Łojek, Jerzy
Nakłady gazet w Warszawie pod
zaborem pruskim (1796-1805)
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 6/1, 163-166
JERZY ŁOJEK
N A K ŁA D Y GAZET W W AR SZAW IE PO D ZABOREM P R U S K IM (1796— 1805)
N akłady, rozpro w ad zen ie i czytelnictw o gazet i czasopism na ziem iach polskich w w iek u X V III i X IX należą do p ro b lem ó w h isto ry czn o -p raso - wych n a jtru d n ie jsz y c h do zbad an ia z pow odu w y jątk o w o złego s ta n u za chow ania odpow iednich m a te ria łó w źródłowych. D o k u m e n ta c ja p ro d u k cji i d y s try b u c ji p r a s y była zresztą w ty c h czasach bardzo n iesy stem aty czn a. W y ją te k stanow i okres o kupacji p ru sk ie j n a ziem iach polskich m iędzy trzecim rozb io rem a u tw o rze n ie m K sięstw a W arszaw skiego; w a k ta c h K rólew skiej K a m e ry tzw . P r u s P o łu d n io w ych zachow ały się d o k ład n e ze staw ienia n a kładów i d y s try b u c ji dwóch w arszaw sk ich gazet in fo rm a c y jny ch w lata c h 1796— 1805; w ro k u 1802 i 1806 w y d a w cy obu pism na żądanie p ru sk ie j a d m in istrac ji p rzed staw ili dokładne w yliczenia sp rz e d a ży n a tere n ie W arszaw y i n a prow incji. Ze sp raw o zd ań ich c zerp iem y n i żej przedstaw io ne liczby1.
R ozprow adzenie „G a z e ty W arsz a w sk ie j” — w g w yliczenia A ntoniego Lesznowskiego, złożonego 31 III 1802 r.:
Okres W arszaw a P row in cja R azem
1796 III k w a rta ł 800 egz. 500 egz. 800 egz.
IV 860 „ 600 » 960 „ 1797 I „ 320 „ 520 00 o II „ 200 „ 580 >> 780 „ I I I „ 160 „ 430 )) СЛ 00 o IV „ 140 „ 400 }} 540 „ 1798 I 140 „ 330 470 „ II 120 „ 320 » 440 „
1 A G A D , G en e r a l-D ir e c to r iu m S ü d p reu sse n , fa s c y k u ł VI. 3588: „ A cta der Z ei-
164 J E R Z Y Ł O J E K
Okres W arszaw a P ro w in cja R azem
1 7 9 8 III k w a r ta ł 120 egz. 290 egz. 410 egz.
IV „ 120 „ 290 „ 410 „ 1799 I 110 „ 270 „ 380 „ II n o „ 280 „ 390 „ III n o „ 250 „ 360 „ IV „ 140 „ 260 „ 400 „ 1800 I 120 „ 280 „ 400 „ II „ 120 „ 260 „ 380 „ III „ 130 „ 250 „ 380 „ IV 120 „ 260 „ 370 „ 1801 I 140 „ 280 „ 420 „ II „ 120 „ 300 „ 420 „ III 100 „ 260 „ 360 „ IV „ 120 „ 260 „ 380 „ 1802 I „ 110 „ 270 „ 380 „
R ozprow adzenie „ G azety K o resp o n d en ta W arszaw skiego i Z ag ran icz nego” — wg w yliczenia H ipolita W yżewskiego, złożonego 7 I 1806:
Okres W arszaw a P ro w in cja R azem
1797 I k w a r ta ł 50 egz. 201 egz. 251 egz.
II 61 „ 210 „ 271 (sic) III 55 „ 247 „ 302 egz. IV 52 „ 239 „ 291 „ 1798 I 53 „ 244 „ 297 „ II 56 ,, 257 „ 313 ., III 54 „ 265 „ 309 (sic) IV „ 83 „ 284 „ 367 egz. 1799 I 112 ,, 360 „ 472 „ II 109 „ 407 „ 516 „ III 100 „ 465 565 „ IV 108 „ 485 „ 593 „ 1800 I „ 103 „ 547 „ 650 „ II 120 „ 550 „ 770 (sic) III 101 „ 562 „ 663 egz. IV „ 104 „ 568 „ 682 (sic) 1801 I 115 „ 615 „ 730 egz. II 92 „ 610 „ 702 „ III 86 „ 516 „ 602 „ IV 74 „ 486 „ 550 (sic) 1802 I 65 „ 370 „ 435 egz. II 52 „ 441 „ 487 (sic) III 46 „ 383 „ 429 egz. IV „ 48 „ 371 „ 419 „
Okres W arszaw a P ro w in cja R azem
1803 I k w a rta ł 21 egz. 348 egz. 369 egz.
II 18 „ 355 „ 373 „ III 13 „ 411 „ 424 „ IV 15 „ 426 „ 441 „ 1804 I „ 18 „ 470 „ 488 „ II 23 „ 508 „ 531 „ III * » 16 „ 547 „ 563 „ IV „ 21 „ 564 „ 585 „ 1805 I 65 „ 630 „ 695 „ II 107 „ 634 „ 741 „ III 131 „ 656 „ 787 „ IV „ 138 „ 766 „ 904 „
Z estaw ienie urzędow e n a k ła d ó w dwóch gazet w arszaw sk ich z dnia 20 I 1806: 1803 \ 1804 1805 Ł ączn ie egzem p larzy Okres S u m a Ś red n ia G azeta K o r e s pon d en ta ” H. W y żew sk ieg o „G azeta W a r sz a w sk a ” A . L e sz n o w sk ie g o I k w a rta ł II III IV I II . III IV I II n i IV 869 373 424 441 488 531 563 585 695 741 787 904 6901 575 350 380 460 500 550 600 2840 473
W edług zestaw ien ia urzędow ego ś re d n ia n a k ład ó w dw óch gazet za okres 1797— 1805 wynosiła:
dla „G azety K o re sp o n d en ta ” 516 egz. n a k ła d u jednorazow ego dla „G azety W a rsz a w sk ie j” 452 egz. n a k ła d u jednorazow ego Szczegółową analizę i ocenę w yżej p o d any ch liczb odłożyć m u sim y do inn ej okazji. W k a żd y m razie w a rto je d n a k zwrócić uw ag ę n a ciekawe
166 J E R Z Y Ł O J E K
ten d e n c je w e flu k tu a c ja c h wysokości n a k ła d ó w obu gazet. „G azeta W a r szaw ska” ze stosunkow o d o b rej pozycji w yjściow ej w ro k u 1796 zaczyna gw ałtow nie tracić czytelników , osiąga dno u p a d k u w trzecim k w a rta le 1801 roku, w la ta c h n a stę p n y c h dźw iga się z w olna w górę, ale aż do k o ń ca p ru sk ie j o kupacji nie odzyskuje liczby p re n u m e ra to ró w z ro k u 1796, „G azeta K o re sp o n d en ta ” po w znow ieniu w styczniu 1797 ro k u rozw ija się szybko, w początkach ro k u 1799 zdobyw a szerszy od swej k o n k u r e n t ki ry n e k czytelniczy, w ro k u 1801 p rzeży w a je d n a k kryzys, k tó ry w p ro st gw ałtow nie d opro w ad za ją n a dno u p a d k u w p ierw szym k w a r ta le ro k u 1803. S y tu a cja k ry zy so w a obu gazet doprow adziła obie do sp a d k u n a k ła du do m niej w ięcej 350 egz.; było to ju ż (jak w iadom o z obliczeń p o ró w naw czych dotyczących k alk u lacji prasow o-w ydaw niczej w w iek u X V III i w pierw szej ćw ierci w iek u XIX) dolna gran ica opłacalności; jakikolw iek dalszy spadek m u sia łb y doprowadzić do likw idacji pism a. Zgoła tra g ic z nie p rze d staw ia ła się d y s try b u c ja „G azety K o re sp o n d en ta ” n a tere n ie W arszaw y; m ają c jeszcze w p ierw szy m k w a rta le ro k u 1801 115 p r e n u m e r a to ró w w stolicy, po dwóch lata c h zachow ała ich jed y n ie trz y n a s tu . Na szczęście rozp row adzen ie pism a n a p ro w in cji nie w yk azy w ało w iększych w ahań, co zapew ne pozwoliło w y d a w cy n a p rz e trw a n ie tru d n e g o okresu. C iekaw y jest szybki w zro st n a k ła d u pism a w ro k u 1805 i n ag łe odzyska nie przez nie pozycji na tere n ie W arszaw y.
W szystkie te flu k tu a c je są tru d n e do w y tłu m aczen ia wobec nikłego s ta n u b a d a ń nad p ra s ą polską pod zoborem p ru sk im w latach 1795— 1806. Dopiero dokładne przeanalizow anie treści obu gazet m ogłoby rzucić nieco św iatła na zm ian y w ich poczytności.
I jeszcze jedno: do n ied a w n a h isto ry cy p r a s y polskiej w X IX w ieku skłonni byli uw ażać „G azetę K o re sp o n d e n ta ” za dość n ie fo rtu n n ą k o n k u r e n tk ę „G azety W arsz a w sk ie j” , pozostającą stale w cieniu starszego p is m a. W idzim y obecnie, że p rz y n a jm n ie j w n ie k tó ry c h okresach „G azeta K o re sp o n d en ta ” zdecydow anie d y stan so w ała pism o Lesznowskiego, jeżeli chodzi o poczytność i zasięg czytelniczy.
