Z A P I S K I 155
rządku ch ro n o lo g iczn y m 49 lis tó w z la t 1567— 1585 a d reso w a n y ch do b raci R ad zi w iłłó w : Jerzeg o (41 lis tó w z 1576— 1585 r.), M ik ołaja K rzy szto fa (5 listó w z 1567, 1578, 1581 i 1582 r.) oraz jed en do S ta n isła w a z 1578 r., a n ad to dw a lis ty do osób zw ią za n y ch z R a d ziw iłła m i: K ilia n o w sk ieg o — fa m u lu sa k sią żą t lin ii n ie ś w ie sk o - -o ły c k ie j i b isk u p a w ile ń s k ie g o W alerian a P ro ta sew icza , oba z 1578 r. T en in te r e su ją cy zbiór sta ro p o lsk iej ep isto lo g ra fii p rzech o w u je się w d ziale V A rch iw u m R a d ziw iłło w sk ieg o . S ą to orygin ały, w ty m 10 a u tografów . L isty sw e a d reso w a ł J erzy z T yczyn a z R zy m u i N ea p o lu , p rzew a żn ie w 1584— 1585 r. (18 z 49 listó w , tj. p ra w ie 37®/o zb ioru p och od zi z ty ch dw óch lat). Z zach ow an ej k o resp o n d en cji w yn ik a, że k o resp o n d en cja T yczyn a z R a d ziw iłła m i b y ła zn aczn ie bogatsza. W y d aw ca sądzi, że d och ow an e lis ty do Jerzeg o R a d ziw iłła rep rezen tu ją jed y n ie 10— 30% w sz y stk ic h ja k ie tem u m a g n a to w i w y s ła ł T yczyn. N ie m niej ob fita m iała b yć jego k oresp on d en cja z in n y m i syn am i „C zarnego”.
C hociaż k o resp o n d en cja ta zach ow ała się szczątk ow o, in fo rm u je n ieźle o sp ra w a ch r a d z iw iłło w sk ic h w Ita lii zarów no o d n oszących się do w ie lk ie j p o lity k i jak i drobnych z co d zien n y m ży cie m i ro zry w k a m i k sią żą t zw ią za n y ch . U k azu ją one b ieg sp raw p o lsk ich przed e w sz y stk im w R zym ie, a ta k że jak p racow ał tam Jerzy z T yczyn a b ęd ą cy sw o is tą in s ty tu c ją d y p lom atyczn ą i k u ltu raln ą. T yczyn in fo rm o w a ł tak że R a d z iw iłłó w o n ow in ach i p lo tk a ch z w ie lk ie g o św ia ta , a jeg o k o resp o n d en cja m a iiie m a ło cech jak ie ch a ra k tery zu ją ręk o p iśm ien n e gazetk i i a w iza stu lecia n a stęp n eg o (w cześn iej ogłoszon a k o resp o n d en cja T yczyn a do K rom era b yła b ogatsza pod ty m w zględ em ).
W a n ek sie o p u b lik o w a n o 13 listó w teg o autora, w y b ra n y ch spośród k ilk u d ziesięciu od n alezion ych , p isa n y ch do: S ta n isła w a H ozju sza (5 listó w ), W alen tego K u czb o rsk ieg o jeg o sek retarza (6), A n d rzeja N id eck ieg o arch id iak on a w ile ń sk ie g o i sek retarza k ró lew sk ieg o i T om asza P ła z y k a n o n ik a sk a lb m iersk ieg o , rek tora k o ś cioła św . S tefa n a w K ra k o w ie i p ełn om ocn ik a K rom era w ty m że m ieście. L isty do H ozjusza i N id eck ieg o u zu p ełn ia ją w c z e śn ie jsz ą p u b lik a cję A xera; pochodzą one z czasów soboru try d en ck ieg o . S ą to w sz y stk o a u to g ra fy zn a jd u ją ce się w A rch i w u m D iecezja ln y m w O lszty n ie, B ib liotek ach : C zartorysk ich i w L inköping. D w a z n ich b y ły już z b łęd am i, na p o d sta w ie kopii, d rukow ane.
W y d a w n ictw o z a ch o w u je o rto g ra fię i g ra m a ty k ę autora. Z asad y p u b lik acji od b iegają n ieco od z w y c z a jó w p rzy jęty ch w śró d h isto ry k ó w . P r z y p isy te k s to w e d rukuje się u dołu* stron y, rzeczo w e na końcu, p o m in ięto też n a g łó w ek i regest, n ie w y o d ręb n io n o daty.
Z nakom ita w ięk szo ść listó w Jerzego z T yczyn a p isa n a je s t po p olsk u , z m n ie j szą lu b w ię k sz ą liczb ą ła c iń sk ic h w trętó w . K on ia z rzęd em tem u , k to b y szu k ał tej w ła śn ie k o resp o n d en cji w serii przezn aczon ej d la p iśm ie n n ic tw a ła ciń sk ieg o .
R. K.
U rszu la A u g u s t y n i a k , I n f o r m a c j a i p r o p a g a n d a w P olsce za
Z y g m u n t a III, P a ń stw o w e W y d a w n ictw o N au k ow e, W arszaw a 1981,
s. 232.
„W o sta tn ich la ta ch dok on ało się n ie w ą tp liw ie p o szerzen ie w ie d z y o sp o łe czeń stw ie, m ięd zy in n y m i d zięk i p row ad zen iu b ad ań in terd y scy p lin a rn y ch , w róż n ych d zied zin ach h u m a n isty k i” — p isze U. A u g u s t y n i a k w e w stę p ie do s w o jej pracy, u za sa d n ia ją c zarazem k o n ieczn ość k o rzy sta n ia z dorobku cy b ern ety k i, so cjo lo g ii i p sy c h o lo g ii sp ołeczn ej przy o p r a co w y w a n iu p ro b lem a ty k i in fo rm a cji i p ropagandy — za g a d n ień o szczególn ym zn aczen iu dla b ad an ia św ia d o m o ści sp o łecznej. A u tork a u d o w a d n ia , iż d ziałan ia in fo r m a cy jn o -p ro p a g a n d o w e n ie są je d y n ie „p roduktem w sp ó łczesn ej k u ltu ry m a s o w e j” lecz o d g ry w a ły ta k że isto tn ą rolę w sp o łe c z e ń stw ie starop olsk im .
156 Z A P I S K I
P rzed m io tem pracy (będącej fra g m en tem stu d ió w p ro w a d zo n y ch p rzez z es p ó ł b a d a w czy In sty tu tu H isto ry cz n e g o UW) je s t an aliza p ro cesu k om u n ik acji m ięd zy lu d zk iej w cza sa ch Z ygm u n ta III, epoce, k tórą U. A u g u sty n ia k o k reśla jak o p rzejścio w ą m ięd zy ap o g eu m d em o k ra cji szla ch eck iej a u k sz ta łto w a n ie m się do m in a c ji m agn ack iej. A u to rk ę in te r e su ją przed e w sz y stk im m eto d y d ziałań in for- m acy jn o -p ro p a g a n d o w y ch , n ie zaś ich cele. P od ty m k ą tem o m a w ia w k o lejn y ch rozd ziałach rolę in fo rm a cji o fic ja ln e j i n ieo ficja ln ej w o rg a n izo w a n iu ży cia p o li tyczn ego, tech n iczn e p rob lem y k sz ta łto w a n ia op in ii sp o łeczn ej, za g a d n ien ia zapisu i p rzesy ła n ia in form acji, ja k ró w n ież p rzep ły w in fo rm a cji m ięd zy różn ym i g ru p am i lu d n o ści i d ostęp n ość in fo rm a cji z p u n k tu w id zen ia jed n o stk i.
Z e w zg lęd u na ro zleg ło ść p ro b lem a ty k i au tork a n ie starała s ię w y czerp a ć za g a d n ien ia, p od jęła n a to m ia st prób ę „jego ca ło ścio w eg o , stru k tu ra ln eg o p rzed sta w ie n ia , n a w et k osztem se le k c ji p oru szan ych zagad n ień , ja k i m a te r ia łu źródło w e g o ”.
Źródłem , na k tórym w g łó w n ej m ierze oparła sw e b a d a n ia U . A u gu styn iak , je s t k o resp on d en cja, sp ełn ia ją ca n iezb ęd n y przy b ad an iach św ia d o m o ści sp ołeczn ej w y m ó g m a so w o ści przekazu. A u tork a w y k o rzy sta ła m .in. m a teria ły A rch iw u m R a d ziw iłło w sk ieg o , k o resp o n d en cję S a p ieh ó w , C h od k iew iczów , Z a sła w sk ich , Z ba rask ich , R afała L eszczy ń sk ieg o , bpa Sz. R u d n ick iego, u zu p ełn io n e m a teria ła m i z silv , p u b licy sty k ą i źród łam i o ficja ln y m i.
U ję c ie tem atu in teresu ją ce; poru szan e przez au tork ę z a g a d n ien ia w ręcz pro w o k u ją do d ysk u sji. S zk od a je d y n ie , że o gran iczen ia ark u szo w e z m u siły au tork ę do zrezy g n o w a n ia z f r a g m e n t u . (który zn a jd o w a ł się w p ierw szej, ob szern iejszej w e r sji rozpraw y) d otyczącego p rocesu k o m u n ik a cji w ob ręb ie w a r stw y m ieszcza ń sk iej i ch łop sk iej.
Z astrzeżen ia budzi b rak k o n se k w e n c ji prźy red a g o w a n iu in d ek su osob ow ego i b ib lio g ra fii oraz k orek ta książki.
J. Ch.-M .
R. G. S k r y η n i к o w , R o ssija n a k a n u n e „ sm u tn o g o w r e m e n i ”, Izd a tielstw o „M ysi”, M oskw a 1980, s. 206.
P op u la rn o -n a u k o w a k sią żk a w y b itn eg o ro sy jsk ieg o z n a w cy szesn a sto w ieczn ej R osji p o św ięco n a jest o k reso w i m n iej w ię c e j od śm ierci Iw a n a G roźnego do zdo b y c ia tronu ca rsk ieg o p rzez B orysa G odunow a. W d w u n a stu ro zd zia ła ch autor o m a w ia w a lk ę o w ła d zę w ło n ie g ru p y rządzącej za fo rm a ln y ch rzą d ó w „dobrego” cara F iodora i sy stem a ty czn e u m a cn ia n ie się w p ły w ó w str o n n ic tw a G odunow a (którego autor darzy w y ra źn ą sy m p a tią o co zresztą n ie tru d n o p rzy p orów n an iu z Iw a n em IV) do k oron acji ca rsk iej B orysa w łą czn ie, n a ra sta n ie d łu giego i z a w ik ła - n eg o źród łow o p rocesu u m a cn ia n ia p od d ań stw a ch łop ów (i zm ia n w p ołożen iu lu d n o śc i n iew o ln ej) oraz p o lity k ę zagran iczną (dyplom acja i w o jn y ) R osji. W w ięk szo ści p rzyp ad k ów autor w y z y sk u ją c u sta le n ia d a w n iejszej i d zisiejszej h isto rio g ra fii (głów n ie ro sy jsk o języ czn ej) p rzed sta w ia r e z u lta ty w ła sn y c h badań i p rzem yśleń . Z e w zg lęd u n a m ałą lic z b ę d ob rych rad zieck ich p o p u la rn o -n a u k o w y ch k sią żek z zak resu h isto rii w a rto zap rop on ow ać p racę S k r y n n i k o w a k tórem u ś z n a szy ch w y d a w n ic tw (jak i jeg o m o n o g ra fię o B o ry sie G od u n ow ie z 1978 roku). T y m b ardziej, że n ied a w n o uk azała sie n ak ład em P IW -u jeg o k siążk a o G roźnym i au tor zn an y je s t już c z y te ln ik o w i p olsk iem u . D ram atyczn e i b a rw n e jed n o cześn ie d zieje R osji ok resu po „ o p ry czn iiiie” i przed „sm u tą” g w a ra n tu ją p e łn y su k ces w y d a w n iczy .
