SEZONOWE ZMIANY W DYNAMICE POPULACJI LARW

WIADOMOŚCI PARAZYTOLOGICZNE T. XXI, Nr 2, 1975

SEZONOWE ZMIANY W DYNAMICE POPULACJI LARW ANOPHELES LABRA.NCHIAE ATROPARVUS V. THIEL, 1927

W OKOLICACH GDAŃSKA JADWIGA LACHMAJER

Zakład Parazytologii Tropikalnej Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdynicl

Wstęp

Widliszek Anopheles labranchiae atroparvus związany jest przede wszystkim z terenami położonymi wzdłuż Wybrzeży Bałtyku, w niedużej odległości od morza, ponieważ zasięg słonawych zbiorników jest terytorium, na którym występuje. Lęgnie się również w głębi kraju w okolicach, gdzie znajdują się solanki wydobywające się na powierz-

chnię i tworzące stałe lub czasowe zbiorniki wodne. Badania nad roz- mieszczeniem lęgowisk w okolicy Gdańska przeprowadzono w okresie gdy na Wybrzeżu panowała malaria (Lachmajer, 1949; 1950). Późniejsze

badania miały na celu poznanie rozmieszczenia lęgowisk widliszków i innych komarów klujących oraz dynamiki i gęstości występowania

w różnych okresach sezonu rozwojowego (Lachmajer, 1954; Lachmajer, Skierska, 1968). Obecne badania nad larwami A. l. atroparvus w nieco szerszym zakresie przeprowadzano w ciągu kilku lat, celem sprawdzenia poprzednich wyników oraz uwydatnienia zmian w dynamice populacji larw, w zależności od roku i sezonu, dla określenia najodpowiedniejszych okresów, w których można by skutecznie przeprowadzać zwalczanie larw widliszków. Zwalczanie komarów w Polsce stanowi słabą stronę wszelkich akcji sanitarno-epidemicznych; połączone jest bowiem z marnowaniem czasu, preparatów stosowanych bez umiaru, oraz z zatruwaniem środo­

wiska naturalnego (Bojanowska, 1960). Przeprowadzane co roku w miej-

scowościach turystycznych i uzdrowiskowych silnie zakomarzonych naj-

częściej mijają się z celem, ponieważ odnośne instytucje nie uznają za konieczne korzystanie z wyników prac badaczy specjalistów (Brodniewicz, 1964; Brodniewicz, Krzemiński, 1972).

2 ~ Wiad. Parazytol. 2i75

1m

~~~--- --·----

Materiał i metody

Ogółem przeprowadzono w latach 1967-1969 oraz powtórnie w 1970- 1971 84 badań terenowych oraz zbadano 4087 larw. Te ostatnie łowiono

w odstępach tygodniowych czerpakiem o pojemności 400 cm\ następnie

segregowano wg stadiów rozwojowych i liczono. Na podstawie 20-40 lub

większej liczby zaczerpnięć w różnych miejscach bagnistej łąki. obli- czano średnią wszystkich larw na jedno zaczerpnięcie oraz określano

procent larw każdego stadium (Knight, 1964).

Terenem badań były bagniste, słone łąki Wyspy Sobieszewskiej, po-

łożone od strony morza za plażą i wydmami, ponadto obszary porosłe

trawami i turzycami oraz zarastające trzciną jeziora u ujścia Martwej

Wisły. Tereny te oddziela od Górek Wschodnich leżących nad Martwą Wisłą pasmo wydm porośniętych sosnowym lasem.

Wyspa Sobieszewska ma klimat morski, odznaczający się dużą zmien-

nością, z częstymi wpływami klimatu północnego i atlantyckiego. Zimy stosunkowo niemroźne, długie okresy jesienne, późne wiosny, słoneczne

i niezbyt upalne lata. W czasie silniejszych sztormów obszar bagnistych

łąk oraz jezior zalewają okresowo fale morskie. Poza tym ulegają one zalaniu wodą z obfitszych deszczy lub roztopów wiosennych. Najczęś­

ciej jednak (zwłaszcza w bezdeszczowe lata) woda występuje tvlko ,\· je- ziorach oraz na wolniej wysychających obniżeniach gruntu.

Wyniki i dyskusja

Analiza wody przeprowadzona w różnych miejscach i kilkakrotnie w ciągu sezonu, w którym rozwijają się komary, wykazała wahania stop- nia zasolenia wody zależne od ilości opadów, sztormów oraz oddalenia od morza. Po obfitych deszczach i zalaniu terenu zasolenie bywa słabsze,

po okresie pogody bezdeszczowej, silniejsze (tabela 1).

Jak widać w tabeli 1, woda bagienna ma wyższe zasolenie wahające się w różnych okresach czasu w granicach od 2,5%0 do 4,20/oo w porówna- niu do położonych bliżej osiedli wgłębień terenu i kałuż, w których za- solenie wody wynosi od 0,6%0 do 1,70/oo. Największe stężenie soli ma woda rowów odwadniających pola, leżących na przeciwnym brzegu Martwej

Wisły. Przeprowadzone przed kilku laty uporządkowanie terenu osiedla

uniemożliwiło w zachodniej części wyspy rozwój innym gatunkom wid- liszków poza A l. atroparvus oraz poza kilkoma halofilnymi gatunkami rodzaju Aedes (Lachmajer, 1950).

Systematyczne badania wody wykazały pH w granicach 6-6,:') Roz-

Data D t ae

1 VI 1967 - -28 VIII 1967 30XI 1969 13 XI 1969 23 VII 1970

-- ---~ -

22 X 1970 7 VI 1971

DYNAMIKA ANOPHELES LABRANCHIAE ATROPARVUS 177

TABELA I

Zasolenie badanych zbiorników wodnych TABLE I

Salinity of water bodies Górki Wschodnie

I' Płonia

-- --- - ~~ -

doły, kałuże przy osiedlu hollows, puddles near

the settlement

NaCl/1 I wody I NaCl/11 water I

·- --^{- ··}

- ----

1,1°/oo

1,7°/oo I

- -- -

0,6°/oo i

- - - ---

- - - - - - 1 -

! bagnista łąka i

swampy meadow

-

NaCl/1 I wody i NaCl/1 I water i

3,3°/oo I

3,8°/oo 4,2°/oo 3,9°/oo

- -- -

2,5°/oo -- -i

rów odwadniający pola

położony po przeciwnej stronie Wisły

drainage ditch situated on the opposite bank of Vistula

NaCl/11 wody NaCl/1 I water 0,008°/oo

wój larw jest zależny od ilości opadów i nasłonecznienia. Przy słonecz­

nej pogodzie płytkie wody bagienne ulegają silnemu nagrzaniu, ale także

temperatura wody w poszczególnych zbiornikach podlegać może znacz- nym wahaniom zależnym od pory roku i dnia. Rozwój wodnych stadiów odbywa się w temperaturze od 10 do 35°C. Optimum dla A. l. atroparvus wynosi 25-30°C. W przypadkach, gdy znana była temperatura wody wy- liczano za pomocą wzoru Bodenheimera w modyfikacji Kisielowej czas rozwoju od jaja do formy u uskrzydlonej (Sergiev i Jakuszewa, 1956).

Wieloletnie doświadczenia szeregu autorów wykazały, że dla rozwoju Anopheles maculipennis complex suma ciepła wynosi 222,7°C. Mamy S= _

co

(T- t) [T=222, 7 loj), g zie d · S · Jes czasem rozwoJu o JaJa o t . d . . d k omara

dorosłego, C - sumą ciepła potrzebną do rozwoju stadiów młodszych,

T - średnią temperaturą otoczenia, t - najmniejszą temperaturą roz- woju wyliczoną na podstawie wieloletnich badań naukowców radziec- kich, wynoszącą 10,2°C. Wzór ten ma zastosowanie tylko dla temperatur od 14-25°C. W tabelach .od 2-5 podane są wyniki połowów, które jednak z uwagi na różną wielkość i głębokość zbiorników najprawdopodobniej tylko w przybliżeniu charakteryzują stan faktyczny. Nierównomierne

TABELA 2 Larwy Anopheles labranchiae atroparvus zebrane w 1967 r. TABLE 2 Larvae catches of Anophe/es labranchiae atroparvus in 1967 Liczba za- Miesiąc1· czerpnięć Month Number of dippings

Liczba zło­ wionych Number of larvae col- lected Średnio/1 za- czerpnięcie Mean num- ber/1 dipping

Średnia tempe- ratura wody Mean tempera- ture ofwater

oc

- - ~ i

1 - -

- VI.III

1 - --

Stadia rozwojowe larw -Larvae instars II III IV -----------~-----~-" ';{, I liczba number % liczba I % number liczba number %

poczwarka pupae liczba number I I I I I 4,5 1 I 4,5 3 1 13,6 1 17 77,4 ! 3 77 40,3 53 , 27,8 _ 25 I 13,l_i 36 18,8

-I

j25,3

26,J i

- I

~

TABELA 3 Larwy Anopheles labranchiae atroparvus w 1968 r. TABLE 3 Larvae catche~ of Anopheles labranchiae atroparvus in 1968 I Średnio/I za-I Stadia rozwojowe larw -Larvae instars Liczba Średnia tempe----· -- Liczba I II III IV Miesiąc zaczerpnięć złowionych czerpnięcie ratura wody ---_ poczwarka Number of I Month Number of Mean num- Mean tempera-pupae liczba liczba liczba liczba dippings larvae col-ber/1 dip- ture of water % % O/ O/ liczba number number number /O number ,O lected ping I number I

oc

I

------------- X 160 1,3 11,2

-1

27 12,8

I

• Liczba Miesiąc1

1

Liczba złowionych number of Iarvae col- lected V I 30 68

- VI ! - ~

70 113 --·--------- 90 140 -----1· ogółem ! total i 368 678 Liczba Miesiąc zaczerpnięć Month Number of dippings V 40 -------~- VI I 22 -------··-··- VII 40 ------ Vlll 20 -------------··- lX 10 ogółem 132 total

Liczba złowionych Number of larvae col- lected 17 26 213

TABELA 4 Larwy Anopheles labranchiae atroparvus w 1970 r. TABLE 4 Larvae catches of Anopheles labranchiae atroparvus in 1970 średnio 1/ za-1 średnia tempe-Stadia rozwojowe larw -Larvae instars czerpnięcie ratura wody mean num- ber/1 dip- ping

mean tempera- ture of water

oc

liczba I number

Ol Io

I. II liczba number % liczba number

III %

IV liczba number % ~-------~~---10 i_l4,7 45

1 ~1

2:6_ _ _ _

1 n:s -

m

123,6

Mean tempera- ture of water

oc

liczba number 0/ /O liczba number liczba liczba O/ O/ O/ 10 number ,o number '0

poczwarka pupae liczba number 19 10 12 19 60 poczwarka pupae liczba number 17,7 ' ' I I I I 5,9 3 1 17,7 , 4 23,5 1 9 . 52,9 I - ----.----. 1--.---- 2,6 1,6

17,5 20,5 24 12 18,3

5 17,2 17 58,6 2 7,0 ! 5 I 17,2 i 2 _ 17__ 22,7 i 21 28,0 --17 _I 22,7 _ 20 ' 26,6 _ 4 15 22,8

I

i

DYNAMIKA ANOPHELES LABRANCHIAE ATROPARVUS 181

- -- ---·- - --- -- ~ - - -- - ~~- - --

bowiem ogrzewanie się różnych zbiorników jest przyczyną niejedno- czesnego wykluwania się i rozwoju stadiów wodnych widliszków.

Dynamikę występowania larw ilustrują ryciny (lA, B, C, D). Widać

na nich, że maksimum ilości larw jest poprzedzone wzrostem średniej

temperatury wody w lęgowisku. Najwyższe temperatury zdarzały się na

ogół w czerwcu, lipcu, czasem w sierpniu toteż największa średnia liczba larw notowana była najczęściej w tych miesiącach.

Dynamika liczebności larw na badanych terenach zależy również

od ilości lęgowisk i ich powierzchni, która zwiększa się lub zmniejsza w zależności od warunków atmosferycznych i temperatury. Jak wspom- niano wyżej tylko część zbiorników ma charakter stały. W czasie bez- deszczowego, upalnego lata płytkie partie zbiorników wysychają, co zmniejSZ8 powierzchrJę lęgowisk; odwrotnie obfite deszcze zwiększają ją, a za tym liczebność larw wzrasta w zależności od ^obfitości opadów.

Wprawdzie na wiosnę w czasie prowadzonych badań opady na ogół były duże, jednak jest to okres, w którym wykluwają się larwy z jaj

złożonych przez nieliczne tylko samice, które przetrwały zimę. Obfitsze opady w lecie powodowały poprawę warunków w lęgowiskach, a liczniej- sze w tym okresie samice przyczyniły się do wzrostu liczby larw (ryc.

1 A, B, D). Zbyt duże opady mogą jednak stać się przyczyną zniszczenia lanv (Beklemishev, 1944). W roku 1970 bardzo obfite opady w sierpniu

spowodowały zatopienie badanych lęgowisk i uniemożliwiły znalezienie larw i przeprowadzenie badań (ryc. 1 C) .

.Jak wspomniano wyżej, larwy rozwijają się w odpowiednim tempie

zależnym od temperatury wody, dlatego ^też pojawienie ^się larw pierw- szego stadium jest uzależnione od ciepłoty roku. Na przykład w kwiet- niu (22 1V) 1968 r .do I stadium należało 53,60/o złowionych larw. Resztę stanowiły larwy II stadium. Przyjmując, że rozwój każdego stadium

trwał po kilka dni, możemy przypuszczać, że wyklucie pierwszych larw na badanym terenie nastąpiło około połowy kwietnia. Na początku maja (9 V) znaleziono już pierwsze poczwarki. Te dane zgadzają się w przy-

bliżeniu z obliczeniami teoretycznymi podanymi w tabeli 6.

Dynamika liczebności larw I stadium ulega pewnym wahaniom

zależnym od warunków atmosferycznych w środowisku, a także od li-

czebności samic oraz ich płodności. Na rycinie 2 krzywe przedstawiają

procentowe występowanie larw I stadium w ^różnych okresach sezonu roz\vojowego w latach 1967, 1968, 1970 i 1971. Larwy I stadium były

najliczniejsze w lipcu (1967, 1970, 1971) lub sierpniu (1968). Był to wynik

działania warunków, o których była wyżej mowa.

Jak wykazały poprzednie badania, począwszy od połowy sierpnia u czf;ści wylęgłych samic jaja nie rozwijały się po pobraniu krwi tzn.,

że zaczynała się u nich gonotroficzna dysocjacja (Lachmajer, 1972).

A

B

>

1 ^,._

,._ o -• o-

o ,._

...a Ol

-~

·c C

-u

..,

3 50

I

z I

20 ^I

IV

~968

150 E E f _.5 E

l

-? ^].

lJ C Q -~

o 10

I i

I I

20;

/\

I _\

I \

I

V

..._

~ - - •

...,_

__

/

\

.

VI VII

larw':! - lorvae

temperatura - temperoh.J..rcz sumo opadO.., .., mrn)(, - rainfaU.s in mm ><

...

/

'

\

\ ^;

/

...

... _...

VIII I}( X XI

30 25 20 15

~o

5

miesiC\Ce.

rnonth!>

,.___, lorw';j - lorva~

.... --• ^temperatura - temperoh..c,e sumo opadó~ •

-

..,_ ._.

roin+aUs

' ⁱⁿ l"Y•rr'I ")I.

/·,

a "'

...

·i:

o

1

-~ l )

n..,

"ll _o „ _:,

I -+-

d 2

,o

45

1 i

~o

tg

,-·-

i ' ·,. __ /

-·

!5 ' - - -- - - -- - -- - -- - , 5

'°

IV V VI VII VIII IX X XI mie.s;a,ce

month5

Ryc. 1. Liczebność larw Anop.heles labranchiae atroparvus v. Thiel średnio na jedno zaczerpnięcie w latach: A - 1967; B - 1968; C - 1970; D - 1971

• Wg danych Instytutu Meteorolol(ii i Gospodarki Wodnej w Gdyni

DYNAMIKA ANOPHELES LABRANCHIAE ATROPARVUS

- ·- - - -· -- - - - -- - -- - - -- - - - - -- - - - -- - -

C

D

'

:, 50

2.

IV

c>)

o

t

.!2i,

tl

..

.D ~ E E

ND 7 ,::

-~

:, 7l - 0 C d ,E_

. C ^C a..!:

lg

,.,, E

'

4 3 50

- ... --•

ł--•- ◄

I I

I

· , .

' I

· , I

·,.,,.

V VI VII

..__

... --•

~ • - o l

I /

I

.

/

2

_. ,,.

,,,

20

IV V VI VII

lar"'':l - lorvo~

łen,peraturo --temperoture .suma opodo1-< w mm" - toinfou~ in mn,'K

' _'

\_

'

VIII IX X XI

lorw':ł -lorvae

temperaturo -+emper~re suma opado~ _~

"'"'

-

roinfall& in mm •

' ' '

VIII IX ⁾⁽ XI

.Q ~

"CJ

·;, j{- f

".i!

~ ~ so°C ~

f

.L,~

'E t

40

8

'l

30

zs

20 ,15

·W 5

m:e&io_,oe nsonfh~

:r, L

'lJ .;!

o o

'.X :z o ~

·c CII

j )

-4> _o o _tł

..

~o 5 ^Q.

+ E

~5 ~ -l'!

40 8_ ^C _C 35 E ~

"'

+ 30 2.5 20

~5

~o

.5

mie$i ~ce mordh!.

1P3

Fig. 1. Mean number of larvae of Anopheles labranchiae atroparvus v. Thiel per one dipping in the years: A - 1967; B - 1968; C - 1970; D - 19,71

• According do data of Institute for Meteorology and Water Economy in Gdynia

TABELA 6 Obliczony czas rozwoju Anopheles labranchiae atroparvus od jaja do dojrzałego komara TABLE 6 Calculated development time of Anopheles labra11chiae atropan,us from the egg to adult mosquito Rok

', ~ ~,

1967 1968 Średnia tern-Obliczony czas Średnia tern-· · Obliczony czas rozwoju peratura wo-rozwoju peratura dy w dniach wody Mean tem- perature of water Calculated time of dcvelopment in days Mean tem- perature of , w dniach Calculated time of dcvelopment in days

1970 1971 Średnia tern-jObliczony czas

I

I

' "'

I

--1

i

17,5° 11,7°

25,5 27,5 20,2 17,1 30,5

water i water in days water in days 18° 28,5 __

I~ - - ~I

I

'--- i

1 9: 2 ° --

245 -

r

17,7° 17,5° 20,5° 24° 12°

30,5 30,5 21,6 16,1

%

100

,b 8o

?o

"'

o 60

t

_Q 50

.:fl

]. tio

o

Jo 2o

Ąo

DYNAMIKA ANOPHELES LABRANCHIAE ATROPARVUS

V

- ^'

- . -_f

<· - -~-,- -:;,. .. . . · ···· ..

VI VII VIII ,x

_ 1 % 7

•--· 1968

··-·- ,910 ... 19ł1

X

185

XI

n,onth.5

Ryc. 2. Procentowe występowanie larw I stadium w poszczególnych miesiącach lat 1967, 1968, 1970, 1971

Fig. 2. Incidence (O/o) of I instar larvae in particular months of the years 1967, 1968, 1970, 1971

W związku z tym od sierpnia, a zwłaszcza w trzeciej jego dekadzie zwykle

zmniejszała się liczba larw I stadium. Rzadko znajdowano je w listopadzie.

W 1967 r. 26 maja w lęgowisku o temperaturze wody w okresie

połowu 19°C, ilość larw IV stadium rozwojowego przekroczyła 800/o, co również zgodne jest z wyliczeniami teoretycznymi (tab. 6). Wśród

wszystkich larw złowionych 25 maja 1970 r., larwy IV stadium stano-

wiły tylko 2,90/o, natomiast aż 66,20/o larwy II stadium. Występowanie

larw IV stadium poprzedza o kilka dni wylęg postaci dorosłych, dlatego

ilość tych ostatnich możemy w przybliżeniu ocenić po ilości larw IV stadium. Larw tego stadium jest najczęściej dużo w maju, a wylęg do-

rosłych pierwszego pokolenia zaczyna się z końcem tego miesiąca, staje się

masowy z początkiem czerwca co wyraża się występowaniem minimal- nej liczby larw IV stadium. Ponowny liczniejszy pojaw miał miejsce dopiero w kilka tygodni po złożeniu jaj przez samice pierwszego poko- lenia, dlatego procent larw IV stadium zwiększał się od sierpnia przez

wrzesień, a w wyniku łącznie z następnym pokoleniem osiągał ostatnie maksimum w październiku (ryc. 3). Larwy te zwykle znikają z lęgowisk

w listopadzie lub niekiedy nawet w pierwszych dniach grudnia. Zmniej-

186

%

100

90

Bo

?o

tj-

~ ⁶⁰

L

.!1 30

~ J.

... ~o .2

30

20

~o

·. ..

V VI VII

J. LACHMAJER

VIII

--.. 1961

• - - ~ 196S

••--~ 19ł0

... 1911

IX X XI m1tl~1a,ce

monłh.s.

Ryc. 3. Procentowe występowanie larw lV stadium w poszczególnych miesiącach lat 1967, 1968, 1970, 1971

Fig. 3. Incidence (O/o) of IV instar larvae in particular months of the years 1967, 1968, 1970, 1971

szanie się w połowach procentu larw IV stadium świadczy o wylęgu

postaci dorosłych.

Rycina 4 ilustruje procentowe występowanie larw IV stadium ba- dane w odstępach tygodniowych w roku 1967. Srednio największy pro- cent tych larw notowano w trzeciej dekadzie maja. Z końcem maja i w pierwszych dniach czerwca nastąpił wylęg dorosłych, który ponownie

uległ nasileniu w trzeciej dekadzie czerwca i utrzymał się do pierwszej dekady lipca. W trzeciej dekadzie tego miesiąca wystąpił znowu znaczny· deficyt larw, ponowny wzrost notowano od początku pierwszej do drugiej dekady sierpnia. W trzeciej wystąpiło znowu minimum. Według teoretycz- nych obliczeń w tym roku czas rozwoju komarów w sierpniu trwał 24,7 dni. Około trzeciej dekady tego miesiąca zaczął się następny mniej liczny wylot postaci dorosłych. Ponadto zanotowano jeszcze dwa maksima larw IV stadium - jedno w drugiej dekadzie września a drugie w pierwszej dekadzie października.

Każdy rok przynosi pewne różnice w tempie rozwoju larw, zależ­

nie od wielu różnych czynników. W okresie wiosny wylatujące z kryjówek komary zaczynają prawie jednocześnie składanie jaj. W lecie na skutek

DYNAMIKA ANOPHELES LABRANCHIAE ATROPARVUS 187

- - -- ----------

~ 100

qo

80

..

~ GO .Q

' 50

~

~ .i.o

,o

20

<O

-1961

dni i miesiQce day5 ond monłhs

Ryc. 4. Procentowe występowanie larw IV stadium w roku 1967 Fig. 4. Incidenc:e (⁰/;,) of IV instar larvae in the year 1967

szybkiego rozwoju czwarte stadium larw nie utrzymuje się długo. W dru- giej połowie sezonu rozwojowego przyczyną wielokrotnych wahail procen- towego ich występowania bywają: nierównomierne składanie jaj naj- pierw przez resztki populacji samic które przezimowały, następnie przez samice pierwszego i drugiego, bardziej płodnego pokolenia, i pod koniec wolniejszy rozwój larw na skutek spadku temperatury otoczenia. Przy- czynia się to do zatarcia granic wahań; ponadto wzajemne nakładanie się maksimów występowania larw IV spowodowało widoczny na wykre- sie falisty przebieg krzywej. Ostatnie wylęgi dorosłych obejmują wyłącz­

nie samice niegonoaktywne.

Celem niedopuszczenia do masowego wylęgu dorosłych komarów, które zwłaszcza w sezonie rozwojowym w większych skupiskach są dość trudne do znalezienia, możemy w razie potrzeby przystąpić do niszczenia form wodnych. Najkorzystniejsze byłoby zwalczanie larw IV stadium w okresie najliczniejszego ich występowania.

Jak z powyższych badań wynika, zwalczanie należałoby przeprowa-

dzić dwukrotnie w ciągu sezonu tj. w maju oraz w sierpniu lub w po-

czątkach września kiedy w lęgowiskach występują największe ilości

starszych larw.

Wnioski

1. Warunki klimatyczne i terenowe w zachodniej częsc1 Wyspy Sobieszewskiej są dogodne dla lęgu komarów malarycznych.

2. Na bagnistych łąkach stopień zasolenia wody umożliwia rozwój

188 J. LACHMAJER

tylko Anopheles labranchiae atroparvus v. Thiel oraz halofilnym gatun- kom rodzaju Aedes.

3. Największa liczba larw przypada zwykle na letnie miesiące se- zonu rozwojowego.

4. Larwy I stadium są na ogół najliczniejsze w lipcu i sierpniu.

5. Dynamika liczebności larw IV stadium wykazała, że na badanym terenie rozwijało się przeciętnie 4-5 pokoleń A. l. atroparvus.

6. W razie konieczności zwalczania larw w naszych warunkach naj- korzystniej byłoby zwalczać je dwa razy w sezonie, tj. w maju i sierpniu czyli w czasie maksymalnego występowania larw IV stadium. Zabiegi te

zapobiegłyby masowemu wylęgowi postaci dorosłych.

Otrzymano: 3 VIII 1974

Adres autorki:

81-356 Gdynia, Sta.rowiejska 50

LITERATURA

1. Bek 1 em is he v, W. N.: Ekologia malarijnogo komara. Medgiz, Moskw11, 1944.

2. Boj a n owska, A.: Uwagi o dotychczasowych krajowych akcjach odkoma- rzania w świetle wytycznych Komitetu Rzeczoznawców Insektycydów Swia- towej Organizacji Zdrowia. - Biuletyn DDD, Warszawa, 4, 2: 11-20, 1960.

3. Br od n ie w i cz, A.: Wyniki ankiety o pladze komarów w Polskich Uzdro- wiskach. - Wiadomości Uzdrowiskowe, 1: 25-30, 1964.

4. Brodnie w i cz, A.; Krzemiński, J.: Ochrona kuracjuszy, wczasowi- czów i turystów przed agresywnymi szkodnikami sanitarnymi. - Balneol.

Pol., 1, 17, 4: 395-410, 1972.

5. K n i g h t, K. L.: Quantitative methods for mosquito larval survey. - J. Med.

Ent., 1, 1: 109-115, 1964.

6. Lach maje r, J·.: Badania nad ekologią komarów rodzaju Anopheles w Szcze- cinie. - Przegl. Epid., 3, 1-2: 1-16, 1949.

7. Lach maje r, J.: Biologia Anopheles maculipennis atroparvus v. Thiel, 1927 na ^Wybrzeżu w r. 1949/50. - Przegl. Epid., 4, 1-4: 1-37, 1950.

8. Lach maje r, J.: O faunie komarów klujących w Szczecinie. - Acta Para- zyt. Pol., 2, 2: 39-51, 1954.

9. Lach maje r, J., Skierska, B.: Biting mosquitoes (Diptera, Culicinae) found in the Baltic coastal area between the Vistula and Odra month in the years 1963-1965. - Biul. Inst. Med. Morsk., 19, 1/2: 7-20, 1968.

10. Lach maje r, J.: Investigation on changes in tolerance to DDT and Dield- rin of females Anophel.es labranchiae atroparvus v. Thiel 1927 (Diptera, Culi-- cidae) in the Gdańsk region. •- Biul. Inst. Med. Marks., 23, 3/4: 171-181, 1972.

11. Sergiev, P. G., Jakusheva, A. J.: Malaria i borba s niej w SSSR.

- Medgiz, Moskwa, 307, 1956.

DYNAMIKA ANOPHELES LABRANCHIAE ATROPARVUS

SEASONAL CHANGES IN THE DYNAMICS OF POPULATION ANOPHELES LABRANCHIAE ATROPARVUS V. THIEL, 1927,

IN THE ENVIRONS OF GDANSK

by J. LACHMAJER

189

Several-years' studies on the dynamics of occurrence of Anopheles labranchiae atroparvus larvae in the environs of Gdańsk proved it to have been conditioned by the external temperature, abundance of atmospheric precipitations and sur- face of the breeding ground. Most larvae were collected in July and August, those of the Ist instar prevailing; they carne from the most fertile summer genera- tions of Iemales. The occurrence of the IVth instar larvae in reservoirs was fol- lowed by hatching of mature forms only a few days later. Most larvae in the IVth instar were noted in May, as well as August or September. When controlling the Anopheles larvae it should be considered that the best period for the control is May and August or September, as most of the IVth instar larvae are then in the breeding ground.