Z A P I S K I 1 1 1
■myśleć począwszy od 1837 r. W 1846 r. na zaproszenie A lberta D ufoura-Feronce’a w stąp ił do Towarzystwa Studiów nad Kanałem, dla którego opracował z końcem 1847 r. projekt budowy. W 1856 r. złożył go Kom isji m iędzynarodowej zwołanej przez Lessepsa do Aleksandrii. Interesująco kreśli Algardi dalsze losy Negrelliego, uzasadniając powody, dla których prace zmierzające do budowy K anału n ie posu w a ły się z m iejsca przez w iele lat. Pozwala dostrzec, jak piękna idea Kanału — za m ierzenia jednoczącego w szystkich Europejczyków zm ierzających do przerzucenia po m ostu m iędzy Zachodem a W schodem — była następnie blokowana przez poszcze g óln e państwa, gdy tylko zagrażała interesom partykularnym . W efekcie przedsię w zięcie to zm ieniło się w czysto m erkantylne, przynoszące zyski w ielkim kapitałom, a nie ludzkości. Negrelli nie dożył takiego obrotu sprawy. Umarł w 1858 r., na kilka m iesięcy przed rozpoczęciem prac przy budowie Kanału i nie objął już stanowiska głów nego inspektora prac w ykonaw czych, które przeznaczył dla niego w icekról Said. Przedw czesna śmierć, do której przyczyniła się kampania oszczerstw prowadzo n ych przez Anglików, doprowadziła do w yelim inow ania go z grona osób, które czer p a ły określone zyski z budowy Kanału. Dotyczyło to i jego rodziny, jakkolw iek pra w o takie miało być zagwarantowane z tytułu udziału ojca w K om isji międzynarodo w ej i w ym ienienia go wśród fundatorów. Walkę o honor ojca oraz o słuszne prawa rodziny podjęła w latach 1889—1932 córka Negrellego — Maria Grois, ale poza nie w ielk ą rekom pensatą moralną nie uzyskała nic w ięcej.
Przedstawiona praca może zachęcić historyków do głębszych badań, stanowi bow iem przyczynek do m ało znanych wydarzeń X IX w. Praw ników natom iast, zw łaszcza specjalistów z zakresu ochrony w łasności intelektualnej, powinna zachęcić do reflek sji nad zagadnieniam i tzw. dziedzictwa kulturowego, czy też niedostrze ganego u nas problemu autorstwa projektów inżynieryjnych. Sięgnąć po nią może w reszcie czytelnik, który pragnie się dowiedzieć, jak doszło do budowy Kanału Sueskiego.
I.D.
S tudia P olono-H elvetica. A ufgrund einer Vereinbarung zw isch en den R ektoren d er Jagiellonischen U n iversitä t K rakau und d er U n iver sitä t Basel, herausgegeben von H elena M a d u r o w i c z - U r b a ń s k a ,
Krakau und Markus M a t t m ü l l e r , Basel, Verlag H elbing Lichten- hahn, B asel und Frankfurt am Main 1989, s. 177.
Autoram i om awianej pracy jest pięciu krakowskich: A ntoni P o d r a ż a , Je rzy W y r o z u m s k i , Mariusz K u l c z y k o w s k i , W acław F e l c z a k i Józef B u s z k o oraz także pięciu bazylejskich historyków: Werner M e y e r , Hans R. G u g g i s b e r g , Markus M a t t m ü l l e r , Marianne L u d w i g i Georg K r e i s . R am y chronologiczne książki obejmują okres od średniowiecza do m iędzyw ojen nego dwudziestolecia. H istorycy bazylejscy skoncentrowali się na prezentacji dzie jó w Szw ajcarii i Bazylei, natom iast artykuły autorstwa polskich badaczy są po św ięcon e stosunkom Polski z sąsiadam i, jej m iejscu w Europie, k w estii polskiej w latach I w ojny św iatow ej, problem atyce przem ysłu w łókienniczego w X IX w . na ziem iach polskich i w Europie środkowo-wschodniej.
Jedynie jeden artykuł dotyczy kontaktów polsko-szwajcarskich. Jest on po św ięcon y postaw ie Szw ajcarii wobec powstania styczniowego i spontanicznej po m ocy udzielanej polskim powstańcom , a później polskim em igrantom przez szw aj
728
Z A P I S K Icarskie społeczeństwo. Publikacja ta n ie jest odkrywcza pod w zględem poznawczym i jej autorka, Marianne Ludwig, oparła się tutaj w dużym stopniu na swojej dy
sertacji doktorskiej: „Der polnische Unabhängigkeitskam pf von 1863 und die Schw eiz”, która to praca została wydana drukiem w 1968 r.
Zdziwienie m usi budzić brak wśród autorów książki Haliny F l o r k o w s k i e j - F r a n ć i ć , docenta U niwersytetu Jagiellońskiego, która jest przecież autorką k il ku monografii i kilkunastu artykułów dotyczących szwajcarskiej Polonii. Szkoda, że nie w ykorzystano m ożliwości przybliżenia źródłowych badań H aliny Florkow skiej- Franćić niem ieckojęzycznem u odbiorcy.
Książka została bardzo starannie wydana. W szystkie części pracy są w języku niem ieckim . Są one pozbawione przypisów i tylko na końcu poszczególnych arty kułów umieszczono wskazów ki bibliograficzne. N iew ątpliw ie ta popularno-naukowa książka przybliża rodzimemu czytelnikow i dzieje Szw ajcarii a odbiorcy helw eckie- mu historię Polski. Zasadne byłoby jednakże w przyszłości, naszym zdaniem, pod jęcie próby zaprezentowania w yników badań autorów, którzy się specjalizują w ba daniu kontaktów polsko-szwajcarskich.
M.A.
Gabriele L e s s e r , L eben als ob. Die U n tergru n du n iversität K ra k a u
im Z w eiten W eltkrieg, Treffpunkt, D eutsch-Polnischer Verlag, Deutsch-
-Polnischen Begegnugs- und Kulturzentrum, Freiburg im Breisgau 1988, s. 000.
Rzadko pisze się w tym m iejscu o pracach popularnonaukowych. Praca pani L e s s e r nie w nosi nic nowego dla specjalistów , zajm ujących się konspiracyjnym szkolnictw em w yższym w Polsce. Omawia bowiem skądinąd znane koncepcje na- rodow o-socjalistycznej polityki akadem ickiej i jej realizację, pow stanie i działalność podziem nego U niwersytetu Jagielońskiego, dzieje poszczególnych faku ltetów w la tach 1942— 1944 a kończy się przypom nieniem otwartych pytań badawczych, nie analizow anych ani przez historiografię polską ani przez niem iecką; książkę uzu pełnia skrom ny aneks dokumentalny. Jej podstawę źródłową stanow ią opubliko w ane w spom nienia kom batantów i przyczynki monograficzne, m niejszą rolę od gryw ają krakowskie archiwalia.
Narracja najeżona jest faktami, zestawieniam i i nazwiskam i. Autorka stara się ogarnąć całość podjętego tem atu, od zewnętrznych uwarunkowań tajnego nauczania przez jego formy, treści i w yniki aż po próbę um iejscowienia oporu na terenie uni w ersyteckim na szerszym tle sporu o kooperację/kolaborację. N ie to jednak każe ją w yróżnić. W rosnącej liczbie popularnonaukowych poloników książka odznacza się po pierwsze znakomitą czytelnością, stałą — i skuteczną — troską o m aksymalną kom unikatywność przekazywanych treści. Po drugie nie ma w niej — częstego w podobnych publikacjach — zachłyśnięcia się egzotyką, powierzchownej egzaltacji, powielającej najgorsze wzory rodzimej publicystyki. Trudny dla czytelnika-am atora tem at został mu przedstaw iony w e wzorowy sposób.
W.B.
Z apiski opracowali: M. A. (M arek A n drzejew ski), J. B. (Juliusz Bardach), I. B. M. (Iza B ieżuńska-M ałow ist), W. B. (W łodzim ierz B orodziej), S. C. (Stefan Ciara), I. D. (Izabela Dobosz), Ł. K. (Łukasz K ądziela), S. K . (Stefan K ien iew icz), D. M. (Danuta
