and Environmental Protection
http://ago.helion.pl ISSN 1733-4381, Vol. 7 (2008), p-73-88
Analiza wielokryterialna lokalizacji zakładu termicznego
przekształcania odpadów komunalnych w Krakowie
Generowicz A. 1, Kraszewski A.1 Zakład Ogrzewnictwa, Systemów Cieplnych i Utylizacji Odpadów
Instytut Inżynierii Cieplnej i Ochrony Powietrza Wydział Inżynierii Środowiska, Politechnika Krakowska ul. Warszawska 24, Kraków
e-mail: agenerowicz@pk.edu.pl
Streszczenie
Kraków stanął przed koniecznością rozbudowy systemu gospodarki odpadami w celu realizacji zapisów prawa. Z analiz i konsultacji społecznych wynika, że jednym z elementów systemu powinna być spalarnia odpadów komunalnych. W artykule przedstawiono wyniki analizy wielokryterialnej lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów. Analizę wykonano przy uwzględnieniu różnych grup kryteriów oraz konsultując założenia i wyniki ze społecznością Krakowa.
Abstract
Multicriterial analysis of cracow municipal waste incineration plant location
Cracow stands before necessity of englarment of waste management system to aim law regulation. Follow on analysis and society consultation one of elements of waste management system should be incineration plant. Article shows multicriterial analysis results of location of incineration plant. Multicriterial analysis was done comply different group of criteria, brief fore design and results was consult with Cracow society.
1. Wstęp
W Krakowie gospodarka odpadami jest realizowana wg zapisów Planu Gospodarki Odpadami Komunalnymi Miasta Krakowa, który został uchwalony jako element Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Krakowa na lata 2005-2007 z perspektywą na lata 2008-2011 w dniu 13 kwietnia 2005r. przez Radę Miasta Krakowa. Plan zakładał po dwóch latach realizacji analizę jego wykonania i weryfikację przyjętego systemu gospodarki odpadami w takim kierunku, który umożliwi wypełnienie wymogów przepisów prawa. Analizy takiej dokonano w dokumencie pt. „Ocena Strategiczna Systemu Gospodarki Odpadami Miasta Krakowa wraz z wyborem wariantów lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów komunalnych”. Opracowanie składa się z dwóch etapów, z
których obydwa konsultowane były społecznie, a wyniki konsultacji uwzględniane były w podejmowaniu decyzji.
Część I - zawiera analizę realizowanego systemu gospodarki odpadami, z czego po szczegółowej analizie i konsultacjach społecznych zaproponowano ostatecznie jeden. Część II. obejmuje wskazanie potencjablnych lokalizacji spalarni odpadów komunalnych na terenie Krakowa i gmin sąsiednich.
Wyniki oceny wielokryterialnej wskazały jako najkorzystniejszy dla miasta Krakowa scenariusz, który zakłada wybudowanie spalarni odpadów (jako elementu kompleksowego systemu, w którym jest również miejsce na recykling i kompostowanie odpadów zielonych). Pozostało wskazanie lokalizacji potencjalnych i określenie najkorzystniejszej wśród nich [2].
2. Założenia ogólne do poszukiwania lokalizacji termicznego przekształcania
odpadów w Krakowie
Założono, że ZTPOK w każdej lokalizacji będzie charakteryzować się identycznymi parametrami:
• Konieczna powierzchnia działki (łącznie z czasowym składowiskiem dla sezonowania żużla i placami manewrowymi) ok. 3,5 – 4 ha
• Moc przerobowa ZTPOK około 220-240 tys. Mg/rok
• Powierzchnia pod składowisko dla sezonowania żużla (przed składowaniem na składowisku Barycz lub sprzedażą jako materiału budowlanego ) - około 0,5 ha • Głębokość posadowienia najniżej pod powierzchnią terenu zlokalizowanych
obiektów (bunkier do gromadzenia odpadów do spalenia) – około 10 m ppt. • Wysokość orientacyjna komina około 100 m npt.
Przybliżone dane dotyczące podstawowych emisji zanieczyszczeń powietrza: • dwutlenek siarki SO2 - 50 mg/m3
• tlenki azotu - NOx - 200 mg/m3 • pył - 10 mg/m3
• dopuszczalny poziom stężenia dioksyn i furanów – 0,1ng/m3
Poszukiwanie potencjalnych lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów komunalnych przeprowadzono przyjmując :
Założenia przy poszukiwaniu potencjalnej lokalizacji (pierwszy wybór):
• Lokalizacja nie może być sprzeczna z przeznaczeniem wskazanym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego MPZP (przyjętym lub w opracowaniu a jeżeli lokalizacja nie jest na terenie objętym MPZP to w Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego).
• Odległość działki powinna być odległa niemniej niż 300 m od zabudowy mieszkaniowej.
W oparciu o powyższe założenia wzięto pod uwagę i poddano wstępnej analizie 7 lokalizacji na terenie miasta i jego pobliżu (6 na terenie Krakowa oraz 1 w Skawinie). Są to działki o powierzchni ok. 4 ha :
• Przy Elektrociepłowni Łęg w Krakowie ul. Ciepłownicza 1 (dzielnica XIV Czyżyny)
• Przy Elektrociepłowni Skawina w Skawinie
• Na terenie huty Mittal-Steel Poland SA (dzielnica XVIII Nowa Huta) • Na południe od oczyszczalni Kujawy (dzielnica XVIII Nowa Huta) • Przy składowisku Barycz (dzielnica X Swoszowice)
• Na wschód od Krakowskich Zakładów Garbarskich (dzielnica XIII Podgórze) • Na wschód od Zakładów Telefonika przy projektowanej drodze S7 (dzielnica XII
Prokocim-Bieżanów) [2].
Poszczególne lokalizacje zostały szczegółowo scharakteryzowane w analizie, przez ekspertów różnych dziedzin w zakresie:
A. Możliwości terenowych;
a) przeznaczenie terenu i zgodność z MPZP b) aktualne lub dotychczasowe użytkowanie c) własność
d) dostępność mediów - woda, gaz, energia elektrycznej e) podłączenie do sieci ciepłowniczej Krakowa
B. Geologii i warunków wodnych a) położenie
b) geologia
c) występowanie wody gruntowej d) zagrożenie powodziowe C. Oddziaływania na środowisko a) odległość od zabudowy mieszkaniowej
b) aktualny stan zanieczyszczenia powietrza w zakresie PM10, NOx, SO2 (dane PIOŚ średnie za r.2006)
d) odprowadzenie ścieków
e) miejsce lokowania powstałych odpadów niebezpiecznych f) miejsce lokowania powstałych odpadów innych niż niebezpieczne D. Transportu i komunikacji
a) dostępność komunikacyjna
b) odległość i lokalizacja w stosunku do największych wytwórców odpadów komunalnych - duże osiedla mieszkaniowe, centra handlowe
E. Przewidywanej akceptacji społeczna
3. Przyjęcie kryteriów do analizy wielokryterialnej dla potencjalnych
lokalizacji ZTPOK
Określone i scharakteryzowane w analizie SWOT lokalizacje powinny być opisane w sposób jednoznaczny, tak, aby możliwe było dokonanie oceny i porównania ich między sobą, co w efekcie pozwoliło na wybór najkorzystniejszej. Charakterystyka poszczególnych lokalizacji z próbą wartościowania opisywanych wskaźników (w skali 0-6) była brana także pod uwagę przy określaniu kryteriów i wag dla tych kryteriów w analizie wielokryterialnej.
Zadanie pełnego opisania poszczególnych lokalizacji było zrealizowane poprzez kryteria oceniające, rozumiane jako standardy lub wskaźniki mierzące jednoznacznie konsekwencje realizacji poszczególnych lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów w Krakowie.
Wszystkie wskaźniki oceniające powinny dać pełen obraz opisujący każdą z lokalizacji oraz pozwalający na porównanie poszczególnych rozwiązań. Dlatego też dobór wskaźników oceniających oraz znalezienie ich miar stanowiło najtrudniejsze zadanie w kompleksowej ocenie lokalizacji ZTPO.
Zasada zrównoważonego rozwoju Przedstawia zasadnicze założenia, którymi powinniśmy się kierować w ocenie lokalizacji takich inwestycji. Wymaga ona przede wszystkim uwzględnienia w rozważaniach kryteriów przyrodniczych, społecznych i ekonomicznych, jak również wymaga ona równoważnego ich traktowania. Dodatkowo w analizie uwzględniono również kryteria techniczno – prawne.
Dla pełnego opisu zadania ilość kryteriów jest bardzo duża, a dodatkowo niejednokrotnie reprezentują one sprzeczne ze sobą cele. Przyjęte kryteria oceniające lokalizację ZTPO w Krakowie, zostały więc ujęte w cztery, poniżej przedstawione grupy:
KRYTERIA TECHNICZNO PRAWNE: oceniające zgodność lokalizacji z podstawowymi dokumentami planistycznymi oraz planami gospodarki odpadami wyższych szczebli. Bardzo istotna będzie tu również ocena wielkości terenu pod względem możliwości lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów wraz z obiektami towarzyszącymi oraz ocena możliwości istniejącej infrastruktury lub konieczności jej
budowy i ewentualnie możliwości jej doprowadzenia. Wśród kryteriów techniczno – prawnych wyróżniano więc:
• zgodność lokalizacji z planem zagospodarowania terenu z KPGO i WPGO, • wielkość i możliwości terenu,
• istniejąca infrastruktura,
• odległość od węzłów ciepłej wody użytkowej.
KRYTERIA EKOLOGICZNE: oceniające wpływ projektowanej lokalizacji zakładu na środowisko naturalne. Funkcjonowanie zakładu termicznego przekształcania odpadów zmniejszy znacząco ilość odpadów wymagających unieszkodliwienia i ostatecznego składowania jednak przedsięwzięciu temu towarzyszą skutki uboczne opisywane poprzez emisje do środowiska. W tworzeniu kryteriów ekologicznych, uwzględniono wiec emisje do poszczególnych komponentów środowiska naturalnego (woda, gleba, powietrze) uwzględniając przede wszystkim istniejące tło zanieczyszczeń. W zależności od przyjętej lokalizacji uwzględniono również emisje transportu odpadów od wytwórców , jak również emisje od transportu odpadów ostatecznych na składowisko. Emisje od transportu będą tutaj miały znaczący wpływ, gdyż oddziaływanie zakładu termicznego przekształcania powinno mieścić się w granicach działki. Dla pełnej środowiskowej oceny lokalizacji uwzględniono również „korzyści środowiskowe” oceniane jako możliwość wykorzystania produktów procesu spalania oraz wykorzystania odpadów jako odnawialnych źródeł energii. Wśród kryteriów ekologicznych wyróżniano więc:
• warunki wprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery, • możliwości i warunki odbioru ścieków,
• odległość od składowiska odpadów ostatecznych (emisja od transportu), • odległość od miasta (dowóz odpadów, emisja),
• możliwość wykorzystania produktów (energii i stałych produktów), • wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
KRYTERIA EKONOMICZNE: oceniające najczęściej nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacji inwestycji; jednak w ocenie lokalizacji zakładu termicznego przekształcania nie jest brana technologia, gdyż będzie to stanowiło kolejny krok postępowania. W szacowaniu kryteriów ekonomicznych założono, że w każdej z proponowanych lokalizacji, w przypadku jej wybrania funkcjonować będzie ta sama technologia termicznego przekształcania odpadów, dlatego też nakłady na technologię w każdej z lokalizacji będą takie same. Pod względem ekonomicznym, lokalizacje między sobą różnić będą ceny gruntów, nakłady na ewentualną rozbudowę infrastruktury koniecznej do obsługi zakładu termicznego przekształcania oraz koszty eksploatacji czyli dowozu odpadów i „wywozu” produktów spalania. Wszystkie wymienione powyżej kryteria ekonomiczne mogą być natomiast zastąpione jednym: kosztem spalania 1 Mg odpadów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w skali roku, czyli finansowym obciążeniem jednego mieszkańca w skali roku. Takie kryterium byłoby interesujące dla wszystkich użytkowników systemu, ale na podstawie aktualnych danych i
założeń jest bardzo trudne do oszacowania. Dlatego też bezpieczniej jest do obliczeń przyjąć szereg cząstkowych kryteriów i przeanalizować ich wartości dla poszczególnych lokalizacji ZTPO. Uwagi na to, że mieszkańcy dzielnicy, w której lokalizowana jest taka inwestycja mogą czuć się pokrzywdzeni, jako kryterium brane jest również koszt kompromisu społecznego. Wśród kryteriów ekonomicznych wyróżniano więc:
ceny gruntu,
nakłady inwestycyjne na budowę infrastruktury, koszty transportu odpadów i produktów, koszty kompromisu społecznego,
KRYTERIA SPOŁECZNO – POLITYCZNE: oceniające przychylność lokalnej społeczności dla planowanej inwestycji. Wśród kryteriów społeczno – politycznych wyróżniano więc:
sąsiedztwo zabudowy mieszkalnej, możliwość konfliktów społecznych, uwarunkowania polityczne.
Jak widać kryteriów jest bardzo dużo i niejednokrotnie reprezentują one sprzeczne ze sobą cele. Dla pełnego obrazu i łatwiejszego wyboru lokalizacji należy jednak w założeniach przyjąć wszelkie możliwe kryteria, które mogą być eliminowane w trakcie obliczeń poszczególnych ich wartości [2].
4. Przyjęcie wartości kryteriów
Dokonanie oceny poszczególnych lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów, porównanie i wybór najlepszej z nich możliwe jest dzięki liczbowemu określeniu wskaźników oceniających. Ich zestawienie tabelaryczne opisujące poszczególne lokalizacje stanowi macierz decyzyjną przedstawioną w tabeli 3.2, która stanowi formalny zapis wielokryterialnego problemu decyzyjnego.
Elementy i uwarunkowania uwzględniane w obliczeniu poszczególnych wartości kryteriów, wykorzystywanych w analizie wielokryterialnych, zawarto w tabeli 3.1 poniżej:
Dwa z kryteriów: koszty kompromisu społecznego i uwarunkowania polityczne – będą oszacowane dopiero po przeprowadzeniu konsultacji i edukacji ekologicznej w zainteresowanych dzielnicach, natomiast obecnie do obliczeń przyjęto dla wszystkich lokalizacji jedną wartość.
3.1. Elementy i uwarunkowania uwzględniane w obliczeniu poszczególnych wartości kryteriów [2]
Elementy uwzględniane w obliczeniach Kryterium Ozn. kryterium Grupa kryteriów przeznaczenie terenu i zgodność z MPZP
zgodność z planem
zagospodarowania terenu z KPGO i WPGO
k1
Kryteria techniczno - prawne
Elementy uwzględniane w obliczeniach Kryterium Ozn. kryterium Grupa kryteriów aktualne lub dotychczasowe użytkowanie
własność położenie
geologia występowanie wody gruntowej zagrożenie powodziowe
wielkość i możliwości terenu k2
dostępność mediów - woda, gaz, energia el. istniejąca infrastruktura k3 aktualny stan zanieczyszczenia powietrza w
zakresie PM10, NOx, SO2
lokalizacja w stosunku do centrum Krakowa zgodnie z "różą wiatrów"
warunki wprowadzania
zanieczyszczeń do atmosfery k4 odprowadzenie ścieków możliwości i warunki odbioru ścieków k5 odległość mierzona w km odległość od składowiska odpadów ostatecznych (emisja od transportu) k6 dostępność komunikacyjna
odległość i lokalizacja w stosunku do największych wytwórców odpadów komunalnych - duże osiedla mieszkaniowe, centra handlowe
odległość od miasta (dowóz
odpadów, emisja) k7 możliwość zagospodarowania
wytworzonych produktów (energii, żużli) w najbliższym rejonie lokalizacji
możliwość wykorzystania produktów (energii i stałych produktów)
k8 podłączenie do sieci ciepłowniczej
Krakowa wykorzystanie odnawialnych źródeł energii k9
Kryteria ekologiczne
zł ceny gruntu k10
koszt budowy ciepłociągu [zł] nakłady inwestycyjne na budowę infrastruktury k11 zł koszty transportu odpadów i produktów k12
- koszty kompromisu społecznego k13
Kryteria ekonomiczne
odl. od zabudowy mieszkalnej sąsiedztwo zabudowy mieszkalnej k14 przewidywana akceptacja społeczna możliwość konfliktów społecznych k15 - uwarunkowania polityczne k16 Kryteria społeczno -polityczne
Tabela. 3.2. Wartości poszczególnych kryteriów dla potencjalnych lokalizacji ZTPO w Krakowie[2] Kryterium Ozn. kryt. Zakres wartości kryteriów*) A B C D E F G zgodność z planem zagospodarowania terenu z KPGO i WPGO k1 0 - 6 4 4 6 4 4 4 4 wielkość i możliwości terenu k2 0 - 36 16 18 26 22 18 24 24 istniejąca infrastruktura k3 0 - 6 4 4 4 4 6 4 4
warunki wprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery k4 0 - 12 4 2 6 6 2 6 6 możliwości i warunki odbioru ścieków k5 0 - 6 4 4 2 6 2 4 4 odległość od składowiska odpadów ostatecznych (emisja od transportu) k6 odległość [km] 16 22 18 19 1 10 11 odległość od miasta
(dowóz odpadów, emisja) k7 0 - 12 8 0 6 4 6 8 8 możliwość wykorzystania produktów (energii i stałych produktów) k8 0 / 1 1 0 1 1 0 1 1 wykorzystanie odnawialnych źródeł energii k9 0 - 6 6 6 0 0 2 6 6 ceny gruntu k10 zł 25 15 20 10 15 25 20 nakłady inwestycyjne na budowę infrastruktury k11 mln zł 0 0 49 42 84 0 0 koszty transportu odpadów
i produktów k12 zł 3960954 5964534 5320521 5564117 4947431 4693234 4889634 koszty kompromisu społecznego k13 1 1 1 1 1 1 1 sąsiedztwo zabudowy mieszkalnej k14 0 - 6 2 0 6 0 4 6 6 możliwość konfliktów społecznych k15 0 - 6 0 0 0 2 0 3 4 uwarunkowania polityczne k16 1 1 1 1 1 1 1 A - Działka przy Elektrociepłowni Kraków ul. Ciepłownicza 1 - Dzielnica XIV Czyżyny
B - Działka przy Elektrociepłowni Skawina ul. Energetyków
C - Działka na terenie huty Mittal Steel Poland S.A. - Dzielnica XVIII Nowa Huta D - Działka obok oczyszczalni ścieków Kujawy - Dzielnica XVIII Nowa Huta
E - Działka obok składowiska odpadów komunalnych BARYCZ - Dzielnica X Swoszowice F - Działka przy Krakowskich Zakładach Garbarskich - Dzielnica XIII Podgórze
G - Działka obok Telefoniki S.A. - Dzielnica XII Prokocim-Bieżanów
*) – zakres skali punktowej był szacowany na podstawie analizy SWOT
4. Analiza wielokryterialna wyboru lokalizacji
Do celów analizy przyjęto numeracje poszczególnych lokalizacji:
L1 - Działka przy Elektrociepłowni Kraków ul. Ciepłownicza 1 - Dzielnica XIV Czyżyny L2 - Działka przy Elektrociepłowni Skawina ul. Energetyków
L3 - Działka na terenie huty Mittal Steel Poland S.A. - Dzielnica XVIII Nowa Huta L4 - Działka obok oczyszczalni ścieków Kujawy - Dzielnica XVIII Nowa Huta
L5 - Działka obok składowiska odpadów komunalnych BARYCZ - Dzielnica X Swoszowice
L6 - Działka przy Krakowskich Zakładach Garbarskich - Dzielnica XIII Podgórze L7 - Działka obok Telefoniki S.A. - Dzielnica XII Prokocim-Bieżanów
Do rozwiązania zadania decyzyjnego wykorzystano metodę programowania kompromisowego, [1] korzystającą z koncepcji porządkowania poszczególnych strategii według ich odległości od ustalonego punktu idealnego, uwzględniając wszystkie przedstawione powyżej kryteria. Do obliczeń konieczne jest przyjęcie hierarchii ważności poszczególnych kryteriów, określające priorytety uczestników procesu decyzyjnego. Obecnie do obliczeń przyjęto wartości wag kryteriów przyjęte przez autorów opracowania. W kolumnie „hierarchia ważności kryteriów” umieszczono ważność poszczególnych kryteriów, czyli przykładane do nich wagi, w zależności od stopnia ich istotności. Np. w przypadku 1 każdemu kryterium przyporządkowano wagę 1. W drugim przypadku druga grupa kryteriów oceniających (kryteria ekologiczne) otrzymują wagę 5, a pozostałe wagę 1. Metoda daje możliwość dodatkowego ważenia kryteriów poprzez zastosowanie we wzorze wykładnika potęgowego α . Wykładnik ten pozwala na dodatkowe zważenie każdej odchyłki od punktu idealnego, proporcjonalnie do ich wielkości. Im wartość α jest większa tym większego znaczenia nabierają duże odchylenia strategii od punktu idealnego. Wyniki analizy przedstawione są w tabeli poniżej.
4.1. Wyniki analizy wielokryterialnej dla potencjalnych lokalizacji ZTPO Uszeregowanie strategii Hierarchia ważności kryteriów techniczno - prawnych : ekologicznych : ekonomicznych : społeczno – politycznych α = 1 α = 2 α = ∞ 1:1:1:1 L7*→L6*→L1→L3→L4→L 5→L2 L7*→L6*→L1→L3→L4→L 5→L2 L7*→L6→L1↔L3↔L4→L5→L2 1:5:1:1 L7*→L6*→L1→L4→L3→L 5→L2 L6*→L7*→L1→L4→L3→L 5→L2 L7*→L6→L1 1:10:1:1 L6*→L7*→L1→L4→L3→L5→L2 L6*→L7*→L1→L4→L3→L 5→L2 L7*→L6→L1 1:1:2:1 L7*→L6*→L1→L4→L3→L 5→L2 L7*→L6*→L1→L4→L3→L 5→L2 L7*→L3↔L4 1:1:1:2 L7*→L6*→L1→L3→L4→L 5→L2 L7*→L6*→L1→L3→L5→L 4→L2 L7*→L6 2:1:1:1 L7*→L6*→L1→L3→L4→L 5→L2 L7*→L6*→L3→L1→L5→L 4→L2 L7*→L6 Sn* - lokalizacja akceptowalna
Analizując wyniki analizy wielokryterialnej można stwierdzić, że:
W 18 przypadkach obliczeniowych jako równorzędnie kształtują się lokalizacje: działka obok Telefoniki S.A. - Dzielnica XII Prokocim-Bieżanów oraz działka przy Krakowskich Zakładach Garbarskich - Dzielnica XIII Podgórze,
W drugiej kolejności może być uwzględniona działka przy Elektrociepłowni Kraków ul. Ciepłownicza 1 - Dzielnica XIV Czyżyny,
Jako najmniej korzystne określone zostały lokalizacje: działka przy Elektrociepłowni Skawina ul. Energetyków oraz działka obok składowiska odpadów komunalnych BARYCZ - Dzielnica X Swoszowice
Decydent może przyjąć ograniczenia w wyborze strategii. W niniejszych obliczeniach, (podobnie jak poprzednio) założono takie ograniczenia jako tzw. próg akceptowalności obliczony jako: min *)
)
(
*
1
,
0
n nL
s
s
=
αStrategie akceptowalne są zaznaczone w tabeli *) i stanowią rozwiązanie zadania decyzyjnego jako wybór strategii leżącej akceptowalnie blisko punktu idealnego.
W konsultacjach społecznych ich uczestnicy mieli możliwość określenia swoich priorytetów i hierarchii ważności kryteriów, na podstawie których dokonane zostały ostateczne obliczenia i analiza wielokryterialna wyboru systemu gospodarki odpadami w Krakowie, przedstawione w kolejnym rozdziale.
5. Określenie hierarchii ważności kryteriów w konsultacjach społecznych
Podczas gdy lokalizacja będzie ostatecznie opisana poprzez wycenę i określenie wartości poszczególnych kryteriów, może powstać pytanie, czy wszystkie kryteria są jednakowo ważne. Inna będzie hierarchii określana przez przyrodników, inna przez ekonomistów, a jeszcze inna przez mieszkańców dzielnicy, gdzie zlokalizowany będzie zakład termicznego przekształcania odpadów. Różne hierarchie ważności kryteriów wynikają z różnych preferencji zainteresowanych. Prawidłowo przebiegający proces decyzyjny uwzględnia interesy wszystkich grup zainteresowanych formą przedsięwzięcia. Należy więc dążyć do wypracowania w miarę możliwości jednolitych preferencji, tak aby usatysfakcjonowani byli wszyscy zainteresowani.Hierarchia ważności kryteriów odzwierciedlana jest za pomocą współczynników wagowych. Jednym ze sposobów ich określania jest głosowanie zainteresowanych stron. Liczba głosów oddanych na dane kryterium jest jednocześnie przyznana mu wagą. Innym sposobem jest przydzielenie zainteresowanym tej samej ilości punktów, które rozdzielają oni pomiędzy kryteria. Procedury takie powinny być poprzedzone konsultacjami społecznymi i warsztatami roboczymi, przedstawiającymi zainteresowanym wszystkich argumentów „za i przeciw”.
Badanie preferencji zainteresowanych grup pozwala na: • prowadzenie otwartego procesu decyzyjnego,
• ostateczne rozstrzygniecie procesu decyzyjnego podczas gdy wyniki metod wielokryterialnych nie dają jednoznacznego rozwiązania.
Grupy społeczne i ich preferencje
W trakcie analiz i podejmowania decyzji prowadzone były ciągłe konsultacje społeczne, podczas których przedstawiane i prezentowane były wszystkie elementy analizy wraz z uwzględnieniem preferencji uczestników konsultacji. Dla potrzeb wyboru lokalizacji zakładu termicznego przekształcania przyjęto, że osoby zainteresowane strukturą i funkcją systemu gospodarki odpadami w Krakowie i wyrażające chęć uczestniczenia w postępowaniu decyzyjnym można podzielić na trzy grupy:
Ekolog: waży przede wszystkim racje ochrony środowiska przyrodniczego, choć i środowisko społeczne może mieć dla niego znaczenie. Element ekonomicznych systemu powinien być uznany za mniej istotny.
Samorządowiec: liczy się dla niego interes lokalnej społeczności, która go wybrała i którą reprezentuje. Kryteria ochrony środowiska społecznego liczą się przede wszystkim zaś kwestie ekologiczne, ekonomiczne powinny ustąpić przed interesem lokalnym.
Inni: grupa ludzi niezwiązana z żadną z powyżej przedstawionych, zwłaszcza, że w prowadzonych konsultacjach społecznych mógł brać udział każdy. Trudno jest w tej grupie przewidzieć preferencje.
W wytypowanych grupach, po przeprowadzeniu edukacji, przeprowadzono badania ankietowe, w których pytano respondentów o podział w procentach istotności kryteriów należących do grup „Kryteria techniczno - prawne”, „Kryteria ekologiczne” „Kryteria ekonomiczne” i „Kryteria społeczno – polityczne”. Były to grupy kryteriów oceniających lokalizację zakładu termicznego przekształcania odpadów w Krakowie. Wyniki badań przedstawia tabela poniżej.
5.1. Przyjęte do analizy wagi odzwierciedlające preferencje w grupach głównych kryteriów[2]
GRUPY
KRYTERIÓW WAGI GRUP GŁÓWNYCH KRYTERIÓW
EKOLODZY SAMORZĄDOWCY INNI ŚREDNIA
Kryteria techniczno - prawne 17,5 27,78 28,33 24,54 Kryteria ekologiczne 40 29,44 28,33 32,59 Kryteria ekonomiczne 12,5 20 22,22 18,24 Kryteria społeczno - polityczne 30 22,78 21,11 24,63
Preferencje w głównych grupach kryteriów używane są w analizie wielokryterialnej do wyrównania liczności grup kryteriów. W procesie decyzyjnym kryteriów ekologicznych jest 6, natomiast tylko 3 kryteria ekonomiczne. Ekonomia ważyłaby wtedy mniej w procesie decyzyjnym i nawet bardzo wysokie wartości kryteriów ekonomicznych nie preferowałyby dostatecznie wariantów opłacalnych. Dlatego też wektory wag konstruuje się w ten sposób, by wszystkie kryteria w obrębie grupy głównej ważyły w procesie decyzyjnym tyle, ile wynosi ich preferencja ustalona przez grupę zainteresowaną postępowaniem.
W dalszej części procesu decyzyjnego należało zbadać preferencje osób zainteresowanych odnośnie poszczególnych kryteriów oceny. Tu również zastosowano technikę badań ankietowych. Respondenci, by wyrazić swe preferencje odnośnie każdego z kryteriów, oceniali go w skali, 1…10 punktów. Wyniki przedstawiono w tabeli poniżej, opisane jako „wagi surowe” [2].
Obliczenia wag poszczególnych kryteriów
W tabeli poniżej pokazano w lewej jej części wagi surowe dla poszczególnych kryteriów ustalając je na podstawie badań ankietowych. Po prawej zaś przedstawiono wagi transformowane. Transformacja oparta jest na następującej formule:
∑
==
i L k k i j i i j iP
W
W
T
1 , , ,gdzie: Ti,j, – waga transformowana j-tego kryterium należącego do i-tej grupy,
Pi – Waga przypisana i-tej grupie kryteriów (0 . . . 100),
Wi,j – waga surowa j-tego kryterium należącego do i-tej grupy (1 . . . 10),
Li – Liczba kryteriów w i-tej grupie
Tak więc wagi przetransformowane odzwierciedlają dokładnie preferencje wyrażone za pomocą wag grup głównych i wag surowych.
5.2. Wagi kryteriów używane w analizie wielokryterialnej dla potencjalnych lokalizacji ZTPO [2]
WAGI SUROWE WAGI TRANSFORMOWANE
Kryteria E K O L O D Z Y S A M O R Z Ą D O W C Y IN N I Ś R E D N IA E K O L O D Z Y S A M O R Z Ą D O W C Y IN N I Ś R E D N IA
zgodność z planem zagospodarowania terenu z KPGO i WPGO, 9 7 6,78 7,59 7,33 8,41 9,15 8,52 wielkość i możliwości terenu, 7 7,89 7,11 7,33 5,7 9,48 9,59 8,23 istniejąca infrastruktura, 5,5 8,22 7,11 6,94 4,48 9,88 9,59 7,79 warunki wprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery 8 8,33 8,56 8,3 8,31 5,59 5,2 6,29 możliwości i warunki odbioru ścieków 8 7,56 7,44 7,67 8,31 5,07 4,52 5,81 odległość od składowiska odpadów ostatecznych (emisja od transportu), 6 6,67 7,44 6,7 6,23 4,47 4,52 5,08 odległość od miasta (dowóz odpadów, emisja), 5,5 6,33 7,89 6,57 5,71 4,25 4,79 4,98 możliwość wykorzystania produktów (energii i stałych produktów), 6,5 7,67 7,56 7,24 6,75 5,14 4,59 5,48 wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, 4,5 7,33 7,78 6,54 4,68 4,92 4,72 4,95 ceny gruntu, 2,5 3,22 5,22 3,65 1,95 3,08 4,58 3,21 nakłady inwestycyjne na budowę infrastruktury, 3,5 4,44 6,33 4,76 2,73 4,25 5,55 4,19 koszty transportu odpadów i produktów 4 6,33 6,89 5,74 3,13 6,06 6,04 5,05 koszty 6 6,89 6,89 6,59 4,69 6,6 6,04 5,8
kompromisu społecznego, sąsiedztwo zabudowy mieszkalnej 7,5 8,44 7,22 7,72 12,5 10,07 8,17 10,23 możliwość konfliktów społecznych, 6,5 7,33 7 6,94 10,83 8,74 7,92 9,2 uwarunkowania polityczne. 4 3,33 4,44 3,92 6,67 3,97 5,02 5,2
6. Ostateczny wynik analizy wielokryterialnej
Ostatecznie analizę wielokryterialną przeprowadzono stosując transponowane wagi kryteriów oceniających. Obliczenia przeprowadzono dla poszczególnych grup społecznych, które wyraziły swoje preferencje w przeprowadzonej ankiecie. Oprócz obliczeń dla poszczególnych grup społecznych przeprowadzono również obliczenia dla średnich wag transponowanych, uwzględniających wszystkie grupy, biorące udział w procesie decyzyjnym. Wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli poniżej.
6.1. Wyniki analizy wielokryterialnej dla potencjalnych lokalizacji ZTPO, po uwzględnieniu wag kryteriów określonych przez uczestników konsultacji społecznych[2] GRUPA SPOŁECZNA USZEREGOWANIE STRATEGII
EKOLODZY α = 1 L7*→L6*→L1→L3→L4→L5→L2 α =2 L7*→L6→L1→L3→L4→L5→L2 α = ∞ L7* SAMORZĄDOWCY α = 1 L7*→L6*→L1→L3→L5→L4→L2 α =2 L7*→L6→L3→L1→L5→L4→L2 α = ∞ L7* INNI α = 1 L7*→L6*→L1→L3→L5→L4→L2 α =2 L7*→L6→L3→L1→L5→L4→L2 α = ∞ L7* ŚREDNIA α = 1 L7*→L6*→L1→L3→L4→L5→L2 α =2 L7*→L6→L3→L1→L5→L4→L2 α = ∞ L7*
Sn* - lokalizacja akceptowalna
Wykorzystując transponowane wagi kryteriów uczestników procesu decyzyjnego można powiedzieć, że:
Jako najkorzystniejsze lokalizacje zakładu termicznego przekształcania odpadów zostały wybrane: działka obok Telefoniki S.A. - Dzielnica XII Prokocim-Bieżanów oraz działka przy Krakowskich Zakładach Garbarskich - Dzielnica XIII Podgórze,
W drugiej kolejności może być uwzględniona działka przy Elektrociepłowni Kraków ul. Ciepłownicza 1 - Dzielnica XIV Czyżyny,
Jako najmniej korzystne określone zostały lokalizacje: działka przy Elektrociepłowni Skawina ul. Energetyków, działka obok składowiska odpadów komunalnych BARYCZ - Dzielnica X Swoszowice oraz działka obok oczyszczalni ścieków Kujawy - Dzielnica XVIII Nowa Huta,
Po przeprowadzeniu konsultacji w zainteresowanych dzielnicach zostaną dodatkowo określone koszty kompromisu społecznego z lokalną społecznością, o które dodatkowo zostanie uzupełniona analiza.
7. Wnioski
Wybór lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów jest trudnym zadaniem decyzyjnym, które musi uwzględniać różne, często sprzeczne cele i zadania oraz interesy społeczne i uwarunkowania techniczno - ekonomiczne.
Analiza wielokryterialna pozwala na pełną ocenę wszystkich lokalizacji i znalezienie rozwiązania najlepszego w sensie kompromisowym, z uwzględnieniem wszystkich grup kryteriów oceniających.
Każdorazowo analiza taka wymaga konsultacji społecznych i włączania zainteresowanych grup społecznych do procesu decyzyjnego.
Przedstawiona analiza proponuje trzy preferowane lokalizacje zakładu termicznego przekształcania odpadów w Krakowie, które powinny być jeszcze konsultowane i w wyniku rozmów ze społeczeństwem i edukacji powinna być opracowana lista rekompensat dla mieszkańców zainteresowanych dzielnic. Warunki mieszkańców powinny być włączone jako kolejne kryterium do analizy wielokryterialnej i wówczas jej wynik będzie wynikiem ostatecznym.
Literatura
[1] Generowicz A., Grabowski Zb., Analiza wielokryterialna jako narzędzie wspomagające wybór rozwiązania systemu gospodarki odpadami na przykładzie Krakowa, VI Międzynarodowe Forum Gospodarki Odpadami nt. „Efektywność Gospodarowania Odpadami”, Poznań / Licheń Stary, maj / czerwiec 2005,
[2] Ocena Strategiczna Systemu Gospodarki Odpadami Miasta Krakowa wraz z wyborem wariantów lokalizacji zakładu termicznego przekształcania odpadów komunalnych, Kraków, listopad 2007,
[3] Plan Gospodarki Odpadami Komunalnymi Miasta Krakowa, uchwalony jako element Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Krakowa na lata 2005-2007 z perspektywą na lata 2008-2011, Kraków, maj 2007.
