Wojciech J. Cynarski
Związki dalekowschodnich sztuk
walki z teatrem
Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu,
kultura, zdrowie, edukacja] 4, 256-261
O aktorstwie wypowiadały się ju ż takie sławy - wybitni artyści sztuk walki, ja k Bruce Lee i Chuck Norris. Także nieprzpadkowo okładkę naszego Rocznika zdobi aktor z klasycznego, japońskiego teatru.
Dr Cynarski (IWFiZ UR) podejmuje problem związków dsw z teatrem, bazując przy tym głównie na huma nistycznej teorii sztuk walki. Autor artykułu rozpoczyna tym samym nowy kierunek badań, porównań i interpretacji na pograniczu nauk o człowieku i kulturze.
Wo j c i e c h J . Cy n a r s k i
Instytut Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego Uniwersytetu Rzeszowskiego
Związki dalekowschodnich sztuk walki z teatrem1
Słowa kluczowe: dalekow schodnie sztuki walki, rytuały i teatr, łańcuch pow iązań, zapis ruchowy technik walki, archetyp, korzenie m ityczne, fakt psycho-społeczny, w yraz sym bo liczny, rytuał ruchu, sam oobrona, sam orealizacja, samowyrażenie, zjaw isko perform atyw ne, taniec, wtórna rytualizacja, spektakl sportowy, film sztuk walki, wymiar widowiskowy, choreografia scen walki, filozofia sztuk walki, związki z relig ią i m agią, estetyka, cechy w yróżniające, etos rycerski, trening kata, w alka z cieniem , im prow izacja
Ta w ypow iedź wymaga, ja k sądzę, przedstaw ienia się autora ja k o badacza - teoretyka i praktyka dalekow schodnich, zw łaszcza japońskich sztuk walki. Jestem socjologiem , reprezentantem nauk o kulturze fizycznej i trenerem - nauczycielem budo, które uprawiam od 25 lat. W tym czasie byłem (lub pozostaję nadal) zaw odnikiem , działaczem , sędzią sportowym i w ychow aw cą m łodzieży; zdobyłem stopnie m istrzow skie w kilku sztukach walki, m.in. w klasycznych szkołach tenshin shóden katori shintö-ryü i takeda-ryü. O d wielu lat prowadzę, we w spółpracy z moimi europejskim i i japońskim i przyjaciółm i, badania służące naukow em u opisowi i interpretacji społeczno-kulturowego fenom enu sztuk walki. Podczas pobytu na stażu w Japonii, gdzie m.in. trenow ałem pod okiem m istrzów najwyższej rangi klasyczne formy iaidö i kobudo, zrozum iałem - m oże była to sw ego rodzaju ilu m inacja (?) - że owe formy bliskie są spektaklowi teatralnem u. Z a p is ru c h o w y tech n ik w alki, przekazyw any w niezmienionej postaci przez wieki, czyni z ćwiczącego sztuki walki w pewnym sensie aktora. Skądinąd wiadomo, że d an ą form ę każdy w ykonuje nieco inaczej, odciskając na niej piętno swej osobowości.
K o rzen ie m ityczne i a rc h e ty p o w e
Podobnie ja k teatr, dalekow schodnie sztuki walki w yw odzą się (lub w iążą w dużym stopniu) z m agii i rytuałów religijnych, czego przykładem są chociażby zapasy sum o. Można tutaj w ym ienić łań cu ch p o w iązań : magia - rytuał - taniec - teatr [Cynarski 1999; Steiner 2002], a w dalszej konsekwencji - kino. M agiczno - taneczne rytuały opisane s ą w Kojiki i w mitologii chińskiej [K ünstler 1985]. T aoistyczną m agię realizują system y ćwiczeń qi gong i podobne wizualnie do tańca „wew nętrzne style” taiji quan.
A rc h e ty p je s t zachow anym w nieświadom ości, sym bolicznym zapisem doświadczeń ludzkości od praprzodków W edług teorii archetypów C arla G. Junga, bohater m ęski to najczęściej albo w ojow nik, albo m ędrzec. M istrzostw o w sztukach walki łączy obydwie archetypow e potrzeby, co zresztą nie dotyczy jedynie m ężczyzn [Cynarski 2001b]. M ityczne korzenie obrzędów m agicznych, z których rozw inął się taniec, starożytne zapasy, form y teatralne lub także ćw iczenia w ojow ników , są podobne. Gniew ni bogowie starożytnych kultur, podobnie ja k ówcześni władcy, lubili w idow iska i walkę. W iele odmian
1 Artykuł jest częScią wykładu pizygotowanego na sesję naukową pt. Droga aktora a droga wojownika. Łódzki Dom Kultury, Łódź, 4-5.04.2003.
teatru i w spółcześnie upraw ianego sportu wywodzi się z różnych pogańskich rytuałów bądź igrzysk.
Zdaniem Ericha From m a wszelkie mity zostały zapisane ‘językiem sym bolicznym ’, a sym bol pozostaje w istotnym związku z doświadczeniem wewnętrznym. Tezę tę po tw ierdzają badania introspekcyjne i kulturowe analizy osób penetrujących tradycje mistyczne lub systemy m edytacyjne W schodu. Należy tutaj zw rócić uwagę na różne, niekiedy sprzeczne interpretacje tych samych symboli w kręgach różnych kultur [Cynarski, Durićek 2001], co oczywiście dotyczy w szelkich form ruchowej ekspresji. A zjatyckie sztuki walki dysponują tutaj bogactw em sym bolicznych treści, w yrażających m iędzy innymi do św iadczenia wewnętrzne, lub którym przypisyw ane są znaczenia m agiczne. F a k t p sy c h o społeczny: „archetypow y bohater pokonuje sm oka lub dem ona” można przekazać w tradycji ustnej (pieśni, poezja), rytuału i tańca, muzycznego teatru lub też „zaszyfrow ać” w rucho wych form ach walki.
W w yw odzących się z Azji W schodniej sztukach walki w y ra z e m sym bolicznym poruszania się na granicy życia i śm ierci (wymiar dram atyczny), m ocy, odwagi i pokonania przeciw nika są ‘cios kończący’ w sportowym karate, rzut oceniony na ‘ippon’ w jü d ö , ostatnie cięcie w form ach iaidö itp. Form y (jap. kata) sztuki dobyw ania m iecza - iaidö - stanow ią ruchowy zapis mitu, pamiątkę dokonań m istrza-bohatera lub tw órcy szkoły, albo tajem nicę dośw iadczeń bojow ych kilku pokoleń mistrzów. S ą zapisem krwawych i śm iertelnych rozstrzygnięć, gdy umiejętności sztuk walki stanowiły o życiu i śmierci. Z tej wojskowej praktyki wyrosły dzisiejsze sztuki walki, w których pozostał nie tylko tradycyjny strój, gesty, term inologia, mimika, pozy historycznych lub wyidealizowanych wojowników. Nauczyciel iaidö przyjm uje rolę sam uraja, a döjö (m iejsce poznaw ania drogi; sala ćwiczeń sztuki walki) kojarzyć m ożna z teatrem starej sztuki w ojennej, czy wręcz magicznym dramatem archetypow ych herosów walczących ze złem. Podobnie dotyczy to form różnych odm ian sztuk walki, których sym boliczne i poetyckie nazwy, a także nazwy poszczególnych technik i znaczenia gestów ( ‘spojrzenie na N iebo’, ‘p okój’, ‘nieskończoność’) odnoszą się do kulturowej tradycji poszczególnych narodów i grup etnicznych.
Stopnie ‘d an ’ stanow ią potw ierdzenie męstwa, mocy i duchowej dojrzałości, etykieta je st wyrazem szacunku i czci, a kolory pasów i inne atrybuty - sym bolizują drogę postępu. Drogi sztuk walki, tak ja k pierw otny teatr lub rytuał ruchu (ukazujący walkę z dem onam i), są zasadniczo drogam i do św iętości (wyzwolenia, zbawienia). Tokarski [1989, s. 10] wyróżnia ich trzy podstaw ow e funkcje: sam orealizacji, sam oobrony i samowyrażania.
D alek o w sch o d n ie ry tu a ły i te a tr
W ywodzący się z m agicznych i religijnych rytuałów chiński lub japoński teatr obrzę dowy określany je s t jak o ‘zjawisko perform atywne’, ja k nazywa j e badaczka z Hongkongu M. Steiner [2002], Innym razem sztuki walki określane są jak o rodzaj przedstaw ienia [Klens-Bigman 1999]. Form y obrzędowe i teatralne łączy z dalekowschodnim i sztukami walki pokrew ieństw o aspektów ruchowej ekspresji [por.: Tokarski 1989], N a uwagę zasługuje tu obecność ćwiczeń walki, popisów sprawności i akrobatyki w operze chińskiej, którą Łabędzka nazyw a teatrem m uzycznym [Łabędzka 1999], Z tej formy sztuki wywodzi się popularny aktor filmów sztuk walki Jackie Chan.
Z w iązki z tańcem występują zarówno w japońskich widowiskach ludowych i teatrze nö [Tham buiy 1995], w chińskich rytuałach walki na miecze i w staroindyjskich sztukach
walki (vajramus/Ui) [Cynarski 2003]. Specyficzny rytualny taniec wykonuje przed
w alką wojownik muai-thai lub thai-boxingu. Z kolei tańce, np. okinawskie lub koreańskie [Ogarek-Czoj 1981], zaw ierają wyraźne nawiązanie do sztuk walki. Notabene kozacki taniec stanowi podstawową metodę treningową we współczesnym ukraińskim systemie walki wręcz zwanym sobor, ja k również w bardziej znanym brazylijskim „tańcu-walce” - capoeira.
K lasyczny teatr chiński częstokroć przedstaw ia sceny walki, ilustrując pow ieść „W ę drów ka n a Zachód”, „W alkę w ciem nościach” i inne perty chińskiej tradycji „literacko- teatralnej” . Podobnie je s t w związanym z sam urajską kulturą teatrze japońskim i w hindu skiej tradycji przedstaw iania R am ajany i M ahabharaty [Cynarski 2000 a; Pauka 1997; Kusio 2002]; O bok „zew nętrznych” , akrobatycznych i widow iskow ych stylów kung-fii, form ą modlitwy, m edytacji, m agicznego tańca i taoistycznego rytuału są style „wew nętrzne” . Qigung stanow ią zestaw y ćwiczeń, będące d la taoistycznych alchem ików sekretem eliksiru witalności i nieśm iertelności. Taiji quan to układy ruchów i gestów walki o symbolicznych nazw ach i znaczeniach. D la taoistów stanow ią w yznanie ich wiary, dla ludzi Z achodu - zw łaszcza zdrow otną gim nastykę. Podobnie ja k w aikido, bardziej chodzi tu o harmonię, n iż walkę.
O becnie następuje w tó rn a r y tu a liz a c ja niektórych sztuk walki, np. aikido [por.: C ynar ski 1997] i kyüdô. Z resztą sport (np. jü d ö ) je s t także sw oistym rytuałem , w którym to widowisku obecny je s t czynnik aleatoryczny [Kosiew icz 2000], pokrew ny artystycznej im prow izacji. Oczywiście, s p e k ta k l sp o rto w y je s t specyficzną form ą w idow iska [por.: K o siewicz 1997].
F ilm sz tu k w alki
Film sztuk walki, jak o wyodrębniony gatunek filmowy, ukazuje w różnych konwencjach - filmów akcji, przygody i sensacji, historycznych lub rysunkowych - techniki i duchowość, trening i walkę, przem oc i piękno sztuk walki [Mintz 1978; Cynarski 2000 a,e]. Gatunek ten rozwinął się z dramatu samurajskiego, filmu kung-fu (m ade in Hongkong) itp. W kulturze popularnej obecne są także popularne japońskie „kreskówki” - manga i anime - oraz gry kom puterowe o tematyce sztuk walki [Cynarski 2000a]. Ponadto telewizja przedstaw ia relacje z widowisk światowego ruchu M artial A rts takich, jak: festiwale i gale sztuk walki, mistrzostwa, turnieje i pokazy mistrzów. W y m ia r w idow iskow y sztuk walki powoduje, że wybitna sprawność ekspertów stanowi obiekt zainteresowania środków masowego przekazu. M edia pokazują mistrzów, którzy bez specjalnego przygotowania są w stanie demonstrować sw ą - praktykowaną codziennie od wielu lat - sztukę. Toteż liczni specjaliści od dalekowschodnich sztuk i sportów walki, ja k B. Lee, C. Norris, B. Blanks, D. Lundgren, J. Spaekmann, otrzymali angaże do filmów pomimo braku wykształcenia aktorskiego.
M oda na sztuki walki spow odow ała, że sceny walki w nowych filmach akcji zawierają elem enty tychże sztuk walki o prow eniencji w schodniej, co stało się ju ż poniekąd standardem . W przypadku aktorów nie będących specjalistam i w tej dziedzinie powoduje to konieczność, po pierw sze, nadzoru eksperta przy c h o re o g ra fii scen w alk i, po drugie, treningu aktora, aby był w stanie w ykonać opisane w scenariuszu wyczyny. Toteż przygotow anie aktora do roli w film ie sztuk walki, nawet jeśli zna on karate lub inne odm iany sztuk walki, wym aga solidnego treningu i w ielokrotnego pow tarzania kręconych scen. Z dobrze dopracow anych scen walki słyną filmy B ruce’a Lee i J.-C. van Damme. M istrz sztuk walki m a większe szanse być także dobrym aktorem , niż aktor - mistrzem sztuk walki.
Z w iązki estety czn e i po zaestety czn e
D alekow schodnie sztuki walki są ruchowym i fo rm a m i ekspresji filo zo fii Wschodu. Jednakże błędne je s t rozum ienie owych sztuk w kategoriach estetycznego ich pojmowania. Podobnie błędem je s t dostrzeganie sztuki w samej doskonałości technicznej lub skuteczności w w alce [Tokarski 1989; Cynarski 2000 b]. F ilozofia sz tu k w alk i naw iązuje do dawnych traktatów [por.: Cynarski 1997], ale zasadniczo form ułow ana je s t współcześnie. Taką w spółczesną filozofię w spółczesnego wojow nika - artysty sztuk walki, podążającego ową szlachetną d ro g ą tw órczego hom o creator nobilis, który dąży do duchow ego mistrzostwa
-zaprezentow ałem w kilku artykułach, opublikow anych na łam ach „R ocznika N aukow ego Ido - Ruch dla Kultury” [Cynarski 2000 c, d, 2001 a].
R zekom e lub praw dziw e zw iązki sztuk w alki z buddyzm em zen propagują zw łaszcza wyznawcy owej religijno-filozoficznej doktryny. Czynią tak od paru stuleci nauczyciele i propagatorzy tej szkoły buddyzm u (S. Takuan, D. T. Suzuki, D. Taisen). Z drugiej strony badacze sztuk w alki zw racają uwagę na fakty, wskazujące na to, iż naw et w samej Japonii zen był je d n ą z w ielu religii bądź filozofii powiązanych w różnym zresztą stopniu ze sztu kami walki. K arate z Okinawy nawiązywało jedynie do konfucjanizm u, a dopiero współ cześnie „dorabiana” je s t mu ideologia bushidö i zen (Sh. Egam i, C. G. G oldner, W. J. Cy narski [2003]). Stare, klasyczne szkoły sztuk walki, ja k pochodząca z X V wieku tenshin shöden katori shintö-ryü, naw iązuje głów nie do taoistycznej m agii i shintoizm u. A ikido posiada w łasną relig ijn ą podbudow ę, nadaną m u przez M oriheia U eshibę. Jedynie uprawiane w Japonii w spółczesne kendö i kyüdö autentycznie naw iązują do bushidö i zen, co wynika zw łaszcza z przekonań religijnych upraw iających j e osób.
N ajistotniejszym i cech a m i w y ró ż n ia ją c y m i sztuki walki wśród innych przejaw ów kultury fizycznej w ydają się być: dążenie do harm onii ciała, ducha i um ysłu (czego narzędziem je s t psychofizyczny trening), łączenie w iedzy i filozofii z codzienną praktyką i obecność eto su ry cersk ieg o [Cynarski 2002].
W ied za z a k o d o w a n a w ru c h u
O korzyściach w ynikających z treningu w a lk i z cieniem w odniesieniu do boksu i szer mierki pisze (m .in.) Czajkow ski [2002]. Zw raca uw agą na przygotow anie psychoruchow e i autom atyzację niektóiych odpow iedzi, z wykorzystaniem technik walki, co przyczynia się do wzrostu efektywności w sytuacji realnej walki. T o sam o dotyczy jednak w większym nawet stopniu form technicznych, zwanych po japońsku kata, a obecnych w system ie nauczania w iększości dalekow schodnich sztuk walki.
Chińskie, japońskie lub koreańskie sztuki w alki przenoszą w tej postaci wiedzę techniczną i taktyczną dawnych mistrzów, dośw iadczenia z przebytych w alk, ale także duży ładunek w iedzy kulturow ej, sym bolicznej, co kryje się w nazw ach, gestach i duchowym w ymiarze praktyki [Cynarski, D u rićek 2 0 0 1 j.
M ożna pow iedzieć, że tre n in g k a ta je s t zadaniem porównywalnym do buddyjskiego kóanu, w ym agającego rozw oju intuicji i um iejętności koncentracji, i stanowiącego w jakim ś stopniu w arunek sam opoznania osoby ćwiczącej. Ćwiczenie wolnej w alki można natomiast porów nać do mondó - zdobyw ania w iedzy poprzez dialog z nauczycielem . Partner je st tutaj nauczycielem , przy czym walczący nie s ą ograniczeni schem atem wykonania formy. Ten wyraz sw obodnej inw encji i um iejętność szybkiego reagow ania na zm ieniające się sytuacje św iadczą ju ż o dojrzałości technicznej ucznia. Często, aby doskonalić umiejętności ataku i obrony, kontrolow ać dystans, czas (tzw. tim ing) i rytm, włączane s ą do program u szkolenia formy w ykonywane w parach. Jest to podstaw ow a m etoda treningowa w klasycznych szkołach kung-fu, karate, jü ju tsu i kenjutsu.
T ak w ięc uczniow ie realizują pew ną z góry określoną rolę, podobnie ja k aktorzy. Ich sw oboda „gry” pozw ala na różny, w zależności od konw encji, z a k re s im prow izacji. N auczyciel zaś je s t kim ś podobnym do reżysera, realizując każdy trening nieco inaczej, dostosow ując program ćwiczeń do obecnych w döjö uczniów (mniej lub bardziej zaawansowanych) i zakładanych celów. N auczyciel (sensei) przekazuje uczniom sztukę, której dziełem je s t sam a osoba m istrza. U czy ruchu, w którym zakodow ane je s t dziedzictw o k u ltu ro w e dawnych wojowników.
1. Cynarski W. J. (1997), Tradycja starego japońskiego a ik iju tsu i je g o ewolucja do form współcześnie
praktykowanych,„Roczniki Naukowe AWF w Warszawie” , t. XXXVI, s. 109-132.
2. Cynarski W. J. (1999), Dziedzictwo kultury wojowników. Założenia filozoficzne i funkcje pedagogiczne
dalekowschodnich sztuk walki,„Roczniki Naukowe AWF w Warszawie”, t. XXXVUI, s. 55-76. 3. Cynarski W. J. (2000 a), Sztuki walki budo w kulturze Zachodu,Wyd. Naukowe WSP, Rzeszów.
4. Cynarski W. J. (2000 b), Struktura i funkcje dalekowschodnich sztuk walki, „Roczniki Naukowe AWF w Warszawie”, t. XXXIX, s. 71-90.
5. Cynarski W. J. (2000 c), Filozofia sztuk walki. Ontologia i aksjologia azjatyckich sztuk walki,„Rocznik Naukowy Idö - Ruch dla Kultury”, 1.1, s. 54-85.
6. Cynarski W. J. (2000d), W kierunku nowej, humanistycznej nauki o człowieku. Antropologia psychofizycznego
postępu,„Rocznik Naukowy Idö - Ruch dla Kultury”, 1.1, s. 99-103.
7. Cynarski W. J. (2000e), Film gatunku sztuk walki 1969-1999, „Rocznik Naukowy Idö - Ruch dla Kultury”, 1. 1, s. 240-248.
8. Cynarski W. J. (200 la), Od zenu walki do humanizmu - od pierwotnych kultur wojowników do homo creator
nobilis przyszłości,„Rocznik Naukowy Idö - Ruch dla Kultury” , t. U, s. 215-233.
9. Cynarski W.J. (2001 b), Dynamiczna kobieta ponowoczesna,„Rocznik Naukowy Ido - Ruch dla Kultury”, t. II, s. 180-192.
10. Cynarski W. J. (2002), Proces globalizacji. Dialog kultur czy konflikt wartości?,Instytut Europejskich Studiów Społecznych w Rzeszowie, Rzeszów.
11. Cynarski W. J. (2003), Teoria i praktyka dalekowschodnich sztuk walki w perspektywie europejskiej,Wyd. UR (książka w przygotowaniu).
12. Cynarski W. J., Durićek M. (2001), Symbolika wschodnioazjatyckich sztuk walki,„Przegląd Naukowy IWFiZ UR” , nr 2, s. 167-175.
13.Czajkowski Z. (2002), Tajemnice walki z cieniem,„Sport Wyczynowy”, nr 11-12, s. 119-123.
14. Klens-Bigman D. (1999), Toward a theory o f martial arts as performance art,.Journal o f Asian Martial Arts”, vol. 8, nr 2.
15. Kosiewicz J. (1997), The structure o f a sports spectacle [w.-J Philosophy o f physical culture, Palacky University, Olomouc.
16. Kosiewicz J. (2000), Widowisko sportowe w świetle założeń aleatoryzmu - stałe i przypadkowe elementy struktury spektaklu[w:] Kosiewicz J-, Kultura fizyczna i sport w perspektywie filozofii,AWF, Warszawa (Studia i Monografie nr 83), s. 191-198.
17. Kusio i. (2002), Terukkuttu - tamilski teatr ludowy,„Przegląd Orientalistyczny”, PTO Warszawa, nr 1-2, s. 59-67.
18. Künstler M. J. (1985), Mitologia chińska,Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa. 19. Łabędzka I. (1999), Obrzędowy teatr Dalekiego Wschodu,Wyd. UAM, Poznań. 20. Mintz M. D. (1978), The M artial Arts Film,A.S. Barnes, New York. 21. Ogarek-Czoj H. (1981), Pradzieje i legendy Korei, Iskry, Warszawa.
22. Pauka K. (1997), A flo w er o f martial arts: The randai fo lk theatre o f the Minangkabau in West Sumatra, „Journal of Asian Martial Arts” , vol. 6, m 4.
23. Steiner M. (2002), Uwagi na marginesie książki Izabelli Łabędzkiej„Obrzędowy teatr Dalekiego Wschodu”, „Kultura i Społeczeństwo”, Kultura współczesna i media, ISP PAN, t. XLVI, nr 1, s. 157-179.
24. Thambury B. E. ( 1995), Behind the mask: coitununity and performance in Japan 's fo lk performing arts,„Asian Theatre Journal", t. Xll, nr 1.
25. Tokarski S. (1989), Sztuki walki. Ruchowe form y ekspresji filozofii Wschodu,Glob, Szczecin.
R e la tio n s h ip s o f F a r -E a s te r n m a rtia l a r ts w ith th e a tre
K ey w o rd s: F a r-E a s te rn m a rtia l a rts , ritu a ls a n d th e a tre , c h a in o f connections, r e c o rd o f th e te c h n ic a l fig h tin g m ovem ent, a rc h e ty p e , m y th ic a l ro o ts, psycho-social fact, sym bolic w o rd , r itu a l o f m ovem ent, self-defence, se lf-re a liz a tio n , self-expression, p e rfo rm a tiv e p h en o m en o n , d an ce, se c o n d a ry ritu a liz a tio n , s p o r t p e rfo rm a n c e , m artia l a r ts film , s p e c ta c u la r d im en sio n , c h o re o g ra p h y o f scenes o f fig h t, p h ilo so p h y o f m a rtia l a rts , re la tio n sh ip s w ith relig io n a n d m agic, aesth etics, fe a tu re o u tsta n d in g d istinctive, th e kata tra in in g , k n ig h t's ethos, sciam ach y , im p ro v isa tio n
Author presents the mytical and archetypical roots com m on for m artial arts and theatre. He also describes Far-Eastern rituals and theatre, the film o f m artial arts, the relations o f martial arts with dance, as well as aesthetical and m eta-aesthetical relations. H e writes about knowledge encoded in movement, in the forms o f martial arts. T hese forms are close to theatrical perform ance. T he record o f the technical fighting m ovem ent (kata), passed on in unchanged form through centuries, makes the one who exercises the martial arts alm ost an actor. It is known otherwise, that everyone executes, a given form differently adding elements o f his own personality to it. T he article contains the reflection based on the hum anistic theory o f Far-Eastern martial arts and manyyears author’s experience in training practice.
T he Chinese, Japanese or K orean marial arts transfer in form o f the “kata” the technical and tactical know ledge o f the form er masters, experience from perform ed fights, but also a large load o f cultural and symbolic know ledge which hides in nam es the gestures and spiritual dim ensio o f its practice. Sim ilarly to the theatre, Far-Eastern m artial arts originate from (or they reflect strong connection with) magic and religious rituals, what can be observed on the exam ple o f sum ô wrestling. It is possible to form ulât here the chain o f connections: magic - ritual - dance - theatre, and, further - the cinem a and film.
