lat dwóch od dnia zawarcia umowy”.

WYZYSK



Art. 388 k.c.:

§ 1. „Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem

lat dwóch od dnia zawarcia umowy”.

Charakter tej instytucji jest sporny:

1) część autorów traktuje wyzysk jako wadę oświadczenia woli

(B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, E.

Łętowska,

W. Robaczyński, M. Wojewoda, A.

Szpunar)

2) dominujący pogląd zakłada, że nie jest to wada oświadczenia woli, tylko wadliwość treści umowy

 w warunkach wyzysku mogą być zawarte wszystkie umowy dwustronnie zobowiązujące, które mają prowadzić do wymiany dóbr, a nie tylko do umowy wzajemne

 niedopuszczalne jest rozszerzanie zakresu zastosowania art. 388 k.c.

 wyzysk może dotyczyć tylko ważnej umowy

 wyzysk nie ma zastosowania do niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385¹ k.c.

 zastosowaniu art. 388 k.c. nie stoi na

przeszkodzie to, że umowa jest względnie

nieważna (wzruszalna)

Przesłanki wyzysku

1) nieprawidłowe ukształtowanie treści zobowiązania; obiektywna dysproporcja wartości świadczeń, do których

zobowiązały się strony

 chodzi wyłącznie o rażącą różnicę wartości świadczeń

 porównania wartości świadczeń należy dokonać według ich wartości z chwili zawarcia umowy

2) przymusowe położenie osoby zobowiązanej do rażąco wyższego świadczenia, jej niedołęstwo lub niedoświadczenie

• wyzyskany nie musi być świadomy

dysproporcji świadczeń (P. Machnikowski;

inaczej: B. Lewaszkiewicz-Petrykowska)

• przymusowe położenie – w chwili składania oświadczenia woli wyzyskany znajduje się w takiej sytuacji, która zmusza go do zawarcia umowy bez względu na stosunek wartości świadczeń

 przymusowe położenie może być skutkiem okoliczności natury osobistej, rodzinnej lub majątkowej

 zło może odnosić się zarówno do

zawierającego umowę, jak i do innej

osoby jemu bliskiej

 niedołęstwo – brak umiejętności sprawnego działania, właściwego prowadzenia własnych spraw, bezradność w rozwiązywaniu codziennych problemów

 jego źródłem mogą być różne przyczyny;

powód nie jest prawnie relewantny

 niedoświadczenie – nieumiejętność oceniania wartości świadczeń i formułowania treści umowy mający źródło w tym, że pokrzywdzony wcześniej nie stykał się z zadaniami danego rodzaju

 chodzi o brak doświadczenia życiowego w ogóle lub o brak doświadczenia w danej dziedzinie życia, do której należy zawierana umowa (F. Błahuta, W. Popiołek, R. Trzaskowski, P. Machnikowski;

inaczej: B. Lewaszkiewicz-

Petrykowska, A. Cisek, J. Kremis)

3) przymusowe położenie, niedoświadczenie lub niedołęstwo zostało wykorzystane („wyzyskane”) przez drugą stronę umowy

• naganne z punktu widzenia norm moralnych zachowanie się kontrahenta

• osoba przyjmująca albo

zastrzegająca rażąco wyższe

świadczenie musi być świadoma

dysproporcji świadczeń i sytuacji

drugiej strony

 ciężar dowodu spełnienia przesłanek wyzysku spoczywa na wyzyskanym

 ułatwieniem są domniemania

faktyczne

Skutki wyzysku

 żądanie ukształtowania przez sąd treści zobowiązania jeżeli jest to możliwe bez nadmiernych trudności

 wybór między żądaniem zmniejszenia świadczenia, do którego spełnienia jest zobowiązany wyzyskany lub zwiększenia należnego mu świadczenia należy do wyzyskanego

 możliwość wysunięcia obu żądań

równocześnie

 P. Machnikowski: gdyby żądana przez wyzyskanego zmiana treści zobowiązania była niemożliwa lub nadmiernie utrudniona, sąd może dokonać innej zmiany

 gdy niemożliwa albo znacznie utrudniona jest zmiana wysokości świadczeń, wyzyskany może żądać unieważnienia umowy przez sąd

 dwuletni termin zawity liczony od dnia zawarcia umowy; upływ terminu jest uwzględniany przez sąd z urzędu

 konstytutywny (prawotworzący)

charakter wyroku sądowego