ł I I I (s. 29— 40) n o si t y t u ł „źró d ło i g ra n ic e o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m s tw a ”. W a r t y k u le I te g o ro z d z ia łu a u to r tr a k t u j e 0 ź ró d le o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m s tw a . J e d n i d o p a tr u ją się ź ró d ła o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m s tw a w cnocie o k re ś la n e j ja k o p ie ta s, in n i w cn o cie s p ra w ie d liw o śc i. A u to r o p o w ia d a się za tą d r u g ą m o ż li
w o ścią. S ą d z i, że p ie ta s r e g u lu je u s to s u n k o w a n ie s ię d zieci do ro d z ic ó w 1 o b y w a te li w o b ec o jczy z n y , a le n ie ro d z ic ó w w o b ec dzieci. N a d io , o b o w ią z k i w y n ik a ją c e z k o n tr a k tu , a w ty m i w y n ik a ją c e z k o n tr a k tu m a łż e ń s tw a , m a j ą p o d s ta w ę w s p ra w ie d liw o ś c i z a m ie n n e j. R ó w n ie ż z t e go, że w y c h o w a n ie p o to m s tw a je s t p ie rw s z o rz ę d n y m c e le m m a łż e ń -
19 — P r a w o K a n o n i c z n e
290 Recenzje [12]
s tw a w y n ik a , iż w y c h o w a n ie p o to m s tw a o p ie ra się n a s p ra w ie d liw o śc i z a m ie n n e j. — W a r t y k u le I I m o w a je s t o g ra n ic a c h o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m stw a . Z a ra z n a p o c z ą tk u te g o a r t y k u łu a u to r s ta w ia p r o b le m d o ty c z ą c y w y c h o w a n ia s e k s u a ln e g o . U z n a je to za słu sz n e , że d w o je m ło d y c h lu d zi, z a n im z a w rą m a łż e ń stw o , p o w in n i w ie d z ie ć o ty m , co p o w in n i w ied zie ć m ło d zi m a łżo n k o w ie. W iad o m o ści z te j d zied z in y n a le ż y p rz e k a z y w a ć b a rd z o o stro żn ie. T rz e b a m ie ć n a u w a d z e n o rm y p o d a n e p rz e z K ościół, a m. in. n a u k ę z a w a r tą w e n c y k lic e P iu s a X I O c h rz e ś c ija ń s k im w y c h o w a n iu m ło d zieży i p rz e m ó w ie n ie P iu s a X II z 26 p a ź d z ie rn ik a 1941 r. Z d a n ie m a u to r a , c ó rk i w in n y b y ć u ś w ia d a m ia ne; w s p r a w a c h s e k s u a ln y c h p rz e z m a tk ę , sy n o w ie p rz e z ojca. G d y b y ro d z ic e n ie b y li w s ta n ie te g o d o k o n ać, p o w in n i zlecić u ś w ia d o m ie n ie sw y c h d zieci o d p o w ie d n ie j ich z d a n ie m osobie. G d y b y ta k ą o so b ą p o
słu ży ć się n ie m o g li, n ie c h p o d s u n ą d z ie c k u o d p o w ie d n ią k sią ż k ę .
R o zd ział IV (s. 41— 62) p o św ię c o n y je s t o b ro n ie p r a w a K o ścio ła do w y c h o w a n ia dzieci. A r ty k u ł I te g o ro z d z ia łu m a za p rz e d m io t o m ó w ie n ie s p rz e c iw u K o ścio ła w o b ec z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw m ie sz a n y c h . W a r ty k u le ty m a u to r w y ja ś n ia p o ję c ie m a łż e ń s tw a m ieszan eg o , zn a c z e n ie te r m in ó w „ s tro n a a k a to lic k a ” , „ s tro n a kaito lick a” . N a s tę p n ie d a je k r ó t k ą h is to rię p rz e s z k o d y m a łż e ń s k ie j m ie sz a n e g o w y z n a n ia . N ieco d ł u żej o m a w ia k o d e k so w ą d y sc y p lin ę o d n o śn ie do m a łż e ń s tw m ieszan y ch . C y tu je k a n o n y 1060— 1064, 1071 i k o m e n tu je je. — W a r t y k u le I I a u to r p isze o o b o w ią z k u k a to lic k ie g o w y c h o w a n ia n a ło ż o n y m p rz e z K ościół n a a k a to lik ó w . W e w s tę p ie w y p o w ia d a się n a te m a t tzw . rę k o jm i, ja k ie s k ła d a a k a to lik z a n im zezw o li m u się n a z a w a rc ie m a łż e ń s tw a z o so b ą w y z n a n ia k a to lic k ie g o . O m a w ia k ró c iu tk o h is to rię rę k o jm i. P rz y p o m in a , co o r ę k o jm i m ó w i K o d ek s P r a w a K a n o n ic z n e g o , c y tu je k a n . 1061 i k o m e n tu je go. W y ja ś n ia d lacz eg o K ościół d o m a g a się od m a łż o n k ó w z a w ie ra ją c y c h m a łż e ń s tw o m ieszan e, a b y ich w s z y s tk ie dzieci z o sta ły o ch rzczo n e i w y c h o w a n e po k a to lic k u . G łó w n ą ra c ję za ta k im s ta w ia n ie m s p r a w y w id z i w ty m , że c h rz e s t w in n y c h w y z n a n ia c h p rz e w a ż n ie b y w a n ie w a ż n y , a b e z c h rz tu tr u d n o m ó w ić o m o żliw o ści z b a w ie n ia . M a łż o n k o w ie z k tó r y c h je d n o n a le ż y do K o ścio ła k a to lic k ie g o , a d ru g ie n a le ż y do in n eg o w y z n a n ia , m a ją o b o w iązek w y c h o w a n ia po k a to lic k u ty lk o te dzieci, k tó r e u ro d z iły się p o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a m ieszan eg o . Z a tr z y m u je się k r ó tk o n a d ro z w a ż e n ie m p ew n o śc i m o r a ln e j ja k ą n a le ż y m ieć co do te g o , że ci, k tó r z y s k ł a d a ją rę k o jm ie , rz eczy w iście m a ją z a m ia r je w y p e łn ić i w y p e łn ią je. Co do f o r m y s k ła d a n y c h rę k o jm i z a u w a ż a , że z w y c z a jn ie rzecz b io rąc, rę k o jm ie m a ją b y ć s k ła d a n e n a piś-^
m ie. T y lk o w y ją tk o w o m o ż n a w y m a g a ć , ż e b y s tr o n a s k ła d a ją c a r ę k o j m ie p rz y s ię g ła , że je w y p e łn i. A u to r k o ń c z y te n ro z d z ia ł o d p o w ie d z ią n a p y ta n ie , czy rę k o jm ie są w y m a g a n e ta k ż e p rz y k o n w a lid a c ji i s a n a c ji m a łż e ń s tw a ? W y m a g a n e są rę k o jm ie , je ś li z ach o d zi p o tr z e b a k o n w a lid a c ji m a łż e ń s tw a n ie w a ż n e g o z r a c ji ró żn o ści re lig ii. P r z y s a n a c ji r ę k o jm ie n ie są w y m a g a n e . J e ś li d y sp e n s y u d z ie la p ap ież , rę k o jm ie n ie są w y m a g a n e do w a ż n o śc i d y sp e n sy . W re sz c ie a u to r p rz y p o m in a d u s z
p a s te rz o m o o b o w ią z k u c z u w a n ia , a b y złożone rę k o jm ie b y ły w y p e łn io n e, p o to m s tw o w y c h o w a n e p o k a to lic k u , u c z ę sz c z a ją c e do sz k o ły k a to lic k ie j. — W z a k o ń c z e n iu a u to r d a je k r ó tk ie p o d s u m o w a n ie w c z e ś n ie j
sz y c h w y w o d ó w .
J a k i e u w a g i n a s u w a ją się c z y te ln ik o w i p rz y c z y ta n iu te j k sią ż k i?
P o ty t u le p ie rw s z e g o a r t y k u łu a u to r d a je p o d ty tu ł, w k tó r y m chce p o d a ć p o ję c ia w s tę p n e . N ie m ie lib y śm y n ic p rz e c iw k o ta k ie m u u k ła d o w i, g d y b y po p r z e d s ta w ie n iu p o ję ć w s tę p n y c h a u to r d a ł n o w y p o d ty t u ł d la d a ls z e j, g łó w n e j części a r ty k u łu . T y m c z a s e m a u to r n o w eg q p o d ty tu łu n ie d a je , a le p o w y ja ś n ie n iu p o ję ć w s tę p n y c h , p rz e c h o d z i do o m ó w ie n ia n a u k i św . A u g u s ty n a , św . T o m a sz a z A k w in u i P is m a ś w ię teg o . I t a k k o ń c z y a r ty k u ł. W ięc je d y n y w ty m a r t y k u le p o d ty tu ł o d n o si się do c a ło śc i a r ty k u łu . P rz e z to je d n a k je s t z b y te c z n y . I co g o rsze, n ie o d p o w ia d a tr e ś c i a r ty k u łu .
J e ś li a u to r w y ja ś n ia , co n a te m a t w y c h o w a n ia m ó w i K się g a R o d z a ju 1, 27— 28, a o in n y c h te k s ta c h P is m a św ię te g o n a w e t n ie w s p o m in a , n ie z a m ie sz c z a ic h ch o cia żb y w o d sy ła c z a c h , n a le ż a ło s f o rm u ło w a ć t y t u ł a r t y k u ł u „o w y c h o w a n iu w K się d z e R o d z a ju 1, 27—28” , a n ie o b e j
m u ją c e sz e rsz y z a k re s „o w y c h o w a n iu w P iś m ie ś w ię ty m ”. P o d o b n ie , je ś li a u to r w s p o m in a ty lk o o n a u c e św . A u g u s ty n a i św . T o m a sz a z A k w in u n a te m a t w y c h o w a n ia p o to m s tw a , to t y t u ł a r t y k u łu n a le ż a ło p o d a ć „o n a u c e św . A u g u s ty n a i św . T o m a sz a z A k w in u ” , a n ie o n a u c e n a te m a t w y c h o w a n ia u O jc ó w K o ścio ła. W reszcie, w y ło ż e n ie n a j p ie r w n a u k i św . A u g u s ty n a i św . T o m a sz a z A k w in u n a te m a t w y c h o w a n ia , a p o te m d o p ie ro n a u k i K się g i R o d z a ju n a te n s a m te m a t, w y m a g a ło b y s p e c ja ln e j r a c ji. O ta k ie j r a c j i a u to r n ie w sp o m in a , m im o że tr e ś ć a r t y k u łu je s t n ie z g o d n a z ty tu łe m a r ty k u łu , g d z ie n a p ie rw s z y m m ie js c u je s t P is m o św ię te , a n a d ru g im O jc o w ie K ościoła.
P ie r w s z y ro z d z ia ł p r a c y w ła śc iw ie n ie z o s ta ł o p ra c o w a n y p o d w z g lę d e m h is to ry c z n y m . P o w o ła n ie się n a K się g ę R o d z a ju , św . A u g u s ty n a i św . T o m a sz a z A k w in u o ra z zam ie sz c z e n ie w o d sy ła c z u c z te rn a s ty m c a łe g o o d sy ła c z a d ru g ie g o do k a n . 1013 § 1 K o d e k su P r a w a K a n o n ic z nego, to n ie je s t jesz c z e h is to ria p r o b le m u w y c h o w a n ia p o to m s tw a ja k o p ie rw s z o rz ę d n e g o c e lu m a łż e ń s tw a . A te j h is to rii c z y te ln ik s z u k a ł w k siążce. O d k ą d w y c h o w a n ie p o to m s tw a u w a ż a n o za cel m a łż e ń s tw a ? O d k ą d w k a n o n is ty c e w y c h o w a n ie p o to m s tw a u w a ż a n o za c e l pierw szo-;
rz ę d n y m a łż e ń s tw a ? J a k w id z ia n o w h is to rii r e la c ję m ię d z y z ro d z e n ie m a w y c h o w a n ie m p o to m s tw a ? T a k ic h p y ta ń a u to r so b ie n ie p o s ta w ił. A sz k o d a .
A r ty k u ł I I ro z d z ia łu I I I je s t z a ty tu ło w a n y : „o g r a n ic a c h o b o w ią z k u w y c h o w a n ia p o to m s tw a ” . J e d n a k od p ie rw s z e g o do o s ta tn ie g o z d a n ia te g o a r t y k u ł u a u to r m ó w i w y łą c z n ie o u ś w ia d a m ia n iu s e k s u a ln y m . T y tu ł a r t y k u łu n ie o d p o w ia d a w ięc tr e ś c i a r ty k u łu . T r u d n o te ż z ro zu m ieć, d la c z e g o a u to r r o z p r a w ia ją c o z a k re s ie w y c h o w a n ia , t r a k t u j e w yłącz-i n ie o u ś w ia d a m ia n iu se k s u a ln y m .
T y tu ł ro z d z ia łu IV m ó w i o o b ro n ie p r a w a K o ścio ła do w y c h o w a n ia
292 R ecenzje [14]
dzieci. B e z p o śre d n io p o ty tu le ro z d z ia łu a u t o r z a m ieszcza t y t u ł a r t y k u łu „ sp rz e c iw K o ścio ła w o b e c z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw m ie s z a n y c h ”.
I d a le j w c a ły m a r t y k u le p isz e n a t e m a t k a to lic k ie g o w y c h o w a n ia w m a łż e ń s tw a c h m ie sz a n y c h . C zyż w ięc n ie n a le ż a ło w t y t u le ro z d z ia łu IV w s k a z a ć , że a u to r o w i ch o d z i o p ro b le m w y c h o w a n ia dziec i w m a ł
ż e ń s tw a c h m ie sz a n y c h ?
W a r ty k u le I I ro z d z ia łu IV a u to r , t r a k tu j ą c o r ę k o jm ia c h s k ła d a n y c h p rz e d z a w a rc ie m m a łż e ń s tw a m ie sz a n e g o , d a je p o d ty tu ł: „ ro zw ó j h i
s to ry c z n y ”. W p u n k c ie ty m p rz e d s ta w ia k r ó tk o h is to rię rę k o jm i, a n a s tę p n ie p rz e c h o d z i do o m ó w ie n ia a k tu a ln e j d y s c y p lin y w t e j m a te rii.
S k u te k j e s t ta k i, że k a n . 1061 c y tu je i k o m e n tu je w p u n k c ie o h is to rii rę k o jm i.
N a s. 59, z c a łą p e w n o ś c ią n a s k u te k w ie lk ie g o zm ęc zen ia, a u to r p r z y p is u je p rz e s z k o d z ie m ie sz a n e g o w y z n a n ia ta k ie s k u tk i, ja k ie p o w o d u ją p rz e s z k o d y z ry w a ją c e .
W sp is ie b ib lio g ra fii, w ś ró d ź ró d e ł a u to r zam ieszcza: „C odicis Iu r is C a n o n ic i F o n te s, c u ra E m i P e t r i C a rd . G a s p a r r i ed iti, 9 vols. T y p . P o lig lo tt. V a tic a n is , 1923— 1939 (vols. II, IV , V II, V III ed. c u ra e t s tu d io E m i I u s tin i a n i C a rd . S e re d i)”. T y lk o v o lu m e n V II, V I I I i I X F o n te s z o s ta ły w y d a n e s ta r a n ie m k a r d y n a ła S e re d ie g o . N a to m ia s t V olum ina o d I do V I w łą c z n ie p r z y g o to w a n e z o sta ły do d r u k u p rz e z K a r d y n a ła G a s p a rrie g o . A u to r w ię c b łę d n ie p rz y p is u je w y d a n ie to m u I I i IV S e - re d ie m u , a to m I X ró w n ie b łę d n ie p rz y p is u je G a s p a rrie m u .
N a liśc ie a u to r ó w z n a jd u je m y m . in.:
1. „ H ild e b r a n d — I l m a tr im o n io — Ed. B re sc ia , M o rc e llia n a , tr a d , ita l.”
2. „S. A lp h o n su s , T h e o lo g ia m o ra lis, lib. V I ”.
3. „ W e rn z V id a l — J u s c a n o n ic u m , 7 vols. R o m a e : A ed es U n iv e rs ita tis G re g o ria n a e , T om . V ”
4. „ C a rn a g g ia M ed ici L — L ’E sse n z a d e l m a tr im o n io , in „II d ir itto e c c le s ia s tic o ” 39 (1928). — W idzim y, że p r z y p o z y c ji 1 b r a k r o k u w y d a n ia , p r z y 2 b r a k m ie js c a i r o k u w y d a n ia , p rz y 3 b r a k r o k u w y d a n ia , p r z y 4 n ie p o d a n o s tro n ic . O p ró cz tego, p isząc „ W e rn z V id a l”, a n ie W e m z — V id al, a u to r n a r a ż a się n a z a rz u t, że W e rn z a i V id a la u w a ż a z a je d n ą i t ę s a m ą osobę.
M o żn a ró w n ie ż m ieć p e w n e z a s trz e ż e n ia co do sp o so b u c y to w a n ia , ja k i m p o s łu g u je s ię a u t o r w o m a w ia n e j p ra c y . N p. o d sy ła c z „33. C fr.
L e o n e X I I I , R e r u m n o v a r u m ”. W iad o m o , że e n c y k lik a R e ru m n o v a ru m j e s t o b s z e rn y m d o k u m e n te m , liczy k ilk a d z ie s ią t stro n ic . J a k ż e w ięc m o ż n a p o w o ły w a ć się n a t a k w ie lk i d o k u m e n t bez p o d a n ia je g o s t r o n ic y . — N a s. 38 a u to r c y tu je w te k ś c ie m o n o g ra fii p a r ę w ie rs z y e n c y k lik i O c h r z e ś c ija ń s k im w y c h o w a n iu m ło d z ie ż y . C y ta t te n u m ie sz c z a w c u d z y sło w iu , co zn aczy , że je s t d o sło w n y . D o te g o te k s tu d a je o d sy ła c z : „34. C fr P io X I, E n c i c ł . P o co to „ c f r ” ? N a t e j s a m e j s t r o n ic y c y tu je w y p o w ie d ź K o n g re g a c ji św . O fic ju m . I d a je o d sy łacz: „35.
C fr. D enz. U. n. 2251” . Z n ó w po co to „ c f r ” ? T o sa m o m o ż n a p o w ie d z ie ć o o d sy ła c z a c h 38 i 39, 40 i 41. P rz y to c z ę je s z c z e o d sy łacz: „43. ...
B e n e d ic tu s X IV , 29 iu n . 1748 a d E p. P o ło n in ę , C fr. G a s p a r r i F o n t. II , p a g . 147”. „ P o ło n in ę ” to n ie je s t n a p is a n e a n i po ła c in ie , a n i p o w ło sk u , a n i p o p o ls k u . O p ró cz teg o , n ie w ie m s k ą d a u to r z a c z e rp n ą ł to „ a d E p.
P o lo n ia e ”, s k o ro w F o n te s , v ol. II, n. 387, p. 146 m a m y : „ B e n e d ic tu s X IV , E p. E n cy cl. M a g n a e N obis, 29 iu n . 1748” . I t a k i o d sy łacz: „2. A d P o lo n ia e R e g n i P r im a te m , A rc h ie p isc o p o s e t E p isc o p o s” . — J e s z c z e j e d e n p rz y k ła d . O d sy ła c z : „48. T e r H a r, o. c. ...” O d sy łacz: „53. T e H a a r o. c. ...” . W sp is ie b ib lio g ra fii a u to r p o d a je : „ T h e r H a r k F .”. J o h n F r a n c is M o ra le s, M ix e d M a rria g es a n d th e S e c o n d V a tic a n E c u m e n ic a l C o u n cil, R o m a e 1966, n a s. 178 p o d a je : „ T e r H a a r, F r a n c is ” .
Z a u w a ż m y w re sz c ie , że m o n o g r a fia t a liczy z a le d w ie 64 stro n ic e , a i to w ra z z k a r t ą ty tu ło w ą , b ib lio g ra fią i sp ise m tre ś c i. Z ty c h 64 s tro n ic , 3 s tr o n ic e n ie są z a d r u k o w a n e a n i je d n y m w ie rs z e m . P o z o sta ło 61 stro n ic . J a k n a r o z p r a w ę d o k to r s k ą n ie je s t to z b y t w iele.
K s. M a ria n P a s tu s z k o
A e m i l i u s C O L A G I O V A N N I , D e in n o v a tio n e p ro c e s s u s m a t r i - m o n ia lis in ju r e e t in j u r is p r u te n t ia S. R. R o ta e , N e a p o li (in Ita lia ), M . D. ’A u ria , E d ito re P o n tific io 1973, ss. 76.
S o c jo lo g i k a n o n is ta w je d n e j osobie, a u to r lic z n y c h p u b lik a c ji z o b y d w u d zied zin , o b ro ń c a w ę z ła m a łż e ń sk ie g o p rz y T r y b u n a le R o ty R z y m - c k ie j, E. C o la g io v a n n i, u b o g a c ił o s ta tn io l i t e r a tu r ę k a n o n is ty c z n ą z z a k r e s u p ro c e so w e g o p r a w a m a łż e ń sk ie g o c e n n y m k o m e n ta rz e m do m o tu p r o p r io C a u sa s m a tr im o n ia le s , z ilu s tro w a n y m p rz y k ła d a m i p r a k ty c z n e j a p lik a c ji w a ż n ie js z y c h n o rm te g o d o k u m e n tu , s to s o w a n e j p rz e z T r y b u n a ł R o ty R z y m sk ie j. C ało ść p ra c y s k ła d a się z sześciu ro z d z ia łó w o ra z z z a k o ń c z e n ia .
R o z d z ia ł I, w s tę p n y (s. 3— 12) t r a k t u j e o p o d w ó jn y m w y m ia rz e i p o d w ó jn e j p o d s ta w ie p ro c e s u m a łż e ń sk ie g o , n a k tó r y s k ł a d a ją się:
e le m e n t p r a w a o ra z e le m e n t ła s k i. Z je d n e j s tr o n y z a c h o d z i k o n ie c z n ość o c h ro n y n ie r o z e rw a ln e g o w ę z ła m a łż e ń sk ie g o , lecz z d ru g ie j — tr o s k i o d o b ro d u c h o w e c z ło w ie k a i je g o z b a w ie n ie . T e n p o d w ó jn y n ie ja k o w y m ia r p r a w a p ro c e s o w e g o je s t w id o c z n y n a p r z e s tr z e n i je g o b o g a te j h is to rii. N a w ią z u ją c do h is to rii p ro c e s u m a łż e ń sk ie g o z w ra c a się u w a g ę n a p a n u ją c e n ie g d y ś n a d u ż y c ia w te j d zied z in ie, k tó r y m k r e s s t a r a ł s ię p o ło ży ć B e n e d y k t X IV w p r o w a d z a ją c — k o n s t y tu c j ą D ei
■miseratione z 3 lis to p a d a 1741 r. — in s ty tu c ję a p e la c ji o ra z u r z ą d o b ro ń c y w ę z ła m a łż e ń sk ie g o . Z n a m ie n n e je s t s tw ie rd z e n ie a u to r a , że o d c zasu w y d a n ia te g o d o k u m e n tu n ie z o s ta ła w p ro w a d z o n a d o p r o c e su m a łż e ń sk ie g o ż a d n a is to tn a z m ia n a , k tó r a b y m ia ła n a w z g lę d z ie d o b ro d u c h o w e w ie rn y c h . D o p ie ro m o tu p ro p r io C a u sa s m a tr im o n ia les z 28 m a r c a 1971 r. s ta n o w i t u p u n k t z w ro tn y . A u to r z d e c y d o w a
