Jan Gurba
Stanisław Skibiński, "Obiekty
archeologiczne z terenu powiatu
Chełm w opisach archiwalnych",
"Wiadomości Archeologiczne", 1970,
35
Rocznik Lubelski 14, 231-232
R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA 231
S tan isław S k i b i ń s k i : O biekty archeologiczne z te re n u p o w iatu C hełm w opisach arc h iw aln y c h .
„W iadom ości A rcheologiczne” 1970, t. X X X V , 1, s. 103—118
O głoszona ostatn io p ra c a S ta n isła w a Skibińskiego, cenionego bad acza reg io n al nego, przynosi n am zestaw ienie w ypisów a rc h iw aln y c h z doku m en tó w pochodzących z o k resu od X V do X IX stu lecia oraz odrysy p lan ó w z X IX i początków X X w ieku, sta n o w iąc e in fo rm ac je o archeologicznych za b y tk a ch nieru ch o m y ch — grodziskach, zam czyskach i kopcach ziem nych p o w iatu chełm skiego. „W zm ianki te są najczęściej b ardzo lakoniczne i n ie w y starcz ające do o d n o to w an ia w yglądu lu b n a w e t sy tu acji poszczególnych obiektów , ale przez sam fa k t sy gnalizow ania zabytków i p o d an ie ich n ajd aw n ie jszy c h nazw m iejscow ych są godne u w agi i w y k o rz y sta n ia w szerszym zak resie w b ad a n ia ch i in w e n ta ry z a c ji” (s. 103). A u to r zresztą sam przeprow adzi! w stę p n ą w ery fik ac ję dan y ch a r c h iw a ln y c h 1 * 3; n ie ste ty w części w ypad k ó w nie p o tra fiono dziś w te re n ie znaleźć w zm ian k o w an y ch w d o k u m e n tac h obiektów .
Z estaw ione w zm ian k i odnoszą się do 16 zidenty fik o w an y ch i 15 n ieodkrytych śladów grodzisk i zam czysk oraz 6 istn iejący ch jeszcze w te re n ie i 20 n ie istniejących kopców ziem nych lu b całych cm en tarzy sk k u rh an o w y ch . N iek tó re z o sta tn ie j k a te gorii zabytków — zachow ane w p am ięci ro ln ik ó w ja k o istn iejące jeszcze przed k il kudziesięciu la ty — zlokalizow ał a u to r w p ięciu w y p ad k ach n a p o d staw ie ustnych re la c ji i w skazów ek. S tan o w ią one n ajlep szy p rzy k ła d in te n sy w n ej ek sp lo atacji zie mi, niszczącej zab y tk i nieru ch o m e w o sta tn im czasie.
Pożyteczne zestaw ienie nazw topograficznych (zw łaszcza nazw „p olnych”) w y stę p u ją cy ch w źródłach a rc h iw aln y c h p o w iatu chełm skiego zw raca n am u w ag ę na stare, często obecnie ju ż n iezachow ane w tra d y c ji ludow ej nazw y, k tó ry ch w zw iązku z ty m n ie u dało się uchw ycić w czasie b a d a ń terenow ych, np. przy o p racow yw aniu
Atlasu gwar Lubelszczyzny.
Z naczenia toponom astyki historycznej d la b ad a ń archeologicznych nie m a po trzeb y uzasadniać. P rzykładow o m ożna odnotow ać k ilk a pró b w y k o rz y sta n ia tego ro d za ju źródeł arch iw aln y ch . W spom nieć w ięc m ożna u d a n ą p róbę lo k alizacji gro dziska w L ublinie, do k o n an ą n a pod staw ie średniow iecznego zapisu !, a p o tw ierdzoną w tra k c ie p rac w y k o p a lisk o w y c h s, w y d o b y tą z zapo m n ien ia re je s tra c ję grodzisk, d o k o n an ą w początkach ubiegłego w iek u przez M. S tw o rz y ń sk ie g o 4, oraz k o n fro n ta c ję in fo rm a c ji K ro n ik i H alicko-W ołyńskiej z w y n ik am i b a d a ń archeologicznych w C hełm ie 5.
S ygnalizow ana p u b lik a c ja sta n o w i dow ód żyw ego z a in te re so w an ia archeologów topo n o m asty k ą h isto ry czn ą *. A pelow ać należy do historyków , by zechcieli n a m a r
1 S. S k i b i ń s k i
Zabytki archeologiczne powiatu chełmskiego
W :Ziemia
Chełmska.
L u b lin 1961, s. 140—152.1
S.
W o j c i e c h o w s k iGmina żydowska w Lublinie w
X V Iwieku.
„B iule ty n Żydow skiego I n s ty tu tu H istorycznego” 1952, z. 2— 4, s. 204n.
3 S. H o c z y k
Lublin
W:Informator Archeologiczny.
B a d an ia 1968, W arszaw a 1969, s. 260—262.4 J. G u r b a , R. O r ł o w s k i
Mikołaj Stworzyński, nieznany inwentaryzator
grodzisk południowej Lubelszczyzny z początków XIX w.
„W iadom ości A rcheologiczn e ” 1956, t. X X III, s. 66—71.
5 J. G u r b a , I. K u t y ł o w s k a
Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecz
nego grodziska w Chełmie Lubelskim.
„S p raw o zd an ia A rcheologiczne” 1970, t. X X II,s. 231—241.
3 D zisiejsze nazw y m iejscow e (osiedli), su g e ru ją ce p o w sta n ie ich w e w czesnym średniow ieczu, zestaw ił S. N o s e k
Materiały do badań nad historią starożytną
i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu.
„A nnales U n iv ersitatis M ariae232 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA
ginesie swych prac archiw alnych wynotować i ogłaszać wszelkie wzm ianki o re je strow anych daw niej zabytkach archeologicznych oraz nazwy miejscowe i polne związane z nieistniejącym i zabytkam i nieruchomymi (typu grodzisk i kopców ziem nych).
Jan Gurba
Zam ość w d a w n e j R zeczypospolitej *
Zam ość od d a w n a w zbudza za in te re so w an ia historyków . F rap o w ały badaczy : osoba fu n d ato ra, przeszłość m ia sta oraz jego p ię k n a a rc h ite k tu ra . W ielki w zro st b a d a ń obserw ow aliśm y po ro k u 1918, kiedy to zam ojskie środow isko podjęło in ic ja ty w ę w y d aw an ia w łasnego w y d aw n ic tw a — T eki Z am ojskiej. Do w zm ożenia w ysiłków zobow iązyw ała w ted y zb liżająca się trze c h se tn a rocznica śm ierci S zym ona Szym ono- w icza. Z te j okazji w m u rac h o rganizow anej przez niego A kadem ii odbyła się w ro k u 1929 sesja n au k o w a o zasięgu ogólnopolskim ł. O d tąd historycy całego k r a ju ch ę tn ie b ra li n a w a rsz ta t badaw czy p roblem y zw iązan e zw łaszcza z różnym i dziedzinam i działalności J a n a Zam ojskiego.
N asilenie b ad a ń obserw ow aliśm y ta k ż e po d ru g iej w o jn ie św iatow ej. Je d n y m z głów nych p rzedm iotów badaw czych były losy m ieszkańców Zam ojszczyzny w o k re sie okupacji. O bok tego dużo m ie jsc a pośw ięcono a rc h ite k tu rz e i sztuce „P adw y P ółnocy”.
Poczesne m iejsce w dotychczasow ym dorobku badaw czym zajm ie n ie w ą tp liw ie o m aw ian e tu w y daw nictw o. S tanow i ono plon sesji n aukow ej, zorganizow anej w Z a m ościu w dn iach 23 i 24 m a ja 1964 r. przez U n iw ersy te t M arii C urie-S kłodow skiej w spólnie z L ubelskim O ddziałem Polskiego T o w arzy stw a H istorycznego. Do u k az an ia się te j p u b lik a cji w y d a tn ie przyczyniło się u k o n sty tu o w a n e w 1967 r. Z am ojskie T ow arzystw o P rz y jac ió ł N auk, fu n d u szy zaś dostarczyło P re zy d iu m M iejskiej R ady N arodow ej w Zam ościu.
O m aw ian a k siążka stan o w i pożyteczne p o dsum ow anie i poszerzenie w iedzy 0 przeszłości m ia sta i pow iatu. Całość sk ła d a się z d w u zasadniczych części. P ie r w sza — za ty tu ło w a n a
Ziemia Zamojska
— dotyczy środow iska geograficznego. O m ó w iono tu ta j u k sz tałto w an ie geologiczne, m orfologiczne, w a ru n k i glebowe, k lim atyczne 1 hydrograficzne, fau n ę i flo rę reg io n u zam ojskiego.Część d ru g ą —
sensu stricto
histo ry czn ą — podzielono n a cztery okresy: I —W
dawnej Rzeczypospolitej;
II —Pod obcymi rządami;
III —U
genezy teraźniej
szości;
IV —Dzień dzisiejszy i przyszłość.
Całość je st czym ś p o śred n im pom iędzyzbiorem luźnych szkiców a p ró b ą syntezy. D la te j o sta tn ie j za b rak ło tu ta j om ów ie n ia całych n ie ra z dziedzin życia. Dotyczy to przed e w szystkim sp ra w gospodarczo- -społecznych oraz dziejów zam ojskiego środow iska k u ltu ra ln eg o .
W n iniejszej recenzji ograniczę się do om ów ienia ok resu pierw szego, sta n o w ią cego zw a rtą całość, gdyż odnoszące się do niego a rty k u ły dotyczą głów nie dziejów Zam ościa. A rty k u ł J a n a G u rby
Dzieje najstarsze w świetle archeologii
(s. 99—103) * 1*
Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej.
P od red. K. M y ś 1 i ń -s k i e g o . Zam ość 1969 s. 474.
1 P lo n je j za w arto w w y d aw n ic tw ie
