Andrzejewski, Marek
"Polacy w Szwajcarii", Jan
Lewandowski, Lublin 1981 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 74/4, 821-822
1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I 8 2 1
m iany ustrojow o-polityczne w latach I w ojny św iatow ej” (pióra Juliusza Bardacha). Zgodnie z ogólnymi zasadam i w ydaw nictw a omówiono kolejno źródła praw a, władze centralne, policję, zagadnienia własności, praw a i obowiązki obywatelskie, finanse, szkolnictwo, praw o pracy, organizację w ym iaru sprawiedliwości, praw o cywilne i karne. Zagadnienia te opracowano osobno dla poszczególnych zaborów, przy czym b ra k prac szczegółowych zmuszał niejednokrotnie do sięgania do źró deł i samodzielnego rozstrzygania niektórych kwestii. Pom inięto ziemie zaboru rosyjskiego poza Królestwem Polskim, co w ydaje się słuszne dla okresu po 1864 r. Uwzględniono jednak takie zagadnienia ja k ograniczenie praw Poilaków w gu berniach zachodnich itp.
W szystkie rozdziały opatrzono wykazem w ykorzystanej literatu ry , uzupełnio nym o publikacje z ostatnich lat. Nie ulega wątpliwości, że tom niniejszy dobrze będzie służyć nie tylko historykom oraz historykom praw a, choćby ze względu na rzeczowe i w yczerpujące przedstaw ienie tych ' spraw , które mimo iż nieźle znane nie były dotychczas kompleksowo ujęte (np. „narastanie” autonom ii galicyjskiej, praw na strona rusyfikacji K rólestw a czy K ulturkam pf u w zaborze pruskim ). S ku piając uwagę na ziemiach polskich autor przedstaw ił też siłą rzeczy powolną m odernizację państwowości Prus, A ustro-W ęgier i Rosji w końcu X IX i na po czątku X X w.
K orzystanie z książki ułatw iają indeksy rzeczowy i osobowy, odnoszące się także do poprzedniego tomu, który obejmował okres od upadku państw a polskiego do 1864 r.
A .S .
Jan L e w a n d o w s k i , Polacy w Szwajcarii, Polonijne Centrum K ulturalno-O św iatow e U niw ersytetu M arii Curie-Skłodowskiej w L u blinie, Lublin 19Э1, s. 139.
Z dużym uznaniem należy powitać publikację Jan a L e w a n d o w s k i e g o
będącą w zasadzie pierwszą próbą całościowego ukazania dziejów szw ajcarskiej Polonii. Podkreślm y w tym miejscu, że au to r daleki jest od pełnego zaprezento w ania problem atyki, co jest uw arunkow ane dotychczasowym, niezadowalającym stanem badań. Niemniej jednak praca Jan a Lewandowskiego, mimo iż wiele za gadnień omówiono w niej w sposób pobieżny i niedostatecznie pogłębiony, spełniać będzie w dalszych badaniach w dużym stopniu rolę pilotażową i inspiratorsiką.
A utor oparł swoje rozważania na polskiej i szw ajcarskiej literatu rze przed m iotu choć zaznaczmy, iż nie w ykorzystał on wszystkich istotnych dla prezento wanego tem atu prac. L ektura książki Jan a Lewandowskiego, pozbawionej niestety bibliografii oraz indeksu osobowego, skłania nas do wniosku, iż dla uzyskania w m iarę pełnego i wielostronnego obrazu szw ajcarskiej Polonii trzeba będzie jeszcze przeprowadzić zakrojoną na szeroką skalę kw erendę archiw alną, i to nie tylko w polskich i szwajcarskich archiw ach. Dodajmy tu taj, że np. w bańskim Politisches Archiv des A usw ärtigen Amts przechowywane są poszyty poszerzające stan naszej wiedzy o przebyw ających w okresie międzywojennym na terenie Szw aj carii Polakach. Także sporo bardzo słabo znanego m ateriału na powyższy tem at znajduje się w warszaw skim Archiwum Akt Nowych.
Jedynie niektóre fragm enty dziejów szw ajcarskiej Polonii, zwłaszcza em igracja po pow staniu styczniowym, są opracowane w sposób nie budzący większych za strzeżeń. N atom iast niezależnie od ciekawych przyczynków stosunkowo m ało za aw ansow ane są badania nad bardzo ważnym okresem w dziejach szw ajcarskiej Polonii, tj. przełomem X IX i XX wieku. Trzeba bowiem pam iętać, iż w łaśnie
8 2 2 Z A P I S K I
przebyw ający wówczas w Szw ajcarii polscy em igranci prowadzili ożywioną dzia łalność polityczno-propagandową o ponadlokalnym znaczeniu. Postulatów badaw czych, jakie nasuw ają się w trakcie lektury książki Jan a Lewandowskiego można by dodać jeszcze znacznie więcej. A utor zresztą starał się przede wszystkim zebrać i usystem atyzować rozproszone inform acje i jego pracę można określić bardziej jako książikę o charakterze popularno-naukow ym aniżeli jako książkę w pełnym tego słowa znaczeniu naukową.
Nowych ustaleń faktograficznych i oryginalnych ujęć interpretacyjnych w opra cowaniu nie spotykam y. Nie zmienia to w niczym faktu, iż sam zamysł w ydania książki o tej tem atyce był z uwagi na m arginalne traktow anie przez rodzimych i obcych badaczy problem atyki stosunków polsko-szw ajcarskich bardzo celowy.
Omawiana praca ma układ chronologiczno-rzeczowy, co zresztą narzucał sam tem at, i dzieli się na dziewięć rozdziałów. N ajciekaw sze są, naszym zdaniem, części piąta i szósta, zatytułow ane „Politycy, studenci i uczeni” oraz „W przededniu niepodległości”, na podstawie których można wyrobić sobie ogólny pogląd o |ix>z- m iarze i ch arak terze polskiej em igracji w Szw ajcarii w latach 1870—1918. N aj słabszy je st chyba ostatni rozdział, w którym autor podejm uje próby c h arak te rystyki szw ajcarskiej Polonii po II w ojnie światowej.
M. A. Polska— Francja. Dziesięć w ieków zw iązków politycznych, k u ltu
ralnych i gospodarczych, red. Andrzej T o m c z a k , Książka i Wiedza, W arszawa 1983, s. 630.
Historycy z ośrodka toruńskiego — Andrzej T o m c z a k , K arol G ó r s k i , Jacek S t a s z e w s k i , Jerzy W o j t o w i c z , Sław om ir K a l e m b k a , Jerzy D a - n i e l e w i c z i K arol G r ü n b e r g — przedstaw ili skomponowany w układzie chronologicznym zarys stosunków polsko-francuskich od wczesnego średniowiecza aż po rok 1980. Do końca 1944 r. ma on form ę wykładu, wzbogaconego o inform acje na tem at wew nętrznych spraw francuskich. Okres po II w ojnie światowej przed staw iono w form ie kroniki wydarzeń.
Związki między obydwoma narodam i nie zawsze były jednakow o intensyw ne, stąd też jest rzeczą zrozumiałą, że poszczególnym okresom ich rozwoju przydzie lono niejednakow ą liczbę stron. Proporcje są jednak dyskusyjne. I tak średnio wiecze i renesans opracowano na zaledwie 50 stronach, okres od połowy X V II do końca XVIII w. zajm uje 85 stron zaś lata 1806—1871 — 116 stran. W yraźny nacisk położono zatem na czasy najnowsze.
Autorzy oparli się głównie n a literatu rze przedm iotu, k tórą przedstawiono w rozumowanej, selektyw nej bibliografii zamieszczonej przy końcu książki. S k ąd inąd jednak wielu z nich spożytkowało także w yniki w łasnych badań. Mimo po pularnego ch arak teru tom u w wielu miejscach przydałyby się odnośniki, zaś um iejętnie .dobrane cytaty ze źródeł (o k tóre przy tym tem acie nietrudno) uroz m aiciłyby lekturę. W obecnej postaci niektóre fragm enty (szczególnie ostatnie rozdziały) m ają bowiem ch a rak te r zestawu starannie na ogół wyselekcjonowanych inform acji. Stało się tak zapewne ze względu na ograniczenie objętości.
Na kilkuset stronach średriiigo form atu nie sposób było rozwinąć w szystkich w ątków tem atu. Można by zatem wskazać kilka pominięć. I tak nie wspom niano o turystycznych,w yjazdach Polaków do Francji, datujących się jeszcze od X VIII w. a coraz częstszych od drugiej połowy następnego stulecia. A przecież kontakty nieform alne stanow ią ważny, choć wciąż jeszcze niedoceniany fragm ent stosunków między narodam i. Sygnalizując fascynację F rancją szeregu polskich twórców
