Przegląd wydawnictw prawniczych

Andrzej Wiśniewski

Przegląd wydawnictw prawniczych

Palestra 8/9(81), 69-72

f M E G L Ą D W W A W H I C T W P H A W I M I C Z W C H

U s ta w o d a w s tw o Polski L u d o w e j. T o m VI. Z biór przepisów p r a w n y c h ogło szonych w D zie n n ik u U staw w la tac h 1955— 1956 oraz uzupełnienie do to m ó w I —V. Opr.

A. K o m o r o w s k i . W y d . P raw n. W arszaw a 1964 r., s. 956.

J e s t to dalszy tom za p o cz ątk o w a n eg o w 1957 r. system aty czn eg o w y d a w n ic tw a , k tó re m a zaw ierać ca ło k sz ta łt a k t u a l n i e o b o w i ą z u j ą c e g o u s t a w o d a w ­ s t w a p o w o j e n n e g o . Tom je s t zbiorem u sta w , dekretów ’ i rozporządzeń ogło­ szonych w D zien n ik u U sta w w la ta c h 1955 i 1956, podan y ch w ich a k tu a ln y m b rzm ien iu w ed łu g s ta n u p ra w n e g o n a d zień 1 sty c zn ia 1963 r.

Z biór o p rac o w a n y je s t w ed łu g tych sam ych zasad co tom y poprzednie. Z a c h o w a ­ no w nim podział n a poszczególne n u m e ry D ziennika U sta w z p odaniem d a ty ich w y d a n ia o ra z pozostaw iono p rz y ję tą w D zie n n ik u U staw k o lejność p ozycji. P od k ażd ą pozycją p odano nazw ę, d a tę i ty tu ł a k tu p raw n eg o o ra z zam ieszczono jego tre ść w a k tu a ln y m b rz m ie n iu bądź też tre ść tę pom inięto, p o d a ją c w o b ja śn ie n ia c h przy czy n ę pom inięcia. P o m in ię te zostały a k ty p ra w n e n ie a k tu a ln e (podano w ó w ­

czas p o d sta w ę ich u ch y len ia ) oraz a k ty z z a k re su p ra w a m iędzynarodow ego. W raz ie zm ian y p rzep isu , d o d an ia now ego p rze p isu itp. zam ieszczono pod odpo­ w ied n im p rze p isem p rzy p is w y ja śn ia ją c y obecny s ta n p ra w n y o ra z p odano p o d sta ­ w ę i źró d ło zm ian.

Tom z a w iera p o n ad to u z u p e ł n i e n i e a k tu a liz u ją c e s ta n p ra w n y p o p rz e d ­ n ic h tom ów n a 1 sty c zn ia 1963 r. oraz sk orow idz przedm iotow y.

P rz y ję ty u k ła d za p ew n ia ła tw e posługiw anie się zbiorem o ra z szybkie o d sz u k a ­ nie p o trze b n eg o a k tu p raw nego. Z biór — w obec znanych tru d n o ści w p o słu g iw a ­ n iu się og ro m em m a te ria łu zaw arteg o w D zienniku U staw , szczególnie w zw iązku z tzw . n o w eliza cja m i u k ry ty m i — je st c e n n ą p o m o c ą w p rac y p ra w n ik a , zw łaszcza a d w o k a ta i rad c y praw nego,

■J. B a f i a : Z m i a n a k w a lif ik a c ji p ra w n e j c z yn u w procesie k a r n y m . W yd . P raw n.

W arszaw a 1964 r., s. 272.

W k o d ek sie p o stę p o w an ia karn eg o sp o ty k am y się n ie jed n o k ro tn ie z pojęciem k w a lifik a c ji p ra w n e j czynu. K w a lifik a c ja p ra w n a czynu i jej zm iana zn an e są, w sposób b ez p o śred n i lu b pośredni, w szystkim p ro ce d u ro m k ra jó w so c ja listy c z ­

nych, ja k ró w n ież k ra jó w k ap italisty c zn y c h . Je d n a k ż e w lite ra tu rz e naszej o m a­ w ia n a k sią żk a je s t p ie rw sz ą p ró b ą m onograficznego o p rac o w a n ia tego z a g a d n ie ­ nia.

Z n aczenie k w a lifik a c ji p ra w n e j czynu w procesie k a rn y m n ie w y c z e rp u je się w ty m , że sta n o w i o n a k a rn o m a te ria ln y w y ra z całego p o stę p o w an ia k arn e g o w d a ­ n e j sp ra w ie , sfo rm u ło w a n y w se n te n c ji w y ro k u sądow ego. J a k bow iem pisze a u to r książki, zn aczen ie k w a lifik a c ji zw iązane je st nie ty lk o z końcow ym efe k te m p ro ­ cesu k a rn e g o w p o sta ci w y ro k u , ale ta k ż e z w cześniejszym i e ta p a m i i fo rm a m i p o stę p o w a n ia k arn e g o . I ta k w p o stęp o w an iu p rzygotow aw czym k w a lifik a c ja p ra w n a d e c y d u je o jego form ie (śledztw o czy dochodzenie). Ma ona te ż isto tn e znaczenie dla o k re śle n ia w łaściw ości rzeczow ej są d u i w y b o ru w łaściw ego tr y b u p o stę p o w a n ia , a ta k ż e rodzi szereg innych k o n se k w e n cji procesow ych. M oże w ięc ona m ieć w p ły w np. na obow iązek sta w ie n n ic tw a osk arżo n eg o w sądzie, n a ko ­

7 0 P rze g lą d w y d a w n ic tw p r a w n ic z y c h N r 9 (81>

nieczność w y stą p ien ia obrony obow iązkow ej, a ta k że na zastosow anie śro d k a z a ­ pobiegającego u c h y la n iu się od sądu.

Ju ż z tego p rzykładow ego w yliczenia w idać, że te m a t k siążki je s t w ie lo p ła sz ­ czyznow y i ja k o ta k i w chodzący w za k res w ielu in sty tu c ji i zasad procesow ych. S tąd te ż b o g ata treść książki, w k tó re j a u to r d ąż y do p rz e d staw ie n ia zm ian y k w a lifik a c ji p ra w n e j czynu zarów no w ra m a c h teo re ty cz n y ch problem ów części ogólnej p rocesu karn eg o , ja k i w zak resie zagadnień dotyczących sam ego p rz e b ie ­ gu procesu.

M. M a d e y : S to s u n k i w łasnościowe prze dsię biorstw p a ń stw o w y c h . S t u d i u m z praw a polskiego. P W N . W arszaw a 1964 r., s. 228.

P rz ed m io t ro zw ażań a u to ra w o m a w ian e j książce sta n o w i p ra w n y sto s u n e k p rz e d się b io rstw p ań stw o w y c h w P R L do przydzielonych im sk ła d n ik ó w m ie n ia ogólnonarodow ego. Te sk ła d n ik i sta n o w ią tzw. środki p rzed sięb io rstw a, n a k tó re sk ła d a się p rzydzielone im o ra z n a b y te lu b w y p ro d u k o w a n e przez nie m ie n ie . W celu p ełnego o k reślen ia specyfiki tego sto su n k u a u to r an a liz u je czynniki k s z ta ł­ tu ją c e sto su n k i p ra w n e pom iędzy je d n o stk a m i pań stw o w y m i (w szczególności p rze d sięb io rstw a m i państw ow ym i) ze w zględu na p rzy z n an e im środki.

C e n tra ln y m p u n k te m ro zw ażań a u to ra je st pro b lem sam odzielności p rz e d się ­ b io rstw państw ow ych. A u to r p rze d staw ia p o d sta w y tej sam odzielności, o m a w ia ją c osobow ość p ra w n ą p rze d sięb io rstw a ; ro z ra c h u n e k gospodarczy, zdolność p ra w n ą i zdolność a rb itra ż o w ą p rze d sięb io rstw a , c h a ra k te ry z u je n a s tę p n ie sk ła d n ik i m ie ­ n ia o gólnonarodow ego w p rze d sięb io rstw ie p ań stw o w y m i ich reżym p ra w n y , o m a w ia ją c zarazem podział n a śro d k i trw a łe i o b rotow e oraz p ra w a m a ją tk o w e dotyczące d ó b r n ie m a te ria ln y c h , w reszcie a n a liz u je zakres sam odzielności p rze d ­ się b io rstw a pań stw o w eg o (specjalną zdolność p ra w n ą osób p raw n y ch , ro d z a je czynności p ra w n y c h p rze d sięb io rstw a państw ow ego oraz czynności w y k ra c z a ją c e poza za k res zw ykłej d ziała ln o śc i p rzed sięb io rstw a).

O sta tn i pro b lem p rze d staw io n y w książce stan o w i zagad n ien ie p rze n o sze n ia sk ła d n ik ó w m ie n ia ogólnonarodow ego m iędzy je d n o stk a m i państw ow ym i. O prócz p rzen o szen ia przez p rze d sięb io rstw a p ań stw o w e na inne je d n o stk i sk ła d n ik ó w m ien ia ogólnonarodow ego na stałe, a u to r z a jm u je się rów nież k w estią p rzen o sze­ nia ty c h sk ła d n ik ó w na oznaczony czas (użyczenie, n ajem , dzierżaw a).

A. P o d g ó r e c k i : Z ja w is k a p ra w n e w opinii publicznej. S tu d ia socjologiczno-

-p ra w n e . R o z w o d y , w ładza rodzicielska, procesy o zniesław ienie w y ta c za n e d z ie n ­ nik arzom . W yd. Prawn. W arszawa 1964 r., s. 224.

A by d ziała ln o ść leg isla cy jn a m ogła być p ro w a d zo n a n a m ia rę w ielk ich p o trze b społecznych, k tó re przed n ią sto ją, i na m ia rę w ielk iej odpow iedzialności, k tó ra na n ie j ciąży — pisze a u to r o m aw ian ej k sią żk i — p o trzeb n e je j je s t silne w s p a r ­ cie ze stro n y n a u k p raw n y ch . Tego w sp a rc ia legislacja m a p ra w o oczekiw ać p rze d e w szystkim od te o rii p ra w a ja k o ogólnej n au k i, k tó ra p ow inna się za jm o ­ w ać p raw id ło w o śc iam i fu n k cjo n o w a n ia p raw a. P oniew aż tra d y c y jn a te o ria p r a ­ w a — czytam y d a le j w książce — zajm o w ała się głów nie ogólnym i ro z w a ż a n ia ­ m i d o tyczącym i m etafizy czn ej isto ty p ra w a , n ie p o tra fiła d o starczy ć d an y c h n ie ­ zb ędnych do ro zśw ie tle n ia w aru n k ó w , z a k re su i sposobów skuteczn eg o oddziały­ w an ia p ra w a . Z ad a n ia tego u siłu je się p o d jąć w łaśn ie socjologia p raw a.

N r 9 (81) P rze g lą d w y d a w n i c t w p r a w n ic z y c h ₇₁

O m aw iana k siążk a je s t k o le jn ą ro z p ra w ą a u to ra z za k resu tej z a n ie d b y w a n ej d otychczas dziedziny. Na p o d k reśle n ie zasłu g u je fa k t, że jeśli p o p rz e d n ia ro z p ra ­ w a a u to ra p t .„Socjologia p ra w a " (W iedza P ow szechna, W arszaw a 1962 r.) o p a rta b y ła w p rze w a ża jąc ej części na b a d a n ia c h em pirycznych za g ran iczn y ch , to re fle ­ k sje dotyczące d z ia ła n ia p ra w a z a w a rte w obecnej p rac y są w całości o p a rte n a b a d a n ia c h polskich.

K siążka je st zbiorem studiów . Poza zw ięzłą częścią te o re ty cz n ą, w k tó re j p rz e d ­ sta w io n e są m etody b a d a ń socjologicznych o raz rozw ażan ia na te m a t p rze d m io tu socjologii p ra w a , a u to r za jm u je się po g ląd am i społeczeństw a na rozw ody, in sty ­ tu c ję m a łże ń stw a i k o n k u b in a t o raz na w ładzę rodzicielską, z a jm u je się n a s tę p ­ nie ogólnonarodow ą d y sk u sją n ad p ro je k te m ko d ek su rodzinnego, procesam i 0 zniesław ien ie w y tac za n y m i dzien n ik arzo m oraz b ad a n ia m i nad p rocesem p o d e j­ m o w an ia decyzji przez sędziego.

P ra c a a u to ra sta n o w i w p ew nym sensie r e z u lta t w sp ó łd z iałan ia w ielu osób 1 in sty tu c ji, k tó re w różny sposób uczestniczyły w procesie z b ieran ia i o p rac o ­ w an ia danych. Są to m. in. O środek B ad an ia O pinii P u blicznej p rzy „P olskim R a d iu i T elew izji” oraz K ra k o w sk i O środek B adań P rasoznaw czych. S tu d iu m n a te m a t p rze słan e k p o d ejm o w an ia d ec y zji przez sędziego a u to r o p rac o w a ł w sp ó ln ie z A nną P i 1 i n o w, a k w e stio n a riu sz do b adań nad rozw odam i o p ra c o w a n y był p rzy w spó łu d ziale docenta d ra J. G ó r e c k i e g o .

Poszczególne stu d ia, z k tó ry ch sk ła d a się książka, zaw ierają ■— poza op isem m etod badaw czych i p rze d staw ie n ie m (także w fo rm ie licznych tabel) w ynik ó w b a ­ d ań — re fle k sje teo rety czn e, p o stu la ty leg islacy jn e i w nioski.

M. T y c z k a : S p o r y p rze d u m o w n e. PWN. W arszaw a 1S64 r., s. 252.

P ro b le m a ty k a sporów p rzedum ow nych zw iązana je st ściśle z k w e stią re g la ­ m e n ta c ji p ra w n e j stosunków um ow nych w obrocie uspołecznionym . S tą d też z n a­ czna część k siążki dotyczy ta k ich zagadnień, ja k roli um ów w obrocie uspołecz­ n io n y m , ogran iczen ia sw obody za w ieran ia tych um ów , roli sporów p rze d u m o w - n ych w rea liza cji za d ań system u um ow nego itp. A u to r w sk azu je, że spory p rz e d - u m ow ne są dopuszczalne nie tylko w w y p ad k u k o n k retn e g o o bow iązku z a w a r­ cia um ow y, w prow adzonego n orm ą p ra w n ą lu b in d y w id u a ln y m a k te m a d m in i­ stra c y jn y m , lecz że dopuszczalność ty c h sporów może się o p ierać ta k że n a ju ż z a w a rte j um ow ie lu b porozum ieniu, a n a w e t na koncep cji ogólnego obow iązku z a w ieran ia um ów . K oncepcja ta została w y ra źn ie sfo rm u ło w an a w ogólnych w a ­ ru n k a c h dostaw .

W d alszej części k siążki a u to r om aw ia k o m p e ten c je k om isji a rb itra ż o w e j ja k o o rg a n u pow ołanego do ro zstrz y g an ia sporów p rzedum ow nych oraz p rz e d sta w ia n ie ­ k tó re p roblem y p o stęp o w an ia w sp o rach przedum ow nych.

P ra w o wynala zcze. Zbiór p o d sta w o w y c h przepisów. Zebrał i opracował J. K o ś m i -

d e r. W yd. Z w ią z k o w e CRZZ. W arszaw a 1964 r., s. 252.

K siążka za w iera te k s t u sta w y z 31 m a ja 1962 r.: P ra w o w y n alazcze w ra z z p rz e ­ p isa m i w y konaw czym i w y d an y m i d o tej u sta w y przez R ad ę M in istró w , K o m ite t do S p ra w T echniki, U rząd P ate n to w y , M in istra F in an só w i n ie k tó re in n e naczelne o rg a n y p ań stw o w e. P rz ep isy te były o p u b lik o w a n e w D zien n ik u U sta w , M onito­

72 P rze g lą d p r a s y p r a w n ic z e j N r 9 (81> W zbiorze zostały zgrom adzone tylko p o d sta w o w e przep isy now ego p ra w a w y ­ nalazczego. P a m ię ta ć je d n a k trzeba, że n ie k tó re zapow iedziane a k ty w y k o n aw cz e n ie zo stały jeszcze w y d a n e p rzed zakończeniem d ru k u książki. W książce n ie z a ­ m ieszczono też reso rto w y ch przepisów w ykonaw czych.

W e w stę p ie p o p rze d zając y m zbiór a u to r om ów ił głów ne k ie ru n k i i p o d sta w o w e założenia now ego p ra w a w ynalazczego.

A n d r z e j W iś n ie w s k i

P R Z E G L Ą D M A S Y P R A W N I C Z E J

R ozw ó j e le m e n tó w d e m o k r a c j i s o c ja lis ty c z n e j w u s tro ju p a ń s tw o w y m Polski L u d o w e j

to ty tu ł a r ty k u łu M in istra S praw iedliw ości M a ria n a R y b i c k i e g o , ja k i z o stał w y d ru k o w a n y w zeszycie 7 (1964) m iesięcznika „P ań stw o i P ra w o ”.

„D w udziestolecie P o lsk i L udow ej d aje a s u m p t do w ielu ocen, analiz, p o ró w ­ n a ń (...)” — czytam y w a rty k u le . A u to r k o n c e n tru je swe w yw ody n a trze ch te m a ­ ta c h : sejm , r a d y narodow e, w y m iar spraw iedliw ości.

K o n cep cje u stro jo w e P o lsk i L udow ej o p a rte były od p oczątku n a szerokim u d z ia ­ le społeczeństw a. K ie ru n e k te n był w ręcz p rze ciw sta w n y ty m te n d en c jo m u s tr o ­ jo w y m P o lsk i m iędzyw ojennej, k tó re w y k az y w a ły lin ię odw rotu od b u rż u a z y jn o - -d e m o k ra ty c z n e j K o n sty tu c ji m arcow ej n a rzecz K o n sty tu c ji kw ietn io w ej z 1935 r.,. noszącej ju ż zn am io n a faszystow skie. O dw rót te n w y ra ża się w ogran iczen iu roli org an ó w p rze d staw ic ie lsk ic h , a przede w szystkim S ejm u, z jednoczesnym w zm o­ cn ien ie m o rg an ó w w ykonaw czych, zw łaszcza w ładzy p rez y d en ta p ań stw a . R ó w n o ­ ległe do ty c h zm ian n astęp o w a ły o g raniczenia sw obody obyw ateli, d eleg a liz acja p a r tii k o m u n isty czn ej i stosow anie te rro ru , ta k ż e w sto su n k u do opozycji legalnej,, ja k o ty m św iad czy proces brzeski. C oraz w y ra źn iej zaznacza się ucisk m n ie jsz o ­ ści n aro d o w y ch , zw łaszcza m niejszości u k ra iń sk ie j i b ia ło ru sk iej.

N a to m ia st lin ię ro zw o jo w ą 20-lecia P olski L ud o w ej cechuje sta ły w zro st zn acze­ n ia S ejm u . Z aznacza się stopniow e odejście od p ra k ty k i w y d aw an ia d ek re tó w p rz e z R a d ę P a ń s tw a i p rze jęc ie przez Sejm całej w ład zy u staw odaw czej. R o zb u d o w an ie p ra c k o m isji sejm ow ych w łącza coraz w ięcej posłów do przy g o to w y w an ia p r o je k ­ tó w u sta w , a p o w ołanie w 1957 r. N ajw yższej Izby K on tro li, p o d p o rząd k o w an ej S ejm ow i, pom ogło te m u ż S ejm ow i w sp raw o w an iu fu n k c ji w zak resie k o n tro li r z ą ­ d u i a d m in istra c ji. O grom ny zasięg te m a ty k i u staw o d aw czej spow odow ał w łąc ze­ n ie do p ra c y w k o m isjac h przed staw icieli n au k i, k tó rzy są za p rasz an i ja k o rz e ­ czoznaw cy.

L in ia rozw ojow a d em o k ra cji socjalistycznej w y ra ża się szczególnie w ro zw o ju i zn a cz en iu ra d n arodow ych. W h isto rii ra d n aro d o w y ch W P olsce z a zn a cz ają się c z te ry o kresy. P ierw szy o k res trw a ł od stycznia 1944 do w yzw olenia; w ok resie ty m w y siłe k ra d n aro d o w y ch sk iero w an y był n a w a lk ę z o k u p an tem . D ru g i okres,, k tó ry tr w a ł od w yzw olenia do 20.III.1950 r., c h a ra k te ry z u je się ty m , że r a d y n a ­ rodow e u zy sk ały ju ż w ted y u p ra w n ie n ia przed staw icielsk ie, ale nie b y ły jeszcze p o w o ły w an e w drodze w yborów , lecz w drodze d elegacji przez o rg an iz ac je spo­ łeczn e i p olityczne. Trzeci okres o b e jm u je la ta 1950— 1954. O kres te n rozpoczyna się od w y d a n ia u sta w y z d n ia 20.111.1950 r. o te re n o w y ch o rg an ach je d n o lite j