WPROWADZANIE DO PROCESU KARNEGO
INFORMACJI Z CZYNNOŚCI OPERACYJNO-
ROZPOZNAWCZYCH.
PROBLEM TZW. NASTĘPCZEJ
ZGODY SĄDU
POJĘCIE CZYNNOŚCI OPERACYJNO- ROZPOZNAWCZYCH
Stanowisko doktryny nie jest jednolite
Można je zdefiniować jako system prawnie określonych poufnych, bądź tajnych działań podejmowanych przez wskazane upoważnione ustawowo organy, prowadzonych zwykle poza
procesem karnym, ale służący celom tego procesu.
To m.in. kontrola operacyjna, zakup kontrolowany
Upoważnieni do stosowania(w różnym zakresie)
tychże czynności na mocy właściwych ustaw są
funkcjonariusze; Policji, ABW, CBA, SG, ŻW, SKW
oraz SWW, a także kontroli skarbowej
PODSTAWY PRAWNE
Kodeks postępowania Karnego z dnia 6 czerwca 1997 r.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r.
o Policji( art. 14 ust. 1 ,,W
granicach swych zadań Policja wykonuje czynności:
operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i
administracyjno- porządkowe(…)’’)
Ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu(art. 21 ust.1 tej ustawy)
Ustawa z 9.6.2006 r. o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym(w art.13 ust.1)
Ustawa z 9.6.2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (w art.25 i art.26)
Ustawa z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej(w art.9)
Ustawa z 24.8.2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach
porządkowych(w art. 4 ust.
2 pkt 4)
Ustawa z 28.9.1991 r. o
kontroli skarbowej(w art.36)
BRAK KOMPLEKSOWEJ REGULACJI CZYNNOŚCI OPERACYJNO-
ROZPOZNAWCZYCH
Od kilku lat ustawodawca podejmuje próby wypracowania legalnej definicji czynności operacyjno-rozpoznawczych i ujednolicenia wszystkich procedur związanych z ich stosowaniem (projekt ustawy o czynnościach operacyjno- rozpoznawczych z 2008 r.).
W projekcie także zawarto definicje pojęcia stwierdzając, że czynności operacyjno- rozpoznawcze są ,, zespołem przedsięwzięć, jawnych i
niejawnych prowadzonych wyłącznie w celu:
1) rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw;
2) odnajdywania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiarem sprawiedliwości oraz osób zaginionych, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ich zaginięcie jest wynikiem przestępstwa, a także odnajdywanie rzeczy
utraconych w wyniku przestępstwa lub mających związek z przestępstwem;
3) ustalenia tożsamości osób i zwłok, w przypadku uzasadnionego podejrzenia przestępczego działania. ’’
CHARAKTER PRAWNY CZYNNNOŚCI OPERACYJNO- ROZPOZNAWCZYCH
Czynności operacyjno- rozpoznawcze są, co do zasady, podejmowane przed
ewentualnym wszczęciem
postępowania karnego tak więc nie przybierają form procesowych;
- nie sporządza się protokołu
- notatki i zapiski urzędowe utrwalające
wypowiedzi ustne nie mogą zastępować
dowodu z zeznań i wyjaśnień (art. 174
k.p.k)
CHARAKTER PRAWNY
CZYNNNOŚCI OPERACYJNO- ROZPOZNAWCZYCH- cd.
Przepisy k.p.k. nie zawierają żadnej normy określającej zamknięty (enumeratywny) katalog dowodów
pozyskiwanych w wyniku czynności operacyjno- rozpoznawczych.
Z punktu widzenia art. 51 ust. 1 Konstytucji RP należy uznać za niezgodną z przepisami praktykę pozyskiwania informacji w toku czynności operacyjnych i późniejszego ich wykorzystania w celach innych niż postępowanie
karne( np. w postępowaniu dyscyplinarnym)
WPROWADZANIE INFORMACJI Z CZYNNOŚCI OPERACYJNO-
ROZPOZNAWCZYCH DO POSTĘPOWANIA
Jeśli uzyskano dowody pozwalające na
wszczęcie postępowania lub przydatne w
toczącym się już postępowaniu, organ Policji (ew. innej służby przeprowadzającej czynności) przekazuje materiały do prokuratury właściwej ze względu na siedzibę tego organu( zob.
np.art.19 ust.15 Ust. o Policji- przepis ten nie może być jednak traktowany jako samodzielna norma kompetencyjna)
O sposobie wykorzystania tych materiałów
decyduje właściwy prokurator
Jeśli utrwalone materiały nie mają znaczenia dla
postępowania karnego w całości prokurator po
zakończeniu kontroli wnosi do sądu o zarządzenie zniszczenia utrwalonych zapisów (zob. art.
238 § 3 k.p.k) Z komisyjnego zniszczenia
nieprzydatnych materiałów
sporządza się protokół
WPROWADZANIE INFORMACJI Z CZYNNOŚCI OPERACYJNO- ROZPOZNAWCZYCH DO
POSTĘPOWANIA- cd.
Materiały pozyskane w wyniku czynności operacyjno- rozpoznawczych podlegają
odczytaniu (odtworzeniu) w postępowaniu przed sądem na podstawie odpowiednio stosowanego art. 393 § 1 zd. 1 k.p.k wtedy, gdy:
- potwierdzają informację o przestępstwie
- pozwalają na wszczęcie postępowania karnego - mogą być przydatne dla toczącego się już
postępowania
Informacje te mają znaczenie
pełnowartościowych dowodów !!!
STOSOWANIE CZYNNOŚCI
OPERACYJNO- ROZPOZNAWCZYCH W TRAKCIE TRWANIA
POSTĘPOWANIA
Czynności operacyjne nie mogą stanowić alternatywy dla czynności procesowych.
Dopuszczalne jest stosowanie tych czynności w toku trwającego postępowania karnego tylko wówczas, gdy spełnione są równocześnie następujące warunki:
1) bezpośrednie powiązanie czynności operacyjnej z przedmiotem postępowania karnego,
2) brak możliwości uzyskania informacji na podstawie przepisów k.p.k.,
3) pozyskiwanie materiału dowodowego, który zgodnie
z przepisami będzie można wykorzystać w procesie karnym.
WPROWADZANIE INFORMACJI Z CZYNNOŚCI OPERACYJNO-
ROZPOZNAWCZYCH DO POSTĘPOWANIA cd.
Należy pamiętać, że zgodnie z nowym art.168a k.p.k niedopuszczalne będzie przeprowadzenie dowodu uzyskanego za pomocą czynu
zabronionego w rozumieniu art.1§ 1 k.k
Nielegalnie pozyskany materiał dowodowy może jednak stanowić źródło informacji
prowadzących do pozyskania i wykorzystania dowodu w sposób zgodny z prawem (brak
w ustawie pełnego zakazu korzystania z ,,owoców z zatrutego drzewa’’, mimo wątpliwości
konstytucjonalistów)
KONTROLA OPERACYJNA JAKO SZCZEGÓLNY TYP CZYNNOŚCI OPERACYJNO- ROZPOZNAWCZYCH I INFORMACJE UZYSKANE W JEJ WYNIKU
-Walor procesowy mają tylko te materiały, które zostały zebrane z
zachowaniem
przepisów regulujących kontrolę operacyjną
- Uzyskany w toku kontroli operacyjnej materiał musi
dotyczyć jednego z przestępstw
wymienionych w
art.19 ust.1 Ustawy o Policji !!!
,,W przypadku uzyskania dowodów pozwalających na
wszczęcie postępowania karnego lub mających znaczenie dla
toczącego się postępowania karnego, Komendant Główny
Policji lub komendant wojewódzki Policji przekazuje właściwemu
prokuratorowi wszystkie materiały zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej, w razie
potrzeby z wnioskiem o wszczęcie postępowania karnego(…)’’-
art.19 ust.15 Ustawy o Policji
Materiałami operacyjnym najczęściej przekazywanymi do wykorzystania w procesie są nośniki, na których utrwalone zostały treści rozmów telefonicznych lub innych przekazów informacji.
Aby dany np. audiodokument mógł być uznany za dowód w procesie karnym, musi nadawać się do:
− ustalenia, czy zapis jest oryginalny, a więc autentyczny;
− zidentyfikowania osób;
− ustalenia liczby osób biorących udział w poznawanej sytuacji faktycznej;
− określenia sytuacji akustycznej towarzyszącej zapisowi;
− określenia kontekstu sytuacyjnego oraz stanu emocjonalnego osób, których głos nagrano;
− odtworzenia treści wypowiedzi osobom biorącym udział w rozprawie (wyrok SA w Lublinie z dnia 20 listopada 2003 r., II AKa 285/03)
W przypadku pojawienia się zasadnych zastrzeżeń co do tzw. materialnego fałszu dowodu, konieczne jest zlecenie wydania opinii z zakresu badań
fonoskopijnych
Nieautentyczność zapisu dyskwalifikuje daną treść jako materiał dowodowy.
Zasady te stosuje się odpowiednio do materiałów zawierających zapis obrazu
Czynności odtworzenia zapisów dźwiękowych nie można zastąpić odczytaniem przekładów słownych.
Przeprowadzenie takich dowodów(przez odtworzenie na rozprawie) w
postępowaniu sądowym wymaga
wyłączenia jawności rozprawy w oparciu o art. 360 § 1 pkt 3 k.p.k
Materiały z kontroli operacyjnej mogą stanowić podstawę orzeczenia jedynie w przypadku ich
ujawnienia na
rozprawie głównej (zgodnie z art.
410 k.p.k., zob.
wyrok SN z dnia 20 lutego 2002 r., V
KKN 586/99)
Czynności odtworzenia zapisów dźwiękowych nie można zastąpić odczytaniem przekładów słownych.
Niezbędne jest odtworzenie na rozprawie zapisów zarejestrowanych na nośnikach oraz sporządzenie z tej czynności protokołu (art. 143 § 1 pkt 7 k.p.k.)
Przeprowadzenie takich dowodów(przez odtworzenie na rozprawie) w postępowaniu sądowym wymaga wyłączenia jawności rozprawy w oparciu o art. 360 § 1 pkt 3 k.p.k
Dopuszczalne jest ujawnienie (zaliczenie do materiału dowodowego) bez odtwarzania treści zapisów zarejestrowanych na nośnikach, jeśli żadna z obecnych stron się temu nie sprzeciwia, poprzez odpowiednie stosowanie art. 394 § 2 k.p.k (jednak jest to wyjątek od reguły)
WYMÓG ZGODY SĄDU NA ZASTOSOWANIE KONTROLI OPERACYJNEJ
W wyroku z dnia 4 maja 2000 r. (28341/95) w sprawie Rotaru przeciwko Rumunii ETPC uznał, że, ,,(…)aby systemy niejawnej inwigilacji były zgodne z art. 8 Europejskiej Konwencji o
ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, muszą one zawierać gwarancje prawne stosowane do kontroli działań właściwych służb.’’
Według ETPC kontrola sądowa zapewnia najlepszą gwarancję niezależności,
bezstronności oraz stosowania właściwej
procedury.
Sąd rozpoznając wniosek ustala:
– czy kontrola operacyjna, o której zarządzenie zwrócił się do sądu uprawniony podmiot, ma na celu zabezpieczenie, wykrycie, ustalenie sprawców, uzyskanie i utrwalenie dowodów ściganych z oskarżenia publicznego jednego przestępstw enumeratywnie wymienionych w ustawie
regulującej kontrolę operacyjną,
– czy istnieje pisemna zgoda na zarządzenie kontroli operacyjnej pochodząca od właściwego prokuratora,
– czy stosowane inne środki niż zarządzenie kontroli
operacyjnej okazały się bezskuteczne lub co najmniej zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub
nieprzydatne.
Te same ustalenia muszą zostać poczynione w przypadku udzielania tzw. zgody następczej przez sąd !!!
PRZYPADKI ,, NIECIERPIĄCE ZWŁOKI’’
Przepisy ustaw „policyjnych” przewidują
możliwość zarządzania kontroli operacyjnej w wypadkach niecierpiących zwłoki także przez organ niesądowy
W przypadku ustawy o Policji; ,,(…)Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić, po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora,(…), kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo sądu
okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w
tej sprawie.’’ (art. 19 ust. 3 Ust. o Policji)
PRZYPADKI ,, NIECIERPIĄCE ZWŁOKI’’
-cd.
W k.p.k ; ,,W wypadkach niecierpiących zwłoki kontrolę i utrwalanie treści
rozmów telefonicznych może zarządzić prokurator, który jest obowiązany
zwrócić się w terminie 3 dni do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie
postanowienia. (…)‘’ (art. 237 § 2 k.p.k)
ZGODA NASTĘPCZA SĄDU
Odnosi się m.in. do wspomnianych
czynności operacyjno- rozpoznawczych zarządzonych w przypadkach
niecierpiących zwłoki
Zarówno w przypadku z art. 237 § 2
k.p.k, jak i z art. 19 ust. 3 Ust. o Policji, sąd wydaje postanowienie w
przedmiocie wniosku w terminie 5 dni od zarządzenia kontroli przez organ Policji/
wpłynięcia wniosku prokuratorskiego
ZGODA NASTĘPCZA SĄDU- cd.
W razie nieudzielenia przez sąd zgody
następczej we
wskazanym terminie:
-,,(…) organ zarządzający wstrzymuje kontrolę
operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów
zgromadzonych podczas jej stosowania.’’ - w przypadku z art. 19 ust. 3 Ust. o Policji
-brak uregulowania w
przypadku nie zachowania przez sąd terminu, a gdy w postanowieniu zawarto
decyzję odmowną ,,(…) sąd w postanowieniu wydanym w przedmiocie wniosku
zarządza zniszczenie wszystkich utrwalonych zapisów. Zaskarżenie
postanowienia wstrzymuje jego wykonanie.’’
- wprzypadku wniosku z art. 237 § 2 k.p.k
Niedopuszczalne jest, aby sąd kontrolujący decyzję
prokuratorską w trybie tzw.
przypadku niecierpiącego zwłoki wydał tzw. następczą zgodę,
jeśli organ stosował kontrolę operacyjną z naruszeniem
przesłanek zarządzania kontroli w wypadkach niecierpiących
zwłoki !!!
INNE PRZYPADKI KONIECZNOŚCI UZYSKANIA ZGODY NASTĘPCZEJ SĄDU
SN w postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2007 r. (I KZP 6/07) jednoznacznie opowiedział się za możliwością wykorzystania dowodów zebranych w toku kontroli operacyjnej wobec przestępstwa wymienionego w art. 19 ust. 1 Ust. o Policji innej osoby niż objęta
postanowieniem sądu oraz wobec osoby tym
postępowaniem wprawdzie objętej, ale co do innego
przestępstwa „katalogowego”
niż wymienione w tym postanowieniu.
Jest to dopuszczalne pod warunkiem
uzyskania następczej zgody sądu na
kontrolę operacyjną
Sąd Najwyższy zaznaczył, że przepis art. 19 ust. 3 Ust. o Policji należy stosować także w przypadkach, w których uzyskane informacje dotyczą innej osoby lub podmiotu, niż ten
wskazany w pierwotnym wniosku objętym zgodą sądu na przeprowadzenie kontroli operacyjnej.
Nie ma możliwości zastosowania innej
procedury uzyskania zgody następczej sądu
przez właściwe organy Policji od tej z art. 19
ust.3 Ust o Policji
ZGODA NASTĘPCZA Z ART. 237 § 2 K.P.K
Warunkiem dopuszczalności wydania tzw.
zgody następczej jest również to, że prokurator w czasie trwania kontroli albo nie później niż w terminie 2 miesięcy od jej zakończenia musi
wystąpić z wnioskiem o wyrażenie zgody na
wykorzystanie dowodu z czynności operacyjno- rozpoznawczych w postępowaniu karnym
Sąd o powyższym wniosku prokuratora orzeka na posiedzeniu bez udziału stron w terminie 14 dni ( odpowiednie zastosowanie ma tutaj
art. 239 k.p.k)
ZGODA NASTĘPCZA Z ART. 237 § 2 K.P.K- cd.
Warunkiem materialnym wydania
zgody następczej z art. 237 § 2 k.p.k jest także to, aby uzyskane
uprzednio( tj. w trakcie kontroli nieobjętej postanowieniem sądu)
dowody dotyczyły chociażby jednego z przestępstw wymienionych w § 3
tego artykułu ( np. zabójstwa,
uprowadzenia osoby)
PODSUMOWANIE
Tak więc możliwość wydania zgody następczej
przez sąd została ściśle uregulowana w przepisach rangi ustawowej
Mimo wielu praktycznych problemów wynikających ze stosowania przywoływanych przepisów nie ma obecnie możliwości wprowadzania do
postępowania jakichkolwiek informacji z
pominięciem określonej w ustawie procedury, zakazane jest także gromadzenie i
przechowywanie informacji o obywatelach przez służby stosujące czynności operacyjno-
rozpoznawcze bez podstawy prawnej
Wszelkie czynności operacyjno- rozpoznawcze w pewnym stopniu naruszają prawo do prywatności (art. 47 Konstytucji RP), jak i szereg innych
konstytucyjnie zagwarantowanych praw i wolności
Respektowanie zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), a także poszczególne
rozwiązania ustawowe, takie jak np. wymóg zgody sądu, chociażby następczej, na kontrolę
operacyjną pozwalają jednak, na poszanowanie praw i wolności jednostki przy jednoczesnej
ochronie interesu publicznego jakim jest bezpieczeństwo obywateli i ściganie
przestępczości
BIBLIOGRAFIA
1) Czarnecki P., Dowód z czynności operacyjno-rozpoznawczych w
postępowaniu karnym w: ,,Na wokandzie’’ 2014 nr 21 [online], [dostęp 16.01.2015 r.], http://nawokandzie.ms.gov.pl/numer-21/dobre-praktyki- numer-21/dowod-z-czynnosci-operacyjno-rozpoznawczych-w-
postepowaniu-karnym.html
2) Drajewicz D., Dowodowe wykorzystanie wyników kontroli operacyjnej w postępowaniu karnym w: ,,Prokuratura i Prawo’’ 2010 nr 7-8 [online],
[dostęp 16.01.2015 r.],
http://www.ies.krakow.pl/wydawnictwo/prokuratura/pdf/2010/07- 08/12drajewicz.pdf
3) Drajewicz D., Zgoda następcza sądu na stosowanie kontroli operacyjnej w: ,,Prokuratura i Prawo’’ 2009 nr 1 [online], [ dostęp 17.01.2015 r.],
http://www.ies.krakow.pl/wydawnictwo/prokuratura/pdf/2009/01/7drajewicz .pdf
4) Postępowanie karne. Część ogólna, red. J. Skorupka, Warszawa 2012, s. 279-286, 373-407
