A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA IURIDICA 10, 1982
Janusz Tylman
CZYNNOŚCI POSTĘPOW ANIA SPRAW DZAJĄCEGO W PROCESIE^ KARNYM
1. W o bow iązującym k o d ek sie p o stęp ow an ia k a rn e g o czynności, k tó ry ch celem jest s p r a w d z e n i e istnienia p odstaw y do p rzep ro -w adzenia po stęp o -w ania karneg o, prze-w idziane zostały -w art. art. 258 § 2, 290 § 2, 293 § 3 o raz w 480.
A rty k u ł 258 § 2 k.p.k. n orm uje badanie zasadności wszczęcia p o stę-p ow an ia stę-przygotow aw czeg o, art. 290 § 2 k stę-p .k . (w zw iązku z art. 293
§ 3 k.p.k.) dopuszcza spraw dzanie okoliczności u za sad n iając ych p o d ję-cie p ostępo w an ia w arun k o w o um orzonego, aTt. 293 § 3 k.p.k. zezw ala na spraw d zanie okoliczności u zasad n iając ych p o djęcie n a nowo lub wznow ienie bezw arun kow o um orzon eg o po stęp o w ania p rzy go tow aw -czego, zaś art. 480 k.p,k. (w związku z a r t. 89 k p.k .) d aje możność sp raw dzen ia okoliczności stan ow iący ch p odstaw ę w znow ienia p o stęp o-wania sądo wego zakończonego praw om ocnym orzeczeniem .
C zynności sp raw d zające w y ko ny w ane są poza procesem , bowiem dopiero od ich w y n ik u zależy, czy po stępow an ie karne będzie p rzep ro -w adzone (-wszczęte, p o djęte lub -wzno-w ione).
Poza art. 258 § 2 kjp.k. wym ienion e przepisy dotyczą sy tu acji w y m agających o dpowiedzi na p ytan ie, czy istn ieje p odstaw a d o p o n o w -n e g o prow adze-nia postępo w a-nia k ar-n eg o w sp raw ie, w k tó re j p ostę-pow anie było już prow adzone, lecz zo stało — z ró żny ch przyczy n i w różnej form ie — zakończone. Z tego powodu, m ając n a u w adze zam ie-rzoną sw o istą k o n ty n u ac ję p ostępo w ania, u staw o d aw ca zezwolił na d o-ko ny w anie stosow n ych b adań w form ie czynn ości p t o c e s o w y c h ,
W myśl art. 293 § 3 w związku z art. 293 § 1 i 2 o raz w zw iązk u
z art. 290 § 1 i 2 k p .k ., w łaściw y p ro k u rato r m oże osobiście p rzed
sięwziąć lub zlecić M O d ok o nan ie niezbędnych cztynności d o w o d o -w y c h -w celu sp ra-w d zen ia okoliczności, u zasad niająq y ch -w y d an ie po-stan ow ienia o p o d jęciu lub w znow ieniu p o stę po w ania um orzon eg o
w aru nk o w o o raz o p od jęciu p ostęp ow ania um o rzonego w aru nk ow o. W to k u sp raw d zan ia dopu szczalne jest m. in. dok ony w an ie przesłu ch ań , oględzin, p rzeszu kań.
N a p od staw ie art. 408 w zw iązku z art. 89 k.p.k. spraw dzenie o k o -liczności fak ty czny ch u za sad n iający ch w znow ienie p ostępo w an ia sąd o-wego zakończonego p raw om ocnym orzeczeniem — p od ejm ow ane bez-p ośredn io bez-przez o rze k a ją c y sąd alb o bez-przez w yznaczonego ze skład u o rzekająceg o sęd ziego lub w łaściw y m iejscow o sąd rejo n o w y — d oko-n yw aoko-n e m oże być ró w oko-nież w form ie czyoko-noko-ności p r o c e s o w y c h 1.
W ten sposób u staw od aw ca w pro w adził do ko deksu (nie jedy ne) w y jątk i o d zasady, że czynności p ro ceso w e mogą być w y k o ny w an e tylko w to k u up rzedn io wszczętego po stęp ow ania karn ego .
O d rębn eg o p otrak to w an ia w y m aga art. 258 § 2 k p k . , reg u lujący łącznie z art. 259 k.p.k. ważną, w ielok ro tnie om aw ianą w literatu rze (także na g ru n cie p op rze dn iej kodyfikacji), instytu cję czynności sp ra w -d zających istnien ie p o-d staw y -do w szczęcia -docho-dzenia lub śle-dztwa, rozw in iętą w p ra k ty c e w taki sposób, iż d o k try n a uznała za w łaściw e o k reśle n ie tego e ta p u działalności o rg an ó w ścig ania m ianem p o s t ę -p o w a n i a s -p r a w d z a j ą c e g o ,
2. Podstaw ow ym w arun kiem w szczęcia p o stępo w an ia k arn eg o jest up raw dop od obn ienie po pełnienia czynu przestęp n ego 2. W a ru n ek ten w ob ow iązu jący m ko deksie zn alazł o dbicie w art. 255, zg od nie z k tó -rym p o stęp ow ap ie przygo tow aw cze w szczyna się, jeżeli zachodzi u za-sadnione p od ejrzenie, że p op ełn io no p rzestę p stw o 3.
1 J. B a f l a i in., K od e ks p os tę po w an ia karn ego . Komentarz, W arszaw a 1976, s. 167, 398; J. T y I m a n, C z y nno ś ci sp r aw dz a ją ce w n ow y m ko d ek sie po stępo wan ia kar nego, „Z eszyty N au kow e UŁ" 1970, s. I, z. 73, s. 3 i n.
* M. C i e ś l a k , Polska proce dur a k am a . Po d s ta w o w e założenia te or etyc z ne, W arszaw a 1973, s. 402 i n.; t e n ż e , Fa ktycz na za sadność oska rżenia oraz zw r ot s p r a w y do uzupełnienia po s tę p ow a nia p r z y g o to w a w c z e g o jako pr o ble m y oddania pod sąd, ,,N ow e Prawo" 1956, nr 6, s. 65 i n.; J. T y 1 m a n, W ar u nki dopus zcza lnoś ci w s zc z ę cia po s tęp o w an ia karnego, „Z eszyty N aukow e UŁ" 1959, s. I, z. 14, s. 125 1 п.; L. S c h a f f , Za kre s i lor m y po s tę po w an ia pr z y g o tow a w c z e g o , W arszawa 1961, s. 18 i n.i N. W . Z o g i n i F. N . F a t k u H i n , W o z b u żd ie n ije u gołow nog o dieła, M oskw a 1961, s. 120 i n.j A. C z e l c o i w , S o w ie ts kij u g o lo w n y j process , M oskw a 1962, s. 234— 236; M. S t r o g o w i c z , Kurs s o w ie ts k o go ug oło w no go proces sa, M osk-w a 1958, s. 265—268; E. K r z y m u s k i , W y k ła d proces u karnego, Kraków 1922, s. 101.
5 W p row adzony do k.p.k. z 1928 r. dekretem z dnia 21 grudnia 1955 r. o zm ianie przepisów postępow ania karnego, art. 228 § 1 brzmiał: ,,Postępow anie przygotow aw -cze w szczyn a się, gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa",• w obecnym unorm ow aniu podkreślone zatem zostało, że podejrzenie to pow inno być uzasadnione, chociaż przypom nieć trzeba, iż w tym duchu interpretow ano także sform ułow anie zaw arte w poprzednim kodeksie.
W szczęcie po stęp ow ania k arn eg o będzie zatem nied opuszczalne nie tylko wówczas, gdiy jest oczywiste- że przestęp stw a nie popełniono, ale także w sy tuacji, gdy p od ejrzen ie p op ełnienia czyn u p rzestęp neg o nie jest dostatecznie uzasadn ione (art. 255 kjp.k. w związku z art. 11 p kt 1 kjp.k.). ,
W iadom ości p osiadane przez o rg an ścigania, w sk azu jące w sposób do statecznie w iary g o dn y na pop ełnien ie czynu zabronioneg o, muszą ok azać się na ty le k on k retn e, ab y już p rzy w szczęciu po stęp o w ania możliwe było oznaczenie kw alifikacji p raw n ej czynu. Nie m ożna bo -wiem wszcząć p ostępow an ia w zw iązku z po dejrzen iem po pełnienia przestęp stw a nie ok reślo neg o, bez w sk azania zesp o łu znam ion czynu przew idzianego w części szczeg óln ej u sta w y k arn e j jak o typ p rze-stęp stw a4.
W szczęcie p ostępow an ia k arneg o jest niedopuszczaln e ró w nież w te-dy, g d y z p osiadan ego przez o rg an ścigania m ate riału w ynika, że w praw dzie po dejrzenie co do po pełnienia czynu zabronion eg o przez ustaw ę jest uzasad nion e, jedn akże w św ietle art. 11 kjp,k. zachodzi inna okoliczność w y łączająca p ostępo w an ie, np. sp raw ca działał w o b -ro nie kon iecznej, sp raw ca nie podlega orzeczn ictw u sąd ó w kannych, n astąpiło przedaw n ienie, zachodni stan rzeczy osąd zo n ej itd.
W szy stkie te kw estie wiążą się z ogólnym problem em w aru nkó w dopuszczalności procesu , a więc tych okoliczności, k tó re m ają wpływ na byt p ro cesu i k tó re są bad ane w znacznym zak resie już p rzy jego wszczęciu; wszaljże głów nym zagadnieniem , zaró w no w teo rii jak i w p rak tyce, jest k on trola fak tycznej zasadności wszczęcia p ostęp o -wania, a więc stopnia po dejrzenia p op ełnienia przestęp stw a.
3. O rg an y ścigania zobowiązane są do zachow ania od p ow ied niej za-sadności decyzji zarów no przy wszczęciu po stęp o w ania k arn eg o (art. art. 255, 257 § 1 kjp.k. w związku z art. art. 90 § 1 i 93 k.p.k.), j a k i przy odm aw ianiu ścigania (art. 258 § 1 kjp.k., w związku z art. art. 90 § 1, 93, 260 k.p.k.). Jeżeli okoliczności przytoczone w zaw iadom ieniu o raz w y n ik ające z załączonych m ateriałó w nie d ają d ostatecznej pod staw y do wszczęcia p ostępow an ia przygotow aw czego, ale w y w o łu ją p rzy pu sz-czenie co do ew en tu aln o ści p op ełnienia przestęp stw a, można dla rozstrzygn ięcia wątpliw ości, na pod staw ie art. 258 § 2 kjp.k. zażądać uzu -pełnienia danych zaw arty ch w zaw iadom ieniu o p rzestęp stw ie lub
za-4 W ym óg ten zosta! sform alizow any w art. 257 § 1 k.p.k.; „O w sz częciu postę-pow ania w y daje się postanow ienie, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępow ania oraz jego kw alifikację prawną".
rządzić sp raw dzen ie fak tó w w tym z a k re s ie , a więc dokonać czynności sp ra w d zają cy ch 5.
C zynności d ok on yw ane w tym try b ie n ie stan o w ią form y p ostęp ow ania przygotoow aow czeg o, nie m ają też c h a ra k teru czynności p ro ceso -wych®. Poza p rzy jęciem w ich tok u u zup ełn ien ia zawiado m ienia o p rzes-tęp stw ie i w nio sku o ściganie nie są pro tok ołow an e; w razie po trzeb y m ogą by ć do ku m entow ane jed y n ie w n o tatk ach u rzęd ow y ch (art. 129 § 2 k.p.k.). Ich w y niki n ie n ab iera ją m ocy d ow o dow ej w p ostępo w an iu k arn ym , jeżeli zostanie ono n astęp n ie w szczęte i nie m ogą stanowić po dstaw y w y ro k u 7. Z ebrane n ato m iast tą drogą d ok um enty m ożna oczy-w iście zaliczyć oczy-w poczet m ate riału dooczy-wodooczy-w ego.
Z o m aw ianeg o przepisu w y n ik a przede wszystkim , że organ u p ra w -niony do wszczęcia p o stęp o w ania przyg otow aw czego w ład ny jest
zwró-6 N a temat różnych koncepcji spraw dzeń przedprocesorwych oraz historii unormo-wań teg o zagadnienia w polskim postępow aniu karnym zob. J. T y 1 m a n, O przed- p ro c e s o w y c h czyn noś ciach s pr aw d z ają c yc h, „Z eszyty N auk ow e UŁ" 1967, S. I, z. 51. s. 139 i n. oraz t e n ż e , Pro ble m y c z yn n oś c i s p r aw dz a jąc y ch w p os tę po w an iu karnym, „Studia K rym inologiczne, K rym inalistyczne i Penitencjarne" 1976, t. 4, s. 81 i n. Zob. też W yty czne, k om enta rz e i w yja ś nie n ia od nos zące się do no w e go p ra w a ka r-nego, W yda w nictw o Prokuratury Generalnej, W arszawa 1970, s. 89 i n.
6 Z. S z a t k o w s k i , C z y nno ś ci sp r aw dz a ją ce w ujęciu ko d ek s u po stępow a nia karnego, „Problemy K rym inalistyki” 1970, nr 84, s. 186 i n.; F. P r u s a k , Postępo-w a nie s p r aPostępo-w d z ają c e Postępo-w n o Postępo-w y m k.p.k., „Problem y PraPostępo-worządności" 1971, nr 2, s. 39 i n.i W . С h m i e 1 а г с z y k, Instytucja cz y nn oś c i s pr a w d z a ją c yc h w pr a k ty c e w o j -s k o w y c h org an ów ścigania, „W oj-skow y Przegląd Prawniczy" 1%?2, nr 3, -s. 374— 375. Zob. też: M. L i t y ń s k i , C zy nn oś c i o p e ra c y jne w p roces ie k arn ym (Z pr o ble ma tyk i doch odz enia), „Państw o i Prawo" 1961, nr 6, s. 1000, 1002; Art. 109 k.p.k. RSFRR stanowi: „W zw iązku z otrzym anymi ośw iadczeniam i można żądać niezbędnych ma-teriałów i w y jaśnień, jednakże bez przeprow adzania czynności śledczych określonych w [...] kodeksie". N a tem at m etod dokonyw ania sprawdzeń przedprocesow ych w Z wiąz-ku R adzieckim — J. N . B i e ł o z i e r o w , U sta le nie p o d s ta w w s zc z ę c ia s p r a w y kar-ne j w p ra w ie radzieckim , [w:] P os tę po w an ie p r z y g o to w a w c z e , red. M. C i e ś l a k i W. E. C z u g u n o w „Z eszyty N auk ow e UJ” 1973, z. 61, s. 135 1 n.
7 M. C i e ś l a k , P od s ta w o w e zagad nienia p ro tok ołó w w pr oces ie k arn ym i cy- w iln y m (O w łaś c iw ą p r a k ty k ę i w łaś c iw e uję cie ko dy f ik a cy jn e) , „Państw o i Prawo'1 1955, nr 10, s. 586; S. K a l i n o w s k i , Polski pr oce s karny, W arszaw a 1971, s. 370 1 n.; J. N e l k e n, N ie któ r e zagadnie nia d o w o d o w e na tle k od ek su po stępow an ia ka rne go, „N ow e Prawo" 1971, nr 11, s. 1620; F. P r u s a k , Pr oc es ow e znacz enie notatki u rz ę do w ej, „Problemy Praworządności" 1973, nr 3, s. 39 i n.; S i a t k o w s k i , op. cit., s. 189 i п.; B a f i a i in., op. cit., W arszaw a 1976, s. 230— 237; W yrok SN z dnia 5 grudnia 1957 r., I I KRN 888/57; OSPiKA 1959, nr 2. poz. 48; W yrok SN z dnia 18 lipca 1968 r., V KRN 353/68; OSN 1969, nr 1, poz. 8; W yrok SN z dnia 26 lu tego 1962 r., III К 1111/61; OSN W ydaw n ictw o Prokuratury Generalnej 1962, nr 4— 6, poz. 36; IV KRN 128/72; OSNKW 1973, z. 7—8, poz. 99; V KRN 361/72; „Państw o i Prawo" 1974, nr 1, s. 163; А. К a f t a 1, Ciosa do w yr o k u SN z dnia 23 li-stopad a I960 r., III К 894/60; OSPiKA 1962, nr 12, s. 750— 752.
cić się do podm iotu zaw iad am iającego o p rzestęp stw ie, a w ięc do in-sty tu cji p aństw ow ej lub sp ołecznej (art. 256 § 2 k p .k . w zw iązku z art. 120 § 12 k.k.) albo do osoby fizycznej (art. 256 § 1 k.p.k.), nie-zależnie od tego, czy będzie nią pokrzy w dzony , czy też inna osoba — z żądaniem uzup ełn ienia dany ch zaw artych w zaw iadom ieniu.
Uzupełnienie d an y c h o przestęp stw ie może polegać na sp recy zow a-niu albo w yjaśn ien iu in fo rm acji zaw artej w zaw iad om iea-niu lub na p rze-kazaniu do datk ow ej inform acji (ko resp on den cy jnie wzg lędnie ustnie), może nastąpić d ro gą d ostarczen ia d okum en tów lub przedm io tów (albo przez ich wskazanie), może też obejm o w ać przeprow ad zenie w in sty tu -cji czynności k on tro ln y ch (spisu rem an entow ego , inw entary za-cji, w yli-czeń itp.), k tó ry c h p rzeb ieg i wyniki- zostaną u d ok u m en tow ane na piś-mie, przekazany m następ n ie organow i ścigania. W tym try b ie o rg an ścigania zw raca się także do k o m petentnej in stytu cji o do ko nanie w r a zie po trzeby, w ram ach jej obow iązkó w urzęd ow y ch , ustaleń , np. w sp ra -wie przy czy n zgo nu8.
Ponadto można zarządzić spraw dzen ie faktów w zakresie ob jęty m zawiadom ieniem o p rzestępstw ie. Tego ty p u spraw dzenia, d ok ony w ane z regu ły przez MO, p oleg ają na przeprow ad zen iu rozmów, wywiadów, ob serw acji i m ają n a celu w y jaśn ien ie po dstaw o w ych okoliczności zda-rzenia, o któ rym donosi zawiadamiający®, np. jak ie b yły przy czyn y w y pad ku przy pracy , czy rzeczyw iście spalona została szopa sto jąca na polanie, w jaki sposób u siłow an o dokonać rzeko m ego o szu stw a (na co ogólnikow o w skazuje zawiadom ienie), czy od po w iad a praw dzie doniesien ie o znęcan iu się nad rodziną, czy po tw ierd za się, że każdej no -cy w yw o żo ne są z fabry ki kradzio ne to w ary itp .10
W edług pow o ły w an ych już w ytycznych P ro k u ratu ry G en eraln e j11, w ram ach om aw iany ch czynności dopuszczalne jest:
uzu pełn ienie p rotoko łu przy jęcia ustneg o zawiadom ienia o p rze-stępstw ie lub uzup ełnien ie zawiadom ienia in stytu cji po krzyw d zo nej
* Zob. też E. К u r 1 e t o, Z. S t a ń с z e w s k i, Pos tępo w an ie sp r a w dz a ją c e oraz p os tę po w a nie w n iez b ę d ny m za kr esie w spra wa ch d o ty c z ą c y c h nagie j lub g w a łto w n e j śmierci, „N ow e Prawo" 1980, nr 4, s. Ç7 i n.,- S. W y с i s z c z a k, Z pr o ble m a ty ki w s z cz ę cia po stęp ow a nia p rz y g o to w a w c z e g o , „Problemy Praworządności" 1973, nr 8, s. 19, 20. W k.p.k. NRD z 12 stycznia 1968 r. odrębny § 94 reguluje postępow anie w w ypadku zgonu w podejrzanych okolicznościach.
• Projekt kodeksu postępow ania karnego z 1967 r. proponow ał w art. 286 § 2 sform ułow anie: „W razie potrzeby można zażądać uzupełnienia [...] danych zaw artych w zaw iadomieniu o przestępstw ie, przedstawienia dokum entów lub w skazania innych dow odów, a także zarządzić dokonanie w yw iad ów i obserwacji".
10 M. S i e w i e r s k i , J. T у I m a n, M. O l s z e w s k i , Postę po w anie karne w z a -r ys ie, W a-rszaw a 1974, s. 197, 198.
przez o d eb ran ie od przedstaw iciela tej instytu cji lub od in sp ekto ra o rg an u kontroli, k tó ry złożył doniesienie, ustn ego zaw iadom ienia o prze-stępstw ie, lub też żądan ie n ade słan ia d odatk ow ej inform acji;
żąd anie od po krzy w d zon ego lub oso b y zaw iad am iającej przed -łożenia lub w skazania do kum en tów zw iązanych z treścią zawiadom ienia; — żądan ie p rzep ro w ad zen ia lub u zupełnien ia ko ntroli w o kreślo ny m zakresie;
zw rócenie się do jed no stki n ad rz ęd n ej (w siprawach o ch arak terze gosipodarczym) o zajęcie stanow iska w przedm iocie o ceny faktów w y -szczeg ólnionych w zaw iadom ieniu;
— zlecenie organom MO lub przeprow adzenie przez o r g an y te w e w łasnym zakresie siprawdzenia o k reślo n y ch faktów w drodze o b serw a-cji i wyw iadów.
W instruk cji doch odzeniow o-śledczej M O (Zarządzenie M in istra Spraw W ew n ętrzny ch z dnia 19 liipca 1976 r. — § 5 p. 1) w skazu je się, że czynności spraw d zające po leg ać m ogą m. in. na:
— Spraw dzeniu przez fu n kcjon ariusza MO, czy o k reślon e zdarzenie nastąpiło;
— dok onaniu, w razie potrzeby, sto sow n ych czynności o p eracy jn y ch ; — pisem nym zw ró ceniu się do k om p eten tn ego o rg an u o p o tw ierdze-nie o kreślon ych faktó w alb o zd arzeń lub ,o ich o c e n ę ;
— spo w o do w an iu przepro wadzenia, w niezbędn ym zakresie, k ontro li lub in w en taryzacji;
— zażądan iu od ko m peten tn ego o rg an u n ad esłania stosow ny ch do-ku m entó w 1*.
4. In sty tu cja sp raw d zeń p rzed p ro o eso w ych jest niezb ęd na dla za-pew nienia w łaściw ych w a ru nk ó w po dejm ow ania decyzji w fazie wszczęcia p ostęp ow ania karnego. W obec tego, że p ra k ty k a do kon yw ania sp ra w -dzeń pod rządem po przedn iej ko dy fik acji budziła poważne zastrzeże-nia, w nowym kodeksie po stępow an ia k arn ego p od jęta została próba w y raźn eg o o k reślen ia ram tej instytu cji i og raniczenia jej do rzeczy w isty ch p otrzeb zbadania dopuszczalności wszczęcia po stępow ania k a r -nego. Mimo tak ieg o zabiegu legislacy jneg o, doświadczenia stoso w ania
12 Zob. też „B iuletyn Inform acyjny Prokuratury Generalnej" 1974, nr 5: Sytuacja na odcinku postę pow a nia p r z y g o to w a w cz e g o , s. 20, 21; S z a t k o w s k i , op. cit., s. 192 ,i n.; P r u s a k , Postępow anie..., s. 36 i n. oraz t e n ż e , Pociągnięcie pode jr za neg o do odpo w ie dzi aln oś ci w pr oce sie karnym, W arszawa 1973, s. 153 i n.; W. M o s z y ń -s k i , C zy n no ś ci or ganów ścigania po pr z ed za ją c e d e c y z j ę o w -s z cz ęc iu po -stę pow a nia p r z y g o to w a w c z e g o lub o o dm o w ie ścigania, „N ow e Prawo" 1966, nr 9, s. 1089 i n.; W. R a d e c k i , N ie k tór e zagadnienia d o ty c z ą ce zaw iad om ienia prokur atora o w y p a d -kach p r z y pr acy , „Problemy Praworządności" 1974, nr 3— 4, s. 24— 27; Z. W i t c z a k , P w s z cz ę ciu p os tęp ow an ia p rz g oto w a w c z eg o , „Służba MO" 1978, pr 8, s. 750 i n.
kod ek su z 1969 r. u zasadn iają pogląd, że nie nastąpiła spodziewana, rad yk aln a po praw a p rakty ki w tym zakresie.
W literatu rze p ro cesow ej i w m ate riałac h em p iry czny ch w skazu je się, że czynności sp raw dzające by w ają po dejm ow ane mimo istnienia po dstaw y do wszczęcia p ostępow an ia k arn ego , w celu k o nk retyzacji o sob y spraw cy i zbadania szans zebrania m ate riału dowodowego. W y -ty ka się zbyt długie p rzerw y m iędzy poszczególnym i czynnościam i spraw dzającym i, co przedłuża nadm iern ie o gó ln y czas ich trw an ia, czę-sto po n ad zak re ślon y w art. 259 kjp.k. term in 30 dni.
Podnoszone są rów nież uchy bienia innego typu, a zwłaszcza p rzy -padki n ieuzasad nio nej rezy gn acji z p rzep row adzenia spraw dzeń, co z kolei pociąga za sobą pochopne w szczynanie postępow ania karneg o, bez do statecznej k u tem u p od staw y 13.
Szczególnym problem em jest właściwiy d obó r ro dzajów czynności, p od po rząd kow an y założeniom i celom om aw ian ej in stytu cji o raz sty -m ulow an y potrzeba-m i k o n k retn ej spraw y , n astęp nie — ch a ra k ter i spo-sób. w yk on yw an ia czynności k iero w an ych przeciw ko osob ie p od ejrza-nej, a także sto su n ek czynności sp raw dzający ch do czynności nie c ie rpiących zwłoki. W tym zakresie sy gnalizow ane są rów nież n iep raw id łowości i tej w łaśn ie tem atyce po św ięco no głównie niniejsze o p rac o -wanie.
5. Zary so w ana sy tu acja u zasadn iała po djęcie w m iarę w szechstron -ny ch badań fun kcjo now an ia in stytu cji czynności sp raw d zający ch w p rak ty ce, po wieloletnim już o k resie działania przep isó w now ej k o d y fik acji14.
Badaniami o ch arak terze an kietow ym o bjęto Siprawy o przestęp stw a z art. art. 145, 184, 199, 203 o raz 218 k.k. Jak o te re n badań w y b ran e zo stały okręgi P ro k u ra tu r W ojew ódzkich w C zęstochow ie, Jelen iej Górze, Krakowie, Łomży, Łodzi, Poznaniu, Przem yślu, Piotrko w ie T ry b u nalskim, Słupsku i W arszaw ie. Dla sp raw z g ru p y ko ntro lnej, w k tó -rych w niesio no akt osk arżenia, w y b ran o o k ręg Sądu R ejo now ego w Ło-dzi.
Do P ro k u rato ró w W ojew ódzkich zw rócono się o spow odow anie w y -pełnienia 40 an kiet w jed nej, w y lo so w anej Pro ku raturze Rejonowej
IS Zob. m. in. T y 1 m a n, Problemy..., s. 81 i n.; O. G ó r n i o k, Ins tytucja uz u-pełniania i s pr aw dz an ia d anyc h , za w a r tyc h w donies ien iach (art. 258 § 2 k.p.k.), W ydaw nictw a Prokuratury G eneralnej, W rocław 1970, s. 47 i n.; R. P o n i k o w s k i , R. S o b c z a k , Pr ak ty cz ne a s p e k ty s toso w ania art. 258 § 2 k.p.k., ,,Z eszyty N aukow e ASW" 1977, nr 17, s. 132 i n.
14 Badania przeprow adzone zostały przez autora w Instytucie Problem atyki Przestępczości.
wojew ództwa. W pierw szej grup ie ank ieto w an iu podlegało 30 spraw, w p isany ch do rep erto riu m po 1 styczn ia 1979 r., w k tó ry c h “do konane b yły czynności sp raw d zające, a następn ie:
— odm ów iono w szczęcia p ostępo w ania k arn eg o albo
— w szczęte p ostępo w an ie przygotow aw cze um orzono (b ezw arun ko-wo) w fazie dochodzenia w niezbędnym zakresie (art. 267 k.p.k.) lub po w y d an iu p ostan ow ienia o wszczęciu po stępow an ia (art. 257 § 1 k.pjk.), w zględnie
— p o stęp o w anie przy gotow aw cze um orzono w a run kow o (art. 27 k.k.). W d ru g iej gru pie an kietow anem u podleg ało dodatko w o 10 spraw. w k tó ry ch nie p rzeprow ad zano czynności spraw dzających , zaś wszczę-te p ostęp ow anie przyg otow aw cze um orzono (bezwarunkowo) w fazie do ch odzen ia w niezbędnym zakresie lub po w y dan iu po stan ow ienia o w szczęciu postępow ania, wyłącznie wobec n iestw ierdzen ia p rzestęp -stw a (art. l i p. 1 kjp.k.).
Spraw y w niesione z aktem o sk arż enia do sądu an k ieto w a no w r a -mach ty ch sam ych kwalifikacji, jeżeli b y ły w pisane do reperto rium w Prok uratu rze po 1 stycznia 1979 r. i w kolejno ści ich w pły w an ia do sąd u — ale tylko te, w któ rych do ko nyw ano czynności spraw d zający ch.
O statecznie z P ro k u ratu r w p ły n ęło 388 ankiet, z Sądu zaś 54 an k ie -ty. Łącznie w an kietach u jęto 442 spraw y , przy czym w ram ach w y zn a-czonych kw alifik acji poddano an kieto w an iu 428 spraw. W ob ec b rak u do statecznej liczby sp raw z wskazanym i kwalifik acjam i (do m o m en tu zako ńczenia an kieto w an ia) w P ro k u ratu ra ch uzup ełnion o m ateriał p rze-kazu jąc 14 an k iet z inn ych kw alifikacji.
W śród 442 an k ieto w any ch sp raw w 341 przeprow adzo ne b yły czynności spraw dzające, zaś w pozostały ch 101 spraw ach czynczynności sp raw -d zających nie -dokonywano.
6. W puli zbad anych sp raw inform ację o p rzestęp stw ie stanowiło:
w 153 spraw ach — zaw iadom ienie pochodzące od pokrzyw dzonej osob y fizycznej, w 92 sprawach — zaw iadom ienie pochodzące od pokrzyw dzonej instytucji
państwo-w ej lub społecznej,
w 93 spraw ach — zaw iadom ienie pochodzące od innej osoby fizycznej,
w 17 sprawach — zaw iadom ienie pochodzące od innêj instytucji państw ow ej lub społecznej,
w 2 sprawach — postanow ienie o w yłączeniu materiałów, w 26 spraw ach — ustalen ia operacyjne MO,
w 2 spraw ach — don iesienie anonim ow e, w 8 spraw ach — inne źródło informacji, w 49 spraw ach — brak było danych.
Jeżeli inform ację o p rzestęp stw ie stano w iło u stne zawiadom ienie, to ud ok um en tow ane zostało:
w 110 sprawach — w form ie protokołu przyjęcia zaw iadom ienia,
w 172 sprawach — w formie notatki urzędow ej, natom iast 160 spraw pytanie nie do tyczyło, bow iem zaw iadom ienie m iało formę pisemną. \
W b ad an ych spraw ach w ielo krotnie w y stęp o w ały op óźnienia w w e -ry fik acji inform acji o przestępstw ie, spow odow ane mało wnikliw ym , pobieżnym p rzy jm o w aniem zaw iad om ien ia1*.
Prokurator,, p rzekazu jąc MO o trzym an e zaw iadom ienie o p rzestęp -stwie, w 71 sp ra w ach udzielił w y ty czn y ch , w 36 sp raw ach nie udzielił w ytyczny ch, 335 sp ra w p y tan ie nie dotyczyło, gdy ż zawiadom ienie o p rzestęp stw ie o trzym ała bezpo śred nio MO.
W części sp raw w y ty czne udzielan e p rzez P ro k u ratu rę m iały ch a rak -ter o gó ln y i nie p rzy czyn iały się w isto tn y sp osób do u kierun k ow ania sp raw dzeń.
Z kolei w jed nej z an kiet, do lyczącej sp raw y z art. 184 § 1 k.'k., w zw iązku z u ch ylen iem się M O od w y p ełn ien ia szczegó łow ego p ole-cenia p ro k u rato ra dok onania o k reślon y ch czynności (co doprowadziło do bezzasadnego wszczęcia p o stęp o w ania przygotow aw czego ), osob a do kon ująca analizy stw ierdza, iż podobne p rzy p ad k i niesto so w ania się o rg an ów MO do w yty czn y ch p ro k u ra to ra nie należą do rzadkości, re -zultatem czego jest sto sun k ow o częste um arzan ie p ostęp o w ania w obec b raku cech p rzestęp stw a.
Jeżeli naw et w n iosek taki jest zbyt daleko idący i uproszczony, to — jak w y nika z inn ych zbadanych sp raw — zary so w an y problem w p rak ty c e w y stęp uje.
Dla spraw n ości i efektyw n ości o m aw ian ych czynności isto tne zna-czenie ma dokładność i staran no ść ich w yko nan ia. W sp raw ie z art. 218 § 1 k.k. p ierw szej czynności zleconej przez p ro k u rato ra nie d ok o -nan o z n ależytą sk ru pu latn ością i nie zebrano w szystkich niezbędny ch
1S W § 4 p. 2 Instruk cji do c ho dz e niow o- ś le d cz e j MO (Zarządzenie Ministra Spraw W ew nętrznych z dnia 19 lipca 1976 r.) podkreśla się, że w każdym w ypadku ustnego zaw iadom ienia o przestępstw ie — w tym rów nież przez przedstaw iciela instytucji lub przedsiębiorstw a — n ależy sporządzić prortokół przyjęcia takiego zaw iadom ienia. Jeżeli niezw łoczne sporządzenie protokołu jest niem ożliw e (np. zaw iadom ienia doko-nano telefonicznie, osoba zgłaszająca nie jest d ostateczn ie trzeźwa), na leż y sporządzić notatkę urzędow ą, w której zapisuje się personalia osob y zgłaszającej oraz o ko -liczności i zw ięzłą treść zgłoszenia. Protokół n ależy sporządzić n iezw łocz nie po ustaniu przeszkody. P o n i k o w s k i , S o b c z a k (op. cit., s. 140) potwierdzają, że praktyka w tym w zględzie nasuw a pow ażne zastrzeżenia, w zw iązku z brakiem protokołów przyjęcia ustnego zaw iadom ienia o przestępstw ie. R egułą jest sporządzenie lapidar-nych notatek urzędow ych, ograniczających się do w skazania oisoby zaw iadam iającego i krótkiej charakterystyki zgłaszanego przestępstw a. Jeżeli w chw ili przyjęcia zaw ia-domienia sporządzana jes t notatka, nie spotyka się już zazw yczaj protokołów później przyjętego zaw iadomienia.
dokum entów ; spow odow ało to konieczność w yk on ania czynności o so -biście przez p ro k u rato ra i p rzedłużyło p ostęp o w an ie sp raw d zające do blisko 3 m iesięcy. Na tę p rzew lek łość działania d od atkow y w p ływ m iała opieszało ść w p rzek azy w a niu dan ych ze stro n y po krzyw d zo nej jed -nostk i o rg an iz acy jn ej — co w p rak ty ce zdarza się częściej.
7. C zynności sp raw dzające przepro w ad ziła w 305 sp raw ach MO, w 12 spraw ach Pro ku ra tu ra, w 24 spraw ach — P ro k u ra tu ra i MO wspólnie.
Zgodnie z kom peten cjam i (w większości zbadany ch spraw po stęp o w anie przy gotow aw cze pow inno być prow ad zone przez MO) o raz sp e cjalizacją (czynności spraw dzające w znacznym stop niu m ają ch arak -te r o p eracy jny ), p o stęp o w an ie sp raw d zające realizow ane było g łó w nie przez M ilicję.
N adzór p ro k u ra to rsk i n a d czynnościam i spraw dzający m i w 54 sp ra -wach był w y ko ny w any , w 216 sp raw ach nie był w y ko ny w any , w 71 sp raw ach b rak b yło danych. W zn acznej liczbie sp ra w w y stępo w ał b rak w łaściw ego n ad zoru służbo w eg o MO.
A n alizując akta, na p ytan ie, czy celem p rze prow adzo ny ch czynności sp raw dzający ch było zbadanie istn ienia u zasadnion eg o po d ejrzen ia po -p ełn ien ia -przestę-p stw a, należało od -powiedzieć: w 307 s-p raw ach — tak, w 4 spraw ach — nie; w 30 spraw ach — nie tylko, co oznacza, że jed y -nie część czynności sk iero w an o na sp raw dzen ie istn ienia p o d staw y do wszczęcia po stępow ania k arn ego .
W an kieto w a ny ch sp raw ach om aw iane czynności k iero w an e b yły także na u stalan ie i poszuk iw anie spraw ców , o d zy skan ie rzeczy (przed-miotów) o ra z zm ierzały do u p ew n ien ia się, czy będzie m ożna zebrać d ostateczne dowody, u sasadn iająoe w n iesienie o sk arżen ia do sądu.
A o to liczbow e zestaw ienie czynności i spraw, w k tó ry ch czynności tiych dokonano:
1 czynn ość — w 37 sprawach, 2 czy nności — w 69 sprawach, 3 czy nności — w 76 sprawach, 4 czynności — w 54 sprawach, 5 czynności — w 33 sprawach, 6 czynności — w 23 spraw ach, 7 czynn ości — w 17 spraw ach, 8 czynności — w 13 sprawach,
W sum ie zatem w 341 spraw ach dokonano 1362 czynności, co daje p rzeciętną 4 czynności (dokładnie 3,99) na jed ną sp raw ę1®. N ajczęściej
16 W badaniach przeprow adzonych w 1970 r. przez G ó r n i o k (op. cit., s. 17) przeciętnie w yp ad ały dw ie czynności na jedną sprawę.
9 czynności 10 czynności 11 czynności 12 czyn ności 13 czynności 14 czynności 17 czynności w 5 sprawach, w 4 sprawach, w 2 spraw ach, w 1 spraw ie, w 3 sprawach, w 3 spraw ach, w 1 spraw ie.
do ko ny w ano od 1 do 8 czynności, co nie po w in no w yw o ływ ać zastrż eń 17. W ysok ie liczby czastrżynności, n adm iern ie ro zbu dow u jące sp ra w d ze-nia, w y stęp u ją w k ilk u n astu zaledw ie sp raw ach.
Je st zjaw iskiem n atu raln y m , że w cześn iejsze rozpoczynanie spraw -dzeń wiąże się częściej z większą liczbą do ko ny w an ych czynności teg o typu. Obok tej praw idłow ości odnotow ać wszakże należy, iż najw ięk sza liczba czynności, m iano w icie 17, w y stą piła w spraw ie, w k tó rej pierw szą czynność sp raw dzającą dokonano w o k resie 8— 14 dni od otrzy m ania inform acji o przestępstw ie, w 2 spraw ach z rozpoczętym i sp raw d zen ia-mi w o k resie 15—30 dni w yk on ano po 14 czynności i w 3 sp raw ach z pod jęty m i spraw dzeniam i po up ły w ie 30 dni — w yk on ano po 8 czyn -ności spraw dzających .
W ram ach ty ch 1362 czy nności w ystąpiło:
R ozpytyw anie św iadka
R ozpytyw anie osoby ' podejrzanej Zarządzenie w yw iadu
Z arządzenie obserw acji
Zarządzenie kontroli (lustracji, rew izji itp.) Zarządzenie spraw dzenia faktów w innej formie Z ażądanie dokumentów
Z asię gnięcie opinii (np. jednostki nadrzędnej) Odebranie pisem nych ośw iadczeń
Przyjęcie uzupełnienia zaw iadom ienia o przestępstw ie Inne czynności
N ajw ięcej by ło ro zp y tyw ań świadków, co w iąże się m. in. z dużą g ru p ą sp raw o w yp adk i dro gow e (art. 145 k.k.). Również \ч. ty ch sp ra -w ach często n astęp u je rozpy ty-w an ie o so by po dejrzan ej.
N iepokój budzi o d eb ran ie w 112 w y pad kach ośw iad czeń pisem nych, a więc częste przeprow adzanie czynności, k tó ra w św ietle po glądów przew ażającej w d ok try nie i w orzecznictw ie Sądu N ajw yższego, w ogó le nie po w in na być do k o n yw an a18.
W obec faktu, że na 282 spraw y w 172 p rzy pad kach ustne zawiadom ienie o p rzestępstw ie u dok uzawiadom entow an e zostało jed y n ie w fo rzawiadom ie n o -tatk i u rzędo w ej, zbyt rzadk o p rzyjm ow ane było p ro to k o larn e uzu peł-nien ie zawiadom ienia o p rzestęp stw ie19.
17 U w agi krytyczne w yw o łu je natom iast zest aw ienie stosunkow o n iew ielk iej liczby czynności spraw dzających z długimi okresam i trw ania tego postępow ania, ale jest to problem le żący poza tem atyką ninie jszego opracow ania.
11 P r u s a k , Pociągnięcie..., s. 142, 163, 164; B a f i a i in., op. cit., s. 203, 230—232. Zob. też orzeczenia Sądu N ajw yższego: SN V KRN 501/66; OSPiKA 1959, nr 2, poz. 48; SN II KRN 28/74; OSNKW 1974, z. 211; SN I KR 54/74.
„Trzeba elim inow ać, w ystępu jące w praktyce prokuratur i organów M ilicji O byw atelskiej, przejaw y pow ierzchow nego traktow ania czyn nośc i spraw dzających, w sz czególności zaś przypadki n ie w ła ściw e go sporządzania protokołów przyjęcia
717 razy — w 295 sprawach, 172 razy — w 153 sprawach, 25 razy — w 22 sprawach, 17 razy — w 2 spraw ach, 8 razy — w 8 sprawach, 51 razy — w 42 sprawach, 69 razy — w 49 sprawach, 6 razy — w 6 spraw ach, 112 razy — w 62 sprawach, 44 razy — w 42 sprawach, 141 razy — w 106 sprawach.
Pozostałe dan e nie n asuw ają zastrzeżeń, czy uw ag k rytyczny ch , a wzajem ne relacje liczbow e poszczególnych rodzajów czynności p o t-w ierd zają t-w yn ik i inn ych badań.
O k taw ia G órniok20 na p od staw ie p rzeprow ad zany ch przez siebie b a-dań doszła do wniosku, że w toku spraw d zeń przew ażają zdecyd ow a- n.e czynności po legające na bezpośrednim rozp yty w an iu osó b p osia-d ający ch info rm acje o zosia-darzeniu oraz „przyjęcie u stn eg o zawiaosia-dom ienia o p rzestęp stw ie"; w yjątk o w o tylko zasięg ano opinii jed no stki n a d -rzędnej oraz p rzep row adzan o k o n trolę jak o uzup ełnien ie zaw iad om ie-nia21. Z bad ań przep row adzon ych przez R. Ponikowskiego i R. Sobcza-k a22 w yniSobcza-k a, że w p rze w ażają cej liczbie spraw , czynności sp ra w d za ją-ce p oleg ały n a ro zpy ty w an iu czy też rozm owie z osobami, o d k tó rych spodziewano się uzyskać inform acje o przestęp stw ie. Nie spo tk ano no -tate k czy zapisków stw ierdzający ch p row adzen ie ob serw acji, inw ig ila-cji, sp raw d zen ia dokum entów , ich istnienia czy praw idłow ości lub zgod-ności zacho w ania się z treścią do kum entów — co m iałoby świadczyć o dużym schem atyzm ie w realizacji czynności sp raw dzający ch w p ra k -tyce. N atom iast o b ok rozpytań, u trw alo n y ch w n o tatk ach urzędow ych, często stosow an ą form ą by ło o d b iera nie p isem n ych o św iadczeń od św iadk ów zdarzenia. N ierzadk o w ów czas p rzepro w adzano sy stem aty czne po stępow an ie spraw dzające, trw ają ce dłuższy o k res czasu, jego w y -niki zaś, obo k n otatek, b y ły u trw ala n e w ow ych p isem ny ch ośw iad cze-n iach 23.
W k o lejn yc h p un ktach an kiety , na p ytanie, czy w to ku p o stęp o w a-nia sp raw d zają ceg o w y stęp o w ała osoba p od ejrzan a, odpow iedziano w 230 spraw ach — tak, w 111 sp raw ach — nie.
W 195 sp raw ach czynności sp raw d zające sk ierow ane b yły przeciw -ko osobie po dejrzanej, a tylk o w 35 sp raw ach nie m iało to m iajsca. Skierow anie postęp ow ania p rzeciw ko osobie p od ejrzan ej po legało n a
j-ustnego zaw iadom ienia o przestępstw ie, zaw ierających niejednokrotnie określenie je dyn ie sam ego czynu z pominięciem istotnych okoliczności tow arzyszących, których ujaw n ienie w chw ili przyjęcia zaw iadom ienia zapobiegłoby w ielokrotnem u niek ied y uzupełnianiu tej czynności i stworzyłoiby przesłanki do w cze śniejszego podjęcia zasa-dnej decyzji o w szczęciu lub zaniechaniu postępow ania przygotow aw czego" („Biuletyn Inform acyjny Prokuratury Generalnej" 1974, nr 5, s. 22).
20 G ó r n i o k, op. cit., s. 22.
S1 W literaturze procesow ej trafnie zw raca się uw agę na to, że podział czynności dokonyw anych na pod staw ie art. 258 § 2 k.p.k. na uzupełniające dane i spraw dzające fakty, nie je&t precyzyjny; w isto cie obie te formy mają charakter sprawdzenia pod-staw y w szczęcia postępow ania karnego ( P r u s a k , Postępowanie..., s. 35, 36; por. też L. S c h a f f , O cz yn noś cia ch p op rz e d za jąc y ch w sz c z ę cie pos tęp ow an ia karnego, „Pro-blem y K rym inalistykiM 959, nr 22, s. 73).
î! P o n i k o w s k i , S o b c z a k , op. cit., s. 140. 23 Zob. też P r u s a k , Pociągnięcie..., s. 142, 163, 164.
częściej na jej ro zpy taniu i ew en tu aln y m o d eb ra n iu p isem n eg o ośw iad-czenia.
Dane te p otw ierd zają istnien ie problem u sytu acji o sob y p o d ejrzan ej w p ostępo w an iu sp raw dzający m 24. Ja k wiadomo, różnica m iędzy statu* sem oso by p o d ejrzan ej i p o d ejrzan ego n ie jest w y raźn ie o k reślo n a w o bo w iązujących p rzepisach, tym b ard ziej u lega o n a n ieje d n o k ro tn ie zatarciu w p rak ty ce. N ie jest też w św ietle o b o w iązu jący ch p rzep isów w pełn i jasn e, jak ie p raw a i obow iązk i ma osoba p od ejrzan a, zaś w li-teratu rz e procesow ej w y stęp u ją w tym względzie rozb ieżności23.
W zw iązku z w cześn iejszym p y tan iem o cel p rzeprow ad zo ny ch czynności sp raw dzających , p ozostaje kw estia, czy ich d oko nan ie było u zasadnione. Z an alizy sp ra w w ynika, że:
w 314 sprawach czyn ności spraw dzające b y ły uzasadnione, w 13 spraw ach czynności spraw dzające nie b y ły uzasadnione,
w 14 spraw ach tylko niektóre czy nności spraw dzające b y ły uzasadnione.
W k o n tro ln ej g ru p ie spraw , w k tó ry ch czynności spraw dzający ch nie dokony wano, na p ytan ie, czy ich pom inięcie b yło u zasad nion e, n a -leżało odpow iedzieć w 69 sp raw ac h — tak, w 32 sp raw ach — nie.
Oznacza to, że co n ajm niej w 59 sp raw ach n a 442 zbad an e d ecy zja co do p rzeprow adzen ia w szy stk ich lub n iek tó ry ch czynności sp ra w d za-jących, w zględ nie po m inięcia ich w ogóle, n ie b y ła u zasad nio na (stano-wi to przeszło 13% sp raw )2®.
D okonyw anie zbędn ych spraw d zeń p rzedłu ża p ostępo w an ie w sp ra-w ie i opóźnia realizac ję p rara-w a k arne go m aterialn ego , n atom iast ićh n iesłuszn e po m ijanie prowadzi do p óźn iejszego um o rzenia p o stęp o w a-nia z po w odu b rak u przestępstw a.
8. Z an k ie t w ynika, że n a py tanie, czy p rzestrze gan o ro zg raniczen ia czynności spraw d zających i czynności nie cierp iący ch zwłoki (art. 267 к.рЛе.) należało dać odp ow iedź w 48 sp raw ach po zytyw ną, zaś w 49 sp ra w ach — n eg aty w ną.
S4 W „B iuletynie Informacyjnym Prokuratury G eneralnej" 1974, nr 5, (s. 21, 22) \ zajęto następujące stanow isko: „C zynności spraw dzające w żadnym w ypadku nie mogą być skierow ane przeciw ko oso bie w skazanej w zaw iadom ieniu jako spraw ca czynu oraz pow od ow ać naruszanie praw osób trzecich. Sprawdzenie alibi osoby, prze-ciw ko której skierow ano podejrzenie popełnienia przestępstw a, oraz ustalanie o ko liczności d otyczących zachow ania się i trybu ży cia tej osoby, m oże być dokonane w y -łącznie w ramach postępow ania przygotow aw czego".
и P r u s a k , Pociągnięcie,.., s. 149, 158 i n. Zob. też OSN z 3 listopada 1975 (Z 34/75) OSNKW 1976, z. 19.
16 N a liczne przypadki uchybień polegają cych na nieprzeprow adzeniu czynności w ramach sprawdzeń przedprocesow ych oraz w trybie art. 267 k.p.k. w spraw ach dotyczących n agłej lub gw ałto w nej śm ierci, w św ie tle przeprow adzonych badań w ska-zują (operując w ielom a przykładami) K u r l e t o , S t a ń c z e w s k i , op. cit., s. 76 i n.
Jeżeli postępo w an ie sp raw d za jące w szczynano w dniu o trzy m ania inform acji o p rze stęp stw ie lub w następ n y ch trzech dniach, a w sp ra -wie b yły d ok ony w ane także czynności nie cie rp iąc e zwłoki, p rze strz e-g an o ro ze-g raniczen ia tych rodzajów czynności w 54% przypad ków . N a-tom iast, gdy spraw dzen ia po dejm ow ano później (po up ły w ie 3 dni) — w żad nej z b ad any ch sp raw nie p rzestrzegan o teg o rozgraniczenia.
Jak o rażący p rzejaw niepraw idłow o ści działania wjytknąć trzeba, że — ujm u jąc zagadnienie p rocen to w o, relaty w nie — im dłużej trw ało po stęp o w anie sp raw dzające p op rzedzające czynności nie cierp iące zwłoki, tym m niej w y ko ny w ano w tej gru pie przy padkó w czynności sp raw d zających . Podczas gd y w tok u p ostępow an ia trw ają ceg o nie d łu żej niż 3 dni d oko nyw an o do 14 czynności w sp raw ie, to w p ostępo -w an iach p rzek raczający ch term in 15, a na-w et 30 dni, -w y ko ny -w ano w sum ie nie w ięcej niż 3 czynności sp raw dzające.
Porównawczo: g d y nie do ko nyw an o przed czynnościam i nie cierp iącymi zwłoki spraw dzeń przedp roceso w y ch, niem al we wszystkich sp ra -w ach pier-w szą czynność nie cierp iącą z-włoki po dejm o-w ano -w ciągu 3 dni od otrzy m ania inform acji o p rzestępstw ie.
Szybkie p odjęcie decyzji o d ok onaniu pierw szej czynności nie cierpiącej zwłoki i pom inięcie czynności sp raw dzający ch nie zawsze jed n a k było p ozytyw nie oceniane przy w yp ełn ian iu an k ie t — w 14 sp ra -w ach na 65 -w tej grup ie -w ytk nięto zaniechanie p rzed proceso-w ych sp raw d zeń jako błędne.
Z pow yższą kw estią wiąże się inne py tanie, m ianowicie: czy w to ku czynności spraw d zających , zakoń czony ch odm ow ą w szczęcia p ostępo wania, d oko ny w ane b yły czynności p rocesow e (np. p roto k o larn e o g lę -dziny, p ro to k o larn e przesłu chanie świadka, pow ołanie biegłego itd.)27. O kazuje się, że w 10 sp raw ach — w yłączn ie wówczas, g dy p ostęp o w a-nie spraw d zające trw ało dłużej niż 7 dni — do kony w an o takich czy n-ności. A więc w ty ch p rzy p adk ach odm ow a wszczęcia p ostępow an ia
г? W ytyczn e Prokuratury Generalnej uznają za niedopuszczalne w ramach czyn -ności spraw dzających, dokonyw anie przeszukania i odebrania przedmiotów , oględzin m iejsca, osoby lub rzeczy, oględzin i otw arcia zw łok, przesłuchania św iadk ów i bie-głych, przeprow adzania oględzin i badań przew idzianych w art. 65 i 174 k.p.k; w w yjątko w y ch w ypadkach, jeżeli podejrzenie śmierci gw ałtow n ej nie jest dostate-cznie uzasadnione, a rów nocześnie istnieją w ątpliw ości, czy zgon nastąpił z przyczyn nie zaw inionych przez inne osoby, na leży dopuścić m ożliw ość spraw dzenia przyczyn śm ierci przez żądanie w yn ik ów oględzin i otw arcia zw łok, przeprow adzonych w ra-mach sekc ji adm inistracyjnych lub klinicznych (W y t y c z n e , komentarze..., s. 92). Pow o-ływ ana już Instrukcja d oc hod ze niow o -ś le d cz a M O w § 5 p. 3 i 4 stanow i, iż w toku czynności spraw dzających nie można dokonyw ać czynności w ym agających sporządze-nia protokołu; nie można rów nież przeprow adzać czynn ości spraw dzających, jeżeli uprzednio dokonano czynności przew idzianych w art. 267 k.p.k.
b yła niedopuszczalna, bowiem n astąpiło — chociaż n iefo rm alnie — wszczęcie p ostęp o w ania p rzygo tow aw czego. P ro k u ra tu ra to lero w ała taką p r ak ty k ę w ty ch 10 spraw ach , sk oro zatw ierdzon o po stano w ienie o odm owie wszczęcia postęp ow ania.
W jed n ej ze sp ra w z art. 145 § 1 k.k. p ro k u rato r był n a m iejscu zd a-rzenia i brał udział w do k ony w any ch czynnościach. N astęp nie u stnie zlecił przeprow adzenie dalszych czynności, p o leg a jąc y ch n a rozp y tan iu o so by p o d ejrzan ej i św iadk ów zdarzenia. W tok u p ostępow an ia sp raw -dzającego dokonano p onadto p ro tok o larny ch og lędzin o raz sp orządzon o p ro to kó ł sekcji zwłok. Po 33 d niach w yd ane zostało p ostano w ienie o o d -m owie wszczęcia po stęp ow ania przygotow aw czego , któ re p ro k u rato r po dalszy ch 34 dniach zatw ierdził.
Z darzają się też przyp adk i sw oisteg o p rzek ształcan ia czynności p ro -cesowych. W jed n ej z b ad an ych spraw , rów nież z art. 145 § 1 k.k., przepro wadzo no faktycznie p ro to k o larn e o ględziny m iejsca w ypadk u, po cziym przek reślo no część nag łó w ko w ą pro to k o łu na d p isu jąc słowo ..no tatka" i odm ów iono wszczęcia po stępow ania.
Inform acje te p otw ierd zają wyn iki w cześn iej przeprow adzon ych b a -dań in stytu cji czynności nie cierp iąc y ch zw łoki28.
9. An aliza dany ch w y n ik ając y ch z odp ow iedzi zaw artych w an k ie -tach, do kon yw an a na tle poszczególnych, o b jęty ch badaniam i kw alifi-k acji praw nych, prow ad zi m. in. do n astęp u jąc y ch stw ierd zeń i uwag.
Czynności sp raw d zające w y kraczały poza zb adan ie, czy istn ieje u za-sad nio ne po d ejrzen ie p op ełnienia p rzestępstw a n ajcz ęśc ie j w spraw ach z art.- 203 k.k. (w 13 sp raw ac h na 84).
W to ku po stępow an ia spraw d zającego o so ba p o de jrzan a w y stęp o -wała przede w szystkim w sp raw ach z art. 184 k.k. (43 przyp adk i na 49 spraw ), z art. 218 k.k. (26 p rzy p ad kó w na 29 sp raw ) i z art. 145 k.k. (66 przy p adk ów na 88 spraw). C zynności sp raw d zające k iero w an e by ły przeciw k o oso bie p o d ejrzan ej głów n ie w związku z kw alifik acją z art. art. 145 i 203 k.k.
Przeprow ad zenie czynności sp raw d zający ch (wszystkich lu b tylko niek tórych) sto sunk ow o często nie by ło uzasadnione w sp ra w ac h z art. 199 k.k. (zakw estionow ano 10 sp raw na 77); n ajm niej zastrzeżeń budzi-ła p rak ty k a w związku z a rt. 184 k.k.
W spraw ach, w k tó ry ch czynności sp raw dzający ch nie dokonywano, Ich po m inięcie było kw estion ow ane p rzede wszystkim przy k w alifik acji z art. art. 203 (w 8 sp raw ach na 18) i 184 k.k.
28 J. T y I m a n, In s ty tu c ja czy nn oś ci nie cie r pią c yc h z w ło k i w po stęp ow an iu karnym , „Studia K rym inologiczne, K rym inalistyczne i Penitencjarne" 1979, t. 9, s. 31— 50.
Nie p rzestrz eg an o ro zg raniczen ia czynności sp raw d zających i czy n-ności nie cierp iący ch zwłoki, zwłaszcza w związku z art. art. 145 (w 32 p rzyp adk ach na 71 sp raw — 43%), 199 (w 5 p rzyp adk ach na 10 spraw — 50%) i 203 k k . (w 10 przy pad kach na 14 sp raw — 71%).
W sp raw ac h o w yp ad ki drogo we znane są od dawna tend encje p ra k -tyki w p ro w adzan ia do p ostęp ow ania spraw dzającego czynności o ch a-rak terz e pro cesow ym — dopuszczalnych na pod staw ie art. 267 k jp k . — w celu un ikn ięcia ew en tu aln y ch pó źniejszych um orzeń, w p ły w a ją-cych n eg aty w n ie n a staty sty cz n y ob raz działalności o rg anó w ścigania. Przyznać w szakże trzeba o biek tyw nie, iż n iek ied y p rak ty k a znajd u je się w tru d n ej sytu acji, m ianowicie gdy z jed n ej stro n y nie w y ja śn io -no jeszcze kw estii istnien ia p o d staw y d o wszczęcia po stęp o w ania k a r-nego, z d ru giej zaś stro n y z regu ły w y stęp u je w ty ch w łaśnie sp ra-wach konieczność szybkiego zabezpieczenia dow odów przez do ko na-n ie czyna-nna-ności p rocesow ych, a m ożliwość u stalena-n ia p rzestępna-n ości czyna-nu dość często zależy o d opinii biegłego.
W y pad nie też zwrócić uw agę na ch arak tery sty cz n e ro zkładanie się czynności nie cierpiących zwłoki: na 147 sp raw z art. 145 kJk. w 115 w yk on y w an o czynności w tym try b ie (gdy d oko nyw an o spraw dzeń, m iało to m iejsce w 59 p rzyp ad k ach na 88 spraw), podczas gd y w związ-ku z art. 184 k.k. w ogó le nie sięgano do art. 267 k .p k . (na 54 spraw y), zaś w związku z art. 218 k.k. ty lk o w 2 spraw ach na 36. Biorąc pod uw agę ro dzaj zdarzeń p rzestępny ch , p rak ty k ę tę uznać n ależy za praw idłową:
O dp ow iednio — um orzenia (bezwarunkow e) dochodzenia w niezbęd-nym zakresie w y stęp o w ały często w ram ach art. 145 k.k. (39 sp raw na 115, w k tó ry ch ow o dochodzenie prowadzono), podczas g dy w p ozosta-łych kw alifikacjach, w ram ach k tó ry ch d okony wano czynności n a pod-staw ie a rt. 267 k .p k ., decyzje takie zap ad ały jedy n ie sporadycznie.
W y tk n ąć też trzeba, że w związku z a rt. 145 k.k. n a 25 odm ów wszczęcia po stępow ania, w 7 spraw ach w toku czynności sp raw d zających d ok on y w an o czynności o ch arakterze procesow ym . W ram ach in -n ych kw alifikacji zd arzyły się jedy -nie p ojedy -ncze p rzy pad k i tak ich n iep raw idłow ości.
A nalizu jąc liczby d ok on yw any ch czynności w po szczeg ólnych sp rawach, odnotować należy, iż n ajw ięcej, bo siedem n aście czynności w y -k o nan o w jed n ej ty l-k o sp raw ie z art. 199 -k..-k.
W ram ach po szczególnych k w alifikacji w n ajw ięk szej liczbie sp raw dokonyw ano :
z art. 145 k.k. w 21 sprawach — po 4 czynności, z art. 184 k.k. w 15 sprawach — po 1 czynności,
z arf. 199 k.k. w 23 sprawach — po 2 czynności, z art. 218 k.k. w 13 spraw ach— po 3 czynności.
P rzeciętna liczba czynności w y p ad ając ych na jedn ą spraw ę w ra -m ach poszczeg ólnych kw alifikacji była n astępu jąca:
z art. 145 k.k. — 4,17 czynn ości, z art. 184 k.k. — 3,85 czynności, z art. 199 k.k, — 3,92 czynności,
z art. 203 k.k. — 3,91 czynności, « z art. 218 k.k. — 4,27 czynności.
Dane te w skazują na znaczną reg ularn ość tej p rzeciętnej n ieza leż-nie od kw alifikacji.
Jeżeli chodzi o rodzaje czynności, ich częstotliw ość w poszczegól-ny ch sp raw ach o raz w ram ach poszczegó lposzczegól-nych kw alifikacji, to u zy sk a-ne in fo rm acje n asu w a ją n a stęp u jąc e uw agi.
R ozpytyw anie św iad ków w y stęp o w ało dość rów no m iern ie w ram ach w szy stkich b ad an y ch kw alifikacji. Również n ag rom adzen ie ty c h rozpy- tyw ań od 8 do 10 w jed n ej spraw ie w y stęp ow ało we w szy stkich k w ali-fikacjach, poza a rt. 199 k.k.
R o zp ytyw anie osob y p o d ejrzan ej n ajczęściej m iało m iejsce w związku z kw alifikacją z art. 218 k.k. (26 razy w 29 sprawadhj w k tó ry ch p ro -w adzono po stępo-w an ie spra-w dzające) i z art. 145 k.k. (56 razy -w 88 sprawach).
O bserw acje zarządzano w yłącznie w sp raw ach o zag arn ięcie m ienia społeczneg o (art. 199 k.k.) i kradzież przew idzianą w art. 203 k.k.
D okum entów żądano we w szy stk ich ro d zajach sp raw — najrzad ziej w związku z art. 145 k.k.
K w estionow an e o d b ieran ie pisem nych oświadczeń m iało m iejsce w n astępu jący m nasileniu:
z art. 145 k.k. — 6 ośw iadczeń, z art. 184 k.k. — 27 ośw iadczeń, z art. 199 k.k. — 45 ośw iadczeń, z art. 203 k.k. — 23 ośw iadczenia, z art. 218 k.k. — 7 ośw iadczeń.
W jed n ej ze sp raw z art. 184 k.k. o d eb ran o 8 ośw iadczeń, w jed n ej
z art. 199 k.k. — na w et 11 oświadczeń. '
Przyjęcie uzup ełn ienia zawiadom ienia o przestęp stw ie w ystępow ało w ram ach w szy stk ich kwalifikacji, ale n ajczę śc iej w związku z art. art. 184, 199 i 203 k.k. .
Porównaw czo w ypadnie podać, iż w spraw ach, w k tó ry ch nie p rze-prow adzono czynności spraw dzających , ich pom inięcie nie było u zasad-nion e w ram ach po szczeg ólnych kw alifikacji:
z art. 145 k.k. — w 13 sprawach (na 59), z art. 184 k.k. — w 3 spraw ach (na 5), z art. 199 k.k. — w 4 sprawach (na 15), z art. 203 k.k, — w 6 spraw ach (na 15), z art. 218 k.k. — w 2 spraw ach (na 7).
W tych spraw ach, w któ ry ch n ie doko nyw ano czynności sp raw dza-jący ch , często po dejm ow ano czynności nie cie rp iąc e zwłoki — w 65 spraw ach n a 101. N a jczęściej m iało to m iejsce w związku z art. 145 k.k. — w 56 sp raw ach n a 59. Z tych 56 sp raw dochodzenie w niezbęd -nym zak resie um orzono w 31 przyp adk ach. Można z tego w y ciągn ąć w niosek, że czynności do kon yw ane n a p od staw ie art. 267 k jp k . nie zawsze b y ły dopuszczalne wobec b ra k u uzasadn ionego p o dejrzenia p o-p ełnienia o-p rzestęo-pstw a (co n astęo-p n ie o-prow adziło do ak tu um orzenia) i że — ja k w yn ika tak że z w cześniejszych dany-oh — po m inięcie czyn-ności sp raw d zających również nie by ło uzasadnione, przyn ajm n iej w części spraw , zaś sam e czynności nie cierp iące zwłoki m iały w rzeczywistości na celu — o bo k funk cji zabezpieczenia dowodów — sp ra w dzenie zasadności doko nanego już wszczęcia p ostępo w an ia p rzy go to -wawczego.
10. W yn iki p rzep ro w ad zon y ch badań uzasad n iają konkluzję, że w p rak ty c e w dość znacznej liczbie spraw , instytu cja czynności sp ra w -d zających nie zn aj-d u je w łaściw ego zastosowania. Cho-dzi przy tym za-rów n o o niep raw idłow ości w y stęp u jąc e wówczas, g dy do ko nuje się sp raw dzeń przed pro cesow ych , jak i o sy tuacje, g dy tak ich spraw dzeń nie przep row adza się, chociaż należało to czynić.
N a p odstaw ie om ów ionego w niniejszym o p raco w an iu fragm entu bad ań n ale żało b y dojść do wniosku, że:
— w y stęp u je sto sun kow o n iska p rze ciętna czynności sp raw d z ają-cych p rzyp ad ający ch na jedn ą sp raw ę, mimo że samo po stępow an ie sp raw dzające trw a zazwyczaj dość długo, a w 32% przy pad kó w ok res ten p rzek raczał m aksym aln y, zakreślo ny w art. 259 k .p k . 30-dniowy
termin,-— w liczny ch p rzyp ad k ach poszczególne czynności podejm ow ane b y ły nie ty lk o ze znacznym opóźnieniem , ale w yk o ny w ano je po nadto bez n a leży tej spraw ności;
— dobór poszczególnych rodzajó w czynności sp raw dzający ch nie n asu w ał w iększych zastrzeżeń, chociaż zakw estiono w ać trzeba o d b iera-nie tzw. pisem nych ośw iadczeń; w y tk n ąć też należy, iż opóźiera-nienia w po-dejm ow aniu n iek tó ry ch czynności — ze w zględ u n a ich rodzaj — mo-g ły o słabić ich sk uteczność (nip. o d w lekan ie przyjęcia u zu pełnien ia
za-wiadom ienia o przestęp stw ie albo zarządzenie sp raw d zen ia ok reślon ych faktów);
— w 50% przy pad kó w nie rozgraniczono w sposób w łaściw y czy n-ności sp raw dzający ch i czynn-ności nie cierp iących zwłoki; zdarzały się rów nież spraw y , w k tó ry ch mimo doko ny w an ia czynności nie cierp ią-cy ch zwłoki — o dm aw iano wszczęcia p ostępo w an ia p rzygotow aw czeg o;
— w y stęp o w ały poważne opó źn ienia w przep ro w ad zan iu czynności nie cierpiących zwłoki, co oznacza, że nie b y ły o ne praw nie dopuszczalne; z d rug iej stro n y zdarzały się przypadk i trakto w an ia p ro ceso w ych czynności do kon yw an y ch na po d staw ie art. 267 k p .k . jak o in stru -m en tu sp raw dzen ia istn ienia po dstaw y do w szczęcia p o stęp ow ania karnego ;
— w sp orej g rup ie spraw, zakończonych um orzeniem w obec nie- stw ierdzenia przestępstw a, niesłu sznie pom inięto u przed nie sp raw d zenia; jeżeli zaś p rzy takim zakończeniu p ostęp ow ania czynności sp raw -d zające b y ły po -dejm owane, p o w staje przypu szczenie, że zbyt często doko nyw ano ich bez dostatecznej starann ości i wnikliw ości.
W p okaźn ej liczbie sp raw w ystępow ała osoba po dejrzana, p rzeciw -ko k tó rej często kiero w ano czynności sp raw d zające; po niew aż praw a i obowiązki osoby p od ejrzan ej i jej procesow a pozycja n ie są d o sta-tecznie jasn o o k reślo n e w u staw ie, w y d aje się niezbędn e do konanie w tym zak resie u śc iśleń w obow iązującym ko deksie.
N ied ostateczn y i m ało sk u tecz ny jest nadZór p ro k u rato ra n ad tą fa-zą flziałalności o rg anó w MO. Jest to jedn a tylko z kw estii o b jęty ch ogólnym problemem sto sunku p ro k u rato ra do inn ych o rg an ó w ścigania, wiymagającego głębokich zmian w u staw ie p rocesow ej i w p ra k ty -ce jej sto sow ania, w iadom o bowiem , że o b ecnie p ro k u ra to r bardzo często nie w ie o toczącym się po stępow aniu sp raw dzającym , a także 0 p row ad zo nych czyn nościach nie cierp iący ch zwłoki; zb y t późno też d ow iad uje się o form alnym wszczęciu po stęp ow ania p rzygo to w aw cze-go. Nie m ając stosow nej, szyb kiej inform acji — n ie może w yk on y w ać w łaściw ego nadzoru nad działalnością o rg an ó w ścigania w szerok o ro-zum ianej fazie wszczęcia p ostępow an ia przygo to w aw czeg o29.
SB „N adesłanie odpisu postanow ienia o w szczęciu dochodzenia — od którego naj-częśc iej rozpoczynał się nadzór prokuratora i które następow ać pow inno n iezw łocznie po w szczęciu — ulegało w praktyce dość znacznej zw łoce. M ianow icie tylk o w 72°/o spraw odpis postanow ienia & w szczęciu dochodzenia w p łyn ął do prokuratora w okresie 1 tygodnia, w 20% spraw — po up ły w ie 1 do 2 tygodni i w 8% spraw w okresie dłuższym niż 2 tygodnie — n ie kied y rów nocześnie z w nioskiem o przedłużenie do-chodzenia („B iuletyn Inform acyjny Prokuratury Generalnej" 1974, nr 4: N ie k tór e pro- b le m y pro w adze nia pr z ez Milicję O b y w a t e ls k ą i nadzoro wania prz ez pro kur ato ró w dochodz eń z w y k ły c h , s. 5; patrz też s. 8, 9). Zob. też P. T o m a s z e w s k i , U w a gi o nadzor ze prokuratora nad doch od zeniem w ia zie je g o w s z cz ęc ia , „W ojskow y
Prze-Innym zagadnien iem jest p o stu low ane przez część p rak ty k i, a tak że n iek ied y przez przedstaw icieli teo rii, dopuszczenie w og ran iczony m za-k re sie w to za-ku p rzedp ro ceso w ych spraw dzeń , czynności o cha raza-k terze p rocesow ym . Chodzi g łó w nie o m ożliwość p rzep ro w ad zan ia p ro to ko -larny ch oględzin.
J a k już w spom niano, o rg an y ścigania w n iektó ry ch sy tu a cjach stają p rzed dylem atem : czy dokonać sp raw d zenia istnienia p o d staw y do w szczęcia p ostępo w an ia k arn ego , czy też — mim o w ątpliw ości co do tego fak tu — pod ejm ow ać nie cierp iące zwłoki czynności, niezb ęd ne dla zabezpieczenia dowodów, a w ięc wszcząć p ostęp o w an ie k a rn e 30.
D oceniając p o trzeb y p rak ty k i, zasygnalizow ać trzeba, że p rzełam an ie o becnie o bo w iązującej zasady, iż k ażda proto ko łow an a czynność do-w od odo-w a oznacza już do-wszczęcie p ostępo do-w an ia p rzy goto do-w ado-w czego (co w y nika z in terp retac ji art. 267 k.p.k.), m ogłoby w yw ołać n ieb ezpieczeństwo dalszego rozszerzania p rak ty ki dok on yw ania czynności p ro ceso -w y ch -w ram ach om a-w ianych p rzed p ro ceso-w y ch spra-w dzeń.
W k od eksie czechosłow ackim z rok u 1961, w red ak cji z 1973 r., w ram ach sp raw dzen ia zawiado m ienia o przestęp stw ie, zezwolono na w y k o ny w an ie w ch arak terze czynności dow odow ych oględzin m iejsca, rzeczy i ciała, po nad to zaś dozw olo no p o b ran ie krw i od oso by po d ej-rzan ej, u stalen ie tożsam ości osoby, k tóra przeby w ała na m iejscu p rze-stęp stw a i sw oiste ro zp ytan ie, nie w form ie p rotok o larneg o p rze słu cha-nia. N ie zezwolono n atom iast n a do kon yw anie oględzin zwłok w tej fazie działalności o rg an ó w ścigania, p row ad zen ie form aln ych p rzesłu-chań o só b w ch arakterze świadków, p o de jrzany ch lub biegłych, powoły w an ie bieg powołych, stosow an ie zatrzym ania, a re sz tu tym czasowego, p rze szukania, zatrzym ania p rze sy łek i k o resp o n d e n cji. Z d rug iej str o n y p rzy -jęto, że czynności sp raw dzające, w y k o n an e zgodnie z przepisam i, m ają m oc do wodow ą i m ożna ich nie p ow tarzać p o form alnym wszczęciu ścig an ia p rzeciw k o o k reślo n ej osobie. W tej sy tu acji S. Kalinowski stw ierd ził31, że c h arak ter ty c h czy nno ści jest tru d n y do ok reślenia.
W sk azać też w ypadn ie na ch arak te ry sty c zn ą ew o luc ję czynności spraw dzający ch w NRD3?. T rak tow an e po czątkow o jak o n ieform alne — w yk o n y w a n e m etodam i pozaprocesow ym i — badanie pod staw
wszczę-g!ąd P raw niczy” 1972, nr 1, s. 73— 75; М. С z u b a 1 s к i: A naliza niek tóry ch c z y nn ik ó w w p ł y w a ją c y c h na s z y b k o ś ć po stęp ow a nia p r z y g o to w a w c z e g o i p rz ejśc iow e go, „N ow e Prawo" 1967, nr 11, s. 1490.
30 Zob. też С h m i e 1 а г с z y k, op. cit., s. 368.
51 S. K a l i n o w s k i , N ie któ re zagadnienia post ęp ow an ia p r z y g o to w a w c z e g o i p os tęp ow an ia w y ja ś n ia jąc e g ę w cz ec hos ło w a ck im p roce sie karnym , ,,Służba MO” 1974, nr 6, s. 797—799.
:i J . ' T y l m a n , C z y nno ś ci sp r aw d z ają ce w po stęp ow an iu ka r ny m N ie m iec kie j Republiki D em o kr atyc zn ej, „Z eszyty N aukow e ASW " 1975, nr 11, s. 33 i n.
cia p ostęp ow ania karn ego , w ciągu n astę p n y ch lat — głów nie przez zm iany w p rak ty ce — ro zrosły się do e ta p u po stępo w an ia w y b ieg ając ego często poza p ierw o tn y cel, ob ejm u jąc ró w nież czynności o ch ara k -terze dowo dow ym 33. Przed staw iciele teorii i p rak ty k i NRD zdając sobie sp ra w ę z niebezpieczeństw , jakie rodzi taka ten den cja, sta rają się tem u zjaw isku zapobiec, chociaż n ie są to zabiegi w pełni k o n sek w en tn e34. A b strah u ją c od pew nych, dość isto tn y ch zresztą różnic, m ożna dostrzec po dobieństw o w ielu cech tej form y czynności sp raw dzający ch i n aszego, tak słusznie swego czasu krytyfkow anego p o stęp ow an ia w y jaśn iają -cego, przew id zian eg o w Tym czasow ym R egulam inie U rzędow ania Pro-k u ra tu ry RP z 1952 r.35
D otychczasow e n asze i o bce dośw iadczenia po w in ny — ja k się zdaje — skłan iać do bardzo ostrożn eg o i rozw ażnego trak tow ania p o stu latów ustaw ow eg o w p ro w adzen ia czynności proceso w y ch do p o stęp o -w an ia sp ra-w dzająceg o.
«
Katedra Postępow ania Karnego i Krym inalistyki Zakład Postępow ania Karnego
Janusz Tylm an
Ha n d l u n g e n d e s Pr ü f u n g s v e r f a h r e n s i m s t r a f p r o z e s s
D en G egenstand der A bhandlung bildet die im Art. 258 § 2 StPO bestimm te Institution zur Prüfung der Rechtmäßigkeit der Einleitung des V orverfahrens. D iese V orschrift besagt, daß nötigenfalls eine Ergänzug der in der A nzeige über die Straftat angegebenen D aten in einer bestim mten Frist angefordert oder ein e Prüfung derselben angeordnet w erden kann.
D ie innerhalb dieses V erfahrens durchgeführten H andlungen bilden nicht eine Form des V orverfahrens, sie haben auch nicht den Charakter von Prozeßhandlungen und — die E ntgegennahm e der A nzeige über die Straftat so w ie des V erfolgungsantrags ausgenom men — w erden sie nicht protokolliert; w enn es erforderlich ist, können sie in behördlichen A ufzeichnungen dokum entiert w erden (Art. 129 § 2 StPO). Die
33 H. W e i d l i c h , Die Prueiung der A n zeige und die Entscheidung, Berlin 1969, s. 35 i n.; R. K u n z e , Die Anzeigeaulnahme, Berlin 1972, s. 47 i n.j Straiveriahren- srecht, Lehrbuch, Berlin 1977, s. 245 i n.
34 Np. na pod staw ie § 95 ust. 3 Prokurator G eneralny ustalił termin dla dokony-w ania tych czynności na 7 dni, z m ożlidokony-w ością przedłużenia na dalsze 7 dni i k olejn ego
przedłużenia do 3 m iesięcy. .
38 J. T y l m a n , W s z c z ę c ie p os tęp ow an ia karnego, „N ow e Prawo" 1955, nr 4. s 29 i n.i T y l m a n , O pr z ed pr oce so w ych..., s. 139 i n.
