2 0 1
-p rzed b l i s k o ju ż 20 l a t y -p r a c a Emina TengstrHma o donatyzm ie /D o n a t is t e n und K a th o lik e n . S o c i a l e , w i r t s c h a f t l i c h e und p o l i - t i s c h e A sp ek te e in e r n o r d a fr ik a n ic h e n K ir c h e n s p a ltu n g , G o te- borg 19 6 4 , s . 2 0 2 / . Jak p ra ca uczonego sz w e d z k ie g o s ta n o w iła ok r e ś lo n y e ta p w b ad an iach nad przyczynam i rozw oju i upadku ruchu d o n a ty s ty c z n e g o w ł o n i e K o ś c io ła a fr y k a ń s k ie g o , tak d z i e ł o C .L e p e lle y 'a w yzn aczyć może c e z u r ę w badaniach nad rozkw item i upadkiem A fr y k i r z y m sk ie j w ramach w ie lk ie g o organizm u Ce s a r s tw a .
k s . Jan Śrutwa
15. O rygen es, F i l o k a l i a , p r z e ł o ż y ł a , wstępem i p rzy p isa m i o p a t r z y ła K atarzyn a A u g u sty n ia k , Warszawą 1979, PAX, s . XL + 272
Do niedaw na n ie m ie liśm y - w o d r ó ż n ie n iu od Innych krajów c h r z e ś c ij a ń s k ic h - żadnego d z i e ł a O rygenesa w ję z y k u p o lsk im , a na p a lc a c h je d n e j r ę k i można b y ło w y lic z y ć p o św ięco n e mu a r t y k u ły . A p r z e c ie ż t e n " g e n iu sz c h r z e ś c ij a ń s t w a p ie r w sz y c h w ie ków" i n a jw ię k sz y t e o l o g s t a r o ż y tn e g o Wschodu ze w szech miar z a s łu g iw a ł na z a in te r e s o w a n ie s i ę je g o o so b ą , pismami i nauką. D o p iero w o s t a t n i c h 5 la t a c h d z ię k i n ie z w y k łe j p r a w o w ito śc i d ra S t a n is ła w a K a lin k o w sk ie g o , p o ls k i c z y t e l n i k mógł d o s ta ć do rąk aż t r z y podstawowe t r a k t a t y t e o l o g i c z n e , wydane w s e r i i Pism a S t a r o c h r z e ś c ij a ń s k ic h P is a r z y : P rzeciw C e ls u s o w i, z e s z y t 1 - 2 , Warszawa 1977, PSP 17; 0 z a sa d a c h , Warszawa 1979, PSP 23; Komentarz do E w a n g e lii św. J a n a , c z ę ś ć 1 - 2 , Warszawa 1981, PSP 2 8 . J e ś l i dołączym y do te g o p r z e k ła d " D ysk u sji z H eraklidesem "
202
-dokonany przed 15 l a t y p r z e z k s . A lfr e d a Z ajk ow sk iego /STV 5 / 1 9 6 7 / z . 2 ,1 2 9 - 1 4 7 / oraz k ilk a n a ś c ie fragmentów z a c z e r p n ię ty c h z różn ych je g o p ism , zaw artych w obydwu p o ls k ic h a n t o lo g ia c h p a tr y s ty c z n y c h /A .B o b e r , A n to lo g ia p a t r y s t y c z n a , Kraków 1966, 6 4 -7 1 ; M .M ic h a lsk i, A n to lo g ia l i t e r a t u r y p a t r y s t y c z n e j , t . l , Warszawa 1 9 7 5 ,3 6 0 - 4 1 4 /, t o ok a zu je s i ę , że na orygenesow skim p o lu naukowym wśród innych narodów n ie je s te ś m y ju ż o s t a t n i .
Do te g o o r y g e n e so w sk ie g o dorobku n a sz e g o k r a ju n a le ż y z r a d o ś c ią d o łą c z y ć p r z e k ła d nowego d z i e ł a - " F ilo k a lię " , c z y l i an t o l o g i ę je g o d z i e ł dokonaną w la t a c h 3 6 4 -3 7 8 , prawdopodobnie w C e z a r e i, p r z e z dwóch w ie lk ic h te o lo g ó w k ap ad ock ich : św. Bazy le g o i G rzegorza z N azjan zu , w tłu m a c z e n iu K atarzyny A ugustyniak. P rzek ład u d ok on ała tłu m aczk a z t e k s t u wydanego k r y t y c z n ie przez J .A rm ita g e R ob in son a, The P h i l o c a l i a o f O rigen , Cambridge 1893, nad którym p r a c o w a ła ponad 10 l a t , by u d o s tę p n ić p o lsk ie m u czy t e ln ik o w i t ę cenną p e r łę p iśm ie n n ic tw a t e o lo g ic z n e g o początków n a s z e j w ia r y . P o lsk ą orygen esow sk ą b i b l i o g r a f i ę opracow ał do p r z e k ła d u o.A n d rzej Bober /s.X X X V II-X L /. W artość i z n a c z e n ie t e j nowej p o z y c j i u w y p u k lił ju ż p rzed rokiem znany p o ls k i p a t - r o lo g przebyw ający za g r a n ic ą J.M .Szym usiak w o b sz e r n e j r e c e n z j i opublikow an ej na łamach m ie s ię c z n ik a "Ż ycie i Myśl" /3 1 / 1 9 8 1 / z . 2 ,1 3 5 - 1 3 9 / .
Wybrane t e k s t y kapadoccy a u t o r z y " F i l o k a l i i " u j ę l i w 27 r o z d z ia ła c h , p o d a ją c w nagłówku każd ego t r e ś ć i ź r ó d ła , z k tó r e g o z a c z e r p n ę li dany fra g m e n t. C a ło ść z a ś a n t o l o g i i , nazwaną przez n ic h " F ilo k a lią " , "wyborem te k stó w p o ż y te c z n y c h d la lu d z i żąd nych w ie d z y " , można p o d z i e l i ć na t r z y r ó ż n ią c e s i ę te m a ty c z n ie c z ę ś c i : I - p o św ię c o n ą c a łk o w ic ie Pismu św. i j e g o in t e r p r e t a c j i / l - i 4 / ; I I - obejm ującą fragm enty a p o l o g i i C ontra Celsum / 1 5 - 2 0 / ; I I I - z a w ie r a ją c ą ró żn e t e k s t y n ie zaw sze O rygenesa, p o r u sz a ją c e z a g a d n ie n ia zw iązan e z problemem w o ln e j w o li / 2 1 - 2 7 / . Osobno t ę o s t a t n i ą c z ę ś ć niedawno w ydał k r y t y c z n ie E.Junod,
203
-/O r ig e n e , P h i l o c a l i e 2 1 - 2 7 . Sur l e l i b r ę a r b i t r e , P a r is 1976, s . 3 4 6 , Sch 2 2 6 /. Tego r o d z a ju z e sta w te k stó w m ia ł wprowadzić s t a r o ż y t n e g o c z y t e l n i k a w le k t u r ę i duchowe ro zu m ie n ie Pisma Ś w ię te g o oraz s ta n o w ić a p o ló g ię d o s t a r c z a j ą c ą argumentów i sp o sobów p row ad zen ia d ysp u t z p rzeciw n ik a m i c h r z e ś c ij a ń s t w a .
Nowy p r z e k ła d " F ilo k a lii" poprzedzony j e s t obszernym , dobrze źród łow o udokumentowanym, wstępem /s .I -X X X V I /, opracowanym p r z e z samą tłu m a c z k ę , wprowadzającym c z y t e l n i k a p rzed e w szystk im w p r i n c i p i a e g z e g e z y i t e o l o g i i O rygenesa. Język p r z e k ła d u p ię k n y , s t a r a s i ę d o k ła d n ie oddać m y ś li W ie lk ie g o A le k sa n d r y jc z y k a . C a ło ś ć zak oń czon a j e s t dwoma skorow idzam i: im ion w łasn ych i p o j ę ć w y stę p u ją c y c h w p r z e k ła d z ie . S z a ta g r a f ic z n a k s i ą ż k i , dobry d ruk, e s t e t y c z n a oprawa, ja k z r e s z t ą w c a ł e j p r z e z PAX wydawa n e j s e r i i pism p a t r y s t y c z n y c h , c z y n ią dodatkowo m iłe w r a ż e n ie . Szkoda t y l k o , że Wydawnictwo n ie o p a tr u je ty c h p o z y c j i k o le j n ą num eracją i n ie n ad aje im j a k i e j ś o g ó ln e j nazwy, ja k t o mamy z wydawniczymi s e r ia m i POK czy PSP.
N akład k s i ą ż k i , ch oć ja k na n a sze warunki p r z y z w o ity /5 0 0 0 e g z e m p la r z y / z n ik ł szybko z p ó łe k k s ię g a r s k ic h , dowodząc, ja k w i e l k i j e s t g łó d te g o r o d z a ju le k tu r y - w p r z e c iw ie ń s tw ie do l a t m ięd zyw ojen n ych , k ie d y nawet skromny n akład z a l e g a ł magazyny, a ż s t a ł s i ę p a stw ą okupanta.
Tłum aczce g r a tu lu je m y p ię k n e j p racy i p o z o s t a j e j e j t y lk o ż y c z y ć d a ls z y c h o s i ą g n i ę ć - v iv a n t s e ą u e n t e s .
