Adam Bartosz
Amerykański projekt ochrony
pomników
Ochrona Zabytków 55/3/4, 415-416
KOMUNIKATY
AMERYKAŃSKI PROJEKT OCHRONY POMNIKÓW
A
m erykański H e rita g e P r e se rv a tio n (U rząd O chrony
Dziedzictwa) zainicjował w 1995 r. pro g ra m o ch ro n y rz e ź b y w o l n o s t o j ą c e j - S a v e O u td o o r s
Scu lp tu re. Projekt ten powstał,
kiedy zwrócono uwagę, że nie zawsze właściciele (w większości przypadków lokalne samorządy i instytucje) mają św iadom ość potrzeb ochrony rzeźb i pom ni ków, wynikające choćby z faktu, że ulegają one naturalnemu nisz czeniu pod w pływ em czynników ś ro d o w isk o w y ch . Problem ten dotyczy także rzeźby w spółczes nej, która jeszcze rzadziej staje się przedmiotem refleksji konser watorskiej.
Pierwszym celem zespołu po wołanego do ochrony rzeźby wol nostojącej było z in w e n ta r y z o wanie obiektów na terenie całego kraju. Szeroka kampania informa cyjna, zaangażowanie wolontariu szy, a także skautów pozwoliły zinw entaryzow ać około 32 tys. obiektów. Są to zarów no po m n i ki, fontanny, rzeźba w spółczesna, ja k też sa m o d z ie ln e e lem en ty budowli (np. pomniki stojące na zwieńczeniach budowli, ale nie np. maszkarony czy inne e lem en ty zdobnicze).
Zanim inwentaryzacja została ukończona w 1997 r., przystąpio no ju ż do drugiego etapu projek tu, którego pierwotnie nie za kładano, a m ianowicie do pozys kiwania funduszy na konserwację rzeźb. Okazało się bowiem, że oko ło połowa zinw entaryzow anych obiektów w różnym stopniu w y m aga konserwacji. Granty o w y sokości 850 doi., zostały przezna czone na wykonanie k osztory sów prac konserwatorskich. Jeden grant (w p o ło w ie fin a n s o w a n y p r z e z w ła d z e lo k a ln e ) s łu ży sporządzeniu kosztorysu zespołu rzeźb np. jednego twórcy lub zes połu rzeźb położonych w jednym m ie js c u . J e d n o c z e ś n ie je s t to
formą stypendiów dla miejsco wych artystów i konserwatorów.
W 1998 r. rozpoczęło się typowanie rzeźb do konserwacji. Fundusze na ten cel w yasygno wała sieć sklepów T arget i N a
tio n a l E n d o w e m e n tf o r F ine A rts
(N arodowy Fundusz Sztuki). Na początek w ytypow ano po jednej rzeźbie (niekiedy więcej) z każ dego rejonu. Przyznano na ten etap 0,5 min doi., drugie tyle d o łożyły lokalne władze. W ten spo sób uruchomiono 120 stypendiów (g ran tó w ) po 1 5 0 0 - 4 0 0 0 0 doi. każde.
O r g a n iz a c ją c a łe g o p rz e d sięwzięcia zajmuje się H eritage
P reserva tio n w porozumieniu ze S m ith s o n ia n In s titu tio n s , n a j
większą w kraju rządową fun dacją, która podjęła się czuwania nad finansowaniem projektu.
Równolegle z głównymi pra cami nad pozyskiwaniem środ ków, inwentaryzacją i organizacją prac konserwatorskich, opracowa no program uświadamiania spo łeczeństwu wartości kulturowych
Zuzanna Rast, koordynator projektu, na tle wystawy objazdowej
Susannah Rast, project coordinator, against the background of the touring exhibition
i historycznych rzeźb oraz po trzeby dbałości o ich stan zacho wania. Z espół S a ve O u td o o rs
S cu lp tu re stara się w m ieszkań
cach miast i osad wzbudzić dumę z faktu posiadania na swoim tere nie takich dzieł sztuki, inicjować zainteresowanie samorządów i lu dzi wpływowych.
Z czasem dopracow ano ko lejne etapy programu. Trzeci etap to nagradzanie osób i instytucji szczególnie zasłużonych dla o ch rony rzeźb. Nagrody to sumy nie wielkie, ale traktowane prestiżo wo. Przy zn aje się je o r g a n iz a cjom s p o łe c z n y m , a zw ła sz c z a drużynom skautowskim . Etap os tatni, który zarysowano niedaw no, polega na organizacji bieżą cej konserwacji rzeźb w celu za pobiegania ich dalszemu czy po nownemu niszczeniu.
W ciągu kilku lat projekt Save
O utdoors S c u lp tu re zinstytucjo
nalizował się. Dwa razy w roku u kazuje się d ru k iem b ro szu ra informująca o bieżących pracach, a raz w roku biuletyn ze wskazów kami konserwatorskimi, opow ie ściam i ludzi z a a n g a ż o w a n y c h w program ratowania poszczegól nych pom ników i rzeźb. P row a d zone są także sy stem aty czn e szkolenia wolontariuszy, którzy mają nadal szukać zaniedbanych pom ników i typować je do kon serwacji.
Do prac przy w sk azy w an iu obiektów, inwentaryzacji i propa gowaniu idei ochrony pomników zaangażow ano głównie, jak to się czyni w Ameryce w wielu innych dziedzinach, sztab wolontariuszy, a także skautów. Powstało ponad
100 d ziew częcych drużyn, dla których przewidziano odznaki za zasługi na polu ochrony p o m n i ków. Zdobywcy odznaki to ludzie bardzo aktywni, nie tylko w p r o pagowaniu idei ochrony, ale tak że skuteczni w zdobywaniu fu n duszy od lokalnych sponsorów.
Osoby odpowiedzialne za realiza cję projektu uważają, że do tego typu działań znacznie lepiej nadają się dziewczęta, niż skauci-chłopcy.
W io sn ą 2002 r. w o lo n ta r iu sze z S a ve O u td o o rs S c u lp tu r e przygotowali zestaw zawierający próbki m ateriałów, z których w y k o n y w a n e są rzeźby o raz n ie to k sy c z n y c h su b stan cji, których użycie obrazuje proces ich nisz
czenia. Na początek wykonano 12 takich zestawów, które posłużyły pilotażowemu programowi e d u k acy jn em u , p rz e p ro w a d zo n e m u w amerykańskich szkołach.
O p ra c o w a n o też o b ja z d o w ą w ystawę planszową (21 plansz), która propaguje idee ochrony po mników. Pierwsza, tytułowa plan sza jest w ym ienna i zawierać bę dzie zdjęcie pom nika z miejsco
wości, w której wystawa zagości. Przy H eritage P resrevation p o w o ła n o też specjalną sekcję kryzysow ą, na wypadek katakliz mu (N a tio n a l Task F are), której działanie sprawdziło się po ataku terrorystów na Nowy Jork we wrześniu 200 1 r.
Adam Bartosz
d y re k to r M u ze u m O kręgow ego
w Tarnowie
THE AMERICAN SCULPTURE PRO TECTIO N PROJECT
Since 1995 the A m e ric a n H e ri tage Preserv atio n co n d u c ts the Save O u td o o rs Scu lp tu re p r o g ra m m e . To 1997 the in v o lv e ment o f volunteers and the Scouts has made it possible to complete an inventory o f approxim ately 3 2 0 0 0 objects, o f which about a h a lf require c o n se rv a tio n . Grants o f $ 8 5 0 dollars were as
signed for cost calculations o f the conservation. In 1998 the pro gram m e embarked on classifying sculptures for c o n s e rv a tio n , as a rule selecting one ob ject in each region. At this stage, 120 grants, oscillating from $ 1 500 to $ 4 0 0 0 0 , were assigned. The c a m paign o f winning funds and c o n servation is accom panied by an
e d u c a tio n a l p ro g ra m m e w hich aims at rendering society aware o f the historical and cultural value o f sculptures. A touring e x h ib i tion p ro m o te s the p rotection o f sculptures. The organisers attach special importance to the partici pation o f the Scouts and plan special awards for the best teams.
XIII ZGROMADZENIE GENERALNE ICOMOS
W
grudniu 2002 r. w M adry cie odbyło się XIII Z g ro madzenie G eneralne IC O M O S . Uczestniczyło w nim blisko 800 osób, reprezentujących organiza cję liczącą 7000 członków , nale żących do 130 N arodowych K o mitetów na całym świecie.Zgromadzenie przyjęło m ery toryczne i formalne sprawozdanie z trzyletniej kadencji, przyjęło szereg uchw ał oraz d o k o n a ło w y b o ru n o w y c h w ła d z s e k r e tariatu i komitetu wykonawczego. T o w a rz y s z y ło mu d w u d n io w e sympozjum naukowe pod hasłem „Strategie dla światowego dzie dzictwa kultury. Ochrona w zgloba- lizowanym świecie. Zasady, prak tyka, perspektyw y”. Członkowie sympozjum obradowali w 6 sek cjach tem atycznych, przedstawili 95 referatów. Ponadto odbyły się spotkania większości Komitetów
Naukowych działających w ra mach ICOM OS-u.
Zgodnie z przyjętą przed 10 laty zasadą, że kolejne zgrom a dzenia IC O M O S-u winny być or ganizow ane na różnych k onty nentach, tegoroczne miało odbyć się po raz pierwszy w Afryce, w Zim babwe. Ze względu na nie stabilną sytuację w tym kraju zde cydow ano jednak przenieść tego roczne spotkanie do M a d ry tu , a obrady z Z im babw e przełożyć na październik roku 2003.
Decyzje te miały różne ko n sekwencje. Przede wszystkim, aby zapewnić rangę obu zgrom adze niom, nadano im uzupełniający się charakter. I tak w Madrycie odbyły się wybory do władz sek retariatu i do komitetu w y k o n aw czego, natomiast wybory do ko m itetu d o ra d c z e g o p r z e p r o w a d z o n e z o s t a n ą p o d c z a s X IV
Zgrom adzenia ICOM OS w Z im babwe. Sympozja naukow e, za równo w M adrycie, jak i w Z im babwe, skupiają się wokół plano wanego od dawna tematu „D zie dzictw o niematerialne” .
Przed hiszpańskim k o m ite tem IC O M O S stanęło trudne za danie zorganizowania zakrojonej na s z e r o k ą skalę k o n f e r e n c ji w sto s u n k o w o krótkim czasie. Organizatorom udało się mu podo łać, zarówno pod względem mery torycznym, jak i organizacyjnym. Zadbali też o odpowiednią opra wę - uroczystość otwarcia zgroma dzenia uświetniła królow a Zofia.
Po raz kolejny natomiast nie udało się usprawnić bardzo żm ud nej procedury wyborczej. Wybory - przeprowadzane ostatniego dnia, trwały od godz. 10 rano do 2 w no cy. W k o n sek w en cji z a b ra k ło czasu na wyczerpującą dyskusję
