View of Abstracts of the theses in the field of Christian antiquity

314,

I I I . STRESZCZENIA PRAC DYPLOMOWYCH

Z DZIEDZINY ANTYKU CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

1. M iro sław C holew a, P o j e c i e h e r e z j i u I z y d o r a z S e w i l l i na p o d s ta w ie d z i e ł a "De h a e r e s i b u s l i b e r " /PLS 4 ,1 8 1 5 -1 8 2 0 /, W arszawa -1982, s s . 9 0 /m ps BMWSD/, P r a c a m a g i s t e r ­ s k a p o w s ta ła w M e tr o p o lita ln y m Wyższym S em in ariu m Duchow­ nym w W arszaw ie pod k ie r u n k ie m k s . d r a M arka S ta r o w ie y s k ie g o

Głównym powodem z a j ś c i a s i ę tym tem atem b y ła c h ę ć u zu ­ p e ł n i e n i a n a s z y c h w iad o m o ści o l i t e r a t u r z e ł a c i ń s k o - h i s z p a ń - s k i e j o k r e s u p a t r y s t y c z n e g o . R o z d z ia ł I w prow adza w ż y c ie i d z i a ł a l n o ś ć p i s a r s k ą I z y d o r a , a n a l i z u j e p o j ę c i e " h e r e z j i " w j e g o p ism a c h o r a z u k a­ z u je s p e c y f ic z n y ty p t w ó r c z o ś c i , j a k im i s ą g r e c k io i ł a c i ń s k i e k a t a l o g i . h e r e z j i . R o z d z ia ł I I z a w ie r a p r z e k ła d d z i e ł a "De h a e ­ r e s i b u s l i b e r " , p a r a l e l n y c h fragm entów " E ty m o lo g ii" z komen­ ta r z e m . N a to m ia s t r o z d z i a ł I I I j e s t podsumowaniem w iadom ości o k a t a l o g u o r a z wykazem tem atyoznym i c h ro n o lo g ic z n y m h e r e z j i .

N a j b a r d z i e j is to tn y m elem entem p ra c y b y ło o k r e ś l o n i e p o j ę o i a " h e r e z j i " u I z y d o r a , k t ó r e n a p ie rw s z y r z u t o k a , na p o d s ta w ie "De h a e r e s i b u s l i b e r " , w ydaw ało s i ę ró ż n e od w sp ó ł­ c z e s n e g o i c h r o z u m ie n ia . B l i ż s z e b a d a n ia u k a z a ły , że p o w ie rz - ohowne w n io s k i b y ły b ł ę d n o ,a ó w czesna t r e ś ć p o j ę c i a " h e r e z j i " j e s t z b l i ż o n a do o b e c n e j.

2 . K s .S t e f a n G rab o w sk i, I z y d o r z S e w i l l i j a k o h i s t o r y k W izygo-tów tW andalów i Swewów, W arszawa 1982, s s . 2 4 0 . /m ps BMWSD/, P r a c a l i c e n c j a c k a p o w s ta ła w M e tr o p o lita ln y m Wyższym Sem i­ n a riu m Duchownym w W arszaw ie pod k ie r u n k ie m k s . d r a h a b . Mar k a S ta r o w ie y s k ie g o

D la p o z n a n ia d z ie jó w W izygotów w H i s z p a n i i w ażna j e s t 'H i s t o r i a W izygotów , Wandalów i Swewów" ś w .I z y d o r a z S e w i l l i ,

315

sta n o w ią c a c z ę s t o je d y n e ź r ó d ło do p o z n a n ia h i s t o r i i w ym ienio­ nych ludów . Motywem do z a j ę c i a s i ę tym tematem b y ł b rak , poza n ie lic z n y m i fragm en tam i, tłu m a c z e n ia na ję z y k p o ls k i wspomnia­ nego d z i e ł a .

R o z d z ia ł I t r a k t u j e o h i s t o r i i B izan cju m , ja k i Zachodu z wyeksponowaniem ty c h w ydarzeń, k tó r e m ia ły ś c i s ł y zw iązek z h i s t o r i ą W izygotów , Wandalów i Swewów. Omówiono w nim r o l ę K o ś c io ła oraz h i s t o r i ę c y w iln ą i k o ś c i e l n ą w ym ienionych ludów .

W r o z d z i a l e I I z o s t a ł a p r z e d sta w io n a p o s ta ć i tw ó r o z o śó a u to r a od czu w ającego mocną w ię ź z W izygotam i. Omówiono tam rów­

n ie ż d z i e ł a h i s t o r y c z n e ora z k o n c e p o ję h i s t o r i i na p o d sta w ie " E ty m o lo g ii" .

R o z d z ia ł I I I j e s t p rzekładem k r ó t s z e j i d łu ż s z e j w e r s j i " H is t o r ii W izygotów , Wandalów i Swewów", św .I z y d o r a z S e w i l l i , dokonanym na p o d sta w ie n ajn ow szego w ydania " H is t o r ii" /C .R . A lo n so , Leon 1 9 7 5 /. U zasad n ien iem tłu m a c z e n ia obydwu w e r s j i s ą z a c h o d zą ce r ó ż n io e w t e k ś c i e nawzajem u z u p e łn ia j ą c e s i ę . Główną c z ę ś ć d z i e ł a św .I z y d o r a sta n o w i h i s t o r i a W izygotów .

T łu m aczen ie o p a tr z o n e j e s t kom entarzem , w y ja śn ia ją cy m mało znane s z o z e g ó ły z h i s t o r i i p o s z c z e g ó ln y c h ludów , z uw­ z g lę d n ie n ie m w e r s j i podawanych p r z e z in n y ch h is to r y k ó w .

9 . Sław om ir K aw ecki, H i s t o r i a c h r z e ś c ij a ń s t w a w "Kronice" Iz y d o r a z S e w i l l i , Warszawa 19 8 2 , s s . 1 2 0 /mps HMWSD/, P r a -oa m a g is te r s k a p o w sta ła w M e tr o p o lita ln y m Wyższym Seminarium Duohownym w W arszaw ie pod k ie r u n k ie m k s .d r a hab. Marka S t a ­ r o w ie y s k ie g o

K ronika Iz y d o r a z S e w i l l i p r z e d s ta w ia h i s t o r i ę ś w ia ta p o - oząw szy od j e g o s t w o r z e n ia aż do roku 6 1 5 , z a ś s k r ó t j e j zawar­ ty w " E tym ologiach" /V , 3 9 / do roku 6 2 4 . K ronika d z i e l i s i ę na s z e ś ć okresów odpow iadającym s z e ś c i u dniom stw a r z a n ia św ia ­ t a . N a jw ię c e j w iadom ości do swego d z i e ł a z a o z o r p n ą ł Izy d o r

- 3 1 6

od p is a r z y c h r z e ś c ija ń s itic h -H ie r o n im a , P r o sp e r a , W iktora z Ton- nuny, a od n i e c h r z e ś c ij a ń s k lc h - z E u tr o p iu sz a .

K ronika b isk u p a z S e w i l l i , p rzez w ie k i używana ja k o "pod­ r ę c z n ik " do p o z n a n ia o g ó ln e j h i s t o r i i ś w ia t a , wywarła w i e l k i wpływ na p race k r o n ik a r s k ie ś r e d n io w ie c z a i s t a n o w iła w zorzec d z i e ł a k r o n ik a r s k ie g o .

Celem pracy j e s t u k azan ie Iz y d o r a ja k o h is t o r y k a oraz wy­ p e ł n i e n i e lu k i z o k resu H is z p a n ii w jz y g o c k ie j w n a s z e j l i t e r a t u ­ r z e p r z e z p o ls k i p r z e k ła d j e g o " K ron ik i" .

P raca s k ła d a s i ę z dwu r o z d z ia łó w . T r e ść r o z d z ia łu I s t a ­ now ią c z t e r y głów ne problem y: b io g r a f i a I z y d o r a , Iz y d o r ja k o k r o n ik a r z i h is t o r y k na t l e in n ych h is to r y k ó w , k r o n ik a r stw o i

"Kronika" Iz y d o r a oraz h i s t o r i a c h r z e ś c ij a ń s t w a na p o d sta w ie K r o n ik i, usystem atyzow ana t e m a ty c z n ie fp o o z ą tk i c h r z e ś c ij a ń s t w a , o k r e s w ie lk ic h p r z e śla d o w a ń , K on stan tyn i o k r e s po roku 3 1 3 , rozw ój h e r e z j i , c h r z e ś c ija ń s tw o wśród nowych ludów , rozw ój l i ­ te r a t u r y c h r z e ś c i j a ń s k i e j ) .

R o z d z ia ł I I z a w ie r a p r z e k ła d p o l s k i "K roniki" Iz y d o r a /dokonany z t e k s t u ł a c . z a m ie sz c zo n eg o w Monumenta Germaniae h i s t o r i c a . A u ctores a n t i ą u i s s i m i , B e r lin 1894 XI 4 2 4 - 4 8 8 / opa­ tr z o n y komentarzem, d otyczącym z w ła s z c z a h i s t o r i i c h r z e ś c ij a ń ­ stw a .

4 . J ó z e f Naumowlcz, "Żywoty Ojców z Merida" i ic h w a r to ść h is t o - i r y c z n a , Warszawa 1982, s s .1 0 7 /mps BMWSD/, Praca m a g iste r sk a p o w sta ła w M e tr o p o lita ln y m Wyższym Seminarium Duchownym w War sz a w ie pod k ieru n k iem k s .d r a hab, Marka S ta r o w ie y s k ie g o

Anonimowy z b ió r żywotów z M erida, którem u p ośw ięoona j e s t p r a c a , n ie z y s k a ł n igdy w i e l k i e j p o p u la r n o ś c i. Również ś w lą t o b li we p o s t a c i e , k tó r e o p i s u j e , n ie n a le ż a ły do p op u larn ych i s z e r o ­ ko c z c z o n y c h . N iem niej "Żywoty Ojoów z Merida" są oennym doku­ mentem h a g lo g r a fic z n y m oraz h isto r y c z n y m i s ą o b f i c i e w yk

orzys-- 317

tywane w badaniach nad H isz p a n ią w iz y g o c k ą , g łó w n ie nad h i s ­ t o r i ą m ia sta M erida. P r z e d s ta w ia ją bowiem s z e r e g j e g o o s o b i s ­ t o ś c i , w tym p i ę c i u k o le jn y o h je g o biskupów z od ok. p o ł . VI w. do o k . 630 r . , o ra z d z i e j e c a ł e j H is z p a n ii w iz y g o o k ie j , w tym m .in . obraz przełom u w iz y g o c k ie g o w ła t a c h o s ie m d z ie s ią t y c h VI w iek u .

Praoa s k ła d a s i ę z dwóch c z ę ś c i . P ie r w sz a p o św ięco n a j e s t anonimowemu a u to r o w i i je g o d z i e ł u /d a t a p o w sta n ia "Ży­ wotów", o r y g in a ln y u k ład t r e ś c i , form a, s t y l , j ę z y k / , z e zwró­ ceniem w^agi na h a g io g r a f ic z n y c h a r a k te r utw oru , by ł a t w i e j o s ą d z ić j e g o w a r to ść h is t o r y c z n ą i zro z u m ie ć pewne n ie u n ik n io ­ n e ,j a k na "Żywoty", b r a k i i n i e d o s t a t k i . D z ię k i w y k o r z y sta ­ n iu "Żywotów" ja k o ź r ó d ła h is t o r y c z n e g o ukazano s z e r e g a sp e k ­ tów ż y o ia w iz y g o c k ie g o m ia sta m .i n .: zw ią zk i* M erid a z e Wschodem b iz a n ty js k im , s z o z e g ó ln y u d z ia ł w w alkach a r ia ń s k ic h , sz e r o k o z a k ro jo n ą d z i a ł a l n o ś ć d obroczynną i s p o łe c z n ą bisk u p ów , ż y o ie m on astyczn e, r o z k w it a r c h it e k t u r y , k u l t ś w ię t y c h , z w ła s z c z a św. E ń l a l i i oraz ż y c ie r e l i g i j n e . Celem p o d k r e ś le n ia w ia r y g o d n o śc i "Żywotów" o ra z d o p e łn ie n ia obrazu m ia s ta sk on fron tow an o d z i e ł a Z M erida z innym i ź ród łam i h is t o r y c z n y m i.

Drugą c z ę ś ć pracy sta n o w i p o l s k i p r z e k ła d dokonany z o s ­ t a t n ie g o w ydania "Żywotów": "The V ita e Sanotorum Patrum Em eriten- sium ", t e x t and t r a n s l a t i o n , w ith an in t r o d u c t io n and commenta- ry by J .N .Q a r v in , W ashington 1946 /S t u d i e s in M ediewal and R en a issa n o e L a tin Language and L it e r a t u r o , t .X I X /. Do t e k s t u tłu m a c z e n ia d o łą o z o n o k r ó t k i e , n ie z b ę d n e o b j a ś n ie n ia .

6 . K s.T ad eu sz P ik u s . " Itin e r a r iu m " E g e r ii w i n t e r p r e t a c j i P io ­ t r a D iak on a, Warszawa 1982, s s . 1 4 1 /mps BMWSD/, P raca l i c e n - o ja c k a p o w sta ła w M e tr o p o lita ln y m Wyższym Seminarium Duohow-nym w W arszawie pod k ieru n k iem k s .d r a hab.Marka S ta r o w ie y s k ie go

Przedmiotem m aterialnym praoy j e s t d z ie n n ik " Itin e r a r iu m " E g e r ii n ap isan y p r z e z k o b ie t ę p ie lg r z y m u ją c ą po B lis k im W

scho-d z ie w la ta o h 3 8 1 -3 8 3 . Fragmenty te g o oennego scho-d z i e ł a o scho-d n a le ­ z io n e z o s t a ł y p r z e z J.M .Gammuriniego 1884 r . w b i b l i o t e c e w A r e z z o . Od te g o c z a su w ie lo k r o t n ie i pod różnym kątem bada­ no zachowane t e k s t y , c z e r p ią o z n lo h w i e l e in f o r m a c j i. K orzy­ s t a l i z n ic h f i l o l o g o w i e , h i s t o r y c y , l i t u r g i ś o i , b i b l l ś c i , a r ­ c h e o lo d z y , to p o g r a fo w ie b i b l i j n i , p a tr o lo d z y , badacze ż y o ia m onastycznego i fenomenu p ie lg r z y m o w a n ia . Z " Itin era riu m " E g e r ii prawdopodobnie ró w n ież k o r z y s t a ł P i o t r Diakon /X II w . / , b i b l i o t e k a r z i a r c h iw is t a k la s z t o r u na Monte C a s s in o . P i o t r w o p a r c iu o k i l k a d z i e ł - m .in . " Itin e r a r iu m " E g e r ii znanego we fragm entach z A rezzo - n a p is a ł k s ię g ą o m ie js c a c h św ię ty c h } p o r ó w n u ją o ^ Itin e r a r iu m " E g er ii i d z i e ł o P io t r a Diakona n a le ż a ło w sk azać, u n ie g o t e k s t y pochodzące z " I tin e r a r iu m " . Dokonał

te g o R.Weber, u m ie sz c z a ją c za p ożyczon e p r z e z P io t r a t e k s t y "a końou " Itin e r a r iu m E g e r la e " w o s ta tn im je g o wydaniu /CC 175 / 1 9 6 5 / 9 3 - 1 0 3 /.

S z o z e g ó ło w ie j problem t e n p r z e d sta w iłe m w praoy m a g is te r ­ s k i e j " D z ie ło De l o c i s s a n c t i s P io t r a Diakona ja k o ź r ó d ło r e ­ k o n s tr u k c ji " Itin e r a r iu m " E g e r ii" , Warszawa 1980, /mps MBWSP/1.

N in ie j s z a z a ś p r a c a , w y k o r z y stu ją o d o ty ch cza so w e w yniki badań, a n a liz u j e i p rz e d k ła d a za p ożyczon e fragm enty z " I t in e r a r - ium" E g e r i i , k tó r e s ta n o w iły tworzywo o z ę ś o i k s i ę g i "De l o o i s s a n c t is " P io t r a D iak on a. P raca s k ła d a s i ę z e w stę p u , tłu m a c z e ­ n ia z ję z y k a ł a c iń s k ie g o fragm entów w y ję ty c h z d z i e ł a "De l o ­ o i s s a n o t is " P io t r a Diakona ora z kom en tarza.

3 1 8

-6.- Tadeusz Sową, L ic y n ią n z K artageny i j e g o l i s t y . W stęp, p r z e ­ k ła d .k o m e n ta r z , Warszawa 1982, s s . 100 /mus BMWSD/, P raca

ma­

L io y n ia n z K artageny /V I w . / j e s t p isa rzem stosunkow o

- 3 1 9

ł o znanym w p o l s k i e j l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu . J ego t r z y l i s t y sta n o w ią b e z p o śr e d n ie ź r ó d ło do p o z n a n ia problemów w ewnętrznyoh K o ś c io ła w H is z p a n ii.

L i s t p ie r w sz y do p a p ie ż a G rzegorza W ie lk ie g o , będący po­ chw ałą R eguły p a s t e r s k i e j , p ok azu je s t a ł e k o n ta k ty 1 wpływy na ż y c ie K o ś o io ła W iz y g o c k ie g o , m .in . na sp osób u d z ie la n ia s a ­ kramentu c h r z t u .

L i s t d ru g i - p ośw ięcon y o b r o n ie n ie m a t e r ia ln o ś c i d u sz y , p o k a z u je , że w K o ś c ie le W izygockim , pod wpływem F a u stu sa z R iez g ło s z o n o p o g lą d y , i ż op rócz Boga w T ró jcy n i e może i s t n i e ć n ic n ie m a te r ia ln e g o .

L i s t t r z e c i do W in cen teg o , b isk u p a I b i z y , p o r u sz a c i e ­ kawy problem " L istu s p a d łe g o z n ie b a " . J e s t t o p ie r w sz a wzmian­ ka w l i t e r a t u r z e na tem at te g o a p o k r y fu . S k ie r o w a n ie p r z e z L i - o y n ia n a l i s t u do b isk u p a I b iz y j e s t św iadectw em p o d le g a n ia Balearów w tamtym o k r e s ie m e t r o p o lic ie k a r ta g e ń sk ic m u .

R o z d z ia ł I pracy omawia s y t u a c j ę K o ś c io ła W izygockiego w'końcu VI w. ze szo zeg ó ln y m u w zględ n ien iem problemów p o r u sz o ­ nych w l i s t a c h L ic y n ia n a i p r z e d s ta w ia j e g o p o s t a ć , d z i a ł a l ­ n ość l i t e r a c k ą o r a z u s t a l a o h r o n o lo g ię p o s z c z e g ó ln y c h l i s t ó w .

R o z d z ia ł I I zajm uje s i ę j u ż konkretnym i problemami a mia­ n o w ic ie : obrony n ie m a t e r ia ln o ś c i d u s z y , metodą i ź r ó d ła m i, na k tó r y c h o p ie r a s i ę L ic y n ia n , p rob lem atyk ą " L istu sp a d łe g o z n ie ba" o ra z p rób ą o k r e ś l e n i a j e g o t r e ś c i .

R o z d z ia ł I I I z a w ie r a p r z e k ła d t r z e c h l i s t ó w na p o d s ta ­ w ie w ydania k r y ty c z n e g o J.M adoza, L ic y n ia n o de C artagena y su s o a r ta s /M adrid 1 9 4 8 / oraz kom entarze do ic h t r u d n ie j s z y c h f r a ­ gmentów, z e w skazaniem ź r ó d e ł , z k tó r y c h k o r z y s t a ł L ic y n ia n .

320

7 . A n d rzej K a z im ie rz Bako / d i a k o n / , D ziejo w e p o s ła n n ic tw o Rzymu w edług A u g u sty n a i Leona W ie lk ie g o , L u b lin 1983, s s . X I I + 51 /mps BKUL/. P ra c a m a g i s t e r s k a p o w s ta ła w Gorzowskim Wyższym S em in ariu m Duchownym w G o ś c ik o w ie -P a ra d y ż u pod k ie r u n k ie m k s . d r a A .B o b era* P r a c a p r z e d s t a w i a p ró b ę o d p o w ie d z i A u g u sty n a i L eona na z a g a d n ie n ie s e n s u i k ie r u n k u ó w czesn o j h i s t o r i i . Na t e j b a z ie b u d u ją o n i s w o i s t ą w iz ję m i s j i Rzymu. P o d z ie lo n a j e s t on a na t r z y r o z d z i a ł y . R o z d z ia ł I p t . : " H i s t o r i o z o f i c z n a r e f l e k s j a A u g u sty n a i Leona W ie lk ie g o nad lo s a m i Im perium R z y m sk ieg o ", p r z e d s t a ­ w ia s y t u a c j ę s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n ą C e s a rs tw a na p r z e ło m ie IV i V w ., ze skrótow ym u k azan iem z ło ż o n o ś c i p rz y c z y n w p ły w ający ch na je g o r o z p a d . O jcow ie n a s i d a l i i n t e r p r e t a c j ę w s p ó łc z e s n e j so b ie s y t u a c j i ja k o p e d a g o g ic z n e g o d z i a ł a n i a O p a t r z n o ś c i , d a j ą c e j m o żliw o ść popraw y m o ra ln e j o ra z s ta n o w ią c e j w e w n ę trz n ą p ró b ę w a r t o ś c i c h r z e ś c i j a ń s t w a .

R o z d z ia ł I I - " P r z e z n a c z e n ie Rzymu w p la n a c h O p a tr z n o ś c i B o ż e j" , p r z e d s ta w ia łY e r g ilia ń s k ą k o n c e p c ję p o s ła n n ic tw a Rzymu. A u g u sty n i Leon z g a d z a ją s i ę z W e rg iliu s z e m , że Rzym s t a ł s i ę odpow iednim n a rz ę d z ie m O p a tr z n o ś c i do z a p e w n ie n ia p o rz ą d k u i j e d n o ś c i w ówczosnym ś w i e c i e . J e d n a k n ie b y ło t o - w edług n ic h - d z i e ł o bożków p o g a ń s k ic h , a l e d z i e ł o Je d y n e g o Boga c h r z ę ś c i j a ń s k i e g o . T a k ie u j ę c i e n ie j e s t p ro sty m u św ię c e n ie m dawnego Rzy­ mu, a le p ró b ą z n a l e z i e n i a s e n s u h i s t o r i i . Leon a k c e n t u j e t u t a j id e ę nowego z a ł o ż e n i a Rzymu p r z e z ś w . P i o t r a , p o k a z u ją c j a k p o tę g a m a t e r i a l n a Rzymu p r z e o b r a ż a s i ę w p o tę g ę duchow ą.

W r o z d z i a l e I I I p t . "Rzym ja k o c e n tru m ś w i a t a - c a p u t o r b i s " , pokazano Rzym ja k o c e n tru m nowej s p o ł e c z n o ś c i - K oś­ c i o ł a u n iw e r s a ln e g o . A u to rz y n a s i r o z w i j a j ą id e ę nowej s p o ł e c z ­ n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , k t ó r a n ie ma je d n a k c h a r a k t e r u p o n a d

-x P ra c e m a g i s t e r s k i e n r 7 -1 4 prow adzono b y ły b e z p o ś r e d n io p r z e z k s . d r a Bogdana C z ę s z a .

3 2 1

-państw ow ego c e s a r s tw a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o . I d e a t a p o d k r e ś l a po­ t r z e b ę j e d n o ś c i c h r z e ś c i j a n . S p o łe c z n o ś ć t a , k t ó r e j głow ą n i e ­ w i d z i a l n ą j e s t C h r y s tu s ? p o s ia d a t a k ż e w i d z i a l n ą głow ę - P i o t r a . M yśl t ę s z c z e g ó l n i e e k s p o n u je L eo n . O la n ie g o p ry m at j e s t ś r o d ­ kiem p r z e z w y c ię ż e n ia p a rty k u la r y z m u i z a p e w n ie n ia j e d n o ś c i c h rz e ś o l j a n . R zy m ian ie z a ś s ą w pewnym s e n s i e wzorem d l a In n y c h c z ło n ków w s p ó ln o ty c h r z e ś c i j a ń s k i e jt

8 . K s.T a d e u s z C z e le ń , A k tu a ln e w a lo ry t e o l o g i o z n o - d y d a k ty c z n e k a t e c h e z C y r y la J e r o z o l i m s k i e g o o Duchu Św iętym , L u b lin 1982, s s . 7 4 /m ps BKUL/, P r a c a m a g i s t e r s k a p o w s ta ła w Gorzowskim Wyższym S em in ariu m Duchownym, pod k ie r u n k ie m k s . d r a A .B o b era

Tem at t e n p o d j ę t o p r z e d e w sz y stk im d l a t e g o , że ciek aw e k w e s tie d o ty c z ą c e d o k try n y o Duchu Św iętym w s p ó łc z e ś n ie n i e zaw sze w sp o só b d o s t a t e c z n y s ą w y k o rz y sty w a n e . D z ie d z ic tw o O j­ ców K o ś c io ła j e s t pod tym w zględem b a rd z o b o g a t e . S z c z e g ó ln ie godny uw agi j e s t f a k t , że d o k tr y n a o Duchu Świętym u C y ry la J e ­ r o z o lim s k ie g o ma c h a r a k t e r p o p u la r n e j k a t e c h e z y . W arto w ięc s k o n fro n to w a ć j ą z e w sp ó łczesn y m p rzek azem k a te c h e ty c z n y m n a t e n t e m a t . S tą d t e ż c e le m p ra c y j e s t p ró b a u k a z a n ia , w ja k im s t o p ­ n iu k a t e c h e z a C y r y la o Duchu Św iętym zach o w u je sw o ją a k t u a l n o ś ć , i w ja k im s t o p n i u może s ł u ż y ć pomocą w sp ó łczesn em u k a t e c h e c i e .

P r a c a z o s t a ł a p o d z i e l o n a n a 3 r o z d z i a ł y . P ie rw s z y p t . : " S ta n w iad o m o ści o Duchu św ięty m p rz e d i w c z a s a c h C y ry la J e r o ­ z o l i m s k i e g o " , p r z e d s t a w i a ro zw ó j t e o l o g i i Ducha Ś w ię te g o n a p r z e s t r z e n i p ie r w s z y c h c z t e r e c h w ieków , l o z d z i a ł t e n j e s t p ró b ą u k a ­ z a n i a p o p rz e z w yp o w ied zi Ojców i p o s ta n o w ie ń soborow ych /3 2 5 r . , 381 r . / s ta n o w is k a K o ś c io ła wobec błędów w o d n i e s i e n i u do Ducha ś w i ę t e g o . W ypow iedzi t e d a j ą nam o b ra z m y ś li t e o l o g i c z n e j w IV w o Duchu Ś w iętym , k t ó r e j b e z p o ś re d n im św iad k iem b y ł C y ry l J e r o z o ­ l i m s k i .

322

"Przekaz dogmatyczny" d a je sz o z e g ó ło w ą a n a liz ę XVI i XVII ka­ te c h e z y C y ry la od s tr o n y z a w a r te j w n ic h doktryny p n eu m atolo- g i c z n e j , n a to m ia st p a r a g r a f 2 "Przekaz k a te c h e ty c z n y i je g o str u k tu r a " p o k a z u je sp osób p o s łu g iw a n ia s i ę C yryla t ą d ok tryn ą w p r z e k a z ie k a te c h e ty c z n y m .

R o z d z ia ł I I I - " A ktualność C yrylow ej k a te c h e z y o Duchu Świętym w ś w i e t l e ów czesnego k a te c h u m e n a tu ,ja k ró w n ież w sp ó łc z e sn e g o p r zy g o to w a n ia do b ie r z m o w a n ia " ,z o s ta ł p o d z ie lo n y na 2 p aragra­ f y .

P ierw szy o b ja ś n ia problem atykę k a te c h e z y k a te c h u m e n a ln e j, r e ­ p rezen tow an ej rów n ież p r z e z k a te c h e z y C yryla J e r o z o lim s k ie g o . Drugi w y lic z a n a jw a ż n ie js z e w sp ó łc z e sn e p o s t u la t y d u s z p a s t e r - s k o -p e d a g o g ic z n e zw iązan e z przygotow aniem do b ierzm ow an ia, g d z ie - ja k wiadomo - t r e ś c i d o ty c z ą c e Ducha Ś w ię te g o mają n a j p e ł n i e j s z e z a s to s o w a n ie . J e d n o c z e ś n ie z o s t a ł y podane od­ p o w ied n ie p a r t ie a n a lo g ic z n e g o m a te r ia łu z C y r y la .

Reasumując n a le ż y s t w i e r d z i ć , że k a te c h e z y C y r y la J e r o ­ z o lim s k ie g o s p e ł n i a j ą warunki sta w ia n e zarówno k a t e c h e z ie pa­ t r y s t y c z n e j , ja k i w s p ó łc z e s n e j k a t e c h e z ie o Duchu Św iętym . Po­ mimo Innych zad ać w s p ó łc z e s n e j k a te c h e z y i odmiennych sposobów ic h r e a l i z a c j i , w n a u cza n iu C yryla bez trudu odnajdujemy w ięk ­ s z o ś ć p o stu la tó w d u s z p a s te r s k o -p e d a g o g ic z n y c h sta w ia n y c h ka­ t e c h e z i e d z i s i e j s z e j . K atech ezy C yryla są w ię c wzorem a u te n ty o z nej k a te c h e z y w s z y s tk ic h czasów .

9 . D a r iu sz Glama / d i a k o n / . Sens m ęczeństw a c h r z e ś c ij a ń s k ie g o w edług autorów ep ok i p r z e śla d o w a ń . L u b lin 1983, s s .X V I I I + 53 /mps BKUL/. Praca m a g is te r s k a p o w sta ła w Gorzowskim Wyż­ szym Seminarium Duchownym pod k ieru n k iem k s .d r a A ndrzeja Boberą

P raca s t a r a s i ę ukazać s e n s ś m ie r c i m ę c z e ń sk ie j c h r z e ś ­ c i j a n i n a p rzed sta w io n y w pism ach Ojoów K o ś o io ła p ie r w sz y c h t r z e c h wieków c h r z e ś c ij a ń s t w a , do roku 3 1 3 . Tak bowiem r a z u

-323

mlany j e s t zw rot "epoka prześladow ań" zaw arty w t y t u l e p r a c y . R o z d z ia ł I , z a ty tu ło w a n y "Męczeństwo ja k o n aślad ow an ie J e z u s a C h r y stu sa " , w skuzujo na r e l a c j e m iędzy m ęczennikiem a C hrystusem . Po w sk azan iu te k stó w b i b l i j n y c h o n aślad ow an iu 1 od­ d an iu ż y c ia z a C h r y stu sa , p r z e d sta w io n o pogląd Ojców na problem m ęczeń stw a, k tó r z y w y ra źn ie z a c h ę c a ją c h r z e ś c ij a n do odważnego wyznawania sw ej w ia r y , choćby m ia ło s i ę t o łą c z y ć z u t r a t ą ic h w ła sn e j w o ln o ś c i, a nawet ż y c i a . Przez t e n f a k t m ęczen n icy s t a ­ j ą s i ę pełnym i naśladowoam i C h r y stu sa . W ielo pism te g o ok resu nazywa w ła ś n ie m ęczenników "naśladowcam i C h ry stu sa " .

U p od ob n ien ie s i ę do C h ry stu sa zw iązan e b y ło z p ragn ien iem z j e d ­ n o c z e n ia z Nim. 0 o b e c n o ś c i C h ry stu sa w m ęczen n ik u , w s p ó łc ie r - p ie n iu z nim , podtrzym ywaniu go na duchu i w s p ie r a n iu w c i e r ­ p ie n ia c h d a ją wyraz s z c z e g ó l n i e A cta Martyrum. J e d n o c z e ś n ie ów. C yprian p o u c z a , ż e pomoc Boża j e s t " c o n d ic io s in e ąua non" mę­ c z e ń stw a . W końcowych rozw ażan iach p ie r w sz e g o r o z d z ia łu ukaza­ no a n a lo g ię m iędży męczeństwem a E u c h a r y s tią , mocno p o d k r e ś la ­ ną w pism ach św .Ig n a c e g o A n tio c h e ń sk ie g o i św .C yp rian a oraz z n a jd u ją c ą o d z w ie r c ie d le n ie w n ie k tó r y c h Aktach m ęczenników.

R o z d z ia ł I I p t . "Świadectwo krwi ja k o p u b lic z n e wyznanie w iary w J e z u s a C h r y stu sa " , p r z e d sta w ia wpływ męczenników na o t o c z e n ie , a k c e n tu ją c ic h r o l ę a p o lo g e ty c z n ą . P rzeciw ko tym, k tó r z y u w a ż a li m ęczenników za sam obójców, d e sp e r a tó w , czy t e ż pyszałk ów sz u k a ją c y c h w ła sn e j ch w a ły , p is a r z e c h r z e ś c ij a ń s c y p o d k r e ś l a l i , i ż jedynym powodem g o to w o ś c i c h r z e ś c ij a n na mę­ cze ń stw o b y ła ic h w ia r a w J e z u s a C h r y stu sa .

D o ty k a ją c k w e s t i i u c ie c z k i p rzed p r z e śla d o w a n ia m i, po p rzed ­ s t a w ie n iu r ó ż n y c h , d ia m e tr a ln ie p rzeciw sta w n y ch poglądów /C y­ p r ia n , T e r t u lia n , Ign acy A n t io c h e ń s k i/, tr z e b a s t w i e r d z i ć , i ż

w

u-324

jącym zn ak iem w ia ry g o d n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s t w a .

R o z d z ia ł I I I p t . "M ęczeństw o ja k o s a k ra m e n t d a ją c y z b a ­ w i e n i e " , u k a z u je m ęczeństw o j a k o c h r z e s t k r w i . T ak i p o g lą d i s t ­ n i e j ą c y w L i s t a c h ś w .Ig n a c e g o A n tio c h . r o z w i n ę l i i p o g ł ę b i l i p ó ź n i e j s i a u to r z y /C y p r ia n , T e r t u l i a n / . D la katechum enów m ęczeń­ stw o z a s tę p o w a ło c h r z e s t z wody i p r z y n o s i ł o je g o ow oce, z a ś d l a c h r z e ś c i j a n b y ło d o p e łn ie n ie m skutków p ie rw s z e g o obm ycia i z a s tą p ie n ie m s a k ra m e n tu p o k u ty .

P o ru sz o n o ró w n ie ż p ro b le m " n a g ro d y z a m ęczeństw o" w sk a z u ją c n a jp ie r w t e k s t y b i b l i j n e , s ta n o w ią c e p o d sta w ę ro z w a ż a ń Ojców n a t e n te m a t, n a s t ę p n i e t e r m i n o l o g i ę używ aną p r z e z p i s a r z y c h r z e ś c i j a ń s k i c h n a o k r e ś l e n i e n a g ro d y w ie c z n e j , a w r e s z c ie św iadom ość n a g ro d y u samyoh m ęczenników u w id o c z n io n ą z w ła s z c z a w a k ta c h m ęczenników .

10. K r z y s z to f K orcz / d i a k o n / , P rym at B is k u p a Rzymu w ś w i e t l e L istó w ś w ię te g o G rz e g o rz a W ie lk ie g o , L u b lin 1983, s s . IX + 45 /m ps BKUL/, P r a c a m a g i s t e r s k a p o w s ta ła w Gorzowskim Wyższym S em in ariu m Duchownym w G o ś c ik o w ie -P a ra d y ż u pod k ie r u n k ie m k s . d r a A .B o b era

P r a c a p r z e d s t a w i a p ie rw o tn y d i a l o g ek u m eniczny z K o ś c io ­ łem K o n s ta n ty n o p o ls k im na te m a t p ry m a tu B isk u p a Rzymu, z a p r e z e n ­ tow any w w ybranych L i s t a c h ó w .G rz e g o rz a W ie lk ie g o , k t ó r y powo­ ł u j ą c s i ę n a t e k s t y p r y m a c ja ln e z P ism a Ś w ię te g o z w a lo z a ł p r z y ­ j ę t y p r z e z p a t r i a r c h ę K o n s ta n ty n o p o la t y t u ł " e p is c o p u s u n i v e r - s a l i s " . R o z d z ia ł I p t . : " P ie rw s z e ń s tw o ju r y s d y k c y jn o B is k u p a Rzy­ m u", p r z e d s t a w i a j ą c y p o j ę c i e p ry m a tu rz y m sk ie g o w ep o ce p a t r y s ­ t y c z n e j z o s t a ł p o d z ie lo n y n a t r z y p a r a g r a f y . P a r a g r a f p ie rw s z y "Rzym ja k o S t o l i c a K s i ę c i a A p o sto łó w " u k a z u je p ie rw s z e ń s tw o j u ­ r y s d y k c y jn e B is k u p a Rzymu w epooe p r z e d p o n ty f ik a te m G rz e g o rz a W ie lk ie g o / 5 9 0 - 6 0 4 / o r a z omawia p ry m at na p o d s ta w ie t e k s t u

325

o b i e t n i c y prymatu /Mt 1 6 ,1 8 / w ś w i e t l e w s p ó łc z e s n e j e g z e g e z y . G rzegorz

w

W p a r a g r a fie drugim " P o d le g ło ś ó w s z y s tk ic h biskupów Biskupow i Rzymu", omówiono z a le ż n o ś ć ju r y sd y k c y jn ą biskupów c a łe g o Koś­

c i o ł a pow szeohnego od w ładzy p a p ie ż a , w y n ik a ją c ą de f a c t o z d z i a ł a l n o ś c i G rzegorza /w żadnym l i ś o i e n ie s t w ie r d z a , że są mu p o d l e g l i w sz y sc y b i s k u p i / oraz p o w szech n ie uznawano z a l e ż ­ n o ść od S t o l i c y A p o s t o ls k ie j K o ś c io ła K o n sta n ty n o p o ls k ie g o , w ym ienianego w k o l e j n o ś c i b e z p o śr e d n io po B isk u p stw ie Rzym­ sk im . W p a r a g r a f ie tr z e c im "Urząd N a u c z y c ie ls k i B isk u p a Rzy­ mu" pokazany z o s t a ł p a p ie ż ja k o n a u c z y c ie l w s z y s tk ic h stanów

w

W r o z d z i a l e I I p t . : "Prymat B isk u p a Rzymu a k o le g ia ln o ś ć " uka­ zana z o s t a ł a d z i a ł a l n o ś ć k o l e g i a l n a z a p o n ty fik a tu G rzegorza. Mimo i s t n i e n i a j u ż od czasów ś w ię te g o Cypriana a nawet T e r t u l - la n a term in u "C ollegium " na o k r e ś le n ie grona biskupów , n ie w ys­ t ę p u j e on w l i s t a c h G rzeg o rza . Wspólna d z i a ł a l n o ś ć biskupów za p o n t y f ik a t u G rzegorza p r z e j a w ia ła s i ę na synodach p r o w in o jn l- n ych , z a le o a n y o h p r z e z samego p a p ie ż a , k tó r y nakazyw ał p r z e s y ła ć do S t o l i c y A p o s t o ls k ie j sp r a w o zd a n ia , aby zapoznać s i ę z ic h u s ­ tawami i j e z a t w ie r d z ić . W k o l e g i a l n e j d z i a ł a l n o ś c i biskupów ż ą ­ d a ł je d n o m y ś ln o ś c i. K o n ie c z n o ść w sp ółp racy p a p ie ż a z biskupam i u z a sa d n io n a b y ła p r e te n sja m i p a tr ia r c h y K o n sta n ty n o p o la i s z e ­ rzącym i s i ę h e r e z ja m i. G rzegorz u zn ająo rów ność biskupów z r a - o j i ś w ię c e ń , nazyw ał ic h w sp ó łb ra ćm i.

R o z d z ia ł I I I z a ty tu ło w a n y " T y tu la tu r a B isk u p a Rzymu", zajm u je s i ę p r z y ję c ie m p r z e z św .G rzegorza W ie lk ie g o nowego t y ­ t u łu " se r v u s servorum D e l" , używanego do n aszych czasów w od

326

-p o w ied zl na n ad an ie s o b ie -p r z e z b isk u -p a Jana IV , -p a tr ia r c h y K o n sta n ty n o p o la , t y t u ł u " p a tr ia r c h a u n i v e r s a l i s " . Poniew aż s a ­ mo p r z y j ę o ie t y t u łu p r z e z p a p ie ż a n ie s ta n o w iło b y r o z w ią z a n ia sp oru z K onstantynopolem o prym at, G rzegorz swoim postępow aniem , d z i a ł a l n o ś c i ą , a p rzede w szy stk im tr o s k ą o każdego c z ło w ie k a , p o k a z a ł, że j e s t r z e c z y w iś c ie s łu g ą na wzór C h r y stu sa . P r z y j ę - o i e te g o t y t u ł u u c h r o n iło K o ś o ió ł od r o z d a r c ia w wyniku sp oru z K onstantynopolem .

Praca u k azu je z a g a d n ie n ie prymatu B isk u p a Hzymu p o łą c z o n e ­ go z d ia lo g ie m ekumenicznym na t l e sp o ru z K onstantynopolem ora z id e ę k a p ła ń stw a s łu ż e b n e g o p r z e z p r z y j ę c ie t y t u ł u " servu s servorum D e l" . Sobór W atykański I I zasad y G rzegorza W ie lk ie g o p od ał w form ie w ytycznych d z is ie j s z e m u K o śo lo ło w i z a le c a j ą c d ia lo g ekum eniczny, d z i a ł a l n o ś ć k o l e g i a l n ą i w sk azu jąc na s ł u ­ żebny o h a r a k te r urzędu P io tr o w e g o .

11.' K s,J e r z y M aleo, " P rzyjdź K ró lestw o Twoje" w i n t e r p r e t a c j i ła o iń s k io h Ojców K o ś c io ła , L u b lin 1982, s s . 6 9 /mps BKUL/, Praoa m a g iste r sk a p o w sta ła w Gorzowskim Wyższym Seminarium Duchownym pod k ieru n k iem k s .d r a A .B obera

Praoa u k azu je in t e r p r e t a o j ę d r u g ie j prośby M odlitwy Pań­ s k i e j p r z e z ł a c i ń s k i c h Ojoów K o ś c io ła . M odlitw a t a , ja k w ia ­ domo, w ozasaoh p a tr y s ty c z n y c h s t a n o w iła ważny e ta p wychowa­ n ia n e o fitó w do ż y c ia c h r z e ś c ij a ń s k ie g o i obok "Credo" b y ła uważana za p r a k ty c z n e kompendium w iary c h r z e ś c i j a ń s k i e j 1 io h p o stę p o w a n ia .

Autor rozw aża n a jp ierw sto su n e k c h r z e ś o ij a n p ie r w sz y c h Wieków do problemu od w ieczn ego panowania B oga, u w z g lę d n ia ją o k o n te k s t akom odaoji c h r z e ś c ij a ń s t w a do k u ltu r y g r e o k o -r z y m sk ie j oraz p o le m ik i z h e r e ty k a m i. Z k o l o i omawia w iz j ę k r ó le s tw a e s ­ c h a t o lo g ic z n e g o u Ojoów / K o ś c ió ł p ie lg r z y m u ją c y - u r z e c z y w is t ­ n ie n ie k r ó le s tw a e s c h a t o lo g ic z n e g o na z ie m i ora z k r ó le s tw o n i e

-327

b i e s k i e / , w r e s z c ie zajm uje s i ę s i l n i e wyakcentowanym p rzez Ojców Indywidualnym wymiarem K r ó le stw a B ożego /" K r ó le stw o Bo­ ż e , w was j e s t " / , k r ó le s t w a ś w i ę t o ś c i i ł a s k i / t o j e g o s z c z e ­ g ó ln y c h a r a k t e r /, k tó r e można u t r a c i ć p r z e z g r z e c h .

N a leży s t w i e r d z i ć , że i n t e r p r e t a o j a w ezwania "A dveniat regnum tuum" p r z e z ł a c i ń s k i c h Ojców K o ś c io ła j e s t w p rost z a ­ le ż n a od r o z u m ie n ia p r z e z n ic h i d e i K r ó le stw a B o żeg o . W k r ó t ­ k ic h i c z ę s t o la p id a r n y c h zw rotach O jcow ie o d s ła n ia j ą sz e r o k ą p ersp ek ty w ę w ie c z n e g o K r ó le s tw a , w którym jedynym i n i e p o d z i e l ­ nym Panem j e s t Bóg. C elem , do k tó r e g o O jcow ie k o n sek w en tn ie d ą ż y l i b y ło z w r ó o e n ie uwpgi s łu o h a c z a czy c z y t e l n i k a na r z e ­ c z y w is t o ś ć ziem sk ą n ie d o s k o n a łą , sk ażon ą grzechem p ie r w o r o d ­ nym, w k t ó r e j K r ó le stw o to i s t n i e j e w sp o só b s p e c y f ic z n y . Po­

j a w ie n ie s i ę C h r y stu sa w r z e c z y w i s t o ś c i z ie m s k ie j sta n o w i s z c z y t B ożej ekonom ii z b a w ie n ia . W skazując na K o ś c ió ł ja k o m ie js c e o b e c n o ś c i i panow ania C h r y stu sa t r a k t u j ą t ę s p o ł e c z ­ n o ść mimo j e j n ie d o s k o n a ło ś c i ja k a r k ę , k tó r a o c a l i ł a Noego z-w ód p o to p u . Tam g d z ie C h r y stu s, tam K ró le stw o Boże i tam o c a ­

l e n i e c z ło w ie k a . O p r z y n a le ż n o ś c i do K r ó le s tw a musi c z ło w ie k zadecydow ać sam, w ła ś n ie tu i t e r a z . S ta w ia ją c w ię c p rzed w ie r ­ nymi nakaz d o s k o n a ło ś c i m o r a ln e j, domagają s i ę O jcow ie j e d y n ie w o ln e j i o s o b i s t e j d e o y z j i o tw a r c ia s i ę na zbawcze d z i a ł a n i e C h r y stu sa p o p r z e z K o ś o ió ł, p o g łę b ia j ą c e w c ią ż na nowo je d n o ś ć c z ło w ie k a z B ogiem . O s ią g n ię t a w t e n sp o só b ś w i ę t o ś ć , s t a j e s i ę form ą K r ó le stw a B o żeg o , r e a l i z u j ą c e g o s i ę tu i t e r a z we w nętrzu o z ło w ie k a . Wezwanie M odlitw y P a ń sk ie j "A dveniat regnum tuum"

w

le s t w a n i e b i e s k i e g o w c a ł e j je g o p e ł n i , l e c z ta k ż e p ro śb ę do Boga o panow anie k r ó le s tw a ś w i ę t o ś c i i ł a s k i j u ż t e r a z w lu d z ­ k i e j d u sz y . I n t e r p r e t a o j a ł a c i ń s k i c h Ojców K o ś c io ła d r u g ie j prośby M odlitw y P a ń sk ie j zaohow uje i d z i s i a j swą a k t u a ln o ś ć .

- 328

12. Janusz S u r ż y k ie w ic z /d i a k o n / , śm ierć ja k o dobro w u j ę c iu ś w ię te g o C ypriana i ś w ię te g o Ambrożego, L u b lin 19 8 3 , s s . XXVII + 130 /mps UKUŁ/. Praca m a g iste r sk a p o w sta ła w Go­ rzowskim Wyższym Seminarium Duchownym w G ościk ow ie-P arad yżu pod k ieru n k iem k s .d r a A .Bobcra

S y gn alizow an a w t y t u l e pracy problem atyka z o s t a ł a p rzed ­ sta w io n a w ramach c z t e r e c h r o z d z ia łó w . Celem, k tó r y p r z y ś w ie c a ł powyższemu p r z e d s ię w z ię c iu , b y ło m o ż liw ie optym alne p r z e d s ta ­ w ie n ie m y ś li i p r z e ś le d z e n ie ty c h i d e i , k tó r e w iodą do te z y podtrzymywanej i b r o n io n e j zarówno p r z e z C yp rian a, ja k i Am­ b r o ż e g o , że śm ie r ć n ie j e s t złe m , l e c z dobrem. Stąd t e ż w po­ s z c z e g ó ln y c h e ta p a c h pracy zrefero w a n o k r y t e r i a , k tó r e z o r ie n ­ to w a ły ta k ą k o n c e p c ję ś m ie r c i.

W r o z d z ia le I omówione z o s t a ł o pow szechne p r z e ś w ia d c z e n ie , że śm ie r ć , j e s t p o czą tk iem i p r z o jś c ie m do nowego ż y c i a . Głębo­ k i s e n s te g o p r z e ś w ia d c z e n ia u jaw n ia s i ę w bogatym k o n te k ś o ie c h r z e ś c i j a ń s k i e j r e f l e k s j i f i l o z o f i c z n o - t e o l o g i c z n e j Cypriana i Ambrożego, s i ę g a j ą c e j k o rzen ia m i p o s ła n n ic tw a e w a n g e lic z n e g o z a s z c z e p io n e g o w ś w ia t k u ltu r y h e l l e ń s k i e j , k tó r a w pewnym s t o p ­ n iu in s p ir u j ą c o w p ły n ę ła na ic h d o k tr y n ę . C yprian i Ambroży pod­ k r e ś l a j ą , że śm ie r ć / z w ł . m ę c z e ń sk a /, ja k o z ja w isk o i ja k o akt n a b r a ła n ie z w y k le b o g a ty ch t r e ś c i d o p ie r o od ś m ie r c i C hrystusa* D z ię k i n ie j bowiem lu d z k ie zm aganie s i ę z p rzem ija n iem , j e s t dobrem, poniew aż śm ie r ć c h r z o ś c lj a n in a w łączon a m is t y c z n ie w śm ie r ć C h r y stu sa , s t a j e s i ę P aschą z o r ie n to w a n ą ku ż y c iu w ie c z ­ nemu - n ie b u , k tó r e w edług obu Ojców j e s t p rzed e w szy stk im m ie j­ scem w ie lk ie g o s z o z ę ś c i a k o n k r e tn e j j e d n o s t k i lu d z k ie j i c a ł e j w sp ó ln o ty ś w ię t y c h . Id ąc za m yślą "w nikliw ych d u s z p a s te r z y " , k tó r z y w i e d z i e l i , że c z ło w ie k n ie może obyć s i ę bez obrazów , zwrócono uwagę na an ty czn e w y ra żen ia Pisma ś w ię te g o o k r e ś la ­ j ą c e ź r ó d ła i nazwy owego s z c z ę ś c i a i r a d o ś c i /o j c z y z n a , dom, u c z t a , K ró lestw o B o ż e /. N a to m ia st, aby j e s z c z e l e p i e j wyekspo­ nować n a tu rę ś m ie r c i ja k o p r z e j ś c i a i nowość s y t u a c j i , w k tó r ą ona wprowadza, odwołano s i ę t e ż do in n ego j e j o k r e ś le n ia , ma­ ją c e g o swój ź r ó d ło s łó w w B i b l i i , a ta k ż e w ś w ie c ie pogańskim ,

329

-t o j e s -t do obrazu "szum". Na -tym -t l e p o d ję -to z a g a d n ie n ie śm ie r ­ c i m ę c z e ń s k ie j, poniew aż zdaniem św .C y p r ia n a , j e s t ona doskona­ łym o d z w ie r c ie d le n ie m p a sc h a ln e g o c h a r a k te r u ś m ie r c i c h r z e ś ­ c i j a n i n a . Do r e f l e k s j i nad męczeństwem uważanym za św iad ectw o dane w ie r z e p r z e z w y la n ie w ła sn e j k r w i, z a c h ę c a ło od samych początków p rzed e w sz y stk im p r z e k o n a n ie , że śm ie r ć j e s t p r z e j ­ śc ie m i w arto j ą p o d ją ć d l a z j e d n o c z e n ia s i ę z Chrystusem i d la K r ó le stw a B o żeg o . V/ r o z d z i a l e 11 o k r e śla n o n a stę p n e ź r ó d ła p r z e ­ w a r to ś c io w a n ia p ie r w o tn e g o z n a c z e n ia ś m ie r c i i wskazano na j e j in n e z n a c z e n ia ja k o le k a r s tw a i znaku w yzw olen ia ze z ł a i c i e r ­ p i e n i a . W n a s tę p n e j z a ś c z ę ś c i r o z d z ia łu u w z g lę d n ia ją c p rzek o­ n a n ie T r a d y c j i, że g r z e c h zrywa w s z y s t k ie osobowe w ię z i c z ło w ie ­ ka z Bogiem i j e s t rodzajem ś m ie r c i— p o d k r e śla n o pozytywny wy­ dźw ięk ś m ie r c i b i o l o g i c z n e j , k tó r a w edług obu Ojców j e s t wyzwo­ le n ie m c z ło w ie k a z śm ie r o i grzech ow ej i p r z e n ie s ie n ie m go poza g r a n ic e m o ż liw o śc i g r z e c h u , g d z ie c z ło w ie k sp o ty k a s i ę z Chrys­ tu sem . W t e j p e r sp e k ty w ie zachowawczego c h a r a k te r u ś m i e r c i , r o z ­ w in ię t o p rob lem atyk ę u m iera n ia m łod ocian ych oraz wykazano, że śm ie r ć j e s t warunkiem i drogą do o s t a t e c z n e g o w y zw o le n ia , t z n . zm artw ychw stania i zgodnego z id e ą Pawiową od n ow ien ia w s z y s tk ic h r z e c z y .

W tr z e c im e t a p i e pracy ukazano na p o d sta w ie ś m ie r c i męczeń­ s k i e j , ja k O jcow ie n ie n e g u ją c gro zy ś m ie r c i, p o z w a la ją jednak na p r z e z w y c ię ż e n ie j e j lę k u . Z w racając uwagę na w ie lk ą r z e s z ę m ęczenników , m .in . k o b ie t i d z i e c i o ra z na różnorodne t o r t u r y , O jcow ie u z a s a d n ia li ic h s t a ł o ś ć i heroizm w o b lic z u p r z e ś la d o ­ wań n ie z w y k le w y o str z o n ą w ia r ą i w iz ją p a sc h a ln e g o i w yzw alają­ ceg o c h a r a k te r u ś m ie r c i.

W k o n o e p c ji n a sz y c h autorów a u t e n t y c z n ie przeżywano c h r z e ­ ś c ij a ń s t w o n ie p o le g a bynajm niej na ś l e p e j f a s c y n a c j i momentem ś m ie r c i, l e c z na k s z t a łt o w a n iu c a łe g o ż y c ia w j o j p e r s p e k ty w ie . W o s t a t n i e j c z ę ś o i pracy dokonano s w o is t e j r e k a p i t u l a c j i w s z y s t - k io h d o ty ch cza so w y ch s tw ie r d z e ń w o d n ie s ie n iu do ż y c ia c h r z e ś ­ c ij a ń s k ie g o w p o s t a c i tak zwanej śm ie r c i m is t y c z n e j , z a le c a n e j p r z e z C ypriana i Ambrożego. K edług n ic h każdy p op rzez m is ty c z ­ ne u m ie r a n ie ś w ia t u , c i a ł u , sz a ta n o w i i grzech ow i oraz p rzez o n o tliw e ż y o ie może o s ią g n ą ć z b a w ie n ie i z j e d n o c z e n ie z Bogiem ,

330

-w ramach znikomości i niedoskonałości życia ziemskiego.

Wszystkie wyżej wymienione aspekty ludzkiej śmierci syn­ tetycznie ujęte uzasadniają tezę naszych Ojców, że śmierć mo­ że być przeżywana jako "dobro".

13. Ks.Marek Kozera, święty Ambroży, De Nabuthae historia. Wstęp,przekład, komentarz. Lublin 1982, ss.YIII + 109

/mps BKUL/, Praca magisterska powstała na Sekcji Filolo­ gii Klasycznej KUL pisana pod kierunkiem ks.bpa dra Romana Andrzejewskiego na seminarium doc.dra hab.Mariana Nagnaje-wicza

M. Mo Guire, pierwszy tłumacz tego dzieła św.Ambrożogo na język nowożytny twierdzi, że pod względem stylu i kompozy­ cji jest bez wątpienia jednym z najpiękniejszych dzieł biskupa Mediolanu. /S.Ambrosii de Nabuthae. Commontary, Translation, Introduction, Washington 1927, s.16/. Długo pozostawało ono jednak w cieniu innych znanych prac tegoż Autora jak: "De of- floiis ministrorum", "De fide" czy "Epistulae". Kiedy na prze­ łomie XIX i XX w. zaczęto powracać do nauki społecznej Kościo­ ła pierwszych wieków zwrócono uwagę na to dzieło. Niektórzy ohcieli nawet nadać radykalnym wypowiedziom w nim zawartym pos mak nauki prekomunistycznej. O dużym zainteresowaniu tym dzie­ łem w naszych czasach świadczą przekłady: na język włoski, do­ konany przez L. dalie Molle w 1951 r. i przez M.G.Mara w 1975 r. oraz na język niemieoki przez I.Huhna w 1950 roku. Częścio­ wego przekładu na język francuski dokonali benedyktyni z opao- twa w Caluire i Cuire w 1948 r., a całość opatrzoną wstępem i komentarzom A.Hammana wydano w Paryżu w 1978 roku.

Praca niniejsza składa się z szerszego wstępu, przekładu i komentarza. We wstępie nakreślił autor sytuację społeczno- polityczną cesarstwa rzymskiego w IV w. jako tło działalności ów.Ambrożego 1 pomoc służąoą zrozumieniu poglądów zawartych w dziele "De Nabuthae historia", bieg życia i działalność

św.Am 3 3 1 św.Am

-brożogo oraz genezy powyższego d z i e ł a . N a stęp n ie, w oparciu

o tłum aczone d z i e ł o , krótko omówił poglądy sp o łe czn e Biskupa

M ediolanu, z odesłaniem do w łaściw ych fragmentów przekład u,

gatunek l i t e r a c k i i ję zy k d z i e ł a . Tłumaoz j e s t zdania i uzasad­

n ia , że "De Nabuthae h is t o r ia " j e s t d ia tr y b ą , zwraoa uwagę na

p o ety ck o ść języ k a w op aroiu o normy uznane przez w sp ółczesne

językoznawstwo kołioząo omówieniem stan u badań nad d ziełem .

Zamieszczony w pracy p rzekład j e s t pierwszym tłumaczeniem na

ję zy k p o ls k i . Tekst "De Nabuthae h is t o r ia " j e s t niezw ykle trud ­

ny do p rzetłu m a czen ia ze względu na in t e r f e r e n o j ę prozy i po­

e z j i , fab u ły h is to r y o z n e j i r e f l e k s j i b i b l i j n e j . W im ię w ier­

n o ś c i m y śli o d b ieg a ł tłumaoz od w ier n o śc i słow u , przez co t e k s t

p o ls k i u t r a c i ł w ie le p o ety o k ieg o k o lo r y tu . Nio zawsze da s i ę

w ier n ie oddaó po upływ ie p ó łto r a t y s ią c a l a t m etafory i m ęton l-

m ie, k tórych w t e k ś c ie n ie brak. Aby n ie z a t r a c ić ca łk o w icie

p iękna p o ety c k ieg o ję zy k a Biskupa M ediolanu, w komentarzu obok

re a lió w b ib lijn y c h i h isto ry cz n y o h uwzględniono niew idoczną w

p o ls k ie j s z a o ie językow ej s u a v it a s serm onis d z i e ł a .

14. E lż b ie ta W le lk o s ie le o , J u llu s Firm lcus Maternus, De errore

profąnarum re lig io n u m , W stęp, p rzek ła d , komentarz. Lublin

1982, s s , j 2 2 /mps BKUL/. Praoa m a g istersk a p isan a na S ek cji

F i l o l o g i i K lasyczn ej KUL pod kierunkiem k s .d o o .d r a hab,

Henryka W ójtowicza

We w stę p ie zam ieszozono ogólne dane o a u to rz e, jeg o d z ie ­

l e , język u i s t y l u oraz s ta n badań. Pismo "De errore p rofan a-

rum religionum " z o s t a ło przetłum aczone na języ k fr a n c u s k i, n le -

m ieo k i, h o le n d e r s k i, w ło sk i i a n g ie l s k i , brak b yło do t e j pory

przekładu p o ls k ie g o . Praoa ta j e s t w ięc p ierw szą próbą przekładu

na nasz ję z y k . Tłumaozenie stanow i główną c z ę ś ć praoy /5 9 s t r o n /

Wykorzystano w n ie j wydanie w ło s k ie , J u li F lrm ici Materni De

erro re profanarum re lig io n u m . I n t r o d ., t e s t o c r i t i o o e oornmento

oon tr ą d , e in d io i a oura d i A gostino P a s to r in o , F iren ze 1969.

- 3 3 2 P ism o F i r i a i k u s a / I V w. po C h r . / o k r e ś l a n o j a k o a p o l o g i ę . A p o lo g ią r a c z e j n i e j e s t , p o n ie w a ż a u t o r n i e z a m i e r z a b r o n i ć c h r z e ś c i j a ń s t w a , g d y ż z o s t a ł o j u ż u z n a n e z a o f i o j a l n ą r e l i g i ę p a ń s tw o w ą . J e s t t o r a c z e j a t a k p r z e c iw r e l i g i i g r e c k i e j i rzy m ­ s k i e j o r a z o r i e n t a l n y m k u lto m m i s t e r y j n y m . A u to r ż ą d a c a ł k o w i ­ t e g o w y t ę p i e n i a p o g a ń s tw a . F i r m i k u s om aw ia k o l e j n o u b ó s t w i e n i e ż y w io łó w , w ody, z i e m i , p o w i e t r z a i o g n i a . W z a k o ń c z e n i u wzywa c e s a r z y K o n s t a n c j u s z a i K o n s t a n s a , ab y b e z l i t o ś n i e w y p l e n i l i p o g a ń s tw o , a b ł ą d z ą c y c h , n a w e t wbrew i c h w o l i p o p r z e z c h w ilo w e c i e r p i e n i a , u c h r o n i l i od c i e r p i e ń w ie c z n y c h . F i r m i c u s w y k a z u je o g ro m n ą z n a jo m o ś ć m i t o l o g i i i p r o b l e ­ mów r e l i g i j n y c h . W z w ią z k u z tym d l a d o k ła d n e g o z r o z u m i e n i a p is m a p r z e k ł a d o p a t r z o n o k o m e n ta rz e m rz e c z o w y m . D z i e ł o F i r m i - k u s a d o s t a r c z y ł o w i e l u c e n n y c h d a n y c h o r e l i g i a c h p o g a ń s k i c h , a z w ł a s z c z a o r e l i g i a c h m i s t e r y j n y o h , o k t ó r y c h n i e ma ż a d n y c h p r z e k a z ó w . P ism o t o s t a n o w i w ię c b a r d z o c e n n e ź r ó d ł o do b a d a ń n a d h i s t o r i ą r e l i g i i . 1 5 . Z b ig n ie w M a ch n ik / d i a k o n / . E u c h a r y s t i a w p is m a c h ś w .C y p r i a n a P o z n a ń 1 9 8 3 , s s . 5 1 /m p s BPWT/. P r a c a m a g i s t e r s k a p i s a n a na s e m in a r iu m p a t r y s t y c z n y m p r z y P a p ie s k im W y d z ia le T e o l o g i c z ­ nym w P o z n a n i u pod k i e r u n k i e m k s . d r a B o g d a n a C z ę s z a P r a c a p r z e d s t a w i a n a u k ę ś w .C y p r i a n a o E u c h a r y s t i i , k t ó r y j a k o p i e r w s z y z Ojców K o ś c i o ł a z a j m u j e s i ę n i ą t a k o b s z e r n i e . J e g o l i s t 63 do C e c y l i u s z a / H p i s t . 6 3 , PL 4 , 3 7 2 - 3 8 9 / s ta n o w i n i e j a k o p i e r w s z y w l i t e r a t u r z e c h r z e ś c i j a ń s k i e j t r a k t a t o Eu­ c h a r y s t i i i j e d e n z n a j c e n n i e j s z y c h dokum entów p r z e d n i c e j s k i c h d o t y c z ą c y c h t e g o z a g a d n i e n i a . P rz e d m io te m r o z d z i a ł u I j e s t n a u k a C y p r ia n a o r e a l n e j o b e ­ c n o ś c i C h r y s t u s a w E u c h a r y s t i i pod p o s t a c i a m i c h l o b a i w in a o r a z j e j s k u t k a c h d l a w i e c z n o ś c i i ż y c i a d o c z e s n e g o . W yrazem w ia r y w o b e c n o ś ć C h r y s t u s a w E u c h a r y s t i i j e s t m . i n . o b u r z e n i o B is k u p a K a r t a g i n y n a f a k t ś w i ę t o k r a d z k i e g o s p o ż y w a n ia K o m u n ii św . p r z e z u p a d ł y c h . R o z d z i a ł I I w o p a r c i u o t e r m i n o l o g i ę s to s o w a n ą w p i s

-333

mach Cypriana w sk a z u je , że Msza św. ma c h a r a k te r o f ia r n ic z y / s a c r l f i c i u m p a s s i o / i sta n o w i wg C ypriana w spom nienie /c o m - m em o ra tio / o f ia r y C h r y stu sa , k tó r a id e n t y f ik u j e s i ę z o f ia r ą K o ś c io ła / s a c r i f i c l u t n / i z Męką C h ry stu sa / p a s s i o / . Z k o l e i omówiono, i n t e r p r e t a c j ę w sp óln otow ego c h a r a k te r u Mszy ś w ., k tó r y wg C ypriana o zn a cza je d n o ś ć c h r z e ś c ij a n z Chrystusem i io h je d n o ś ć m iędzy so b ą . R o z d z ia ł I I d a je o p is l i t u r g i i eucha­ r y s t y c z n e j w o p a r c iu o przek azy C ypriana ora z w sp ó łc z e sn y c h mu Ojców K o ś c io ła , p r z e d s ta w ia z a g a d n ie n ie m a t e r ii E u c h a r y s t ii, sy m b o lik ę m ie s z a n ia w ina z wodą, p oru szon ą p r z e z C ypriana w zw iązku z błędnym i praktykam i a k w a r iu sz y .

Nauka C ypriana o E u c h a r y s t ii będ ąca świadectwem je g o g ł ę ­ b o k ie j w ia ry w r z e c z y w is t ą o b e c n o ść C h ry stu sa pod p o s ta c ia m i C hleba i w in a n ie sta n o w i w y c z e r p u ją c e g o wykładu dogm atyczne­ g o , a l e z a w ie r a s z e r e g i s t o t n y c h elem entów d o k tr y n a ln y c h , k t ó ­ re z n a la z ły r o z w in ię c ie w p ó ź n ie j s z e j t e o l o g i i , ta k ż e w sp ó ł­ c z e s n e j .

16.

^raoa p r z e d s ta w ia poglądy Jana Chryzostom a o pow ołaniu l a i k a t u do ś w i ę t o ś c i . Uważa on, że każdy c z ło w ie k powołany j e s t do d o s k o n a ło ś o l, a warunki do j e j o s i ą g n i ę c i a są t c same d la lu d z i ś w ie o k io h ,j a k i d la osób p ośw ięcon ych Bogu. I s t o t ę d o s k o n a ło ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j u p a tr u je w m i ł o ś c i , d la t e g o n i e ­ z a l e ż n i e od s ta n u i warunków ż y o ia , w szy scy mogą d ążyć do j e j o s i ą g n i ę c i a . D o sk o n a ło ść t ę można u zysk ać p o p rzez zdobyw anie k o le jn y c h o n ó t , nad k tórym i g ó r u je m iło ś ć będąca w ię z ią d osk o­ n a ł o ś c i . Praca u kazuje ró w n ie ż sz c z e g ó ło w e w sk azan ia Z ło t o u s - t e g o z r e a liz o w a n ia ś w i ę t o ś c i w s t a n i e św ie c k im . Z a g a d n ien ie p r z e d sta w io n e z o s t a ł o w t r z e c h r o z d z ia ła c h . W r o z d z ia le I uk

a-334

zane z o s t a ły podstawowe ob ow iązk i każdego c h r z e ś c ij a n in a a ta k ż e p r a k ty k i nadobowiązkowe, k tó r e a n a lo g ic z n ie do rad ewan­ g e lic z n y c h prowadzą do w y ż sz e j d o s k o n a ło ś c i. R o z d z ia ł I I p rzed ­ s ta w ia pogląd y Chryzostom a d o ty c z ą c e r e a l i z a c j i ś w i ę t o ś c i w ma­ łż e ń s t w ie i r o d z i n i e . Uważa o n , że m ałżeństw o i ż y c ie r o d z in ­ ne n ie s ą p r z e sz k o d ą w d ą ż e n iu do d o s k o n a ło ś c i, l e o z pomocą daną p r z e z Boga do j e j o s i ą g n i ę c i a . Zebrano tu ró w n ież rady B iskupa K o n sta n ty n o p o la d o ty c z ą c e ż y c i a r o d z in n e g o , wychowania d z i e c i , a ta k ż e n a k r e ślo n o je g o naukę o r o d z in ie ja k o k o ś c i e l e domowym. R o z d z ia ł I I j e s t próbą c h a r a k te r y s ty k i s łu c h a o z y Jana Chryzo­ sto m a , k tó r z y - ja k można wnioskowań z te n o r u je g o w ypow iedzi - o d z n a c z a ją s i ę miernym poziomem r e lig ij n y m i moralnym. Na tym t l e ogromny podziw b u d zi optymizm Ojca K o ś c io ła , k tó r y z a

-ohowuje w ie lk ą w ia r ę w l u d z i , n ie u s t a n n ie n aw ołu jąc w s z y s tk ic h do d o s k o n a ło ś c i.

Id ąc po l i n i i nauki Chryzostom a Sobór W atykański I I s t w ie r d z a , że ż y c ia ś w ie c k ie g o n ie można tr a k to w a ć ja k o p r z e ­ szkody do ż y o ia r e l i g i j n e g o i u r z e c z y w is t n ia n ia ś w i ę t o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j . A ktualne ta k ż e p o z o s t a j ą rady Ojoa K o ś c io ­ ł a d o ty c z ą c e r e a l i z a c j i ś w i ę t o ś c i w ż y c iu rodzinnym .

1 7 . Paweł Wygralak / d i a k o n / , Pokuta w k a tech ety czn y m n au czan iu C ezarego z A r le s , Poznań 1983. s s . 4 7 /mps BPWT/. P raca magl* s t e r s k a p is a n a na sem inarium p a try sty c z n y m przy P ap iesk im W ydziale T eo lo g iczn y m w P oznaniu pod k ieru n k iem k s .d r a Bo­

gdana C zęsza

Praca u k azu je naukę C ezarego z A r le s o p o k u c ie , w s e n s i e a scety czn y m i sakram entalnym . R o z d z ia ł I p t . " P raktyki pokutne drogą do d o s k o n a ło ś o i c h r z e ś c i j a ń s k i e j " , u k a zu je argumenty P a s te r z a G a l i j s k i e g o , którym i s t a r a s i ę n a k ło n ić słu c h a o z y do w s t ą p ie n ia na d rogę p o k u ty , z a d o ś ć u c z y n ie n ia za p o p e łn io n e g r z e o h y , a z w ła s z c z a do u ś w ię c e n ia ż y c i a . P o s t , ja łm u ż n ę , o z y - t a n ie Pisma św. i m odlitw ę uważa Cezary za nadzw yczaj owoone ś r o d k i p o stę p u ż y c ia duchow ego. R o z d z ia ł I I p t . "Pokuta i n

-335

s t y t u c j o n a ln a w ś w i e t l e n a u cza n ia B iskupa A r le s" zajm uje s i ę nauką b isk u p a o p ok u cie s a k r a m e n ta ln e j, kobee p o sta n o w ie ń s y ­ nodów s ta w ia ją c y c h bardzo surowe w arunki d o p u s z c z e n ia g r z e s z ­ ników do g ron a pokutników k a n o n ic z n y c h , s t a r a s i ę nasz a u to r , obok u k a za n ia warunków, motywów i wymiaru e k le z j a ln e g o pokuty s a k r a m e n ta ln e j, w poió swoim d ie c e z ja n o m p r z e ś w ia d c z e n ie o k o ­ n ie c z n o ś c i ż y c ia duchem pokuty i r a l i z a c j i j e j i s t o t y , t j . r a ­ d y k a ln e j przem iany postaw y ż y c io w e j . Zajmuje t e ż sta n o w isk o wo­ b ec p o w sz e c h n ie dyskutow anego problem u pokuty in e x t r e m is . Uwa­ ż a , że d a je ona pewne p r z e b a c z e n ie grzechów tym , k tó r z y pokutę c z y n i l i c a łe ż y c i a , a ta k ż e tym , k tó r z y s z c z e r z e ż a łu j ą za swo­ j e g r z e c h y i choą za n ie z a d o ś ć u c z y n ić . W p o z o s t a ły c h przypad­ kach z a le c a zd ać s i ę na Boże m i ł o s i e r d z i e . W o sta tn im r o z d z ia ­

l e zatytułow anym : "Stan m oralny a d resatów nauk Cezarego z A r le s ukazano n i s k i poziom m oralny w si g a l i j s k i e j z powszechnymi praktykam i zabobonnym i, a p ija ń stw e m , hazardem , dużą swobodą s e k s u a ln ą oraz wypadkami p rz e r y w a n ia c i ą ż y . Cezary w ię k s z o ś ć ty c h w ykroczeń ujm uje w opracowanym p r z e z s i e b i e k a ta lo g u grzechów c ię ż k io h i p o w sz e d n ic h . R o z d z ia ł te n zw raca uwagę na s p e c y f ic z n y ję z y k nauk B iskupa A r le s , dostosow any do p r o sty c h w ieśn iak ów g a l i j s k i c h , k tó r z y b y l i je g o głównymi słu c h a c z a m i. Pomimo, i ż m i e l i o n i n i s k i poziom m oralny i i n t e l e k t u a l n y , nau­ k i C ezarego s ą w z n io s łe i u k a zu ją s z c z y t y ś w i ę t o ś c i , k tó r e sta n o w ią i s t o t n y s e n s p o w o ła n ia każdego c z ło w ie k a .

N au czan ie C ezarego z A r le s zarówno od s tr o n y t r e ś c i nau- o z a n ia , ja k i metody sto so w a n e j wobec słu c h a c z y j e s t wzorem d u s z p a s te r s tw a w i e j s k i e g o , a je g o g o r liw o ś ć i c ie r p liw o ś ć godna n a śla d o w a n ia p r z e z w sp ó łc z o sn y c h d u s z p a s te r z y w i e j s k i c h . Akcentowany p rzez C ezarego e k le z j a ln y a sp e k t sakram entu p o je d ­ n a n ia p o d k r e ślo n y z o s t a ł p rzez Sobór W atykański I I w odnow io­ nych obrzędach p o k u ty .

336

1 8 . K s. Tadeusz K r y ń sk i, M etanoia w ż y c iu c h r z e ś c ij a n in a w ś w i e t l e pism Ojców A p o s t o ls k ic h , L u b lin 1982, s a , XIV + 108, /mps B KUL/, P raca l ic e n c j a c k a p is a n a na

s e k o j i t e o l o g i i m oralnej W ydziału T e o lo g ic z n e g o KUL pod k ieru n k iem k s .d o c .d r a h ab , Seweryna R o sik a .

A utor pracy s t a r a s i ę p r z e ś l e d z i ć t r e ś ć i r o l ę m etanol w ż y c iu c h r z e ś c ij a n in a w o p a r o iu o pism a Ojców A p o s to ls k lo h . Rozprawa s k ła d a s i ę z t r z e c h r o z d z ia łó w . P ierw szy p t . "Stwór­

czy zam ysł Boga w sto su n k u do c z ło w ie k a " /p o d r o z d z ia ły : Powo­ ł a n i e c z ło w ie k a , Odpowiedź c z ło w ie k a / s t a r a s i ę u z a sa d n ić ko­ n ie c z n o ś ć m ę ta n o i, k tó r a wypływa z fa k tu stw ó r c z e g o i Bożego wezw ania c z ło w ie k a . R o z d z ia ł d r u g i p t." D a r m etanoi w d z i e l e od k u p ien ia" /p o d r o z d z ia ły : C h ry stu s i j e g o ła s k a , Ś r o d k i zbaw o z e / u k azu je ź r ó d ła t e j duchowej odnowy i r z e o z y w is te m o ż li^ w o śo i p o d j ę c ia j e j mocą o f ia r y C h r y stu so w e j. W tr z e o im w r e s z -

o ie r o z d z ia le p t." S u b iek ty w n y wyraz c h r z e ś c i j a ń s k i e j m etanoi" /p o d r o z d z ia ły : Wewnętrzna p o sta w a , Zew nętrzny wyraz m e ta n o i/ a u to r u k azu je c z ło w ie k a pod ejm u jącego m e ta n o ię , j e j r o d z e n ie s i ę w se r o u g r z e s z n ik a oraz d a ls z y p r o c e s odnowy wyrażony w całym c h r z e ś c ija ń s k im ż y o iu .