J. R.
Rozwinięcie podstawowych zasad
radzieckiego prawa karnego w
nowym kodeksie karnym RSFRR :
[recenzja artykułu G. Wittenberga
opublikowanego w czasopiśmie
"Izwiestija Wysszych Uczebnych
Zawiedienij - Prawowiedienije", 1962,
nr 4]
Palestra 7/3(63), 78-79
1963
Z 7/tGR AI MI C Z I ME J P R A S Y P R A W N I C Z E J
Rozwinięcie podstawowych zasad radzieckiego prawa karnego
w nowym kodeksie karnym RSFRR
P roblem atykę w yjaśnienia treści podstaw ow ych zasad radzieckiego p raw a k a r nego podejm uje w przyczynku opublikow anym pod wyżej w skazanym tytułem w nrze 4 czasopisma „Izw iestija Wysszych Uczebnych Zaw iedienij — Praw ow ie- dienije” (kw artalnik w ydaw any przez U niw ersytet Leningradzki) z 1962 r. G. W 1t 1 e n b e x g.
A utor rozróżnia 2 grupy podstaw ow ych zasad, na których opierają się norm y nowego kodeksu karnego RSFRR. Do pierw szej zalicza on zasady ogólnoprawne, tj. takie, k tó re będąc w spólnym i zasadam i d la w szystkich gałęzi p raw a ZSRR. z n ajd u ją rozwinięcie w norm ach praw a karnego. N ależą do nich; społeczne nie bezpieczeństwo czynu podlegającego ukaraniu, praw orządność, internacjonalizm proletariacki, dem okratyzm socjalistyczny, hum anizm socjalistyczny. D rugą grupę tworzą zasady podstaw ow e, właściwe wyłącznie lub przede wszysitfcim radzieckie mu praw u karnem u, jego odrębnej gałęzi praw a. Zalicza się do nich następujące zasady; zapobieganie przestępczości, osobista odpowiedzialność zą popełnienie czynu podlegającego Ukaraniu, w szechstronna ochrona jednostki, indyw idualiza cja odpowiedzialności i kary , udział społeczeństwa w w alce z przestępczością.
O m aw iając treść poszczególnych zasad, autor podkreśla duże znaczenie dla d a l szego rozw oju p raw a karnego i praw idłow ego stosow ania jego przepisów zasady społecznego niebezpieczeństw a czynów. Zasada powyższa przew ija się przez ca łe radzieckie ustaw odaw stw o karne, znajdując swój w yraz w określeniu jego za dań, pojęcia przestępstw a, celów i zadań kary, w szystkich Instytucji postanowień
części ogólnej k.k. z 1960 r.
Dalszym dowodem szerokiego uwzględnienia powyższej zasady jest w prowadzenie pojęcia szczególnie niebezpiecznego recydyw isty. Stosownie do a rt. 24 ust. 1 k.k. sąd, rozstrzygając problem uiznania danej osoby za szczególnie niebezpiecznego r e cydywistę, pow inien uwzględnić stopień społecznego niebezpieczeństwa dokonane go przez nią czynu, osobowość winnego oraz okoliczności sprawy.
Przejaw em rozw inięcia zasady praw orządności w nowym kodeksie jest znie sienie instytucji analogii oraz przew idzianej w a rt. 7 k.k. z 1962 r. zasady, k tóra zezwalała na zastosowanie środków karnych w stosunku do osób stanowiących niebezpieczeństwo społeczne ze względu na sw oje związki ze środowiskiem prze stępczym lub z powodu ich przeszłej działalności. Istotnego znaczenia n ab iera też podkreślenie, że k a ra może być wym ierzona tylko w w yroku sądowym; poza tym w części szczegółowej k.k. w sposób bardziej precyzyjny określone zostały ele m enty poszczególnych stanów przestępnych, co pozwala na uniknięcie błędów przy interpretow aniu i stosow aniu w prak ty ce norm zaw artych w tej ustawie.
Zasady internacjonalizm u proletariackiego znalazły swój w yraz w a rt. 73 i 74 oraz dalsze rozwinięcie w a rt. 101 kodeksu. Przepisy tych artykułów przew idują, że przestępstw a przeciwko własności państw ow ej lub społecznej innych p ań stw socja
Nr 3 (63) Zagraniczna prasa p ra w n icza
listycznych, popełnione w stosunku do m ienia znajdującego się n a terytorium RSFRR, podlegają takim sam ym sankcjom karnym jak przestępstw a przeciwko socjalistycznej w łasności należącej do p ań stw a radzieckiego lub organizacji i przed siębiorstw społecznych.
Dalszego rozw inięcia doznała w nowym k.k. zasada dem okratyzm u socjalistycz nego, co uzasadnia się przede w szystkim w prow adzeniem nowego rozdziału pt. „Przestępstw a przeciwko politycznym i pracow niczym praw om obyw ateli” oraz szeregu nowych przepisów dotyczących ochrony dem okratycznych p raw obywateli. Chodzi tu o ochronę przed takim i czynami, ja k przeszkadzanie w urzeczyw istnie niu rów noupraw nienia kobiety (art. 134), naruszenie tajem nicy korespondencji
((art. 135), naruszenie nietykalności m ieszkania obyw ateli (art. 136) itd.
Zasada hum anizm u socjalistycznego, której najwyższym wym aganiem je st za pew nienie należytej ochrony- radzieckiem u ustrojow i państw ow em u i społecznemu, socjalistycznym stosunkiem społecznym, praw om i interesom p ra w n y m . obywateli, zn ajduje sw oje rozw inięcie w ustanow ieniu surow ej odpowiedzialności k arn ej za najbardziej niebezpieczne przestępstw a, a w obniżeniu sankcji karnych za po pełnienie' m niej niebezpiecznych czynów przestępnych.
Zasada osobistej odpowiedzialności, w yrażona w w ielu przepisach k.k., sprow a dza się do w skazania, że odpowiedzialność k a rn a może nastąpić tylko przy istnie niu winy, za winnego zaś uznaje się w yłącznie tego, kto dokonał przestępstw a um yślnie lub w skutek niedbalstw a.
Znaczenie ochrony jednostki w yraża się m . in. w tym , że rozdział o przestęp stw ach przeciw życiu, wolności, zdrow iu i czci jednostek zamieszczony je st zaraz po rozdziałach, k tóre dotyczą czynów przestępnych w ym ierzonych przeciw ko p a ń stw u i w łasności socjalistycznej.
O dalszym rozw inięciu zasady indyw idualizacji odpowiedzialności i k a ry św iad czy m. in. rozszerzenie k ręgu okoliczności łagodzących lu b obciążających.
Kodeks poświęca w iele uwagi ustaw odaw czem u um ocnieniu zasady w spółudziału społeczeństw a w w alce z przestępczością. Przew iduje on możliwość zam iany środ ków k arnych na środki wychowawcze w stosunku do osób, które dopuściły się czy nów m ało znaczących lub nie przedstaw iających większego niebezpieczeństwa spo łecznego. Innym i w ażniejszym i przejaw am i te j zasady są takie możliwości, jak zwolnienie od odpowiedzialności k a rn e j z przekazaniem spraw y sądom koleżeń skim (art. 51), zwolnienie od odpowiedzialności k a rn e j za poręczeniem (art. 52), zwolnienie nieletniego od odpowiedzialności karn ej ze skierow aniem do kom isji do spraw nieletnich (ust. 4 art. 20), w arunkow e zwolnienie celem popraw y i wycho w ania przez organizację społeczną lu b kolektyw pracujących n a ich w niosek (art. 44,
ust. 4), w arunkow e zwolnienie z włożeniem n a określoną osobę lub kolektyw p ra cujących, za ich zgodą, obowiązku nadzorow ania w arunkow o zwolnionego i pro wadzenie z nim pracy wychowawczej (art. 44 ust. 5).
Ochrona praw pokrzywdzonych
Na łam ach „Sowietskoj Justicyi” (nr 1 z 1963 r.) ukazał się arty k u ł W. B o ż e - w a i M. S u c h a r i e w a om aw iający problem atykę udziału pokrzywdzonego w procesie karnym . Autorzy oparli się na m ateriałach W ydziału A dw okatury Mi nisterstw a Spraw iedliw ości RSFRR dotyczących p ra k ty k i adw okackiej w zakresie reprezentow ania interesów pokrzywdzonych w postępow aniu karnym .
