Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Waplewie, pow. olsztyński

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

WIAdOmOśCI

AR CHE OLO GICz NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

WARSzAWA 2012 vARSOvIE

TOm (vOL.) LXIII

2012

W

IA

d

O

m

O

śCI

A

RCHEOLOGIC

z

NE

LXIII

Indeks 38205/38108

PL ISSN 0043-5082

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

TOM

LXIII

Tom

ten

_Redakcja

_po?wi?ca

_pami?ci

Prof.

dr.

hab.

_Jerzego

Okulicza-

_Kozaryna

(15.04.1931-15.09.2012)

pracownika

Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w

latach

1950-1962,

_przez

wszystkie

lata

swojej

aktywno?ci

zawodowej

?yczliwego

wspó?pracownika

naszego

Muzeum,

Redaguje zespó? / Editorial staff:

dr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji / _{managing editor),} dr _Wojciech Brzezi?ski _{(redaktor naczelny} / editor in _chief),

prof. dr hab. Teresa _{D?browska (zast?pczyni} redaktora _naczelnego / subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,

mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Barbara Sa?aci?ska, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski, mgr Katarzyna Watemborska-Rakowska Recenzenci tomu / Peer-reviewed _by:

dr hab. _prof. UMCS _Jerzy Libera, _prof. dr hab. Renata _{Madyda-Legutko, prof.} dr hab. _{Magdalena M?czy?ska,} prof. dr hab. _Wojciech Nowakowski, dr hab. _prof. UR _Andrzej Pelisiak, dr _Wojciech Wróblewski

T?umaczenia / Translations: Anna Kinecka

Jacek Andrzejowski, Witold Gru?d?

Korekta / _{Proof-reading} Autorzy

Katarzyna Watembo rska- Rakowska

Sk?ad i ?amanie / _Layout: JRJ

Rycina na ok?adce: _{pó?wytwór narz?dzia dwu?ciennego} z O?arowa. _Rys. Lidia _Kobyli?ska Cover _picture: bifacial tool _preform from O?arów. Drawn _by Lidia _Kobyli?ska

© Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} wWarszawie, 2012 ©_Autorzy, 2012

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne jest instytucj?} finansowan? ze ?rodków

Samorz?du Wolewództwa _{Mazowieckiego}

?t.tz.oW?z.e.

serce Polski

Sprzeda? publikacji Pa?stwowego Muzeum _{Archeologicznego prowadzona jest} wsalach _wystawowych muzeum, ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa.

Wydawnictwa mo?na zamawia? telefonicznie (+48 22 5044 872, +48 22 5044 ₈₇₃₎

lub _pod adresem _{mailowym (wydawnictwapma@pma.pl).}

Pe?en _spis zawarto?ci ,,wiadomo?ci Archeologicznych": http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl List of contens of "Wiadomo?ci _{Archeologiczne": http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl}

Adres _redakcji / Editorial office:

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne,} ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa tel.: +48 ₍₂₂₎ 5044841, +48 ₍₂₂₎ 5044813; fax: +48 ₍₂₂₎ 831 51 95;

e-mail: _{j.andrzejowski@wiadomosci-archeologiczne.pl} http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl

Streszczenia _{dost?pne s?} w bazie _danych: / The summaries are available at database of: The Central _European lournal _oj Social Sciences and Humanities - h_tt

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoL)

LXIII

SPIS TRE?CI

Contents

ROZPRAWY

Witold Gr u ?d ?, _{Wybrane aspekty} form _dwu?ciennych we _{wczesnej epoce br?zu} na _przyk?adzie materia?ów

z _{pola górniczego} w O?arowie 3

Selected _Aspects of _Early Bronze _Age Bifacial Form Manufacture _{Exemplified by} Lithic Material from the _Exploitation Field at O?arów

MATERIA?Y

Miros?awa A n d r z e_j o w _ska, Warszawa-Grochów "uL Górników"

-cmentarzysko z _{wczesnej epoki} ?elaza

Warszawa-Grochów, Site "ul. Górników"

-aGrave-Field from the _Early Iron _Age

33

Katarzyna C z a r n e c k a, _Materia?y z _{wielokulturowej osady} i _{cmentarzyska kultury przeworskiej}

na stanowisku l i 2 w w Oronnem, pow. garwoli?ski 115

Materials from aMulticultural Settlement and aPrzeworsk Culture Grave- Field at Oronne, Distr. Garwolin, Site 1 and 2 Kalina Sk ó

r a, Monika Tr o s z c z _Y ? sk a - A

nt o sik, _Cmentarzysko z okresu _rzymskiego

w _{Waplewie, pow. olszty?ski} 145

A Roman Period Grave- Field at _Waplewo, Distr. _Olsztyn

Witold Be n d er, Teresa _{D ?}br o w sk a, _Materia?y ze stan. l w Wólce _{?asieckiej, gm.} Bolimów, _pow. skierniewicki 161

The _Archaeology at Wólka ?asiecka 1, Comm. Bolimów, Distr. Skierniewice

ODKRYCIA

Tomasz Rak o w s_{k i, Micha?} Z a s?o n a, Nowe znalezisko _z?otego wisiorka _kulistego z _{W?growa, pow.} loco

A Recent Find of aRoman Period Gold Poil Ball Pendant from _W?grów, Distr. loco

227

Agnieszka Jar e m ek, _Magdalena N o w ako w sk a, _{Zapinka typu mazurskiego} z _wyspy na _{Jeziorze Legi?skim,}

pow. k?trzy?ski 232

A Mazurian Variant Fibula from an Island on Lake _Legi?skie, Distr. _K?trzyn Marcin Wo? n ia_{k, "Sarmacka" zapinka} ze _{S?upna, pow.} wo?omi?ski

A "Sarmatian" Brooch from _S?upno, Distr. Wo?omin

234

Miros?aw Ru d n ick i, S?awomir M i?e_{k, Odkrycie ba?tyj skiej zapinki tarczowatej} nad _{Jeziorem Gop?o}

A Balt Plate Brooch Discovered at Lake _Gop?o

237

Wiadomo?ci _{Archeologiczne,} t. LXIII, 2012

KALINA

_SKÓRA,

MONIKA TROSZCZY?SKA-ANTOSIK

CMENTARZYSKO Z OKRESU RZYMSKIEGO W

_WAPLEWIE,

POw.

OLSZTY?SKI

A ROMAN PERIOD GRAVE-FIELD AT _WAPLEWO, OLSZTYN DISTR.

Waplewo

le?y

oko?o 11 km na _po?udnie od

Olsztynka,

pow.

olszty?ski,

woj.

warmi?sko--mazurskie.

Miejscowo?? usytuowana jest na

pograniczu Pojezierza

Olszty?skiego

i

Rów-niny

Mazurskiej,

stanowi?cych

cz???

Pojezie-rza

_Mazurskiego,

oraz Garbu

_Lubawskiego,

ju? w _{obr?bie Pojezierza}

_I?awskiego

i W

znie-sie? _M?awskich,

_nale??cych

do _Niziny

Pó?-nocnomazowieckiej

(J. Kondracki _2002).

Interesuj?ce nas stanowisko

archeologicz-ne (nr 1) _{rozci?ga si?} na dnie _rynny

subgla-cjalnej

(W Morawski _{2001), przy kraw?dzi}

rozcinaj?cej jej dno

_niewielkiej

_doliny

rzeki

Marózki,

wyp?ywaj?cej

z _[ez, Mielno

_(Ryc.

_1).

Pod

_wzgl?dem

_{litologicznym}

_jego powierz-chnia zbudowana _jest z

_{fluwioglacjalnych}

piasków oraz _piasków ze ?wirami, w _stropie

przykrytych

miejscami

gliniastymi

osadami

o _{mi??szo?ci poni?ej} 0,5 m. W_pod?o?u

wy-st?puje tak?e seria osadów

piaszczysto-?wi-rowych

(P. KitteI2011)1.

Wtrakcie _{prac wykopaliskowych/}

prowa-dzonych

tu _wiosn? 2011 roku na obszarze

oko?o 63 arów _{zarejestrowano ??cznie} 49

obiektów o _ró?nej

_funkcji

_(jamy

gospodar-cze, kilka do?ków

_pos?upowych

i palenisk)

Ryc. 1. Wa ple w_{o, pow. Olsztyn. Lokalizacja} stanowiska

Fig. 1. _{Wa p} le wo, distr. Olsztyn. Location of the site

l

Badania _{geomorfologiczne przeprowadzone zosta?y} przez dr. Piotra

Kittla (Katedra Bada? Czwartorz?du, Instytut Nauk o Ziemi

Uniwersy-tetu _?ódzkiego). W_{tym miejscu chcia?yby?my podzi?kowa?} Autorowi

za _{udost?pnienie wyników tych?e prac.}

oraz

_chronologii,

a w?ród nich _cztery

_groby

_kultury

prze-worskiej

i

_{wielbarskiej,}

_{b?d?ce przedmiotem naszego}

opracowania

(Ryc.

2).

Cmentarzysko

w _Waplewie zlokalizowane _jest ws?abo

archeologicznie

rozpoznanej strefie Garbu

_Lubawskiego,

2

Materia? _{zabytkowy znajduje si?} w zbiorach Muzeum _Regionalnego im. S. _Sankowskiego w Radomsku.

I I I I • • • .. ob. 49 / • • ?

",//L

I.><? _{I.><? ??} ,Id _,Id ...'c';? ob. 23. • ob. 25 • • • • • • • • • • • • •• • • •• - - '10m • • _• •

••••••

ob.4 • • , , \ \ \ \ \ • \ \ \ . , ' . • \ . • ••• \

Ryc. 2. _{Wa p}le wo, pow. Olsztyn. Plan stanowiska. a

-groby, b - inne

obiekty. Oprac. K. Skóra, J. Andrzejowski

Fig. 2. _{Wa p}le wo, distr. Olsztyn. Plan of the site. a

-graves, b - other features.

Graphic design K. Skóra & J. Andrzejowski

mi?dzy

doln? Drw?c? a _Szkotówk? i kolanem

_Wkry

(Dzia?dówki), tworz?cej we _wczesnym okresie

_rzymskim

rejon pograniczny

wspomnianych

dwóch _ugrupowa?

kulturowych

(J.

Andrzejowski

2009, s. 337)3. Ze

wschod-niej cz??ci Garbu

_Lubawskiego

i

_rubie?y

_Pojezierza

Olsz-ty?skiego

pochodz? stanowiska znane z

_literatury

nie-mieckiej

z XIX i XX wieku, ale o

_trudnej

do okre?lenia

przynale?no?ci

kulturowej

(J.

Andrzejowski

2009, s. 350;

A. Cie?li?ski 2010, s. 146-148, mapy l, 3-5).

Odkrycie

w _Waplewie

_grobów

_kultury

_przeworskiej

i

_{wielbarskiej,}

a tak?e

_osady

z _tego okresu, ma istotne znaczenie dla studiów nad _{sytuacj? kulturow?} w okresie

rzymskim

w_{tym rejonie.}

_Publikacja

materia?ów z

cmen-tarzyska

sygnalizuje

tylko

pewne kwestie, które

mog?yby

zosta? _{wyja?nione po udost?pnieniu} do bada?

materia-?ów z

_osady

-o

_kluczowym

znaczeniu dla

uporz?dkowa-nia

_{chronologicznego}

_etapów zasiedlenia _opisywanego

miejsca (czas

u?ytkowania

osady

i

_{cmentarzyska).}

Niekorzystne

dla osadnictwa warunki _wy?ej

po?o?o-nych

obszarów Garbu

_Lubawskiego

_mog?y

_by?

_przyczyn? niezasiedlenia ich w okresie

_rzymskim.

_Tereny te

stano-wi?y

naturaln? granic? najpierw

pomi?dzy

kultur?

prze-worsk? i _{wielbarska, pó?niej}

-rozdzielaj?c?

dwie

_strefy

osadnictwa

_{wielbarskiego}

_(J.

_Andrzejowski

2009, s. 351).

o b ie kt n r 4 _(grób 1, _{cia?opalny, jamowy?)}

Zarysowa? si? w _{postaci ma?ego, owalno-pod?u?nego} zaciem-nienia, o _{nieregularnym} konturze i _wymiarach 44x24 cm

(Ryc. 3). Wype?nisko tworzy?a ciemnoszara _próchnica z

do-mieszk? ?ó?tego piasku. Jama w_przekroju mia?a kszta?t

niere-gularnie lejkowaty i _{niewielk? mi??szo??} - 16

cm. _Wewn?trz

znajdowa?y si? przepalone drobne ko?ci _{osoby doros?ej} o nie-okre?lonej p?ci (por. Aneks), w?gle drzewne oraz _naczynia

i u?amki _{naczy?: a)} 27 _{fragmentów naczynia grubo?ciennego}

3

Do Pana dr. Jacka Andrzejowskiego kierujemy podzi?kowania za

III

a

?

b

•

c

III

d

?

e

ITIIIIJ

D

. g x h

?

+

?

.... 50 cm k

§

Obiekt

4

_(grób

₁₎

?

?_.'.'

. . ' -" I t / / / / / / / / / o 5cm 1-4

Ryc. 3. _{Wa p}le w_{o, pow. Olsztyn.} Obiekt 4 _(grób 1). Rys. M. _{Troszczy?ska-Antosik,} oprac. K. Skóra, J. Andrzejowski Legenda: a- brunatna

próchnica z_piaskiem; b

-rdzawy piasek z_{szar? próchnic?;} c

-bia?y piasek z _{szar? próchnic?;}

d - ciemnobrunatna

próchnica; e - _szara

próchnica z_piaskiem; f- brunatno-szara

próchnica z_{piaskiem; g} -piasek; h -w?gle drzewne; i -ko?ci; j - u?amki naczy?; k - skala planów grobów 1-3

Fig. 3. Wa ple w_o, distr. _Olsztyn. Feature 4 _(grave 1). Drawn _by M. _{Troszczy?ska-Antosik, graphic design} K. Skóra & J. Andrzejowski

Key: a- brown

top-soil with sand; b

-rusty sand with grey top-soil; c - white sand with

grey top-soil; d - dark brown

top-soil;

e

-grey top-soil with sand; f

-brown-grey top-soil with sand; g

-sand; h -charcoal; i -bones; j -pottery sherds; k - scale for plans of graves 1- 3 147

o _{esowatym profilu} i silnie _{wyodr?bnionej dolnej partii.} Górna cz??? brzu?ca zdobiona _rytym meandrem _wype?nionym

uko-snymi naci?ciami. Barwa _{pomara?czowo-be?owa.} Powierzch-nia _chropowata. Zach. _wys. 10 cm, ?redn. brzu?ca 28 cm, dna

13-14 cm, _grubo ?cianek 0,9 cm, dna 1,2 cm _{(Ryc. 3:4). b)} Na-czynko dwusto?kowate, _wyklejone z21 _fragmentów (zachowa-?y si? g?ównie u?amki z dna i brzu?ca _naczynia oraz _tylko

cztery fragmmenty wylewu). Barwa _{pomara?czowa.} Powierzch-nia _{chropowata, cz??ciowo} zniszczona. _Wys. 8,5 cm, ?redn.

wylewu 11,4 cm, brzu?ca 12,5 cm, dna 5,2 cm, _grubo ?cianek

0,5 cm, dna 0,7 cm _{(Ryc. 3:1). c) Naczynko dwusto?kowate,}

wyklejone z 24 _{fragmentów (w tym tylko} dwa _fragmenty

kra-w?dzi). Kraw?d? wyodr?bniona. Profil _{górnej cz??ci naczynia} lekko _wkl?s?y, za?om brzu?ca _{sto?kowatym profilu.} Dno wkl?-s?e. Barwa _{ciemnopomara?czowa} do _czerwonawej. Powierzch

-nia _g?adka. Domieszka drobnoziarnista. _Wys. 6 cm, ?redn.

wylewu 10 cm, brzu?ca 10 cm, dna 3,8 cm, _grubo ?cianek 6 mm,

dna 0,5 cm _{(Ryc. 3:2). d) Naczynie} o_{profilu ?agodnie}

dwusto?-kowatym, wyklejone z 46 u?amków. _{Najwi?ksza wyd?to??}

przypada w%_{wysoko?ci naczynia.} W_{górnej cz??ci} zachowane

fragmentarycznie pseudouszko. Kraw?d? niemal niewyodr?b-niona. Barwa _{pomara?czowo-be?owa.} Powierzchnia

chropo-wata. Domieszka ?rednioziarnista. _Wys. 17 cm, ?redn. _wylewu

17,5 cm, brzu?ca 22,5 cm, dna 8,5 cm, _grubo ?cianek 0,5 cm, dna

0,9 cm _{(Ryc. 3:3). e)} 52 _fragmentów u?amków _{naczy? (w tym}

jeden przykraw?dny esowaty oraz dwa z _{brzu?ca, pozosta?e}

drobne i_{niecharakterystyczne).} Barwa _{pomara?czowo-be?owa,} powierzchnia chropowata. Domieszka drobno- i ?rednioziar-nista. Grub. ?cianek 0,5-0,6 cm. _f) Siedem

niecharakterystycz-nych fragmentów u?amków _naczy?. Barwa _{pomara?czowa.} Domieszka ?rednio- i_{gruboziarnista.} Grub. ?cianek 0,7-0,9 cm.

Pierwsze z _naczy? z _omawianego obiektu

_(Ryc.

3:4),

niestety zachowane

_{fragmentarycznie,}

na _podstawie

ro-dzaju

zdobienia mo?e

_by?

_??czone z _{faz? B2 (por.} K.

Go-d?owski 1977, s. 161; 1981, s. 62, 65, tabL III; T.

D?brow-ska 1996, s. 113). _Drugie

_naczynko

_(Ryc.

3: _l) zbli?one _jest do _grupy IV/2 _wg T. _Liany, do

_której

cech

charaktery-stycznych

nale?? szerokootworowo?? i

_wysoko

umiesz-czony, ale s?abo zaznaczony za?om brzu?ca. Ceramika z _tej grupy wyst?puje raczej w fazie _B2,

_sporadycznie

_pojawia

si? wcze?niej (T. Liana 1970, s. _439). Omawiana forma

zbli?ona _jest tak?e do wazek _typu B.4, które w Niedanowie, pow. nidzicki,

spotykane

s? w _pochówkach z faz _Blb-B2a

(W

Ziemli?ska-Odojowa

1999, s. 123).

_Kolejne

_naczynie

(Ryc.

3:2) nawi?zuje do _typu B.l.3, _{wyró?nionego} dla

serii _naczy? z

_cmentarzyska

w

_Kamie?czyku,

_pow. wysz-kowski, i

_datowanego

na

_fazy

_{BI-B2a (T. D?browska} 1997,

s. 105), oraz do _grupy II

_wed?ug

_podzia?u T. _Liany (1970, s. _439). Pod

_wzgl?dem

_formalnym

_naczynko

z _Waplewa

podobne jest tak?e do _wyró?nionej w Niedanowie _grupy

E - czarek

z

_wkl?s?ym

lub

_zaokr?glonym

dnem

-

obej-muj?cej typ 3, z

_{dwusto?kowatym}

lub _mi?kko

profilowa-nym brzu?cem. Ich

chronologia

mie?ci si? wfazach od _Bla

do _{B2a (W}

_{Ziemli?ska-Odojowa}

1999, s. 125). Ostatnie

naczynie z _tego obiektu

_(Ryc.

_3:3) zbli?one _jest do _typu III

wg T. Liany, naj

liczniej

wyst?puj?cego w fazie _{B2 (T.} Liana

1970, s. _439). Pseudouszka _s? do?? _cz?stym elementem

dekoracyjnym

ceramiki z

_cmentarzyska

w Niedanowie

(W

Ziemli?ska-Odojowa

1999, s. _122-123)

-g?ównie

w _grupie A

_(typ

A.2) iB

_(typy

B.2 i B.4). Podobnie

ukszta?-towane _naczynia odnotowano w Niedanowie w

_grobach

31 i _633,

_datowanych

na _faz? B2a, oraz

_by?

mo?e równie?

Obiekt

23

_(grób

₂₎

f

.?

-, .. .t.

Obiekt

25

_(grób

₃₎

o 5cm -===

Ryc. 4. _{Wa p}le wo, pow. Olsztyn. Obiekty 23 i 25 (groby 2 i 3). Rys. M. _Troszczy?ska

-Antosik, oprac. K. Skóra, J. Andrzejowski

Fig. 4. _{Wa p}le w_o, distr. _Olsztyn. Features 23 and 25 _(graves 2and 3). Drawn _by M. _Troszczy?ska

-Antosik,

bok _mierzy? ok. 250 cm, _krótszy - ok. 200

cm. Wnaro?nikach

pó?nocno- oraz _{po?udniowo-zachodnim} umieszczone _by?y

kamienie, które

-szczególnie w _{cz??ci po?udniowej}

-wyra?nie dowodz? obecno?ci w _{tym miejscu pozosta?o?ci obstawy (?)}

kamiennej. Poj edyncze lu?ne kamienie _{znaj dowa?y si?} tak?e

w _{innych miejscach jamy grobowej,} w _{pobli?u pozosta?ych}

dwóch ?cian. We _{wn?trzu prostok?tnej konstrukcji} widoczne

by?o nadal zaciemnienie _{wype?nione g?azami ró?nej} wielko?ci

(dalsza cz??? wkopu), które _{kontynuowa?o si?} do _g??boko?ci ok. 110 cm; w _profilu mia?o _{zarys zbli?ony} do _{nieckowatego.} Dno _{jamy grobu zarejestrowano} na _g??boko?ci ok. 140 cm od

stropu obiektu. Na _{tym poziomie} obiekt _{przybra? zarys owalny}

(Ryc. 5:B) o _d?ugo?ci 130 cm i szeroko?ci 85 cm. _Wype?nisko

jamy grobowej tworzy?a jasnobrunatna próchnica

przemie-szana z _piaskiem.

w

_grobach

270 i 628 z faz _Blb-B2b• W

Ziemli?ska-Odojo-wa _(1999, s. _{123) ceramik? t?} zalicza do _typu B.4a,

które-go

chronologia

ogranicza si? do

_fazy

_B2a•

o b iek t nr 23 _{(grób 2, cia?opalny, jamowy)}

Grób _odkryto w _pobli?u obiektu nr 25. _{Jama grobowa,} w

za-rysie zbli?ona do _{kolistej, rysowa?a si?} na _powierzchni bardzo s?abo _{(Ryc. 4).} ?rednica w _{stropie wynosi?a} oko?o 40 cm a

wy-pe?nisko tworzy? pomara?czowy piasek z _{niewielk? domieszk?}

brunatnej próchnicy. Nie stwierdzono obecno?ci _pozosta?o?ci

stosu _{cia?opalnego.} Profil obiektu ma?o _czytelny. W_jamie znaj-dowa?y si? przepalone ko?ci _{m??czyzny zmar?ego} w wieku

adultus-maturus _{(25-50 lat)} oraz _{jeden fragment naczynia}

glinianego (zagin??).

Na dnie _jamy, w _{jej pó?nocnej cz??ci,} natrafiono na

frag-menty czaszki oraz ko?ci _{d?ugie (w} uk?adzie _{nieanatomicznym )}

dziecka wwieku _infans II _{(7-8 lat).} Obok ko?ci _{znajdowa?y si?}

le??ce obok siebie _cztery kamienie oraz _{fragmenty naczy?.}

Zapink? odkryto nad szkieletem, w _{?rodkowej cz??ci jamy}

grobowej.

Podczas bada?

_atrybucja

kulturowa obiektu zosta?a okre-?lona _wst?pnie

_jako

wielbarska. _{Tej oceny} nie _jeste?my w stanie

_zweryfikowa?

-na

_ewentualny

_zwi?zek

pochów-ku z _{kultur? wielbarsk?}

_wskazywa?

mo?e

_jedynie

bezpo-?rednie _s?siedztwo obiektu 25

_(grób

_3).

Inwentarz _{pochówku tworzy?y:} a) Srebrna _zapinka

dwucz??cio-wa z_{podwini?t? nó?k? (Ryc. 5:1). Kab??k} kolankowo _za?amany,

nó?ka i _kab??k w _{przekroju trójk?tne.} Pochewka _po??czona

z_{nó?k? p?ask? blaszk?,} z_{której wyprowadzona} zosta?a na _kab??k

owijka ze _srebrnego drutu o _?rednicy ok. 1 mm, _oplataj?ca (19

zwojów) kab??k a? po kolankowate _zagi?cie. Blaszka _przyci?ta uko?nie _{(wtórnie?), przylega} do nó?ki na _{wysoko?ci metopy.}

Z _{jej lewej strony} widoczne _{jest pogrubienie,} które _powsta?

mog?o w_{wyniku zabiegu po??czenia pochewki} z_drucian?

owij-k?. Spr??yna 14-zwojowa z _{doln? ci?ciw? si?gaj?c? zagi?cia}

kab??ka. Ornament _metopowy w_{górnej cz??ci kab??ka, mi?dzy}

kolankiem a _oplotem oraz _{pod oplotem} w _{górnej cz??ci} nó?ki.

D?ug. 5,5 cm. _Typ A VI 162 _{(O. Almgren 1923,} s. _77, tabL

VII:162). b) Naczynie gliniane, misowate, dwusto?kowate,

o _ostrym za?omie brzu?ca, lekko _{wypuk?ej cz??ci dolnej} i nie-wielkim uskoku w_profilu w_{partii górnej (Ryc. 5:3),} zachowane w 11 _du?ych i 21 _{drobnych fragmentach} z _{cz??ci przydennej}

ibrzu?ca. W_{górnej cz??ci} zdobione _{zygzakiem urozmaiconym}

z?o?onym z na _{przemian ustawionych trójk?tów} z _podwójnych

linii _wype?nionych do?eczkami i _trójk?tów z _pojedynczej linii

z do?kami od _{strony spodniej. Zygzak opiera si?} na za?omie brzu?ca _umieszczonym w_{po?owie wysoko?ci naczynia.} Barwa czarno-brunatna. Powierzchnia _g?adka. Domieszka drobno-ziarnista. Zach. _wys. 9 cm, ?redn. brzu?ca 17,5 cm, dna 7,5 cm,

grubo dna 0,5 cm, ?cianek 0,6-0,7 cm. _Naczynie zbli?one do serii _{g?ównej typu} VIC4• _{c) Naczynie gliniane (miseczka),} dwu-sto?kowate _{(Ryc. 5:2),} zachowane niemal w ca?o?ci. _Najwi?ksza

wyd?to?? przypada w _{po?owie wysoko?ci.} W _{górnej cz??ci} korpusu pas o szeroko?ci 3 cm _{(nieznacznie wkl?s?a} linia

pro-filu) z centralnie _{wyprofilowan? dookoln? listw?} o szeroko?ci o b iek t n r 2 5 _(grób 3, _{cia?opalny, jamowy?)}

Obiekt o _{zarysie nieregularnym, zbli?onym} do _kolistego

(Ryc. 4). Grób na _{poziomie zarejestrowania} mia? _?rednic? oko?o 60 cm. _{Mi??szo?? jamy} nie _przekroczy?a 10 cm. Profil w _{zarysie nieckowaty. Wype?nisko tworzy?a jasnoszara}

próch-nica z _{domieszk? ciemno?ó?tego piasku.} Nie stwierdzono obecno?ci resztek stosu _{cia?opalnego. Zarejestrowano poj} e_dyn

-cze ko?ci ludzkie _{osoby zmar?ej} w wieku 15-50 lat

(iuvenis--doros?y) oraz liczne u?amki _{naczy? glinianych: a)} 106 u?am-ków _naczynia, w _tym 19 z dna i _{cz??ci przydennej, pozosta?e}

z_{brzu?ca, g?ównie} drobne i_{niecharakterystyczne (brak górnej} cz??ci naczynia). Barwa brunatna. Powierzchnia _g?adka. Do-mieszka drobno- i ?rednioziarnista. ?redn. dna 11 cm, _grubo

?cianek i dna 0,7-0,8 mm _{(Ryc. 4:1).} Ze _wzgl?du na _znaczn?

?rednic? dna _naczynie to mo?na _{hipotetycznie ??czy?} z _grup?

du?ych mis _czy waz.

Ob iek t n r 49 _(grób 4, _szkieletowy)

Strop jamy grobowej o _{owalnym zarysie znajdowa? si?} w

war-stwie _{jasno?ó?tego piasku.} W_{planie jama} mia?a _ponad 340 cm

d?ugo?ci, a _maksymalna szeroko?? _wynosi?a 160 cm. Na po-ziomie _{wyró?nienia wewn?trz jamy} stwierdzono zaciemnienie (intensywnie ciemnoszara _próchnica) zbli?one w _zarysie do

prostok?tnego (?lad wkopu?). Na _{jego powierzchni wyst?pi?a}

warstwa _{kilkudziesi?ciu} kamieni _ró?nej wielko?ci. _Spomi?dzy nich _{wydobyto z?by zwierz?ce (por. Aneks)} oraz _trzy u?amki

naczy?.

Na _g??boko?ci 50 cm od _{stopu jama przybra?a zarys}

zbli-?ony do _kolistego. W_{jej wn?trzu ujawni?y si? pozosta?o?ci} prostok?tnej konstrukcji (Ryc. 5:A), której obrze?a _wyznacza?a cienka warstwa _{ciemnej próchnicy, stanowi?ca by?} mo?e ?lad po niezachowanym drewnianym szalunku ?cian lub _innego

rodzaju strukturach _{drewnianych (?).} W _{planie jej d?u?szy}

4

Kolejne naczynia kultury wielbarskiej opisane s? zgodnie z

klasyfi-kacj? R. _Wo??giewicza (1993).

A

Obiekt

49

_(grób

₄₎

B -130 cm 100 cm o -50 cm 2 3cm o o 5cm 2-4 \ \

Ryc. 5. _{Wa p}le wo, pow. Olsztyn. Obiekt 49 (grób 4). Plany grobu na _g??b. ok. 50 cm _(A) i ok. 130 cm _(B).

Rys. M. _Troszczy?ska

-Antosik, K. Skóra, oprac. K. Skóra, J. Andrzejowski

Fig. 5. _{Wa p}le wo, distr. Olsztyn. Feature 49 _(grave 4). Plans of the _grave at ca. 50 cm _(A) and ca. 130 cm _(B).

Drawn _by M. _Troszczy?ska -Antosik & K.

Skóra, graphic design K. Skóra & _{J. Andrzejowski}

do 0,6 cm. Dno lekko _wkl?s?e. Barwa brunatna. Powierzchnia

g?adka. Domieszka ?rednioziarnista. _Wys. 9,5 cm, ?redn. wyle-wu _12,8 cm, brzu?ca 13,8 cm, dna 6,6 cm, _grubo ?cianek 0,4 cm,

dna 0,7 cm. _Typ XVIIIB. d) Miseczka _{gliniana (Ryc. 5:4),}

za-chowana w 11 _fragmentach. W_{dolnej cz??ci} ornament _zygzaka

urozmaiconego, wype?nionego od _{spodu punktami tworz?cymi}

kolumny lub _trójk?ty. Wierzcho?ki _{tego zygzaka} od do?u

lini? do?ków; taka sama linia _{powtórzona jest} w_partii

przykra-w?dnej, Domieszka drobno- i ?rednioziarnista. Powierzchnia

g?adka. Barwa czarno-brunatna do _{be?owej. Wys. 6,5} cm, _grubo

?cianek 0,3-0,8 cm, dna 1,3 cm. _Typ XIVA. _{e) Trzy fragmenty} ceramiki _(du?y z brzu?ca o _grubo 0,8-0,9 cm i dwa drobne

niecharakterystyczne). Barwa czarno-brunatna.

z IV - V wieku

w Boldesti -Gradistea,

_judo

Prahova w Mun-tenii _{(V. Teodorescu,} D. _{Lichiardopol,} M. _Pene? 1993,

s. 421,430, ryc. 7a.b). Podobnie

jak

w

_egzemplarzu

z

Wa-plewa, cz??ci? pochewki jest czworok?tna blaszka

docho-dz?ca do _{górnej partii} nó?ki, z

_wyprowadzon?

z _jej

_lewej

strony drucian?

owijk?

(w tym

przypadku

krótk?,

kilku-zwojow?).

Ró?ni _je

_jednak

zako?czenie blaszki

-proste

i

_równoleg?e

do linii nó?ki wfibulach z Boldesti _-Gradistea,

uko?ne w

_egzemplarzu

z _Waplewa.

Najciekawszym

zabytkiem

z

_grobu

_{szkieletowego}

z

Wa-plewa jest srebrna fibula. _{Zapinki typu} A VI 162,

szcze-gólnie

te

_wykonane

z _{br?zu, powszechne s?} na

_ca?ym

obszarze

_kultury

_wielbarskiej

i obecne od

_fazy

_CIa do _C2

(K. God?owski 1974, s. 29-30, 38-39; 1994, s. 487; J.

An-drzejowski

2007, s. 232). M?odsze

_okazy,

z

_fazy

_Clb-C2,

charakteryzuj?

si? prost? nó?k?, szerszym kab??kiem oraz

d?ug?

spr??ynk?

(K. God?owski 1970, s. 38, tabl. _7:1.2);

na _kab??ku i nó?ce _cz?sto zdobione _{s? polami}

metopo-wymi (M.

M?czy?ska

2011, s. 81-84). W?ród fibul _tego

typu przewa?aj?

egzemplarze

wykonane

z _{br?zu; zapinki}

?elazne znane _{s? przede}

_wszystkim

z terenów

_zaj?tych

przez kultur? przeworsk?, ale pojawiaj? si? te? w

_kr?gu

zachodnioba?tyjskim

i kulturze

_wielbarskiej

_(W

Nowa-kowski 1995, s. _30-32).

Ciekaw? cech? zapinki z _{Waplewa jest} równie? bardzo

d?uga

owijka

wokó? _kab??ka.

_Oploty,

które _{pojawiaj? si?}

na

_ró?nych

fibulach _grupy VI

_Almgrena,

z

_regu?y

nie

przekraczaj?

kilku _zwojów.

_D?ugie

_owijki

_(lub fibule

o _kab??kach w ca?o?ci

_wykonanych

z _drutu) obecne _s? na

zapinkach

ró?nych

typów ze

_{?rodkowoeuropejskiego}

Barbaricum _(J.

_Andrzejowski

_1992)5. Idea _oplatania

ka-b??ka drucikiem _jest tu w zasadzie znana od

_fazy

_B2/CI

(M.

M?czy?ska

2011, s. _80).

_Egzemplarze

z _podwini?t?

nó?k?, z _oplotem z drutu wzd?u?

_ca?ego

_kab??ka,

okre?la-ne

_jako

_typ

_rzymski

_{(wariant III),}

_spotykane

_s? w _Dacji.

Zapinki z

_owijk?

z drutu znane _s? m.in. z

_pó?nocnego

wybrze?a

Morza _{Czarnego, sk?d}

_{rozpowszechniaj?}

_si? na

obszary

nadwo??a?skie i Kaukaz.

_Przyk?ady

tak ornamen

-towanych

egzemplarzy

pochodz? tak?e z _pó?nej

_fazy

kultury

zarubinieckiej

(M.

M?czy?ska

2011, s. 80 - tam

dalsza _literatura).

Fibul? z _{Waplewa wyró?nia}

_szlachetny

metal _u?yty do

jej

produkcji

i _nietypowo ukszta?towana _pochewka,

pozornie sprawiaj?ca wra?enie _{naprawianej po uci?ciu} zaczepu

blaszkowatego,

charakterystycznego

dla fibul

typu A VI 172,

_który

wkulturze

_wielbarskiej

_??czony

_jest

fazami _C2 i _C3, ewentualnie _{C3-D (ostatnio} na temat ich

chronologii

por. M. Wo?niak 2011, s. 183). _Przeczy temu

jednak

metopa w _miejscu, które _przes?oni?

_musia?by

zaczep. Blaszka nie jest elementem wtórnym, stanowi

integraln?

cz???

dolnej

partii pochewki i _si?ga

_brzegu

metopy na nó?ce. Nie _jest

_jednak

_{jasne, czy jej} forma _jest

zrealizowanym

pierwotnym

zamys?em

wytwórcy, czy

skutkiem _{naprawy b??du}

_powsta?ego

wtrakcie

_produkcji

lub uszkodzenia _podczas

_u?ytkowania

fibuli.

W

_grobie

4

_odkryto

tak?e kilka _naczy?. Pierwsze z nich to ornamentowana misa _typu VIC

_(Ryc.

_{5:3). Jego}

wyso-ko?? zawiera _si? w zakresie _przyj?tym dla miseczek gru-py XVIII (R.

Wo??giewicz

1993, s. 15, 19),

jednak

w

_tych

granicach

nie mie?ci _si? ?rednica

_wylewu

_(ok. 15 _cm)

wi?ksza, ni? dla nich _{przyj?ta (5-12 cm). Naczynia typu}

VIC datowane _s? na

_fazy

_{B2/CI-D, przy czym cz??ciej}

spotykane

s? w fazach

_m?odszych

_(R.

_Wo??giewicz

_1993, s. 26).

_Najwi?ksza

seria mis _{tego typu pochodzi} z

cmen-tarzysk

w Koz?owie- _{Koz?ówku, pow. nidzicki,}

Malborku

-Wielbarku, pow. loco, Niedanowie, pow. nidzicki, i

No-wym Targu, pow. sztumski (R.

Wo??giewicz

1993, lista

6C). Omawiane _naczynie ozdobione _jest

_zygzakiem

uroz-maiconym,

dwuliniowym,

wype?nionym

do?eczkami.

W?-tek taki _{pojawia si?} na ceramice w fazie _Clb i

_obecny

_jest

do

_fazy

D _(R.

_Wo??giewicz

1993, s. _{19,27, ryc. 47:8.13).} Ornament

_analogiczny

lub

_zbli?ony

do

_odkrytego

na

na-czyniu z _{Waplewa znany jest} m.in. z ceramiki

pochodz?-cej z

_grobu

103 z Niedanowa _(W

_{Ziemli?ska-Odojowa}

1999, tabl. _XXX/103:3),

_grobu

19 z Warszawy-Kaw?czy-na _{(B. Jankowska} 1962, tabl. _{LXVIII:4.10),}

_grobu

21 z G?u-szyna, pow. s?upski (H.

Machajewski

1995, ryc. 12:7),

gro-bu 6 z _{Bornic, pow.} i?awski _{(d. Bornitz,} Kr. Stuhm; A.

?ó-rawska _{2005b, ryc.} 1_{:5), czy} z _{Klecewka, pow.}

_kwidzy?ski

Omawiana _{zapinka form?} nó?ki _odpowiada wzorowi

ZG-64

_wydzielonemu

_przez A.

_Kokowskiego

_(1995, s. 15,

ryc. 2s). Poza

cmentarzyskiem

w Gródku nad _Bugiem, stan. 1C _(A. Kokowski 1993, s. 67, ryc. 53c),

gdzie

w

gro-bie z

_horyzontu

_{odpowiadaj?cego}

fazie _C3/DI znaleziono

srebrny

egzemplarz,

zapinki

ukszta?towane w taki

_sposób

pochodz?

g?ównie

z _{terytorium grupy} Sanrana de Mures

(A. Kokowski _1995, s. _53, s. _{283, ryc.} 71

-mapa 49).

Przywo?ane

przez A.

Kokowskiego

przyk?ady

fibul wzoru ZG-64 _spoza terenu _grupy

_{mas?om?ckiej:}

z _Targsor,

_judo

Prahova,

_grób

195 _(Gh. Diaconu 1965, tabl. _CXVI:13),

z _Budesti,

_judo

_Calarasi,

_grób

250

_(E.

A. Rikman _{1967, ryc.}

28:10), czy z _Miorcani,

_judo

_Botosani,

_groby

70 i 133

(L Ionita 1977, tabl. _{46:1, 51:3), pod}

_wzgl?dem

techniki

po??czenia pochewki z _{nó?k? ró?ni? si?}

_jednak

zarówno

od _zapinki z _Waplewa

_jak

i okazu z Gródka nad _Bugiem. 5

W_{opisywanym sposobie} zdobienia _{wskazuje si?} m.in. na _inspiracje

celtyckie (Gh. Diaconu 1971,s.2,tabl.VII:3; J. Andrzejowski 1992, s. _171).

Fibule o

_zbli?onej

_konstrukcji

_pochewki

_odkryte

zo-sta?y

m.in. w

_grobie

14 z dacko-

_rzymskiego

_cmentarzyska

(d. Luisenwalde, Kr. Marienwerder; A. ?órawska 2005b,

ryc. 2:4).

W?wietle _powy?szej

_analizy

_grób

_szkieletowy

z

Wa-plewa datowa? mo?na na _{faz? Clb-C2•}

Zdobieniem

_pokryta

_jest tak?e miseczka _typu XIVA

(Ryc.

5:4),

czyli

zminiaturyzowana wersja mis _typu XaA

(R.

Wo??giewicz

1993, s. 18),

_datowanych

na

_fazy

B2/Cl--D. _{Naczynia tego typu s?}

_relatywnie

rzadko

_spotykane

(R.

Wo??giewicz

1993, s. 26, lista _14A).

_Odkryto

_je m.in. w _{Jawtach Wielkich, pow. i?awski,}

_grób

1 _(d.

_Grofi

_lauth, Kr.

_Rosenberg;

W _Heym 1939, ryc. 18c), oraz w

_budynku

z

_osady

w _{Nowej Wsi, pow.} i?awski _(A. Cie?li?ski _2010, s. 252).

_{Morfologicznie}

_naczynie z _Waplewa zbli?one _jest

do mis _grupy XaA

_znanych

z

_{Olsztyna-Zalbków}

i

Mas?o-m?cza,

grób

84b (R.

Wo??giewicz

1993, tabL 27:4.5).

* * *

Na _podstawie czterech

_zachowanych

_grobów

trudno

okre?li? _{rzeczywiste ramy}

_{chronologiczne}

_{cmentarzyska,}

tym

bardziej,

?e

_pozyskano

z nich

_g?ównie

materia?

cera-miczny".

Poza _pochówkami na stanowisku

_odkryto

równie? _szereg obiektów

_zwi?zanych

z

_{funkcjonuj?c?}

w _{tym miejscu osad?} z okresu

_wp?ywów

_rzymskich.

Do-piero ich _{opracowanie pozwoli} na ustalenie _etapów

za-siedlenia _{omawianego miejsca przez spo?eczno??} kultur

przeworskiej

i

_{wielbarskiej.}

Zygzak

urozmaicony

pojawi?

si? na ceramice

_kultury

wielbarskiej

w fazie _Clb i trwa? do

_fazy

D.

_Rz?dy

do?ków,

które _towarzysz?

_zygzakowi

na

_naczynku

_typu XIV A,

obecne _s? w fazach _B2/Cl-D (R.

_Wo??giewicz

_{1993, ryc.}

4). Motyw z _{rz?dem punktów pod} wierzcho?kiem

zyg-zaka ma do?? liczne

_analogie

na

_naczyniach

z terenów

pó?nocnych

iw

_kr?gu

nad?abskim _(R.

_Wo??giewicz

_1993, s. 49). Na ceramice

_nad?abskiej

_wyst?puje tak?e

_zygzak

z _{rz?dem punktów} na obrze?ach. Taki _w?tek

ornamen-tacyjny pojawia si? tam u

_schy?ku

okresu

przedrzymskie-go i na _pocz?tku okresu

_wp?ywów

_rzymskich,

_poczym

zanika i _{ujawnia si? ponownie} na _pocz?tku

_m?odszego

okresu

_wp?ywów

_rzymskich

_(R.

_Wo??giewicz

1993, s. 49,

ryc. 4).

Za _zwi?zany z _{kultur? przeworsk?} uzna?

_nale?y

obiekt

4,

_który

na _podstawie form i zdobienia _naczy? datowa? mo?na na _{faz? B2,} za? z _pó?niejszym osadnictwem

wiel-barskim

_obiekty

25,49 oraz _{prawdopodobnie} 23. W_tym

przypadku

przedmiotem o

_{dok?adniejszym}

walorze

datuj?cym

jest zapinka z obiektu 49. _Jej

_chronologia

mie?ci _si? w fazie _Clb-C2, natomiast

_formy

i

ornamenty-ka _{naczy? typowe s?} dla okresu od

_fazy

_B2/Cl' a w

przy-padku

zygzaka

urozmaiconego od _Clb' do

_fazy

D. Nie

wiadomo _wi?c,

_kiedy

_nast?pi?

_mog?o

_zaprzestanie u_?yt

-kowania _{nekropolii przez} osadników _przeworskich oraz

kiedy

pojawi?y

si? pierwsze pochówki

kultury

wielbar-skiej.

W?a?ciwo?ci terenu

-piaszczyste

(piaszczysto-glinia-ste) pod?o?e oraz s?abo

_nachylony

stok

-oraz _s?siedztwo

doliny

rzecznej i _{równiny zaj?tej przez} torfowiska

mo-g?y

zosta? uznane w okresie

_rzymskim

za

_dogodne

do

za?o?enia w _{tym miejscu}

_cmentarzyska

(P. KitteI2011).

Niektóre z

_wymienionych

cech _preferowane

_by?y

tak?e przez ludno??

kultury

wielbarskiej

na Pomorzu W schod-nim _przy

_wyborze

_miej sca _ostatniego

_spoczynku

swoich

zmar?ych

(P. Kitte12005, s. 90-91)7. Ostatnie _naczynie z _pochówku

_{szkieletowego}

to

dwu-sto?kowata miseczka _typuXVIIIB

_(Ryc.

_{5:2). Jej}

_wysoko??

(9,5 cm) mie?ci _si? co _prawda w

_dolnym

zakresie

wyso-ko?ci mis _typu VIB i _górnym miseczek _grupy XVIII,

jednak

za _w??czeniem do _{grupy naczy?}

_{miniaturowych}

przemawia ?rednica

_wylewu

_{(12,8 cm),} nieznacznie

tylko

wi?ksza, ni?

_{odpowiadaj?ca}

zakresowi

przyjmowa-nemu dla miseczek _{tej grupy. Granic?}

_mi?dzy

miskami a miseczkami

_cechuje

_{zreszt? pewna}

_p?ynno??

-wed?ug

R.

_Wo??giewicza

_(1993, s. 14, 19)

przypada

ona

_pomi?dzy

12 a 15 cm

_?rednicy

_wylewu.

_Chronologia

_naczynek

_typu XVIIIB mie?ci _si? w fazach _B2/Cl-D (R.

_Wo??giewicz

1993, s. _26).

_Przyk?ady

okazów _{tego typu pochodz?}

g?ów-nie z

_cmentarzysk

w Brulinie- Koskach, _pow.

wysokoma-zowiecki, Cecelach, pow.

siemiatycki,

Malborku-

Wielbar-ku i _{Starym Targu, pow.} sztumski, oraz w _Mas?om?czu.

Ze stanowisk z

_okolicy

_Waplewa wskaza? mo?na

Nieda-nowo, Litwinki, _pow. nidzicki, oraz _Mod?? i _{Stupsk, pow.}

m?awski _(R.

_Wo??giewicz

_1993, lista _18B), a tak?e

_Wynki,

pow. ostródzki (A. Cie?li?ski 2010, s. _296).

Niewielka liczba

_grobów

_odkrytych

na stosunkowo

du?ej

powierzchni pozwala przypuszcza?, ?e _stanowi? one

_jedynie

_pozosta?o??

_{cmentarzyska.}

_Groby

_cia?opalne

wydaj?

si? mie? zniszczone _{cz??ci stropowe.} Z _naczy? z nich

_wydobytych

_zachowa?y

_{si? przewa?nie cz??ci}

przy-denne - brak lub niewiele

jest u?amków

_pochodz?cych

z ich

_górnych

_{partii. Jednocze?nie}

_groby

zlokalizowane

6

Prace na stanowisku nie _{zosta?y jeszcze} sfinalizowane, za? _{jego cz???}

znajduje si? w_{niewy??czonym} obecnie zruchu _{pasie drogowym} iczeka

na _{udost?pnienie} do bada?.

7

Wybierano wypuk?e formy terenu, zbudowane _g?ównie z _piasków

gruboziarnistych i ?wirów. Cmentarze zak?adano na _{powierzchniach}

nachylonych, o _ma?ych walorach dla _{u?ytkowania rolniczego,} w

pobli-?u akwenów _wodnych, zw?aszcza w _s?siedztwie obszarów

bagienno--torfowiskowych (P. Ki ttel 2005). Zdaniem D. _{?ychli?skiego}

(2 011), który przeanalizowa? uwarunkowania _{topograficzne} cmenta-rzysk kultury przeworskiej w_{Wielkopolsce, preferowano dominuj?ce} wterenie _formy

-pagórki, wyniesione cyple, po?o?one w_pobli?u rzek.

Zdecydowana wi?kszo?? cmentarzysk zlokalizowana _jest na _pod?o?u

piaszczystym lub _piaszczystym z _domieszk? ?wiru.

Zdobienie _dookoln?

_plastyczn?

_listewk? nie

_nale?y

do

cz?sto

spotykanych

na

_naczyniach

_kultury

_{wielbarskiej.}

Przyk?ady

znane _{s? mi} m.in. ze _{Starego Targu,}

_groby

100 i 159 _(A. ?órawska 2005a, tabL XI/100, XX/159:5.9).

Niekiedy

plastyczne

listwy

??czone s? z

_zygzakiem

uroz-maiconym (np. naczynie z _Bornic,

_grób

6 - A. ?órawska

s?

pomi?dzy

obiektami

osadniczymi,

wa?ne zatem

by?o-by

wyja?nienie ich _wzajemnej

_relacji

i _odpowied? na

pytanie, czy pochówki pochodz? z okresu

funkcjonowa-nia

_osady

_czy z czasu _{po jej porzuceniu?}

menty

szklanego

pucharka typu E 189 oraz aureus cesa-rza Witeliusza _(K. Walenta _2007).

Wobiekcie 49 stwierdzono równie?

_?lady

_{pó?niejszych}

dzia?a? o _niejasnym charakterze. Ko?ci dziecka

spoczy-wa?y

w nie?adzie _{anatomicznym. Zapink?}

_odkryto

po-?rodku _jamy nad szkieletem. W _{stropie jamy}

_grobowej

znajdowa?a

si? warstwa _ciemnej

_próchnicy

-pozosta?o??

paleniska (?), w

_której

natrafiono na _{z?b zwierz?cy (por.}

Aneks) i u?amki _naczy?. Trudno zdefiniowa? charakter

tych

ingerencji, poza motywem

rabunkowym

wykluczy?

nie mo?na szeroko

_rozumianych

_zabiegów

_rytualnych,

które

_obserwujemy

na

_{cmentarzyskach}

_kultury

wielbar-skiej

(por. M.

_{Tempelmann-M?czy?ska}

1989; M.

M?-czy?ska

1992; tak?e K. Skóra _2010). Te ostatnie _s?

_jednak,

jak

si?

wydaje,

stosunkowo rzadko

_podejmowane

na

cmentarzyskach

kultury

wielbarskiej

i grupy

mas?om?c-kiej

w stosunku do dzieci (J.

_{Andrzejewski,}

A. ?órawska, M. Biborski, W _Kapla 2002, s. _260).

W

_szystkie

_odkryte

_groby

_cia?opalne mo?na

zaklasyfi-kowa?

_jako

_{prawdopodobnie jamowe.} Ze

_wzgl?du

na

stopie? ich zniszczenia nie mo?na

_jednak

stwierdzi? _tego

jednoznacznie.

W?gle

drzewne _{zarejestrowano}

wwype?-nisku _zwi?zanego z _{kultur? przeworsk?} obiektu _4, w

po-zosta?ych

dwóch _pochówkach

_cia?opalnych

na takie

?lady

nie natrafiono

-w

_jamach

_znajdowa?y

_si?

_tylko

przepalone szcz?tki kostne. _{Najmniejsz? mas?}

_mia?y

ko?ci z obiektu 4 - 114

g, nieco wi?cej

-odpowiednio

500 i 295 _g

-by?o

ich w obiektach 23 i 25. Wobiekcie 23

odkryty

zosta?

_tylko

_jeden

u?amek _naczynia, w obiekcie

25 _pozosta?o?ci

_jednego

_naczynia, w zasadzie

_wy??cznie

z _cz??ci

_przydennej,

natomiast

_najwi?kszy

zestaw _naczy?

pochodzi z _{wyposa?enia pochówku} w obiekcie 4.

Ciekawie _{prezentuje si?}

_szkieletowy

_pochówek dziec-ka

_zmar?ego

w wieku 7-8 lat _{(obiekt 49).}

_Konstrukcje

gro-bowe kamienne lub kamienno-drewniane

_spotykane

_s?,

poza

cmentarzyskami

kurhanowymi,

niezbyt

cz?sto. Prze-wa?nie _{rejestrowane s?}

_obstawy

z kamieni

_uk?adanych

bezpo?rednio wokó? _szcz?tków

_zmar?ego

lub

otaczaj?-cych

trumn?. Z _{nekropolii p?askich}

_kultury

_wielbarskiej

po?o?onych

w

_najbli?ej

_okolicy

_{Waplewa wymieni?}

nale-?y przede

wszystkim

Mózgowo, pow. i?awski (d. Mosgau,

Kr.

_Rosenberg),

_gdzie

_odkryto

_{cztery pochówki} szkie-letowe w obstawach

_kamiennych,

w _tym

_jeden

5-6-letnie-go dziecka.

Konstrukcje

te to _prostok?tne murki z kilku warstw _kamieni; w

_jednym

z nich

_(grób

57) _pierwotnie

znajdowa?

si?

mog?o

drewniane

_nakrycie,

stabilizowane

czy umocnione dodatkowo kamieniami (W Heym 1939,

s.186-188, ryc. 8, 9), w _innym

_(grób

_{58) przy} ?cianach

mo-g?y

tkwi? drewniane _{s?upki (W Heym} 1939, s. 182-186,

ryc. 3-7). Obstaw? kamienn? zarejestrowano na dnie _jamy

grobu

3/1915 w Osieku, _pow. ?wiecki (d. _Kommerau, Kr. Schwetz; H. Giinther 1922, ryc. 3-5), a kamienne obwa-rowania trumien w

_grobach

_ksi???cych

_I, II i IV w Le-?nie, pow.

chojnicki

(K. Walenta 2009, s. 19-20, tabL

XII--XlV, XIX, C).

Konstrukcje

kamienne _ods?oni?to te? w

_grobach

_{szkieletowych}

na

_cmentarzysku

w _Mgowie,

pow. w?brzeski. W

jednym

z nich

_znajdowa?

_si? mia?o

kilka warstw kamieni _{(A. Ga??zowska} 2000, s. _228),

a w _innym

_(grób

_II),

_bogato

_wyposa?onym m.in. w

na-czynie br?zowe i _{z?ot? obr?czk?,} nad szkieletem

_zalega?y

kamienie _(wielko?ci 30-40 _{cm) tworz?ce}

_rodzaj

sklepie-nia; ten

_drugi

_grób

_datowany

_jest na _{faz? B2/CI-Cla (A.}

Ga-??zowska 2000, s. 228, 230). W Ostrowitem, pow.

choj-nicki, szcz?tki

3-4-letniego

dziecka

_spoczywa?y

w k?odzie

drewnianej

w obudowie

_kamiennej.

_{Wyposa?enie tego}

grobu

zosta?o _cz??ciowo

_wyrabowane,

a o _pierwotnym

bogactwie

inwentarza _?wiadcz?

_przedmioty

ze srebra:

sprz?czka, ko?cówka _pasa,

_spr??ynka

_zapinki oraz

frag-Budowa

_grobu

i _{pozosta?o?? wyposa?enia} w _postaci

srebrnej

fibuli

_wskazywa?

_mog? na

_wysoki

status spo?ecz-ny

zmar?ego

dziecka", Materialne

symbole

wyró?niaj?cej

pozycji w _{spo?ecze?stwie}

_kultury

_wielbarskiej

_spotykamy

do?? rzadko w _pochówkach

_dzieci?cych.

Poza _Waplewem

fibule z _tego kruszcu

_odkryto,

w ?wietle

_zebranych

_przez nas

_informacji,

zaledwie w _pi?ciu

_grobach

dzieci,

zmar-?ych

w wieku

_infans

_II,

_datowanych

nie _wcze?niej ni? na

faz? B2/CI.

Wszystkie

te _pochówki z?o?ono w _obrz?dku

szkieletowym.

Z

_fazy

_{B2/CI pochodzi}

_grób

98 z

Kowalew-ka _(zapinka A VII 193 - T.

Skorupka 2001, s. 37, tabL

29/98:1). Z _{faz? CIa} mo?na

_??czy?

_grób

1 z kurhanu XVIII z _{Gronowa, pow.} drawski, z _pochówkiem

_{12-14-letniego}

dziecka _(zapinka A VII 201

-R.

_Wo??giewicz

1976, s. 145,

ryc. 13:1; F. Ro?nowski 1976, s. 169). _M?odsz?

_metryk?

maj? pochówek

8-letniego

dziecka z

_Bia?owie?y

(zapin-kaA VI 161 - T.

Dzier?ykray-Rogalski,

J. Jaskanis 1961,

s. 285, ryc. 5a), pochówek dziecka ok.

lO-letniego

z

gro-bu 51 z

_{Gostkowa-Fols?ga}

_(zapinka A VI 162/ZG79

-B. Zielonka 1968, s. 61, 63; A. _Kurpiewski 2008, s. 33,42, tabL XV/51: 1), oraz _pochówek dziecka w wieku

_infans

II z

_grobu

389 z _{Weklic, pow. elbl?ski (zapinka} A VI 167

-M. Natuniewicz-Seku?a, J. Okulicz- _Kozaryn 2011, s.

101--102, tabL _{CLXXIII/389:3).}

Statystycznie rzecz _ujmuj?c, srebrne

_przedmioty

w

gro-bach dzieci 7-15-letnich

_zdarzaj?

_{si? cz??ciej} ni? u dzieci

m?odszych,

i na _poziomie niemal

_{porównywalnym}

z

oso-bami _{starszymi (z}

_kategorii

wieku od iuvenis _{po senilis).}

Poza

_srebrnymi

_zapinkami w?ród _przedmiotów

kruszco-wych

w _wyposa?eniu

_kategorii

_wiekowej

_infans

II

odno-towuje si? przede

wszystkim

srebrne klamerki esowate

i takie? _{paciorki dwusto?kowate,} a tak?e _br?zowe fibule

oraz _sprz?czki

_pokryte

srebrem lub _{br?zowe zapinki} ze

8

Wi?cej na temat _{pochówków dzieci?cych} w kulturze _wielbarskiej

por. K. Sk ó

r _a, w druku.