Jerzy Kowalski
Instytucja ławnika w świetle opinii
103 adwokatów : (wynik ankiety)
Palestra 11/8(116), 26-35
1967
JERZY KOWALSKI
Instytucja ławnika w świetle opinii 103 adwokatów
(w ynik ankiety)
WSTĘP
. In s ty tu c ja ła w n ik a, czyli społecznego sędziego, będącego p e łn o p ra w n y m człon k iem sk ła d u orzekającego, fu n k c jo n u je w w y m iarze sp raw ie d liw o śc i P R L ju ż d o sta te czn ie długo, by m ożna było zebrać o niej w łaściw e obserw acje, p rzy d a tn e d la je j opisu i oceny. W tym celu zespół p rac o w n ik ó w n a u k i n a zlecenie I n s ty tu tu N a u k P ra w n y c h P A N * dokonał w sze ch stro n n e j o b se rw ac ji i analizy in s ty tu cji ła w n ik a, k tó re j zam ieszczone niżej opracow anie je s t ty lk o sk ro m n y m f ra g m e n tem . O p raco w an ie to p rz e d sta w ia w y n ik i an k ie ty rozesłan ej w śród adw okatów .
P rz y ro zsy ła n iu an k ie ty zastosow ano n a stę p u ją c y try b postęp o w an ia:
B a d an iem zostały o bjęte n ie k tó re pow iaty w ojew ództw (w raz z m ia ste m w o je w ódzkim ): w arszaw skiego, krak o w sk ieg o , lubelskiego i poznańskiego.
W m iejscow ościach, w k tó ry c h było w ięcej niż jed en zespół adw okacki, do k o n y w an o w y b o ru zespołu w drodze losow ania. A n k ietę ro zesłano do w szystkich
członków w ylosow anego zespołu. O gółem w ysłano 454 a n k iety , o trzym ano zaś 103 w y p ełn io n e a n k iety , co sta n o w i 22,7%.
L iczba zw rotów w y p ełn io n y ch a n k ie t z poszczególnych ośrodków k sz tałto w ała się różnie: od około 14% w ośro d k u k rak o w sk im do około 28% w ośrodku w a r szaw skim . W ośrodku w a rsz a w sk im liczba zw rotów p rz e d sta w ia ła się n a s tę p u ją c o : w W arszaw ie n a 96 ro zesłan y ch a n k ie t było zw rotów 32, a w ięc około 33,3%, n a to m ia s t w p o w iatac h w ojew ództw a w arszaw sk ieg o n a 39 rozesłanych a n k ie t zw ró cono 6, a w ięc zaledw ie około 15,3%.
R ozprow adzenie a n k ie t w poszczególnych ośrodkach p rze d staw ia ło się n a s tę p u ją co :
W arszaw a — 96; p o w iaty w oj. w arszaw skiego — 39 K ra k ó w — a i; p o w iaty w oj. krak o w sk ieg o — 62 P o zn ań — 53; p o w iaty w oj. poznańskiego — 44 L u b lin — 52; pow iaty w oj. lubelskiego — 37
razem 282 razem 182
O gólnie b io rąc odsetek zw rotów z ośrodków w ielk o m ie jsk ic h był w iększy niż 7. pow iatów .
A n k ie ta została o p rac o w a n a przez d r A. T u rs k ą i doc. d ra J. K ow alskiego i p rz e d y sk u to w a n a n a p le n a rn y c h p o siedzeniach zespołu b ad ająceg o in sty tu cję ła w n ik a .
* W p r a c a c h z e s p o łu b io r ą u d z ia ł: p r o f. d r . S. Z a w a d z k i (k ie r o w n ik n a u k o w y z e s p o łu ), p r o f . dr M . B o r u c k a - A r c t o w a , d o c . d r J . K o w a ls k i, d r L . K u b ic k i (s e k r e t a r z z e s p o łu ), <ioc. d r A . P o d g ó r e c k i, p r o f. d r M . R y b ic k i, d o c . d r W. S k r z y d ło , d r A . T u r sk a , p r o f , d r Z. Z ie m b iń s k i.
№ 8 (116) In stytu cja ław nika (w yn ik an k iety) 27
1. C H A R A K T E R Y S T Y K A B A D A N E J Z B IO R O W O Ś C I
B a d an a zbiorow ość c h a ra k te ry z u je się o lbrzym ią p rze w a g ą w iek u dojrzałego, P oniżej 40 la t było 17,5% resp o n d en tó w , pow yżej 40 la t •— 80,6%. D om inuje w śród re sp o n d e n tó w płeć m ę sk a — 90,3%.
P ochodzenie społeczne p rze d sta w ia się n astę p u ją c o : robotnicze 18,4%, ch ło p sk ie 17,5, in te lig e n ck ie 55,3%. W iększość resp o n d e n tó w ukoń czy ła s tu d ia przed w o jn ą — 54,4%, co rów nież pozw ala przypuszczać, że w iększość resp o n d e n tó w je et W w iek u 50 i w ięcej la t. Z decydow ana rów nież w iększość resp o n d e n tó w m a sta ż w zaw odzie p raw n ic zy m dłuższy niż 15 ła t (62,1%). P rzy n ależn o ść p a r ty jn a (tzn. P Z P R , Z SL i SD) — 30,1%, b e z p a rty jn i — 67,0, b r a k d an y c h — 2,9%.
Z decy d o w an a w iększość — 69,2% — m a m iejsce p rac y w m ieście w ojew ódz- kim . R esp o n d en tó w p y ta n o rów nież o to, czy są zadow oleni z zaw odu p ra w n ic z e go. P ołow a (ściśle 50,5%) odpow iedziała przecząco, 41,6% tw ierdząco.
B a d an a zbiorow ość stanow i 2,4% ogółu ad w o k ató w zaw odowo czynnych. Z bio row ość ta je st re p re z e n ta ty w n a d la całej zbiorow ości ad w o k ató w pod w zględem płci, w ieku, sta żu p ra c y w zaw odzie p raw niczym , ukończonych studiów p rzed lub po w o jn ie. B ra k d a n y c h k ra jo w y c h dotyczących poch o d zen ia społecznego. B a d a n a zbiorow ość je s t n a to m ia st m niej re p re z e n ta ty w n a pod w zględem m ie jsc a p r a cy, w iększość bow iem ad w o k ató w p ra c u je w o śro d k ach pow iatow ych, m ia n o w i cie 55,0%, a ty lk o 45,0% w m ia sta ch w ojew ódzkich.
W arto zaznaczyć, że dla o b jęty ch b ad a n ie m w ojew ó d ztw p ró b k a ta je st b a r dziej re p re z e n ta ty w n a , poniew aż dla ty c h • obszarów liczba adw okatów p r a c u ją cych w m ia sta c h w ojew ódzkich przew yższa liczbę a d w o k a tó w p rac u jąc y ch w oś ro d k ac h pow iatow ych. P o za ty m , ja k się okazało, ta cecha zbiorow ości n ie w p ły w a w sposób isto tn y n a c h a ra k te r odpow iedzi. R ów nież liczba n ależących do p a rtii p o lity cz n y ch je st w śró d resp o n d e n tó w znacznie w yższa niż w całej zbiorow ości. M ianow icie w całej zbiorow ości ad w o k ató w liczba p a rty jn y c h w ynosi 21,8%. A le rów nież i ta cecha n ie zaw sze m ia ła w p ły w isto tn y n a rodzaj w ypow iedzi, ja k o tym będzie m ow a niżej.
2. S T O S U N E K D O IN S T Y T U C J I Ł A W N IK A
G łów ne p y ta n ie sk ie ro w a n e do resp o n d en tó w dotyczyło sto su n k u do in s ty tu c ji ła w n ik a. 67% resp o n d e n tó w opow iedziało się za jej u trzy m an iem , 30,1% p rze ciw je j u trzy m an iu , co do 2,9% — b r a k danych. J a k i w p ły w m a ją poszcze gólne cechy b ad a n e j zbiorow ości n a odpow iedź tw ie rd z ąc ą lu b przeczącą w w y m ienionej w yżej kw estii, ilu s tru ją n a stę p u ją c e dane:
%
za utrzym aniem instytucji ławnika1. N ależący do p a r tii polit. — 80,6%
2. B e z p a rty jn i — 60,2%
3. Ci, k tó rzy ukończyli stu d ia po w ojnie — 74,4% 4. Ci, k tó rzy u kończyli stu d ia przed w o jn ą — 58,8%
J a k z tego w id ać zdecydow ana w iększość opow iada się za u trzy m an ie m in s ty tu c ji ła w n ik a, n a w e t je śli się uw zględni w ym ien io n e w yżej — należałoby p rz y puszczać, że n a jsiln ie j in te rw e n iu ją c e — czynniki.
W arto dodać, że pochodzenie społeczne an k ieto w a n y ch nie w y k az u je istotnego w p ły w u n a odsetek odpow iedzi ap ro b u ją cy c h in sty tu c ję ła w n ik a. Istn ie je m ia n o
28 J e r z y K o w a l s k i N r 8 (116>
w icie n ie zn a cz n a p rze w a g a o d se tk a odpow iedzi resp o n d e n tó w pochodzenia in te ligenckiego, k tó rzy a p ro b u ją insty.tucję ła w n ik a. In te re s u ją c y je s t tu -duży o d se te k (75%) resp o n d e n tó w ap ro b u ją c y c h in s ty tu c ję ła w n ik a, ale n ie u ja w n ia ją c y c h sw ego pochodzenia społecznego i zalic za jąc y ch się — pod w zględem p o chodzenia — do g ru p y „in n e” . Z e w zględu je d n a k n a zbyt znikom ą liczbę (zaledw ie 8 osób)» tru d n o w yciąg ać z te j cy fry ja k ie ś u o g ó ln iające w nioski.
P o w sta je p y ta n ie, ja k u z a sa d n ia środow isko ad w o k ató w sw ój pozy ty w n y bądź. n eg a ty w n y sto su n e k do in s ty tu c ji ła w n ik a.
Z ajm iem y się n a jp ie rw u za sa d n ie n ie m sta n o w isk a pozytyw nego.
N a ogólną liczbę 69 zw olenników in sty tu c ji ła w n ik a 34 odpow iedzi p rz y ta c z a ją a rg u m e n t, że ła w n ik p rze ciw d ziała zaw odow ej ru ty n ie sędziego, 34 — że obec ność ła w n ik a g w a ra n tu je w y ro k odpow iedni op in ii społecznej, 27 — że fu n k c ja ła w n ik a p rzy c zy n ia się do up o w szech n ien ia k u ltu ry p ra w n e j, 27 w y su w a a rg u m e n t k o n tro li społecznej n a d w y m ia re m sp raw iedliw ości, 35 a rg u m e n tu je , ż e ła w n ik w n o si do w y m ia ru sp raw ie d liw o śc i w iedzę zaw odow ą. W reszcie 13 odpo w ied zi je s t za u trzy m an ie m in sty tu c ji ła w n ik a ze w zględów fo rm a ln o -u stro jo - w ych, n ie w idząc w n iej społecznej p rzydatności.**
A rg u m en t, że ła w n ik p rze ciw d ziała r u ty n ie sędziego, najczęściej (17 razy) w y stę p u je łączn ie z a rg u m e n tem , że obecność ła w n ik a zw iększa niezaw isłość sądu, oraz z arg u m e n tem , że obecność ła w n ik a g w a ra n tu je , iż w y ro k będzie b a r dziej odpow iadać opinii społecznej (14 razy). S tosunkow o ró w n ież często w y s tę p u je a rg u m e n t o n iezaw isłości łącznie z a rg u m e n ta m i o su m ien n ie jsz y m ro z p a try w a n iu sp ra w y i w iększej a d e k w atn o ści w y ro k u do opinii społecznej. *
W arto zauw ażyć, że w g ru p ie w y ró żn io n ej w ed łu g w ie k u poniżej la t 40 n a j częściej w y stę p u je arg u m e n t o k o n tro li społecznej (8 raz y n a 18), gdyż sę d z ia su m ien n ie j ro z p a tru je sp raw y , oraz arg u m e n t o niezaw isłości i w iększej a d e k w atn o ści w y ro k u do opinii społecznej (po 7 razy), w g ru p ie zaś pow yżej ła t 40 najczęściej w y stę p u je a rg u m e n t o p rze ciw d ziała n iu ru ty n ie (30) i zw iększeniu niezaw isłości (27). W g ru p ie o pochodzeniu robotniczym n ajczęściej w y stę p u je a rg u m e n t o p rze ciw d ziała n iu ru ty n ie i k o n tro li społecznej, o sum ienniejszym ro z p a try w a n iu sp raw . W p ozostałych g ru p ac h , w yró żn io n y ch ze w zględu n a p o chodzenie, a rg u m e n ta c ja je s t b ard z o rozproszona, p rz y czym w g ru p ie o p ocho d zen iu in te lig e n ck im arg u m e n t o su m ien n ie jsz y m ro z p a try w a n iu sp ra w w y s tę p u je n a jrz a d z ie j. W a rto zauw ażyć, że w g ru p ie „pochodzenie in n e ” najczęściej (w połow ie w ypad k ó w ) p a d a a rg u m e n t o niezaw isłości sądu.
G ru p a o sta ż u pow yżej 15 la t n ajczęściej w y su w a a rg u m e n t ..p rze ciw d ziała n ie r u ty n ie ” (24 n a 64).
W g ru p ie w y różnionej ze w zględu n a przynależność p a rty jn ą ad w okaci n a le żący do p a r tii po lity czn y ch w y su w a ją najczęściej (13 n a 31) arg u m e n t o su m ien n ie jsz y m ro z p a try w a n iu sp ra w i (12 n a 31) o zw iększeniu niezaw isłości sądu, n a to m ia st w śró d b e z p a rty jn y c h n a pierw sze m iejsce w y su w a się arg u m e n t o p rz e ciw d ziałan iu ru ty n ie .
A dw okaci, k tó rzy u kończyli s tu d ia przed w ojną, p re f e r u ją a rg u m e n ta c ję o p rze ciw d ziała n iu ru ty n ie (21 n a 56) i o zw iększeniu niezaw isłości (14 n a 56), ci zaś, k tó rzy ukończyli stu d ia po w ojnie, p r e fe r u ją w ięk szą ad e k w atn o ść w y ro k u do opinii społecznej (17 n a 43), a n a stę p n ie niezaw isłość i su m ien n ie jsz e ro zp a try w a n ie sp ra w (po 14).
** O d p o w ie d z i p o w y ż s z e s ię n i e s u m u j ą , p o n ie w a ż m o ż n a b y ło p o d k r e ś lić w a n k ie c ie 3 r ó ż n e o d p o w ie d z i.
N r 8 (116) In stytu c ja ław nika (w yn ik an k ie ty) 29
O gólnie m ożna stw ierdzić, że ad w okaci m łodsi, k tó rz y ukończyli s tu d ia po w ojnie, a w ięc o niższym sta żu zaw odow ym , należący do p a r tii p olitycznych bard z iej się o p o w iad ają za a rg u m e n ta c ją społeczno-polityczną (zgodność z opinią społeczną, su m ien n ie jsz e w y k o n y w an ie obow iązków , niezaw isłość), n a to m ia st a d w o k ac i s ta rs i p r e f e r u ją a rg u m e n ta c ję te ch n iczn ą i p o lityczną (przeciw działanie ru ty n ie i niezaw isłość).
W arto rów n ież zauw ażyć, że a r g u m e n t a c j a o r u t y n i e i n i e z a w i s ł o ś c i z n a j d u j e w e w s z y s t k i c h w y r ó ż n i o n y c h g r u p a c h d o ś ć e k s p o n o w a n ą p o z y c j ę .
A rg u m en t o g w a ra n c ji w iększej bezstro n n o ści i b a rd z ie j spraw iedliw ego, n ie obciążonego ru ty n ą w y ro k u są d u ław niczego p o w ta rz a n y je s t rów nież najczęściej (23 razy) w zw iązku z u za sa d n ien ie m odpow iedzi n a p y ta n ie : „Czy w o lałb y P an, aby P a n a s p ra w a lu b kogoś z najb liższy ch b y ła ro z p a try w a n a przez są d ła w n icz y ?”
N a d ru g im m iejscu w y stę p u je arg u m e n t (11 razy) o w iększej niezależności s ą du. To pie rw sz e u za sa d n ien ie d o m in u je w sposób b ardzo isto tn y (liczby d w u k ro tn ie w yższe od u za sa d n ien ia drugiego) w e w szy stk ich g ru p a c h w yró żn io n y ch ze w zg lę du n a w iek, pochodzenie społeczne, staż w zaw odzie praw niczym , przynależność p a rty jn ą , m iejsce p rac y , płeć i stu d ia praw nicze.
3. A R G U M E N T Y U Z A S A D N I A J Ą C E N E G A T Y W N Y S T O S U N E K D O IN S T Y T U C J I Ł A W N IK A
N a czoło w y su w an y je s t n ajczęściej przeciw ko in s ty tu c ji arg u m e n t ogólny (24 n a 31), że fu n k c ja ła w n ik a je s t społecznie n ie p rz y d a tn a . N ależy dodać, że te n arg u m e n t w y stę p u je w 6 w y p a d k a c h u osób d e k la ru ją c y c h się za u trzy m an ie m in sty tu c ji ła w n ik a ty lk o ze w zględów p ra w n o -u stro jo w y c h , a n ie ze w zględu n a fa k ty c z n ą społeczną użyteczność te j in sty tu cji.
P rzeciw nicy in s ty tu c ji ła w n ik a arg u m e n tu ją :
„W olałbym , aby m o ja lu b m oich n ajb liż szy c h s p ra w a b y ła ro z p a try w a n a przed sąd em zaw odow ym ze w zględu n a : a) w ięk szą k o m p e ten c ję i znajom ość p ra w a są d u zaw odow ego (15), b) w ięk szą bezstro n n o ść są d u zaw odow ego (14).”
P rz y o kazji u d ziela n ia odpow iedzi n a in n e p y ta n ie resp o n d e n ci ci a rg u m e n tu ją , że ła w n icy m a ją u je m n y w p ły w :
n a szybkość i rzeczow ość p rzeb ieg u ro zp raw y — 22 odpow.
n a a u to ry te t isądu — 17 „
n a tre ść w y ro k u — 19 „
W idzim y w ięc, że w śró d resp o n d en tó w o n eg a ty w n y m sto su n k u do in sty tu c ji ła w n ik a najczęściej p a d a arg u m e n t o c h a ra k te rz e te ch n o k raty c zn y m : szy b kość i rzeczow ość p rze b ieg u rozpraw y.
4. O C E N A Ł A W N IK A W JE G O D Z IA Ł A N IU
, P rz e w a ż a ją c a w iększość resp o n d e n tó w (85,4%) uw aża, że zdecydow ana m n ie j szość b ąd ź ty lk o nieliczni ła w n icy k o rz y sta ją ze sw ej ró w n o p raw n e j z sędzią zaw odow ym pozycji. N ależy dodać, że ta k i pogląd po d ziela rów n ież w iększość resp o n d e n tó w (81,1%) p rzy c h y ln ie n astaw io n y ch do in s ty tu c ji ła w n ik a. Z d ecy dow ana w iększość ła w n ik ó w , zdaniem resp o n d e n tó w (69% odpow iedzi), n ie p r z e ja w ia n a w e t za in te re so w an ia sp raw ą. J a k w obec tego o ceniana je s t ta m n ie j szość ław ników , k tó ra p rz e ja w ia p ew n ą aktyw ność?
30 J e r z y K o w a l s k i Nr 8 (116)
P y ta n ie n r 6. J a k P a n ocenia p rz e ja w y ak ty w n o ści ła w n ik ó w n a ro z p ra w ie z p u n k tu w id zen ia:
d o d a tn i o d ™ * 0 u S e “ * " » » * o d p L . 1. szybkości i rzeczow ości
p rze b ieg u ro z p ra w y 8 38 32 19 6
2. a u to ry te tu są d u 30 36 21 8 8
3. w p ły w u n a tre ść w y ro k u 19 44 21 8 11 Z z e sta w ie n ia pow yższego w idać, że p rz e ja w y ak ty w n o ści ła w n ik ó w z p u n k tu w id zen ia szybkości, rzeczow ości i p rzeb ieg u ro zp raw y o ceniane są p rzez b lisk o połow ę resp o n d e n tó w n e g a ty w n ie , n a to m ia st je śli chodzi o a u to ry te t są d u i w p ły w n a tre ś ć w y ro k u , zdecy d o w an a w iększość ocenia tę ak ty w n o ść pozytyw nie. J e s z cze ra z p o tw ie rd z a się opinia, że pod w zględem sp raw n o śc i in s ty tu c ja ła w n ik a w w iększości ocen ian a je s t ujem nie.
N asu w a się w zw iązku z ty m p y ta n ie , czy p rzy ta k w zasad zie p rze w a ż a ją c e j n eg a ty w n e j o p in ii n a te m a t k o rz y sta n ia przez ła w n ik ó w z ró w n o p raw n e j pozycji z sędzią zaw odow ym resp o n d e n ci s ta ra ją się używ ać a rg u m e n ta c ji, k tó ra m ogła by tr a fia ć do ław ników .
P y ta n ie nr 11. Czy p rz e d sta w ia ją c sw oje sta n o w isk o n a ro zp raw ie , s ta ra się P an(i) używ ać ta k ic h a rg u m e n tó w , k tó re m ogą zd an iem P an a(i) tr a fić do ła w
ników ? |
1. ta k 33.
159 2. raczej ta k 26)
3. rac zej nie 18*
i 36
4. nie 18*
5. tru d n o pow iedzieć 8
P y ta n ie n r 3 w a rto p o ró w n ać z p y ta n ie m n r 7.
P y ta n ie nr 7. J a k Pan(i) sądzi, czy n a ogół sp ra w y k a r n e ro zp o z n aw an e w sk ła d zie ła w n iczy m b y łyby w podobny sposób ro z p a try w a n e i ro z strz y g n ię te przez sędziów zaw odow ych?
1. ta k 19 x
i 56 2. rac zej ta k 37 >
3. rac zej nie 25 *
i 32
4. nie 7 i
5. tru d n o pow iedzieć 15
J a k w y n ik a z pow yższego blisko 1/3 re sp o n d e n tó w p o śred n io p o tw ie rd z a w pływ ła w n ik ó w n a w y ro k o w an ie, p rz y czym chodzi tu n ie ty lk o o tę część sp ra w , w k tó ry c h w y stę p u ją ła w n icy ak ty w n ie , a le w ogóle o sp ra w y r o z p a try w a n e w sk ła d zie ław niczym . O dpow iedź n a to p y ta n ie u p rz y ta m n ia nam , że w p ły w ła w n ik a na ro z p ra w ę i tre ś ć w y ro k u m a m iejsce ró w n ież p rz y b ra k u p rz e ja w ó w z jego stro n y aktyw ności. A czkolw iek w ięc zdecy d o w an a w iększość resp o n d e n tó w m a n eg a ty w n y pogląd n a ak ty w n o ść ła w n ik ó w i ich su b ie k ty w n e m ożliw ości o d d ziały w a n ia n a w y ro k o w a n ie w sądzie, to je d n a k w iększość
obroń-Nr 8 (116) In stytu cja ław nika (w yn ik an k iety) 31
ców liczy się w sw ych w y stą p ie n ia c h w sądzie z obecnością ła w n ik ó w i odpow ied nio m o d y fik u je sw o ją działalność n a ro zp raw ie. W y n ik a z tego isto tn y w niosek, że n a w e t p rzy istn ie ją c y c h b ra k a c h in s ty tu c ji ła w n ik a o d d z ia łu je ona — ju ż p rzez sam f a k t obecności ła w n ik a — w sposób isto tn y n a zach o w an ie się obrońcy w procesie. M ożna ró w n ież w y su n ąć hipotezę, że in s ty tu c ja t a w p ły w a ta k ż e n a zach o w an ie się, p o sta w ę i sam opoczucie p ozostałych stro n procesow ych, ja k ró w nież publiczności.
Z dotychczas p rze d staw io n y c h w ypow iedzi m ożna w yw nioskow ać, w ja k im k ie ru n k u o d d ziału ją ła w n icy n a zachow anie się obrońców . Z a rg u m e n ta c ji u z a sa d n ia ją c e j u trzy m a n ie in sty tu c ji ła w n ik a w y n ik a, że chodzi to o m o d e lo w an ie obrony m a jąc ej n a celu p rz e d sta w ia n ie sp raw y od stro n y życiow ej, a w ięc w a r u n ków społecznych i osobistych oskarżonego (przeciw d ziałan ie ru ty n ie). O becność ła w n ik ó w w w iększym sto p n iu p ro w o k u je obronę do a rg u m e n ta c ji społecznej.
N a tę p ro b le m a ty k ę rzuci jeszcze pew ne św iatło odpow iedź n a p y ta n ie n r 9 oraz an a liz a dalszych odpow iedzi.
P yta n ie nr 9. P rz ed ja k im sądem ch ę tn ie j Pan(i) w y stę p u je :
1. w składzie zaw odow ym 33 (32,0%)
2. w składzie ław n iczy m 25 (24,3%)
3. nie sp ra w ia żadnej różnicy 45 (43,7%)
4. b r a k odpow iedzi —
Z odpow iedzi ty c h m ożna w yciągnąć w niosek, że dla w iększości resp o n d e n tó w n ie je st rzeczą o bojętną, czy w składzie sądzącym są obecni społeczni sędziow ie, że f a k t te n w p ły w a n a ich poczucie w sądzie, n a postaw ę, m etody obrony itp.
Z arów no zw olennicy ja k i przeciw nicy in s ty tu c ji ła w n ik a n ajlic zn ie j w y p o w iad a ją opinię, że ła w n ik p o d a tn y je s t w w iększości n a a rg u m e n ta c ję em ocjo n aln ą oraz zw iązaną z an alizą sto p n ia n a sile n ia złej w oli oskarżonego. N ależy dojść do w n io sk u , że poglądy n a m otyw ację, ja k ą k ie ru ją się ław nicy, w niew ielk im tylk o sto p n iu rz u tu ją n a sto su n ek resp o n d e n tó w do in sty tu c ji ła w n ik a.
In te re s u ją c e je st to, ja k respondenci oceniają sw o je m ożliw ości w p ły w u n a ła w n ik a, a p o średnio ja k i je st sto su n ek ła w n ik ó w do adw okatów .
P yta n ie nr 13. J a k P an(i) sądzi: czyje a rg u m e n ty w p ły w a ją w p rz e w a ż a ją c e j m ierze n a stan o w isk o ła w n ik a w sp raw ie :
ta k n ie p o w i e d z i e ćtr u d n o d a n y c hb r a k 1. sędziego 98 1 3 1 2. p r o k u ra to ra 21 18 34 30 3. biegłego 40 12 21 30 4. obrońcy 17 19 39 28 5. drugiego ła w n ik a 31 6 37 29
P rz e w a ż a ją c a o p in ia p rz y p isu je sędziem u d ec y d u ją cy w p ły w n a ła w n ik a. Z as k a k u ją c o w yso k a liczba głosów opow iada się za w p ły w em opinii biegłego, z w ła szcza w p o ró w n a n iu z danym i, z k tó ry c h w ynikało, że arg u m e n ty em o cjo n aln e sta w ia n e są n a pierw szy m m iejscu. S pośród w yszczególnionych w tab elce osób biegły m a n a jm n ie j m ożliw ości od d ziały w an ia em ocjonalnego n a ław ników . Je d n o cześnie resp o n d e n ci p rz y p isu ją sobie n a jm n ie j w p ły w u n a z a ję te p rzez ła w n ik ó w stanow isko w sp raw ie, m im o że przecież n a jła tw ie j im oddziaływ ać za pom ocą arg u m en tó w , n a k tó re — ich zdaniem — p o d a tn i są ław nicy.
32 J e r z y K o w a l s k i Nr 8 (116)
W śród ad w o k a tó w w y ra ź n ie d o m in u je o pinia, że ła w n ic y p rz y c z y n ia ją się do łagodzenia w y ro k ó w (73,8%). Z obaczm y te ra z , ja k odpow iednie liczby k s z ta ł tu ją się w -korelacji z opinią „za” czy „przeciw ” in s ty tu c ji ła w n ik a :
z w o l e n n i c y p r z e c i w n i c y
1. łagodzenie 56 18
2. zaostrzenie 5 7
3. b r a k d an y c h .9 6
W idać stą d , że znaczna w iększość zw olenników in sty tu c ji ła w n ik a re p re z e n t u je opinię, iż ła w n icy p rz y c z y n ia ją się do łagodzenia w y roków (56 n a ogólną liczb ę zw olenników 69). R ów nież w iększość (ale nieznaczna) p rze ciw n ik ó w (18 n a 31) pod ziela opinię o łagodzeniu. Z naczny je d n a k odsetek p rze ciw n ik ó w w p o ró w n a n iu ze zw o len n ik am i (blisko 25%) sądzi, że ław n icy p rz y c z y n ia ją się do za o strz a n ia w yroków . I to je s t ch y b a je d en z m otyw ów te j części resp o n d en tó w n eg a ty w n eg o sto su n k u do in sty tu c ji ła w n ik a . N ależy bow iem dom niem yw ać, że a d w o k a t z r a c ji sw ej fu n k c ji obrończej u zależn ia sw ój p o zy ty w n y i sto su n ek do in s ty tu c ji w znacznym sto p n iu od oceny, czy służy o n a łago d zen iu w w y ro k o w a n iu. Zbieżność liczby zw olenników te j in sty tu c ji z liczbą o ceniających ją jaiko łagodzącą w y ro k i p ozw ala n a tego ro d z a ju przypuszczenie.
J e s t rzeczą c h a ra k te ry sty c z n ą , że resp o n d e n ci w y ra ż a ją c y opinię o w pływ ie n a łagodzenie w y ro k ó w sta n o w ią zdecydow aną w iększość w gru p ie, k tó ra s ta r a się tr a f ia ć sw ą a rg u m e n ta c ją do ła w n ik ó w . N a ogólną liczbę 59 k ie ru ją c y c h a rg u m e n ty pod a d re se m ła w n ik ó w aż 51 w y ra ż a opinię, że ła w n ic y p rz y c z y n ia ją się do ł a g o d zen ia w yroków .
T en d e n c ja ła w n ik ó w do łag o d zen ia w y ro k ó w d o strze g an a je s t przez re sp o n d en tó w zdecydow anie w z a k resie p rz e stę p s tw za g arn ię cia m ie n ia społecznego w n ie zn a cz n y ch ro zm iarach . O pin ia n a te m a t w y ro k ó w w sp raw ac h przeciw ko w łasn o ści p ry w a tn e j je s t podzielona. B lisko p ołow a resp o n d e n tó w n ie podziela sta n o w isk a, że istn ie je w ty c h sp ra w a c h te n d e n c ja do łagodzenia, lecz raczej sądzi, że w y ro k o w a n ie o scyluje w okół śre d n ie j. P odzielone są rów nież opinie w sp ra w a c h b ó je k i uszkodzeń ciała oraz za g arn ię cia m ie n ia społecznego w z n a cznych ro zm iarac h . W ty c h s p ra w a c h o p in ie zdecydow anie podzieliły się p raw ie po połow ie n a zaostrzenie i w y ro k o w a n ie w „n o rm ie” .
P ew n e dod atk o w e św iatło n a stan o w isk o w te j sp raw ie rz u c a ją w n io sk i z k o re la c ji p y ta ń n r 14 i 15, u k a z u ją c e d obitnie, ja k n o siciele ogólnej opinii o zao strz e n iu lu b ła g o d zen iu k o n k re ty z u ją ją n a p rzy k ła d ac h . M ianow icie respondenci w y ra ż a ją c y opinie o łago d zen iu w y ro k ó w (stanow iący 73,8% ogółu re sp o n d e n tów) w sposób zdecydow any p o d trz y m u ją te opinie p rzy m ały ch zagarnięciach m ie n ia społecznego 1(51 n a 76). Co do w y ro k ó w w sp raw ac h o p rz e stę p s tw a p rz e ciw ko w łasn o ści p ry w a tn e j n a te m a t łag o d zen ia w y p o w iad a się m niej n iż połow a resp o n d e n tó w (33). 35 resp o n d e n tó w uw aża, że w y ro k o w a n ie o dbyw a się w n o rm ie (średnie). N a te m a t te n d e n c ji do za o strza n ia w y ro k ó w w sp ra w a c h b ójek i u sz kodzeń ciała w y p o w iad a się 29 i 31 re sp o n d e n tó w . Z nacznie p rz e w a ż a opinia, że w sp ra w a c h ty c h istn ie je te n d e n c ja do w y m ie rz an ia k a r śred n ic h (40 i 35). P rz e d sta w ic ie le poglądu, że ła w n icy m a ją te n d e n c ję do z a o strz a n ia w yroków , k o n k re ty z u ją tę opinię w w iększości n a p rzy k ła d zie b ójek i uszkodzeń ciała oraz dużych za garnięć m ie n ia społecznego (7 i 6 n a ogólną liczbę 11), n a to m ia st te n d en c ję do łag o d zen ia u p a tru ją w sp ra w a c h o m a łe z a g arn ię cie m ie n ia społecz nego i p rz e stę p stw a p rzeciw ko w łasn o ści p ry w a tn e j (5 i 8).
N r 8 (116) In stytu cja ław nika (w yn ik a n k iety) 33
5. P O S T U L O W A N E P R Z E Z O B R O Ń C Ó W C E C H Y Ł A W N IK Ó W
P yta n ie n r 2. J a k ic h lu d zi zdaniem P an a(i) p ow inno się w y b ie ra ć n a ła w n i ków : (m ożna p o d k re ślić n ajw y ż ej 3 odpow iedzi)
z w o l e n n i c y p r z e c i w n i c y i n s t y t u - j i I n s t y t u c j i
1. w y k ształco n y ch 29 17
2. o dużym w y ro b ie n iu społeczno-politycznym 13 3 3. o dużym poczuciu sp raw ie d liw o śc i 50 23 4. o dużej p o p u la rn o śc i n a dan y m te re n ie — — 5. o dużym dośw iadczeniu życiow ym 59 21 6. p o sia d ający c h p e w n ą w iedzę w dziedzinie
p ra w a 18 9
7. o innych w a lo ra c h (p y tan ie otw arte):
sam odzielność są d u 5 4
uczciwi, w alczący o słuszną sp raw ę f 1
ogólna in te lig e n c ja 1 —
in n e 1 1
3. b r a k d anych 1 1
Z decydow ana w iększość odpow iedzi n a ipytanie pod p k t 3 i 5 nie je s t dla cz y te ln ik a zaskoczeniem . P oczucie spraw iedliw ości i duże dośw iadczenie życiow e n ie w ą tp liw ie w y d a ją się n a jb a rd z ie j cenne u społecznego sędziego. W te j .kw estii is tn ie je zgodność o pinii zarów no zw olenników , ja k i p rze ciw n ik ó w in s ty tu c ji ła w n ik a . R óżnica dotyczy ty lk o p re fe re n c ji. C h a ra k te ry sty c z n a je s t tu rów nież często odpow iedź pozy ty w n a n a p u n k t 1 (w ykształcenie), k tó re obie g ru p y o d p o w ia d a ją cy c h p o sta w ili n a trzecim m iejscu. W a rt od n o to w an ia je s t ta k ż e fa k t, że ty lk o je d n a osoba n ie u d zie liła odpow iedzi n a pow yższe p y ta n ia . N aw et w ięc p rze ciw n ic y in sty tu c ji ła w n ik a m a ją sw ój ideał sędziego społecznego.
Z w olennicy in s ty tu c ji ła w n ik a p re fe r u ją cechy w n a s tę p u ją c e j kolejności (w zależności od liczby głosów): duże dośw iadczenie życiowe, duże poczucie sp—<- •wiedliwoścl, w ykształcen ie, p e w n a w iedza p raw n ic za, w y ro b ie n ie społeczne i p o li ty c zn e i sam odzielność sądu.
P rzeciw nicy p re f e ru ją cechy w ta k ie j k o lejności: duże poczucie s p ra w ie d li w ości, duże dośw iadczenie życiow e, -w ykształcenie, p ew n a Wiedza w dziedzinie p ra w a , sam odzielność są d u i w y ro b ien ie społeczno-polityczne.
J e s t rzeczą w a r tą odnotow ania, że an i je d en głos nie w y pow iedział się za tym , toy ła w n ik iem b y ła osoba p o p u la rn a w te re n ie .
6
. S P R A W Y (O R G A N IZ A C Y JN E•a) Postulaty dotyczące zakresu •kompetencji ławników
P y ta n ie nr 17. -Czy uw aża :Parr(i), ,£e « p ra w ro zp o zn aw an y ch z udziałem ła w n ik ó w je st:
’1. zbyt m ały 13 (12,6%)
34 J e r z y K o w a l s k i Nr 8 (116>
3. w łaściw y 50 (48,6%)
4. b r a k dan y ch 3 ( 2,9%)
W y ra żając y opinię, że za k res k o m p e ten c ji je st zbyt m ały b ąd ź w łaściw y — to> ludzie, k tó rzy w w iększości w y ra ż a ją poglądy, iż ław n icy m a ją p rze w a żn ie d o d a t n i w p ły w n a działalność sądu, oraz k tó rzy są zw olennikam i in sty tu c ji ław n ik a. R e p re z e n tu ją c y zaś opinię, że za k res sp ra w p odlegających ła w n ik o m je s t zb y t duży, są w w iększości n egatyw nego zdania o in s ty tu c ji ła w n ik ó w . W a rto zazn a czyć, że ró w n ież część zw olenników in s ty tu c ji ła w n ik a (15 n a 69) je s t zdania, iż. k o m p e ten c je sk ła d u ław niczego są zb y t duże.
b. O rg a n iz acja w y borów k a n d y d a tó w n a ław n ik ó w
P y ta n ie n r 19. Czy ła w n icy zd a n ie m P a n a ® w łaściw ie d o b ie ra n i są do t e j o d p ow iedzialnej fu n k c ji społecznej?
o d p o p ę d z i z w o l z n m c y p r z e c i w n i c y
1. ta k 7 ( 6,8) 7 —
2. nie - 64 (82,1) 42 20
3. tru d n o pow iedzieć 31 (30,1) 19 11
4. b r a k d an y c h 1 ( 1,0)
O pin ia „ n ie ” je s t tu p rze w a ża jąc a. Pochodzi ona m niej w ięcej w ty m sam ym p rocencie zarów no od zw olenników , ja k i p rze ciw n ik ó w in sty tu c ji ła w n ik a. Z ach o dzi p y ta n ie , ja k ie ta prze w a ża jąc o n eg a ty w n a o p in ia .znajduje uzasad n ien ie. Otóż; w iększość w y p o w iad a jąc y ch się w te j k w e stii w y su w a ta k ie a rg u m e n ty , ja k : p rzy p a d k o w y dobór, fo rm a ln e tra k to w a n ie w yborów , d o b ie ra n ie lu d zi n iepo trze b n y ch .
P ow yższych głosów n ie m ożna u zn a ć za n ie k o m p eten tn e , g,dyż 41 re sp o n d e n tó w (39,8%) b ra ło u dział w k a m p a n ii w yborczej ław ników , o p iera w ięc sw ą opinię' n a w ła sn e j, b ezpośredniej obserw acji. A oto sk ateg o ry zo w an e niżej odpow iedzi n a p y ta n ie o tw arte , sk ie ro w a n e do u czestników w k a m p a n ii w yborczej ła w n ik ó w .
P y ta n ie n r 22. Je śli ta k (tzn. je śli b r a ł u d ział w k a m p a n ii w yborczej), to ja k ie były P an a(i) ogólne w ra ż e n ia i sp ostrzeżenia?
1. w ra ż e n ia p o zytyw ne • 3 ( 2,9%) 2. b r a k za in te re so w a n ia 11 (10,7%) 3. n a ru sz e n ie d em o k ra cji , ’ — 4. niep rzy g o to w an e, p rzy p a d k o w e
zgłoszenia k a n d y d a tó w 9 ( 8 , 7 % ) 5. tzw . „o d fa jk o w an ie” ze b ra n ia
p rze z o rg an izato ró w 7 ( 6,8%)
6. in n e 12 (11,7%)
N ajb a rd zie j godne u w ag i są odpow iedzi w p u n k c ie 4 i 5, w sk a z u ją o n e b o w iem , że m o żn a w iele zrobić p rz e z lepszą, b a rd z ie j p rz e m y śla n ą o rg an iz ac ję za b r a n ia w yborczego, co je s t zabiegiem sto su n k o w o ła tw y m . N ato m iast m ożna w z b u dzić za in te re so w an ie za pom ocą b a rd z ie j złożonych m a n ip u la cji, w śró d k tó ry c h m asow e śro d k i p ro p ag a n d y , ta k ie ja k te lew iz ja , p la s u ją się n a pierw szy m m ie j scu.
Nr 8 (116) In sty tu t N au kow y A d w o k a tu ry 35
R e asu m u jąc , m ożna stw ierdzić, że środow isko obrońców — m im o d o strze g a n ych b ra k ó w — m a w p rze w a ża jąc ej m ierze p o zy ty w n y sto su n ek do istniejącego m odelu in sty tu c ji ła w n ik a . Ś rodow isko to u za sa d n ia w a lo ry te j in sty tu c ji (choć w n ied o stateczn ej m ierze w ykorzystane) w sposób zbieżny z in te n cjam i u sta w o daw cy. W środow isku ty m istn ieje w ięc sp rz y ja ją c y łęlim at dla dalszego d o s k o n a le n ia te j in sty tu c ji, u su w a n ia istn iejący c h b rak ó w .
P R O S Z Ę
OG Ł O S
1.
RO M AN ŁYCZYWEK
Instytut Naukowy Adwokatury
(a rty k u ł dyskusyjny)
i. w s
T Ę pP ro ces uspołecznienia a d w o k a tu ry o tw ie ra szerokie p ersp e k ty w y , k tó ry c h zasię gu i znaczenia często jeszcze się n ie docenia. P e rsp e k ty w y te k sz ta łtu ją się zarów no w z a k resie m ożliw ości, ja k i obow iązku d ziała n ia żyjącego pokolenia, jeżeli m a ono sp ro stać w sposób n ajlep szy ty m zadaniom , ja k ie się sta w ia p rze d zaw odem .
W szczególności pow ażn e rozszerzenie z a k re su d z ia ła n ia i u p ra w n ie ń sam o rząd u adw okackiego d a je m ożliw ość pod ejm o w an ia in ic ja ty w i zo rganizow ania ta k ic h fo rm i p lacó w ek p rac y w ad w o k a tu rze, k tó re m ogą w p ły n ąć w sposób ja k n a jb a rd z ie j isto tn y n a poziom i k ie ru n e k p rac y ogółu adw o k ató w . O siągnięto m. in. w idoczne re z u lta ty w szczególności w dziedzinie p o p raw y w a ru n k ó w p ra c y zespołów a d w o kackich, o rg a n iz a c ji zespołów , te c h n ik i ich p rac y pod w zględem ad m in istra c y jn y m
i fin an so w y m . i 1 |
N ie uleg a w ątpliw ości, że szczególnie w aż n ą i zarazem tru d n ą rzeczą je s t o ddzia ły w an ie n a poziom fachow ości i sposób w y k o n y w an ia zaw odu p rzez ogół a d w o k a tów . R ów nież n a ty m p o lu p o d e jm u je się szereg in ic ja ty w : in ic ju je się w ięc p ew n e k o n fe re n c je i n a ra d y pro g ram o w e, rozszerza sw e za in te re so w an ia w ty m k ie ru n k u „ P a le s tra ”, poszczególne izby p rze p ro w a d z a ją k o n fe re n c je i d y sk u sje pro g ram o w o - szkoleniow e. W szystkie te je d n a k poczy n an ia ty lk o w nieznacznym stosunkow o sto p n iu w y n ik a ją zo zm ian w u s tro ju a d w o k a tu ry . P o d o b n e poczy n an ia m ia ły m ie j sce lu b bez tru d n o śc i m ogły m ieć m iejsce ta k ż e w ad w o k a tu rz e o p artej n a p ry w a t n ych k an c elariac h .
N ato m iast zorganizow anie sta łe j, ogólnoadw okackiej placów ki, k tó ra by in sp iro w ała i częściow o k ie ro w a ła p ra c a m i bad aw czy m i i p ro g ra m o w y m i ad w o k a tu ry , było
