R
E
C
E
N
Z
J E
1. KSIĘGA O MODLITWIE PATRYSTYCZNEJ
Tarnowskie S tu d ia T e o lo g ic z n e t . V I I I : Akta sympozjum p a t r y s t y c z nego p ośw ięcon ego m o d litw ie s ta r o ż y tn y c h c h r z e ś c ij a n /Tarnów,
1 9 -2 1 .X .1 9 7 8 /, Tarnów i 9 8 i . I n s t y t u t T e o lo g ic z n y , s s .3 8 2 .
Od 1969 r . odbywają s i ę u nas o g ó ln o p o ls k ie sym pozja p a tr y s ty c z n e , c z ę s t o z u d zia łem uczonych z a g r a n ic z n y c h . Gromadzą one pracowników t e j g a ł ę z i w iedzy i s łu ż ą n ie ty lk o p o g łę b ia n iu t e j w ied zy , l e c z ta k że j e j p o p u la r y z a c ji. Są d o sk o n a łą p la tfo rm ą wy miany m y ś li i - ja k s i ę t o c z ę s t o d z i s i a j mówi - p o d n o szen ia kwa
l i f i k a c j i . Z u p ełn ie n o w a to rsk i oh a ra k ter m iały sym pozja o s z t u ce tłu m a o ze n ia Ojców K o ś c io ła . Z a b ie r a li na n ic ł ^ g ł o s n ie ty lk o p a tr o lo g o w ie , a le rów n ież h is t o r y c y l i t e r a t u r y , f i l o l o g o w i e k la s y c z n i, pracow nicy I n s t y t u t u Badań L ite r a c k ic h /PAN/, tłum acze k la s y c z n i i t e o l o g i c z n i i i n n i . I p om yśleć, że te n k a p i t a ł eru d y c j i i d o św ia d c zen ia p rzem in ął bez mała z w iatrem , bo n ie z o s t a ł utrw alony w druku na p ożytek i samych u czestn ik ó w i w ie lu in nych o z y te ln ik ó w .
Z b ila n s u 1 0 - l e c l a Zakładu Badań nad Antykiem C h r z e ś c ija ń skim /KUL/, s k r e ś lo n e g o p rze z A ndrzeja M alin ow skiego, w ynika, że w la ta c h 1969-1978 b y ło ta k ic h sympozjów 17. Owoc ic h prac p o z o s ta ł w a roh iw ach . I o to z r a d o ś c ią można z a sy g n a liz o w a ć , że w r e s z c ie sprawa w e s z ła na d obre, p o n y śln e t o r y . We w r ześn iu 1978
r . odbył s i ę trzydniow y k ongres p a tr y s ty c z n y z u działem w yb itn ych s p e c j a li s t ó w z Rzymu i z w s z y s tk ic h ośrodków p o lp k ic h na tem at "Modlitwy s ta r o ż y tn y c h c h r z e ś c ija n " . W zorganizow aniu te g o w i e l
-70
k ie g o sympozjum w ło ż y ł w i e l e tru d u k s . S t a n is ła w L o n g o sz, k tó ry po u k o ń c z e n iu I n s t y t u t u P a t r y s t y c z n e g o w Rzymie r o z w ija obec n ie , ja k o p r e z e s S e k c j i P a t r y s t y c z n e j p rzy K o m isji Nauk Episkopa tu P o ls k i,o w o c n ą d z i a ł a l n o ś ć na n iw ie p a t r y s t y c z n e j w P o ls c e . D z ię k i u siln y m j e g o zab iegom i sta r a n io m i pod j e g o m erytorycz ną r e d a k c ją u d a ło s i ę n a r e s z c ie wydać drukiem r e f e r a t y i komu n ik a ty omawianego sympozjum ta r n o w s k ie g o o m o d lit w ie . N ie będę tu s z c z e g ó ło w o om awiał t e j w a r to ś c io w e j i b o g a te j w t r e ś ć pozy c j i . Z azn aczę t y l k o , że z a g a d n ie n ie m o d litw y z o s t a ł o w n ie j po tr a k to w a n e s z e r o k o i m o ż liw ie s z c z e g ó ło w o . O c z y w ista , n ie sposób b y ło p o r u sz y ć w s z y s t k ic h tematów z w ią z a n y c h z m o d litw ą , a le już t o , co k s ią ż k a nam d a j e , z a w ie r a s z e r o k i w a c h la r z z a g a d n ień i problem ów , bo m o d litw ę p o trak tow an o n a jp ie r w w k o n t e k ś c ie kul tu r y s t a r o ż y t n e j , a potem osobno w K o ś c i e l e Wschodnim i Zachod nim . W yodrębniono t e ż m o d litw ę l i t u r g i c z n ą i p r y w a tn ą . I w resz c i e dano w iązan k ę m od litw s t a r o ż y t n y c h o r a z nowy, ze smakiem l i te r a c k im wykonany 1 le k k ą p a ty n ą a r c h a iz u j ą c ą p o c ią g n ię t y ,p r z e k ła d a r c y d z i e ł a h y m n o lo g ii b i z a n t y ń s k i e j , g ło ś n e g o i w greckim K o ś c ie le po d z i ś d z ie ń żywego hymnu " A k a th is to s " . Szkoda ty lk o ,
że n ie u w z g lę d n io n o t y p o g r a f i c z n i e a k r o s ty c h u a lf a b e t y c z n e g o , c h o ć Tłumacz go u w z g lę d n ił. P rzed c z y t e ln ik ie m d e f i l u j ą p rzeró ż n i O jcow ie K o ś c io ła i mówią mu czym m o d litw a j e s t , ja k a być po w in n a , j a k i e s ą j e j w arunki i ow oce, ja k r o z u m ie ć sło w a Chrys t u s a i św. Paw ła o n ie u s t a n n e j m o d litw ie i t d . Do g ł o s u d o s z l i O jc o w ie , o k tó r y c h u nas n ik t d o tą d n ie p i s a ł , np. E w agriusz P o n t y j s k i i A fr a h a t S y r y j c z y k .
Z o s t a n ie g o r o z d z i a ł u k s i ą ż k i , " M is c e lla n e a " , ch cia łb y m z w r ó c ić uwagę na dw ie p o z y c je z h i s t o r i i p a t r y s t y k i w P o ls c e , bo t a d z ie d z in a i n t e r e s u j e mnie s z c z e g ó l n i e . K rótk a p r a c a k s . R yszard a Banacha: " P a t r o lo g ia i p a t r y s t y k a w Tarnowskim I n s t y t u c i e T e o lo g ic z n y m 1838 -1 9 5 1 " z o s t a w ia p ew ien n i e d o s y t , bo czyż
7 1
-można p r z e d sta w ić t a k i tem at na c z te r e o h z a le d w ie stro n a ch ? Druga p o z y c ja t o w izerunek k s . Czuja s k r e ś lo n y ciep ły m piórem w iernego i oddanego mu u c z n ia , k s . W ojciech a K ani: "Ksiądz Jan Czuj - w ybitny k r z e w io ie l m y śli p a tr y s ty c z n e j w P o ls c e " . Z ubo lewaniem tr z e b a s t w i e r d z i ć , że t e n W ybitny k r z e w ic ie l m y śli pa t r y s t y c z n e j w P o ls c e n ie d o cze k a ł s i ę dotąd n a le żn eg o mu i god nego opracow ania, a na t o p r z e c ie ż z a s łu g u j e . Pomijam sprawy kon tr o w e r s y jn e , pomijam t e ż n ie fo r tu n n y - n i e s t e t y - p o d ręczn ik pa t r o l o g i i , o którym k ie d y in d z i e j j e s z c z e n a p is z ę , jedn ak że za s ł u g i k s^ Czuja d la p a t r o l o g i i w P o ls c e n ie p o d le g a ją d y s k u s ji i powinny być w r e s z c ie omówione i o c e n io n e . K sięd zu Czujowi na le ż y s i ę m o n o g ra fia . K s. Kania dysponuje n ieb agateln ym a tu tem , bo ma w r ę c e "Wspomnienia" sw ojego p r o fe s o r a i j e s t p red esty n o wany do n a p is a n ia o b szer n e j je g o b i o g r a f i i . Osobna sprawa t o oce na tw ó r c z o ś c i ś c i ś l e p a tr y s ty c z n e j k s . C zuja. Tu n i e s t e t y dotąd n ic z e g o n ie z r o b io n o . O sta tn io u k a za ły s i ę "M ateriały do b i b l i o g r a f i i prac K sięd za Jana Czuja" /w M is o e lla n e a P a t r i s t i c a i n me- moriam J o a n n ls C zuj, S tu d ia A n t i ą u i t a t i s C h r is tia n a e I I , W arsza wa 1980, s s . 2 3 6 - 2 4 3 /. N ie j e s t t o , n i e s t e t y , p e łn a b i b l i o g r a f i a . Brak w n ie j np. n a stę p u ją c y c h p o z y c j i:
1 . K atolicyzm a t o l e r a n c j a . P rzeg lą d Powszechny i3 6 /i9 1 7 /6 7 6 n n . 2 . W i 5 0 0 - l e t n i ą r o c z n ic ę ś m ie r c i św. H ieronim a. G azeta Koś
c i e l n a nr 2 4 , Lwów, 1 6 .X I I . 1920, s . 3 0 5 -3 0 6 .
3 . Trochę ta k tu i d e l i k a t n o ś c i . Tamże, n r . 11, Lwów 1 . V I .1923, s . 1 0 5 -1 0 6 .
4 . Monoteizm u Rzymian w o ś w ie t le n iu św. A ugustyna. Tamże, nr 12 Lwów, 1 5 .V I .1923; nr 16, 1 5 .V I I .1923.
5 . Fragmenty reform lit u r g ic z n y c h G rzegorza W ie lk ie g o . Wiado m ości D u s z p a s te r s k ie 3 /1 9 4 7 /2 6 8 -7 0 .
6 . P o eta W n ieb o w zięcia . Słowo Powszechne 1 6 .V I I I . 1951.
72
Powszechne 2 2 .V I I .1951.
Osobna sprawa t o r ę k o p is y , j a k ie k s . Czuj s t r a c i ł w c z a s ie w ojny, w POK w Poznaniu i w Powstaniu Warszawskim. Nie w eszły
one w o b ieg k u ltu r a ln y , a le w b i o g r a f i i a u to ra n ie s ą bez zna c z e n ia i powinno s i ę u s t a l i ć , co k o n k re tn ie p r z e p a d ło .
Zamykamy t ę pokaźną k s ię g ę o m o d litw ie z uczuciem s z c z e r e j w d z ię c z n o ś c i d la ty c h w s z y s tk ic h , k tó r z y s i ę p r z y c z y n ili do j e j p o w sta n ia i w ydania.
Ks. Andrzej Bober SJ
2 . Ks. Henryk W ójtow icz, S tu d ia nad Nonnosem. L u b lin 1980. KUL,
. K siążk a j e s t rozprawą h a b i l i t a c y j n ą . J e j przedmiotem j e s t Nonnos z m ia sta P a n o p o lls w starożytn ym E g ip c ie , o s t a t n i epik h e l l e ń s k i , ży ją cy w V w. po C h r y s tu s ie , a u to r "Dziejów D io n iz o sa" / h io n y s ia k a / i "Parafrazy E w a n g elii św. Jana" / P a r a f r a s i s / . Nonnos j e s t mało znany w P o ls o e , poniew aż na je g o tem at n ik t j e s z c z e u nas n ie p i s a ł . In form acje zaw arte w podręcznlkaoh h i s t o r i i l i t e r a t u r y g r e c k ie j T. S in k i u d o s tę p n ia ją cz ęścio w o ty lk o w yn iki badań naukowych, j a k ie nad p o e tą z P a n o p o lis z o s t a ł y przeprowadzone p rzez uozonych z a g r a n ic z n y c h . N ależy zazna c z y ć , że za g ra n iczn e opracow ania u w zg lęd n ia ją praw ie w y łą cz n ie je d e n ty lk o utwór Nonnosa, " D zieje D io n iz o s a " , a p o m ija ją zwykle d r u g i. K s. H. W ójtowicz omawia w swej pracy obydwa utwory.
Układ praoy j e s t bardzo p r z e j r z y s t y . S kład a s i ę ona z dwóch c z ę ś c i , z k tó ry ch p ierw sza j e s t p ośw ięcon a Nonnosowi / r o z d z ia ł I / i je g o epickim d zieło m : m itologiczn em u poematowi o D io n iz o s i e / r o z d z i a ł 1 1 / i P a r a fr a z ie E w a n g elii św. Jana / r o z d z i a ł I I I /
