Orzecznictwo Sądu Najwyższego

Roman Łyczywek, Jan Waszczyński,

Zdzisław Czeszejko

Orzecznictwo Sądu Najwyższego

Palestra 17/4(184), 74-93

1973

74 Or ze cz nictw o Sąd u N a jw yis z eg o N r 4 (184)

ków, dla 6— 9 członków i dla 10— 15 członków. Przykładow o dla zespołu najm niejszego (3— 5 osób) p rzew id u je się pow ierzchnię użytkow ą 71—85 n r , a dla zespołów w iększych — odpowiednio w ięcej. Jak o zasadę p rzy jm u je się, że n a adw okata m usi przypadać nie m niej niż 6 m 2 po­ w ierzchni przeznaczonej do p rac y oraz że w jed n y m pokoju nie pow inno być więcej niż 2 adw okatów . U chw alone n o rm y m ają zasadnicze znacze­ nie przy p ro jek to w aniu lokali zespołów adw okackich oraz p rzy staraniach o przydział tak ich lokali.

O R Z E C Z N I C T W O S Ą B C I N A J W Y Ż S Z E G O

O dpłatność obron z u rzęd u od dawna n u rtu je środo­ w isko adw okackie i stanow i przedm iot zainteresow ania organów sam orządu adw okackiego. Te w zg lę d y spow odo­ w ały, że R edakcja, p u b liku ją c dw ie uch w a ły skład u sie­ d m iu sędziów Sądu N ajw yższego z glosą adw. Rom ana Ł y c zy w k a , uznała za po żyteczn e opublikow ać dotyczące te j sam ej kw estii: glosę prof. Jana W aszczyńskiego oraz stanow isko adw . Zdzisław a C zeszejki, jakie zaprezentow ał w piśm ie procesow ym przed S ąd em N a jw y ższy m . W p ra ­ w d zie Sąd N a jw y ż s z y nie podzielił poglądu adw. Cze- szejki, ale argum entacja obrony jest w ażka i p r z e k o n y ­ wająca, a ponadto stanow i ona u zu pełn ienie glos Ł y ­ c zy w k a i W aszczyńskiego, w zw ią zku z c zy m u w a ża m y opublikow anie tego stanow iska za celow e w ta kie j w łaśnie fo rm ie, w ja kie j zostało ono zaprezentow ane przed Sądem N a jw y ższy m .

R e d a k c j a

I

TJCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW Z DNIA 29.X.1971 R. VI KZP 46/71«

1. Zwalniając skazanego, które­ mu w postępowaniu toczącym się

z oskarżenia publicznego wyzna­ czono obrońcę z urzędu na pod­ stawi1 * art. 70 lub 71 k.p.k., od za­ płaty na rzecz zespołu adwokac­ kiego opłat z tytułu udziału w

sprawie tego obrońcy (art. 556 k.p.k.), sąd nie zasądza tych opłat na rzecz zespołu adwokackiego od Skarbu Państwa.

2. Powyższą uchwałę wpisać do księgi zasad prawnych.

* U c h w a ła t a w r a z z u z a s a d n ie n ie m z o s ta ła o p u b lik o w a n a w O S N K W z 1972 r ., poz. 19, a g lo sa d o te j u c h w a ły , p ió r a J . W a s z c z y ń s k ie g o — w P iP z 1972 r. n r 8—9, s tr . 252—258 (g lo sę t ę d r u k u je m y w n in ie js z y m n u m e r z e „ P a l e s t r y ” n a s tr . 81—88.

N r 4 (184) Or ze cz nictw o Sąd u N a jw yż szego 75

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW Z DNIA 12AM972 R. VI KZP 26/72**

Sąd, u n iew in n iając oskarżonego, k tó rem u w yznaczono obrońcę z u rzędu (art. 74 k.p.k.), pow inien w w y ro k u zasądzić od S k a rb u P a ń ­ stw a na rzecz w łaściw ego zespołu

adw okackiego określoną kw otę

pieniężną jako opłatę z ty tu łu u- działu w sp raw ie tego obrońcy; leżeli sąd nie określił wysokości tej kw oty, to jej u stalenie n a stę ­ p uje w try b ie przew idzianym w a rt. 368 k.p.k.

** U c h w a ła ta w r a z z u z a s a d n ie n ie m z o s ta ła o p u b lik o w a n a w O SN K W z 1972 r., poz. 184.

II

G l o s a

do obu p o w y ż s z y c h u c h w a ł s k ła d u s ie d m iu s ę d z ió w

I. K odeks postępow ania karnego w k ilk u różn ych sy tu acjach proce­ sow ych z a jm u je się kw estią pokrycia wobec zespołu adw okackiego n a­ leżności z ty tu łu p racy w ykonanej przez obrońcę-członka zespołu w procesie. W szczególności k.p.k. stanow i, że op łaty na rzecz zespołu ad ­ w okackiego ponosi:

1) oskarżony — w razie w yznaczenia obrońcy w try b ie a rt. 70 i 71 k.p.k., p rzy czym dotyczy to w ypadków , gdy oskarżony zosta1 skazany; o p łaty te sąd zasądza n a rzecz zespołu (art. 550 § 1 k.p.k.);

2) S k arb P a ń stw a — gdy obrońca lub ad w o k at jako pełnom ocnik oskarżyciela p ry w atn eg o czy pow oda cyw ilnego został w yznaczony w tr y ­ bie a rt. 69, 70 lu b 71 k.p.k. bądź też a rt. 117 k.p.c. w zw iązku z a rt. 60 k.p.k., a o skarżony został u n iew in nio n y lub um orzono przeciw ko niem u postępow anie (art. 549 § 1 p k t 2 k.p.k.);

3) oskarżyciel p ry w a tn y — gdy o sk arżony zostanie u niew inniony, a m iał on obrońcę z urzędu; o p łaty te pow inny być zasądzone w w y rok u n a rzecz zespołu adw okackiego (art. 550 § 2 k.p.k.);

4) sk azan y w spraw ie p ry w a tn o sk a rg o w e j; ponosi on koszty pełno­ m ocnika oskarżyciela pryw atn eg o, jed nak że koszty te zasądza się w yro­ kiem w p ro st na rzecz oskarżyciela p ry w atn eg o zakładając, że w yłożył on ju ż te koszty (art. 547 § 2 w zw iązku z a rt. 543 k.p.k.);

5) S k arb P a ń stw a w sp raw ach z oskarżenia p ry w atneg o — gdy o skar­ żony został u niew inniony, sąd zaś zw olnił oskarżyciela p ry w atn eg o od ponoszenia kosztów postępow ania, a jednocześnie obrońca w yznaczony by ł z u rzę d u (art. 549 § 1 p k t 2 w zw iązku z a rt. 556 k.p.k.).

P ierw sza z głosow anych uch w ał w pew nej m ierze narusza reg uły określone w yżej pod p k t 2 i ew. pod p k t 5. U chw ała ta n asu w a szereg uw ag k ry ty czny ch .

D ruga z uchw ał w ątpliw ości i zastrzeżeń nie nasuw a, w zestaw ieniu je d n a k z pierw szą u chw ałą w y w o łu je pew ne zaskoczenie.

II. In teresu jąco i w p ew ny m sto p niu odm iennie, niż przedstaw iono to w yżej, w y g ląd a s ta n p raw n y w zakresie ponoszenia ciężaru kosztów

76 Or ze cz nictw o Sądu N ajw yższego N r 4 (184>

postępow ania, jak ie p o w stają w zw iązku z obroną w procesie żołnierzy służby czynnej i k a n d y d ató w do zawodowej służby w ojskow ej. Otóż przepis art. 547 § 3 k.p.k. stanow i, że w tego ro d za ju spraw ach koszty ponosi S k a rb P ań stw a, jeżeli żołnierz został skazany albo jeżeli um orzo­ no przeciw ko niem u postępow anie. Rozw iązanie to nie rozróżnia sy ­ tu acji, gdy obrońca w y stęp u je z urzędu, oraz sy tu acji, gdy w ystęp uje z w yboru. W praw dzie w w y p ad k u obron z w yb oru koszty zespołu ad­ w okackiego w to k u postępow ania „w y k ład a” stro na, k tó ra ustanow iła obrońcę (art. 543 k.p.k.), jednakże bez w ątp ienia „w y datk o w an ie” (a więc- zadatkow anie) nie jest identyczne z pojęciem „ponoszenia”, a więc o sta­ tecznego przejęcia ciężaru u stalo ny ch kosztów.

Nie pozostaw ia rów nież w ątpliw ości sam a treść pojęcia „koszty po­ stęp ow an ia”, jakiego używ a a rt. 547 § 3 k.p.k. Pojęcie to ob ejm u je sum ę pozycji w ym ienionych w a rt. 554 § 1 i § 2 k.p.k. O czywiście — w brew odm iennej często p ra k ty c e — do kosztów tych zalicza się op łaty na rzecz zespołu adw okackiego, w ym ienione w art. 554 § 2 k.p.k.

W zakresie obciążenia S k arb u P a ń stw a opłatam i na rzecz zespołu ad ­ w okackiego w sp raw ach żołnierzy a rty k u ł 549 § 1 p k t 2 k.p.k. uzupełnia treść przepisu a rt. 547 § 3 k.p.k. Z tego ostatniego bow iem przepisu nie w ynika, żeby S k arb P ań stw a ponosił koszty zespołu adw okackiego w w y ­ padku, gdy żołnierz zostanie u niew inniony, chociaż z drug iej stro n y w y- nika, że poniesie te koszty, gdy żołnierz zostanie skazany.

Co się tyczy spraw , w k tó ry c h postępow anie w sto sun ku do żołnie­ rza um orzono, to art. 547 § 3 i a rt. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. n o rm u ją zagad­ nienie podobnie, chociaż a rt. 549 § 1 p k t 2 ogranicza przejęcie kosztów przez S k arb P ań stw a do w ypadków , gdy obrońca był w yznaczony z urzędu.

P rzepis a rt. 547 uznać należy za przepis szczególny w sto su n k u do art. 549 k.p.k., gdyż pierw szy z nich dotyczy węższego k ręg u osób.

Pow yższe stw ierd zen ia m ają isto tn e znaczenie dla oceny zagadnień po­ ruszonych w pierw szej z w ym ienionych w yżej uchw ał i pow ołanych przez nią argum entów .

N ajp ierw — w spraw ach żołnierzy nie zachodzą żadne różnice w kw es­ tii ponoszenia op łat za obronę adw okacką przez S k arb P ań stw a, bez w zględu na to, czy o brona została w yznaczona w try b ie a rt. 68, 70 lub 71 k.p.k.

Po w tó re — nie zachodzi różnica m iędzy ponoszeniem przez S karb P a ń stw a opłat za obronę z u rzęd u i za obronę z w yboru, jeżeli żołnierz służby czynnej lub k a n d y d a t do zawodowej służby w ojskow ej został sk a­ zany.

W reszcie — u n orm ow anie kw estii ponoszenia opłat za obronę adw o ­ kacką w procesach żołnierzy przek reśla pogląd uchw ały, że przepis art. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. jest jed y n y m ograniczeniem zasady, iż S k arb P a ń ­ stw a nie ponosi opłat n a rzecz zespołów adw okackich. Zasada tak a nie została nigdzie w kodeksie postępow ania k arnego sfo rm u łow ana i nie m a podstaw do p rzy jm o w an ia jej jako „m ilcząco” obow iązującej.

III. W brew stan ow isku S ąd u N ajw yższego tru d n o przyjąć, że obow ią­ zuje zasada o nieponoszeniu o p łat na rzecz zespołów przez S k a rb P a ń ­ stw a, co „w ym agałoby w yraźnego ustaw ow ego u n o rm o w an ia” . U staw o­ daw ca po p ro stu nie rozw iązał w k.p.k. szeregu problem ów odnoszących

N r 4 (184) Or ze cz nictw o Sądu N a jw yż szego 77

się do ponoszenia kosztów postępow ania w zakresie opłat na rzecz ze­ sp o łu adw okackiego. D otyczy to w szczególności n astęp u jący ch sytuacji: 1) gdy obrońca lub pełnom ocnik został u stano w io ny z w yb o ru w n a ­ stęp stw ie um ow y zleceniodaw cy z zespołem adw okackim ; k.p.k. w art.

543 ogranicza się w tak iej sy tu a c ji jed y n ie do stw ierdzenia, że koszty tak ie „w y k ład a” w toku postępow ania stro n a u sta n a w ia ją c a obrońcę lub pełnom ocnika. J e s t rzeczą oczyw istą, że zarów no w y kład anie kosztów, ja k i ich ponoszenie w tak iej sy tu a c ji jest n astęp stw em pow stałego — na tle procesu karneg o — sto su n k u cyw ilnopraw nego. U staw a k a rn a nie m iała p otrzeb y w nikać bliżej w te sp raw y w łaśnie dlatego, że w tych zakresach nie u sta la żadnych zasad;

2) gdy sąd zwolni oskarżonego lub oskarżyciela od zap łaty op łat na rzecz zespołu adw okackiego w try b ie a rt. 556 k.p.k. Ten w łaśnie problem jest ścisłym p rzedm iotem u chw ały S ądu N ajw yższego, dalsze więc rozw a­ żania należy jem u poświęcić, chociaż pew ne im plikacje, w ynikające z innych sy tu a c ji ponoszenia op łat n a rzecz zespołu adw okackiego, nie będą tu pozbaw ione znaczenia.

Te dw ie i ew e n tu aln ie inne jeszcze lu k i zaw artego w k.p.k. praw a o kosztach postępow ania m ożna g en eraln ie rozstrzygnąć w dw o jak i spo­ sób:

a) przez uznanie, że S k arb P a ń stw a nie może być obciążony kosztam i na rzecz zespołu adw okackiego w in ny ch w ypadkach poza ściśle prze­ w idzianym i w u sta w ie karnoprocesow ej,

b) przez uznanie, że lu k i lu b niejasności w ty m zakresie należy roz­ w iązać w drodze n ależytego zastosow ania przepisów spoza kodeksu po­ stępow ania karnego, przede w szystkim — przepisów praw a cywilnego. Sąd N ajw yższy p rzy ją ł w om aw ianej uchw ale pierw szy p u n k t w i­ dzenia, gdy tym czasem , m oim zdaniem , tra fn e by było uw zględnienie drugiego p u n k tu widzenia.

IV. Rozw ażm y jeszcze w ażniejsze a rg u m e n ty o ch ara k te rz e niejako dodatkow ym , przytoczone na rzecz rozstrzygnięcia p rzyjęteg o przez Sąd N ajw yższy a w yw odzące się z przepisów w ew n ętrzn y ch ad w o k atu ry . U chw ała p ow ołuje się na:

a) § 26 rozporządzenia z 21.X II.1967 r. w spraw ie opłat za czynności zespołów adw okackich (Dz. U. N r 48, poz. 241),

b) § 34 ust. 3 p k t 2 rozp. z 28.X II.1963 r. w spraw ie zespołów adw o­ kackich (Dz. U. z 1964 r. N r 1, poz. 4),

c) § 43 i 44 reg u lam in u zespołów adw okackich, uchw alonego przez NRA 26.VI.1965 r., 1

d) uchw ałę P rezy d iu m NRA z 10.X II.1966 r. w sp raw ie rozliczenia należności za sp ra w y prow adzone z urzędu.

W nioski z pow yższych norm .w yprow adzone w uchw ale SN, zostały poddane celnej k ry ty c e w pow ołanej glosie J. W aszczyńskiego.

Je śli chodzi o § 26 rozp. z 21.X II.1967 r., to w arto stw ierdzić, że rac ją b y tu tego przepisu jest w łaśnie b rak generalnego rozstrzygnięcia w k.p.k. i

i D o d a ć n a le ż y , że k w e s tie t e z o s ta ły in d c z e j ro z s tr z y g n ię te w § 13 R e g u la m in u N a c z e ln e j R a d y A d w o k a c k ie j z 15.XI.1972 r., z a tw ie rd z o n e g o p rz e z M in is tra S p ra w ie d liw o ś c i d e c y z ję z 17.X I .1972 r. ( „ P a l e s t r a ” n r 11/1972, s. 33).

78 Or ze cz nictw o Sąd u N ajw yż szeg o N r 4 (184)

kw estii kosztów obrony z urzędu. G dyby tak ie un orm ow anie w k.p.k. istniało, to przepis § 26 b y łb y n ajzu p ełn iej zbędny.

Skoro — ja k tw ierdzę — należy p rzy jąć zasadę o dw ro tną niż p rzy ­ ję ta przez Sąd N ajw yższy, to w łaśnie § 26 jest ograniczeniem obow iązu­ jącej zasady n o rm aln ej odpłatności obron z urzędu.

Skala tego ograniczenia została dw u k ro tn ie w § 26 zaznaczona przez w yrazy: „tylko w ów czas1’ i „zarządzenie u stan aw iające ad w ok ata z u rzę­ d u ”. O graniczenia te nie pozw alają n a stosow anie tego przepisu poza obronam i z u rzęd u w yznaczonym i z m ocy a rt. 69 k.p.k. Stanow isko od­ m ienne byłoby contra legem , bo przez sw obodne stosow anie analogii n a ­ ruszałoby zakaz rozszerzającej w y k ład n i w yjątków .

W istn iejącym stanie praw n y m , biorąc pod uw agę h iera rc h ię odpo­ w iednich źródeł praw a, trzeb a dojść do w niosku, że g dyby uległ u chy len iu § 26, to nie pozostaw ałaby ju ż żadna w ątpliw ość co do tego, że S k arb P ań stw a obow iązany b y łb y ponosić koszty obrony z u rzęd u ustanow ionej na podstaw ę a rt. 69 k.p.k.

P a ra g ra f 34 ust. 3 p k t 2 rozp. o zespołach nie w y raża żadnego s ta n o ­ w iska co do zak resu bezpłatności obron z urzędu. K orespo nd uje on je ­ dynie z § 26 rozp. o opłatach i przenosi jego sk u tk i na tech nik ę rozli­ czeń m iędzy członkam i zespołu adwokackiego.

To samo należy powiedzieć o § 43 i 44 reg u lam in u zespołów adw o­ kackich oraz o uchw ale P rezy d ium NRA z 10.X I.1966 r. Nie zajm ow ały one i nie m ogły zajm ow ać k o n sty tu ty w n eg o stanow iska co do b ezp łatn o ­ ści obrony z u rzęd u w w y p ad k u zw olnienia oskarżonego lu b oskarżyciela od kosztów w m yśl a rt. 556 k.p.k. Z ajm ow ały się one jedy nie p ra k ty c z - no-rozliczeniow ą stro n ą podziału w pływ ów , fak tycznie u zyskanych przez zespół adw okacki, m iędzy jego członków.

Nie uw zględniona n ato m iast została w uchw ale Sądu N ajw yższego uchw ała P rezyd iu m NRA z 12.1.1972 r. („P ale stra ” n r 2/1972). Ja k k o l­ w iek i ta uchw ała NRA nie m oże tu m ieć c h a ra k te ru k o n sty tuty w neg o, to jed n a k in te rp re tu je ona w zm iankow ane przepisy sprzecznie z uchw ałą Sądu Najwyższego, a zgodnie z glosą W aszczyńsłdego i glosą niniejszą.

V. A rty k u ł 2 § 1 k.p.k., fo rm u łu jąc cele procesu i zadania sam ej usta­ wy, oznaczył ty m sam ym zakres zagadnień, k tó re m ożem y uznać dla te j ustaw y za podstaw ow e i n iejako „w łasn e” . W łaśnie te kw estie przede w szystkim m uszą być w ustaw ie rozw ażone i na nie u staw a obow iązana jest dać odpowiedź.

W system ie p raw n y m p ań stw a u staw a karnoprocesow a nie pozostaje w izolacji. S tąd też, stosując zasadę le x specialis derogat legi generali, pow inniśm y znajdow ać w y jaśn ien ie pew n ych lu k p raw a procesow ego w in ny ch stosow nych u staw ach pozaprocesow ych. M etoda ta będzie szczególnie użyteczna w odniesieniu do ty c h zagadnień, k tó re nie zm ie­ rza ją w prost do osiągnięcia celów procesu karnego, stanow iąc dla praw a procesowego swego ro d zaju accidentalia legis. Do ty c h zagadnień nie­ w ątpliw ie w ypadnie nam zaliczyć zagadnienia odnoszące się do kosztów procesu.

Niezależnie od tego, że ta k i w łaśnie sposób m yślenia m usim y u znać za praw idłow y, jeżeli nie chcem y co k ro k n apotykać dziw nych tru d n o śc i w stosow aniu p raw a — w a rto w spom nieć, że k.p.k. w y raźnie tak i m o d u s

N r 4 (184) Or ze cz nictw o Sąd u N ajw yższego 79

procedendi ap ro b u je i w pew n y ch w ypadkach do niego się odw ołuje (np_ a rt. 60 k.p.k.). B rak podstaw do przyjęcia, że ty lko wTyraźn e skierow anie u sta w y karnoprocesow ej do in nej g ru p y przepisów uzasadnia ich zasto­ sow anie dla rozstrzygnięcia tak iej sp raw y procesow ej, któ ra w k.p.k. nie została rozstrzygnięta, p rzy zachow aniu jed y n ie p ry m a tu rozstrzygnięcia zaw arteg o w k.p.k. ze w zględu n a jego specjaln y ch arak ter. N ikt b a r­ dziej niż adw okaci nie w ie o tym , że obow iązujące adw ok ata przepisy procesow e dotyczące obrony jed yn ie w skrom nej m ierze zaw arte są w k.p.k., a poza ty m sk ład ają się one z przepisów ustro jow y ch adw o­ k a tu ry , uchw ał sam orządu, orzeczeń d y scy p lin arn ych itp.

T rudn o podzielić pogląd, że jeżeli „kodeks postępow ania k arnego nie określa, czy i kogo obciążają koszty obrony z u rzę d u ” , to zagadnienie tak ie może pozostać w p raw n ej pustce.

VI. G łosow ana uchw ała m ówi o „udziale w spraw ie obrońcy” . A n a­ lizując nieco dokładniej to określenie „ u d ziału ”, m usim y pam iętać, że sk ład a się on z dwóch różnych składników .

Udział adw okata w procesie jako obrońcy jest pełnieniem przez niego fu n k cji o ch arak terze publicznopraw nym , ustanow ionej w k o n sty tu cji na rzecz oskarżonego, oraz w spółuczestniczeniem obrońcy w w ym iarze spraw iedliw ości. Z arazem jed n ak udział adw o k ata jako obrońcy w pro­ cesie k a rn y m jest zw iązany z w ykonyw aniem przez niego pew nego za­ k resu czynności o ch arak terze usług n a rzecz oskarżonego, m ianow icie przez u dzielanie m u pom ocy w procesie. Ta „ stro n a ” udziału adw okata w procesie może być i pow inna być oceniana w edług przepisów p raw a p rac y i p raw a cywilnego.

W yznaczenie adw o k ata do podjęcia obrony z u rzęd u upow ażnia go do pełn ienia fu n k cji w procesie i zobow iązuje do w ykonyw ania w y n ik a­ jącej z tego pracy.

W yznaczenie adw ok ata obrońcą z u rzęd u na podstaw ie a rt. 70 i 71 k.p.k. stw arza w n astęp stw ie pow stanie stosun k u zobowiązaniowego m ię­ dzy zespołem adw okackim (jako w ierzycielem ) a oskarżonym (jako dłuż­ nikiem ). P o w stan ie sto su n k u cyw ilnopraw nego jest tu następ stw em de­ cyzji a d m in istra c y jn ej (procesowej) — podobnie ja k przy stosu nku n a j­ m u, k tó ry p o w staje n a sk u te k lokalow ej decyzji o przydziale m iesz­ kania.

Z asadą m usi być, że praca w y k on an a przez obrońcę w procesie bę­ dzie w y n ag rad zan a w edług odpow iednich staw ek. Jeżeli istnieje w tym zakresie jakik o lw iek w y ją te k (np. na tle stosow ania § 26 rozp. o opła­ tach), to w y ją tk u tego n ie m ożna in terp reto w ać rozszerzająco.

Sąd N ajw yższy w ypow iedział się w ty m zakresie bardzo w y raźn ie ju ż szereg razy, m .in. w w y ro k u C 162/50, stw ierd zając tam , że „umowa,, n a p odstaw ie k tó re j jed n a stro n a zobow iązałaby się św iadczyć sw oją p racę bezp łatn ie n a rzecz dru g iej stro n y , m usi być z reg u ły uzn an a za sprzeczną z zasadam i w spółżycia społecznego w P a ń stw ie L udow ym ”. N ie stanow i zapew ne isto tn ej różnicy, czy zobow iązanie do takiej bez­ p ła tn e j pracy pow stanie w n a stę p stw ie bezpośredniej um ow y stron, czy też w n a stę p stw ie decyzji o w yznaczeniu obrońcą.

W obec b ra k u w yraźnego przepisu statu u jąceg o bezpłatność pracy ob­ rońcy w razie zw olnienia oskarżonego od opłat w try b ie a rt. 556 k.p.k.,

80 Or ze cz nictw o Sądu N ajw yższego _{N r 4 (184)}

należy przyjąć, że konieczność p okrycia opłat n a rzecz zespołu za w y­ konaną pracę nie została uchylona. N ależyte zastosow anie przepisu art. 56 p.o.p.c. u p raw n ia do w niosku, że w zw olnieniu oskarżonego od pono­ szenia kosztów n a rzecz zespołu adw okackiego m ieści się rów nież decyzja o przejęciu ty ch kosztów — jako ciężaru — przez S k arb P ań stw a, odpo­ w iadająca k o n stru k c ji przepisu a rt. 519 k.c.

VII. Ju ry d y c z n y c h a ra k te r rozw ażań na tle om aw ianej u ch w ały Sądu N ajw yższego nie pow inien być zakłócony przez postaw y w ynikające z m om entów n a tu ry pozapraw nej.

P rzed e w szystkim dla w niosków p raw n y ch nie może mieć znaczenia w zgląd n a tu ry fiskalnej, tj. ew entualność pojaw ienia się pew nych n o ­ w ych ciężarów po stron ie S k a rb u P a ń stw a w raz ie p rzy jęcia rep re z en ­ tow anej w niniejszej glosie oceny praw n ej. P ro b le m y te m ogłyby być poddane koniecznem u rozw ażeniu poza w ątp liw ą i nieprzekonyw ającą w y k ład n ią obow iązujących przepisów.

Na pogląd odpow iadający kieru n k o w i uch w ały SN m ogą m ieć istotny w pływ pew ne naw yki p roceduralne. W okresie m iędzyw ojennym uzna­ w ano za rzecz oczyw istą, że obrońca z u rzęd u nie m iał roszczenia o za­ p łatę kosztów obrony, a naw et — pod ry go rem surow ej odpow iedzial­ ności dyscyp lin arn ej — nie m ógł p rzy jąć od oskarżonego w tak iej sy­ tu ac ji żadnej należności, k tó rą by oskarżony chciał w płacić dobrow olnie. We w szystkich jed n ak ty ch kw estiach n astą p iły daleko idące zm iany. W obecnej chw ili zespół adw okacki może bez zastrzeżeń p rzy jąć dobro­ w olną w płatę za obronę, dokonyw aną przez oskarżonego, którego broni obrońca w yznaczony na podstaw ie a rt. 69 k.p.k. Rów nież przepis art. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. jest całkow icie now ym przepisem w naszym pro­ cesie. W reszcie sam a możliwość zw olnienia oskarżonego od opłat po p rze­ prow adzeniu procesu (art. 556 k.p.k.) nie m iała w daw n ym naszym pro­ cesie swego odpow iednika .

Z ty ch w zględów należy z w ielką rezerw ą stosow ać daw ne pojęcia do now ych przepisów procesow ych.

R ozstrzygnięcie kw estii p raw n y ch zgodnie z p orządkiem praw n y m istniejącym obecnie oraz zgodnie z n ale ż y tą w y k ład n ią przepisów pro­ cedury k a rn e j nie oznacza wcale, żeby a d w o k a tu ra m iała odejść od sw ych tra d y c ji udzielania b ezp łatn ie pom ocy p raw n ej osobom istotnie takiej bezpłatnej pomocy potrzebującym . Rozw ażane zagadnienie sprow adza się jedynie do problem u, kto, w jak iej form ie i na jak ich podstaw ach jest u p raw nio n y decydować o bezpłatności.

VIII. W ro k po w y d aniu pierw szej z głosow anych uchw ał, w pisanej przy ty m do księgi zasad p raw n ych , u kazała się dru g a z pow ołanych wyżej uchw ał. J e j treść nie pozostaje w żadnej sprzeczności ze stanow is­ kiem , jakie zajął w ty ch kw estiach prof. W aszczyński, ani też n ie kłóci się ona z w yw odam i niniejszej glosy.

W uchw ale VI K Z P 26/72 Sąd N ajw yższy u stalił zasadę zasądzania od S k arb u P a ń stw a na rzecz w łaściw ego zespołu adw okackiego op łat z ty tu łu udziału w sp raw ie obrońcy w e w szystkich spraw ach, gdy obroń­ ca został w yznaczony z urzędu, a oskarżony został uniew in nio ny (co n ie­ w ątp liw ie dotyczy tak że sy tu a c ji u m orzenia postępow ania). Sąd N a j­ w yższy nie w skazał w praw dzie — jako sy tu a c ji w y jątk o w ej i odm

ień-N r 4 (184) Or ze cz nictw o Sądu N ajw yż szeg o ₈₁

nej — w ypadków , gdy o sk arżony zostanie zw olniony od kosztów w tr y ­ bie art. 556 k.p.k., jednakże an i teza, a n i uzasadnienie u ch w ały nie d ają najm n iejszej podstaw y do w y su w an ia w ty m względzie jakichkolw iek w ątpliw ości. R o m a n Ł y c z y w e k III G l o s a do u c h w a ł y s k ła d u s ie d m iu s ę d z ió w z dnia 2 9 . X . 1 9 7 1 r. V I K Z P 4 6 / 7 1 *

Rozw iązanie sp raw y odpłatności obron z u rzęd u w obow iązującym k.p.k. nie odznacza się, n iestety , an i pro sto tą, ani precyzją. Nie staw iając zagadnienia w sposób zdecydow any, now y kodeks pozostaw ił bez roz­ strzygnięcia szereg w ątpliw ości, k tó re w yłoniły się już pod rządem daw ­ nego p raw a procesowego.

U chw ała skład u siedm iu sędziów z dnia 29.X.1971 r. zaw iera rozstrzyg ­ nięcie jed n ej z ty c h w ątpliw ości, dotyczącej należności za spraw ow anie obron z u rzęd u w sp raw ach toczących się z oskarżenia publicznego, w k tó ry ch oskarżeni m im o skazania zw olnieni zostali na podstaw ie a rt. 556 k.p.k. od o p łat na rzecz zespołu adw okackiego.

A czkolw iek n adanie u ch w ale przez sk ład orzekający ran g i zasady praw n ej przesądza w dużej m ierze w a k tu a ln e j p rak ty ce ew en tu aln e sp ory wokół powyższej kw estii, to jed n a k ze w zględu na doniosłość po­ ruszonego p roblem u oraz k o n tro w ersy jn y c h a ra k te r przyjęteg o ro zstrzy g­ nięcia zachodzi p o trzeb a zastanow ienia się n ad trafn ością głosowanego orzeczenia. U chw ała san k cjo n u je bow iem p ra k ty k ę u staloną pod rządem przepisów daw nego k.p.k., aczkolw iek od dłuższego już czasu p ra k ty k a ta b y ła p rzedm iotem k ry ty k i ze stro n y przedstaw icieli a d w o k a tu ry *, a ureg u lo w an ie w n ow y m kodeksie kw estii należności za prow adzenie obron z u rzęd u p ra k ty k ę tę m iało w łaśnie ograniczyć 2.

Z astrzeżenia, jak ie głosow ana uchw ała w yw ołuje, spowodow ało m.zd. łączne p o trak to w an ie zagadnień, k tó re — z uw agi na sw e odrębności — * 1

* G lo sa o p u b lik o w a n a z o s ta ła w ,» P a ń stw ie i P r a w i e ” z 1972 r . n r 8—9, s tr . 252—258. 1 ,»S praw a w y z n a c z a n ia p rz e z s ą d y o b ro ń c ó w z u r z ę d u w y m a g a p iln e g o u r e g u lo w a n ia , a to p rz e z s to s o w a n ie w y r a ź n y c h k r y t e r i ó w i w y m a g a ń , g d y ż s ta n o b e c n y o b c ią ż a a d w o k a ­ t u r ę k o n ie c z n o ś c ią ś w ia d c z e ń , k t ó r y c h z a sa d n o ść j e s t w d o ść d u ż y m s to p n iu n a d e r w ą tp liw a . B y ć m o że, o b a r c z e n ie w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i n a w e t m in im a ln y m i k o s z ta m i o b ro n z u rz ę d u sp o w o d o w a ło b y w k o n s e k w e n c ji z n a c z n ie b a r d z ie j p rz e m y ś la n e i c e lo w e w y z n a c z a n ie o b r o ń ­ c ó w z u r z ę d u p rz e z s ą d y ” (J. B e d n a r c z y k : S p o s trz e ż e n ia w iz y ta to r a , ,,P a l e s tr a ” n r 3—4 1966, s. 93). P o r. te ż J. K o p e r a : O k o r e k t u r ę ta k s y a d w o k a c k ie j, „ P a l e s t r a ” n r 4/1960, s. 19. 2 ,,Z a sa d y w p ro w a d z o n e d o a r t. 550 n o w eg o k .p .k . sta n o w ią z n acz n y k r o k n a p rz ó d w k i e r u n k u s p r a w ie d liw e g o ro z ło ż e n ia k o s z tó w p ro c e s o w e j r e p r e z e n t a c j i s tr o n w p ro c e s ie , k o s z tó w , k t ó r e d o ty c h c z a s w n a d m ie r n y m s to p n iu o b c ią ż a ły a d w o k a tu r ę ” (M. C i e ś l a k : S y tu a c ja p r a w n a o b ro ń c y w ś w ie tle n o w e g o u s ta w o d a w s tw a p o lsk ie g o , „ P a l e s t r a ” n r 8/1969, s. 44).

82 Orzecznictwo Sąd u N a jw yż sze g o _{N r 4 (184/}

nie poddają się jed n o litej reg u lacji p raw n ej. Owa nieuzasad nio na łącz­ ność dotyczy w szczególności n astęp u jący ch kw estii: a) zw olnienia o skar­ żonego od kosztów obrony z u rzęd u oraz zagadnienia finansow ej odpo­ w iedzialności za należności obrońcy z u rzęd u w tego ro d zaju sy tu acjach; b) zw olnienia od kosztów obrony z u rzędu prow adzonej na zasadzie art. 69 k.p.k. i takiegoż zw olnienia w w yp ad kach określonych w art.. 70— 71 k.p.k.

N ależy kolejno zastanow ić się nad obu pow yższym i kw estiam i.

A d a). W u ch w ale w y rażo ny został pogląd, że aczkolw iek k.p.k. nie określa, czy i kogo obciążają koszty obrony z u rzęd u, to jed n a k m il­ czenie kodeksu nie może oznaczać, że koszty te obciążają S k arb P ań stw a. P rzy jęcie takiego założenia w ym agałoby — zdaniem SN — w yraźnego unorm ow ania. D odatkow ym arg u m e n te m w ty m przedm iocie jest — w e­ d ług głosow anej u ch w ały — n a stę p u jąc y w niosek w y p ły w ający z treści a rt. 549 § 1 p k t 2 k.p.k.: poniew aż w edług tego przepisu u sta w a ogra­ niczyć m iała obow iązek fin an so w y S k a rb u P a ń stw a z ty tu łu kosztów wyznaczonego o brońcy z u rzęd u ty lk o do tych w ypadków , w k tó ry c h po w niesieniu do sąd u oskarżenia dochodzi do u n iew in n ien ia oskarżonego lub do um orzenia postępow ania, przeto u stano w iła ty m sam ym w y ją te k od zasady, że koszty w yznaczonego z u rzęd u obrońcy nie obciążają S k a r­ bu Państw a.

P rzytoczone rozum ow anie zn am ionuje w e w n ętrzn a sprzeczność. Sko­ ro — jak stw ierd za SN — przepisy k.p.k. g eneraln ie przem ilczają kw estię, kogo m ają obciążać ko szty obrony prow adzonej z u rzęd u, to a rt. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. nie może zaw ierać w y ją tk u od jak iejko lw iek zasady w tej m ierze. P rzem ilczenie ja k ie jś k w estii przez u staw ę nie stw arza bow iem w tejże ustaw ie zasady reg u lu jąc e j daną kw estię. Skoro zaś b rak jest zasady, nie m ożna m ówić i o w y ją tk a c h od niej.

Wobec tego z a rt. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. nie m ożna ty m b ard ziej d e d u - kow ać a rg u m e n tu n a rzecz dalej idącej tezy, że koszty takie obciążać- m ają zespół adw okacki. A tak a w łaśnie teza z u chw ały w ynika.

I tu dochodzim y do sedna pierw szej z w yróżnionych w yżej k w estii- W uchw ale p rz y ję to założenie, że p rzep isy karnoprocesow e i przepisy ustro jo w e a d w o k a tu ry w yłącznie i w yczerpu jąco re g u lu ją spraw ę należ­ ności za obrony prow adzone z urzędu. Jed n ak że tak nie jest. S tosunek obrończy zaw iera bow iem w sobie dw a składniki, a m ianow icie: a) k a rn o ­ procesow e um ocow anie do obrony; b) cy w ilnop raw n y sto sun ek zlecenia s.. W ram ach pierw szego sk ład n ik a sąd działa wobec obrońcy jak o w ładza zw ierzchnia, k tó ra w p ro st lu b za p o śred n ictw em k iero w nik a zespołu- adw okackiego n a k ła d a n a adw okata obowiązek prow adzenia obrony z urzędu, stanow iący zarazem um ocow anie do działania w procesie. Sto­ sunki m iędzy w y stę p u ją c y m i podm iotam i (sąd, obrońca, oskarżony) r e ­ gulow ane są tu ta j p rzed e w szystkim przez zespół przepisów k arn o p ro - cesowych. W ram a ch drugiego sk ład n ik a stosunki m iędzy w y stę p u ją c y m i podm iotam i nie są już o p arte na p odporządkow aniu tk w iącym w u n o r­ m ow aniach k am oprocesow ych, lecz n a zasadzie ró w n o u p raw n ien ia, k tó ­ rego w a ru n k i o k reślają bliżej przed e w szystkim p rzep isy p raw a cyw il­ nego. W yznaczenie ad w o k ata obrońcą z u rzęd u nie zm ienia isto ty p r a w

26h-N r 4 (184) Orze cz nic two Sąd u N a jw yż sze g o ₈₃

nej ow ych stosun k ó w sk ład ający ch się n a um ow ę zlecenia. S tosunek zlecenia „ tk w i” bow iem n ie ty lk o w obronie z w y bo ru, lecz także w obro­ nie z u rzę d u (podobnie ja k w pełn ien iu obow iązków biegłego sądow ego lub tłum acza), z ty m jed nak , iż — ja k tra fn ie podnosi S. G arlicki — ośw iadczenie w oli k lie n ta z a w arte je s t w ów czas w e w niosku o p rzy z n a ­ nie m u obrońcy z u rzę d u albo też w y n ik a w sposób d orozum iany z u sta ­ now ienia obrońcy przez s ą d 4. W szczególności pozostaje w ów czas w m ocy przepis a rt. 500 § 1 k.c., zgodnie z k tó ry m ten, k to udziela zlecenia, obow iązany jest do z a p ła ty w yn ag ro d zen ia za w ykon anie czynności, je ­ żeli z um ow y lu b okoliczności nie w y nika, że p rz y jm u ją c y zlecenie zobo­ w iązał się w ykonać je bez w ynagrodzenia. Z okoliczności tow arzyszących w yznaczeniu obrońcy z u rzęd u nie w y n ik a g en e ra ln a k lauzu la, że zespół adw okacki zobow iązany je s t do prow adzenia obron z u rzęd u bez w y n a ­ grodzenia. Nie św iadczy o ty m rów nież obow iązkow y c h a ra k te r tej czyn­ ności, poniew aż dotyczy on in n ej sfery sto su n k u obrończego, a także dlatego, że n a w e t obow iązkow e w yko nan ie czynności nie pozbaw ia p raw a do w ynag ro dzen ia za jej w ykonanie.

O gólna zasada odpłatności obron z u rzęd u z uw agi n a za w a rty w nich stosunek zlecenia m a zastosow anie o tyle, o ile p rzep isy szczególne nie w p ro w ad zają do n iej m ody fik acji bądź polegających na zm ianie zobow iązanego pod m io tu (art. 549 § 1 p k t 2 k.p.k.), bądź n a w e t pow odu­ jący ch w ygaśnięcie obow iązku zap łaty (art. 550 § 1 in fin e k.p.k. w zw iązku z § 26 rozporządzenia M in istra Spraw iedliw ości z 21.X II.1967 r. w spraw ie op łat za czynności zespołów adw okackich). M odyfikacje te nie p rz e k re śla ją jed n ak sam ej zasady, skoro jest ona z a w a rta w istocie cyw ilnopraw nego c h a ra k te ru sk ład n ik a sto su n k u obrończego i skoro b rak jest g en eraln ej k lau zuli, k tó ra b y u ch y lała działanie a rt. 500 § 1 k.c. w odniesieniu do om aw ianej kw estii.

D okonując k o n fro n ta c ji om aw ianej zasady z uno rm ow aniam i szczegó­ łow ym i, dochodzi się do n a stę p u jąc e j w y k ła d n i przepisów k.p.k. d oty­ czących kosztów obrony z u rzęd u w sp raw ach toczących się z oskarżenia publicznego.

W edług a rt. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. S k arb P a ń stw a ponosi w szystkie koszty postępow ania z w y ją tk ie m kosztów obrony z w yboru, jeżeli o skar­ żonego u niew inniono lu b postępow anie um orzono. Z p rzep isu w ynika więc, że oskarżony nie m a w ty c h o statn ich w yp ad k ach reg re su do S k arb u P a ń stw a z ty tu łu poniesionych kosztów obrony z w y bo ru. I o ty le tylko przepis te n m a c h a ra k te r w y ją tk o w y w stosun ku do expressis verbis w yrażo n ej w nim zasady, że w szystkie koszty postępow ania, obejm ujące tak że o p łaty n a rzecz zespołu adw okackiego (art. 554 § 2 k.p.k.), w sp ra­ w ach zakończonych u n iew in n ien iem (um orzeniem ) ponosi S karb P aństw a. N iezależnie n a to m ia st od pow yższej zasady z p rzepisu tego w ynika a contrario jeszcze jed en oczyw isty w niosek o treści n astęp u jącej: ponie­ w aż S k a rb P a ń stw a w om aw ianych spraw ach ponosi w szystkie koszty postępow ania z w y ją tk ie m kosztów obrony z w y b o r u , przeto koszty obrony z u r z ę d u ciążą n a nim . O dnosi się to do obron z u rzęd u w y­ znaczonych n a zasadzie zarów no art. 69, jak i a rt. 70 oraz 71 k.p.k.

4 s . G a r l i c k i : C h a r a k t e r p r a w n y z e s p o łu a d w o k a c k ie g o i s to s u n k u łą c z ą c e g o a d w o ­ k a t a z z e sp o łe m , „ P a l e s t r a ” n r 4/1960, s. 4.

84 Or ze cz nictw o Sąd u N a jw yż s z e g o _{N r 4 (184)} Z a rt. 550 § 1 k.p.k. w y n ik a k o lejn a regu ła, w edług k tó re j koszty obron y z u rzęd u ponosi sam oskarżony, jeżeli zostanie skazany. R eguła ta nie działa w sy tu acji, w k tó re j obrońca z u rzęd u w yznaczony został w try b ie a rt. 69 k.p.k. Z ostatniego zdania a rt. 550 § 1 k.p.k. w ynika, że wówczas kosztów ty ch sąd „nie zasądza” na rzecz zespołu adw okac­ kiego. P rzepis nie ro zstrzy ga w praw d zie kw estii, kto m a w ów czas ponieść koszty obrony z urzędu, jednakże z § 26 pow ołanego w yżej rozporządzenia w sp raw ie o p łat za czynności zespołów adw okackich w y n ik a, że w w y p ad k u tak im op łata za czynności ad w o kata z u rzęd u „nie należy się” . P rzep is § 26 om aw ianego rozporządzenia przerzu ca zatem ko szty obrony z u rzęd u n a tego, k to je w yłożył, czyli n a zespół adw o­ kacki.

J a k sp raw a rozliczenia kosztów obrony z u rzęd u w y gląda w razie zastosow ania a rt. 556 k.p.k., a więc gdy sąd zw alnia oskarżonego od kosztów obrony z u rzęd u w orzeczeniu kończącym postępow anie w danej in stan cji?

Poniew aż b ra k jest p rzep isu szczególnego, k tó ry by u chy lał obow ią­ zyw anie ogólnej zasady odpłatności u d zielan y ch zleceń, a jednocześnie — z m ocy decyzji sądu — od kosztów obron z u rzę d u zw olniony jest w ów ­ czas oskarżony, koszty te poniesie S k a rb P a ń stw a na zasadzie an alo­ gicznego zastosow ania p rzep isu a rt. 519 § 1 k.c. o zm ianie dłużnika. D ecyzja sądu o zw olnieniu oskarżonego zastęp u je tu um ow ę S k a rb u P a ń stw a z p rzy jm u ją c y m zlecenie w ierzy cielem (zespołem adw okackim ) o w stąp ien iu S k arb u P a ń stw a w m iejsce dłu żnik a (oskarżonego), po­ dobnie jak p oprzednia decyzja sądu o w y znaczeniu obrońcy z u rzęd u za­ s tą p iła um ow ę oskarżonego z zespołem . Nie m a przeszkód, ab y przy jąć, iż w y d a n iu tej decyzji tow arzyszy w ym agana przez a rt. 519 § 2 k.c. zgoda oskarżonego (dotychczasow ego dłużnika). D la niego przejęcie dług u przez S k a rb P a ń stw a jest w sposób oczyw isty korzystne.

P roponow ana w yżej w y k ła d n ia w y d a je się jed yn ie m ożliw ą w s y tu a ­ cji, w k tó re j p rzepisy karnoprocesow e, u p raw n ia jąc sąd do zw olnienia oskarżonego od kosztów obrony z u rzęd u , nie upo w ażniają zarazem sądu do w y d an ia decyzji w przedm iocie istn ien ia w ierzytelno ści zespołu adw o­ kackiego z ty tu łu obrony z u rzę d u prow adzonej przez jed neg o z członków zespołu.

A d b). W ty m m om encie dochodzi się do drugiego iu n c tim w roz­ w ażaniach SN, któ re w y w o łu je ko lejn e sprzeciw y. G łosow ana uchw ała sta w ia n a jedn ej płaszczyźnie obrony z u rzę d u w yznaczone n a zasadzie a rt. 69 k.p.k. i obrony z u rzę d u w yznaczone n a po dstaw ie a rt. 70— 71 k.p.k., poniew aż w e w szystkich ty ch sy tu a c jac h zachodzić m a „ ta sam a p o d staw a fa k ty c zn a ” w yznaczenia obrońcy z urzędu. P ostaw ien ie na te j sam ej płaszczyźnie w y m ienionych obron z u rzę d u stan ow iło p rze ­ sła n k ę dla w niosku, iż § 26 rozporządzenia w spraw ie op łat za czyn­ ności zespołów adw okackich m a odpow iednie zastosow anie w e w szy st­ k ich w ym ienionych w yżej sy tu acjach , jeżeli sąd w try b ie a rt. 556 k.p.k. zw aln ia oskarżonego od o p łat za czynności obrońcy z urzęd u, a poniew aż z m ocy § 26 cytow anego rozporządzenia zespołowi adw okackiem u zapłata w ogóle się nie należy, p rzeto nie uiszcza jej ani skazany, an i S karb P a ń stw a .

N r 4 (184) Or ze cz nictw o S ą d u N a jw yż szego ₈₅

Je d n ak ż e brzm ien ie przepisów nie pozw ala p rzyjąć, iż p o dstaw y fa k ­ tyczne w yznaczenia obrońcy z u rzę d u n a zasadzie a rt. 69 k.p.k. i n a zasadzie a rt. 70— 71 k.p.k. są tożsam e 5.

W razie w yznaczenia obrońcy z u rzę d u n a zasadzie a rt. 69 k.p.k. p rzesłan k ą do w y d an ia zarządzenia sądow ego jest niem ożność p o n ie­ sienia ty ch kosztów „bez uszczerbku dla koniecznego u trz y m a n ia o sk ar­ żonego i jego ro d zin y ”. Ta ew id en tn ie ciężka sy tu a c ja m a te ria ln a s p ra ­ w ia, że n a w e t w razie skazania oskarżonego sąd nie jest u p raw n io n y do obciążania go kosztam i obrony z u rzę d u i „nie zasądza” ty ch kosztów n a rzecz zespołu adw okackiego (art. 550 § 1 in fine k.p.k.). In n y m i słow y, obrona z u rzęd u prow adzona n a zasadzie a rt. 69 k.p.k. nigdy nie m oże obciążyć — z m ocy sam ej u staw y — oskarżonego; orzeczenie o zw o lnien iu od kosztów może tu m ieć w yłącznie c h a ra k te r d e k la rato ry jn y .

Inaczej jest w w yp ad k ach z a rt. 70 i 71 k.p.k. T u p rzesłan k ę zw ol­ nien ia stanow i okoliczność, iż poniesienie kosztów obrony z u rzę d u b y ­ łoby dla oskarżonego „zbyt uciążliw e” . Sąd m oże (lecz nie m usi) okolicz­ ność tę uw zględnić i w drodze sw oistego a k tu łaski sędziow skiej od kosztów ty ch może oskarżonego zwolnić.

W edług § 26 rozporządzenia o p łata za czynności ad w o k ata w y z n a ­ czonego z u rzędu „nie należy się ty lk o wówczas, gdy został u stano w io ny obrońcą oskarżonego, k tó ry nie m oże bez uszczerbku dla u trz y m a n ia siebie i rodziny ponieść kosztów o b ro n y ” . B rzm ienie przepisu w skazuje, że chodzi w nim w yłącznie o sy tu a c ję, k ied y obrońca z u rzędu w y zn a­ czony jest na p o d staw ie art. 69 k.p.k. Tylko bow iem w ty m przep isie p od staw ę w yznaczenia obrońcy z u rzę d u stanow i „uszczerbek” dla u trz y ­ m an ia oskarżonego i jego rodziny. W praw dzie § 26 m ów i o „uszczerb k u dla u trz y m a n ia ”, a a rt. 69 k.p.k. stan o w i o „uszczerbku dla koniecznego u trz y m a n ia ”, jednakże p rzy m io tn ik „konieczny” nie w prow adza tu isto t­ nej różnicy. O czyw istą bow iem je s t rzeczą, że uiszczenie kosztów o b ro n y stanow i zawsze jak iś uszczerbek dla u trz y m an ia oskarżonych, k tó ry je d ­ nak nie daje podstaw y do w yznaczenia im obrońców z urzędu. N ie ja k i­ kolw iek w ięc uszczerbek dla u trz y m an ia , lecz jed yn ie uszczerbek dla koniecznego u trz y m an ia m usi m ieć n a w zględzie § 26 rozporządzenia.

Pozbaw ienie zespołu adw okackiego należności za pełnienie obron z u rzędu w yznaczonych na zasadzie a rt. 69 k.p.k. m oże być zrozum iałe, gdy uiszczenie należności spow odow ałoby uszczerbek w ko niecznym u trz y m an iu oskarżonego i jego rod zin y . W zględy solidarności społecznej pozw alają uznać wów czas za uzasadnione w y jątk o w e obciążenie ty m i kosztam i zespołu adw okackiego, n a w e t jeśli stoi się na stanow isku, że całkow ity koszt ochrony p o rządku p raw nego pow inien obciążać S k a rb P a ń stw a i że — jak to obrazow o określił Z. Czeszejko — nie m ożna tra k to w a ć zasady w spółdziałania a d w o k a tu ry w ochronie p o rząd k u p ra w ­ nego jako w spółudziału w kosztach tego przedsięw zięcia 6. Tego ro d za ju uzasadnienie odpada jednak, gdy uiszczenie opłat za obronę z u rzę d u byłoby dla oskarżonego i jego ro d zin y „zbyt u ciążliw e”. N ader su b iek ­ ty w n e pojęcie „zb y tn iej uciążliw ości” nie uzasadnia bow iem — ani

5 R ó ż n ic e m ię d z y o b u r o d z a ja m i o b ro n z u r z ę d u p o d k r e ś la w y r o k SN w s k ła d z ie s ie d m iu sę d z ió w z d n ia 27.IV.1967 r. V K R N 162/67, N P n r 9/1968, s. 1401 z g lo są A. K a f t a 1 a.

c P o r . Z. C z e s z e j k o : G lo sa d o p o s ta n o w ie n ia z 30.IV .1971 r ., ,,P a le s tr a ” n r 12/1971, s. 74.

86 Or ze cz nictw o Sąd u N ajw yż szeg o _{N r 4 (184)} z p u n k tu w idzenia m oralnego, ani ty m bard ziej p raw n eg o — w ygaśnięcia w ierzy teln o ści zespołu. W . ty ch w y p ad k ach zatem , jeżeli sąd uzn aje za w skazane zwolnić oskarżonego od obow iązku uiszczenia o płat n a rzecz zespołu adw okackiego, czyni to na w łasn y rach u n ek , tzn. nie ro z strz y ­ gając o istn ien iu sam ej w ierzytelności, lecz ty lk o zm ieniając jej d łu ż­ nika. N a sk u tek orzeczenia sądu zobow iązanie p rz e jm u je S k a rb P a ń stw a . T rzeb a dodać, że p rzeciw w y k ład n i § 26 cytow anego rozporządzenia, jak ą p rz y ję to w głosow anej uchw ale, przem aw ia także z a w arte w nim w ym aganie, ab y okoliczność uszczerbku w u trz y m a n iu w razie obciąże­ nia oskarżonego zap łatą kosztów obrony z u rzęd u b y ła stw ierd zo n a w zarząd zen iu u stan aw iający m obrońcę z urzędu. W razie w yznaczenia obrońcy z u rzęd u n a zasadzie a rty k u łu 70— 71 k.p.k. tak iego zarządzenia z re g u ły będzie brakow ało, wobec czego — m im o zw olnienia oskarżonego od kosztów ponoszenia obrony z u rzęd u — zespół adw okacki zachow uje swe roszczenie o uiszczenie o p ła ty 7.

Zasadność b ronionej w yżej w ykładni, a sprzecznej z tą, ja k ą p rz y ją ł SN w głosow anej uchw ale, w y n ik a w reszcie z założeń n a tu r y ogólniejszej, dotyczących pozycji a d w o k a tu ry w Polsce L udow ej. N ie trz e b a p rzy p o ­ m inać, że pozycja ta w sto su n k u do okresu przedw o jenn ego zm ieniła się zasadniczo. A dw okat p rz e sta ł być w ysoko sytu o w an y m pod w zględem fin an so w y m i społecznym obrońcą in teresó w k lasy posiad ającej, a obo­ w iązek bezp łatneg o pro w ad zen ia obron z u rzęd u stra c ił oparcie w u p rz y ­ w ilejo w an ej pozycji, jak ą adw okatow i zapew niało sp raw o w anie jego za­ w odu. Z godnie z a rt. 77 ust. 1 u staw y o u s tro ju a d w o k a tu ry p rac a ad w o­ k a ta w zespole tra k to w a n a je s t n a rów ni z zatru d n ien iem , a w y n a g ro ­ dzenie z tego ty tu łu ■— n a ró w n i z w ynag ro dzen iem z ty tu łu z a tru d ­ nienia. A czkolw iek zasada pow yższa re g u lu je stosunki m iędzy członkiem zespołu a zespołem (a w ięc nie m iędzy zespołem adw ok ackim a sądem ), to je d n a k nie może ona być całkow icie zignorow ana p rz y ocenie n ależ­ ności zespołu, któ rego dochód w y tw a rz a ją członkow ie zespołu sw oją in d y w id u aln ą pracą.

O bow iązujące przep isy reg la m e n tu ją c e staw k i w y n ag rod zen ia adw o­ kackiego. czynią pom oc p ra w n ą u dzielaną przez ad w ok atów d o stęp n ą d la szerokiego ogółu ludności i u sy tu o w u ją zarobki przeciętnego ad w o k ata n a poziom ie odpow iadającym n akładow i p rac y i w g ranicach zarobków uzyskiw an y ch przez inne w ysoko kw alifik ow an e g ru p y zawodowe. T en now y sta n rzeczy spraw ia, że bezp łatn e św iadczenia a d w o k a tu ry w fo r­ m ie obron spraw o w an y ch z u rzę d u są ju ż dzisiaj anachronizm em , i do­ m agać się ich od a d w o k a tu ry m ożna jed y n ie w yjątk ow o , m ianow icie wów czas, gdy u staw a zupełnie w y raźn ie a d w o k a tu rę nim i obciąża. A tego ro d za ju kategorycznego p rzep isu brak .

U stosunkow ania się w y m ag ają także arg u m e n ty , k tó re w głosow anej u chw ale podniesione zostały w praw dzie jed y n ie pomocniczo, ale do k tó ­ ry ch SN w y d a je się p rzy k ład ać dość dużą w agę. Chodzi o § 34 u st. 3 p k t 2 rozporządzenia M in istra Spraw iedliw ości z 28.X II.1963 r. w sp raw ie zespołów adw okackich. P rzep is ten n ak azu je, aby p rz y u sta la n iu w k ła d u p ra c y członka zespołu adw okackiego w liczać kw oty, k tó re n a le ż a ły b y się

7 P rz e p is y o a d w o k a tu r z e — K o m e n ta rz , p r a c a z b io ro w a p o d r e d a k c j ą S. G a r lic k ie g o , W a rs z a w a 1969, s. 517.

№ 4 (184) Orzecznictwo Sądu N ajw yższego ₈₇

za sp raw y prow adzone b ezp łatn ie z urzędu; w ysokość ty ch k w o t u stala k iero w n ik zespołu. W uzasadnieniu głosow anej uch w ały stw ierd za się, że przep is ten „w prost zakłada b ezpłatn e w yko n y w an ie czynności obrońcy z urzędu, gdy oskarżony nie jest zobow iązany do uiszczenia o p ła t za te czynności” . Ten sam p rzepis m a rów nież w skazyw ać n a to, że „członek zespołu adw okackiego, k tó ry w yznaczony został obrońcą z u rzęd u, nie po zostaje bez w ynagrodzenia, gdyż w w y p ad k u gdy nie n a stę p u je zasą­ dzenie od oskarżonego op łat z tego ty tu łu , kw oty, k tó re n ależały b y się zespołowi za sp raw y prow adzone b ezp łatn ie z urzędu, p rz y jm u je się za p o d sta w ę u stalen ia osobistego w k ła d u p ra c y danego ad w ok ata i uw zględ­ nia p rz y podziale n adw yżki dochodu zespołu adw okackiego” .

Z przytoczoną a rg u m e n ta c ją nie sposób się zgodzić. C ytow any § 34 ust. 3 p k t 2 rozporządzenia w spraw ie zespołów adw okackich dotyczy w y ­ łącznie rozliczeń dokonyw anych w e w n ątrz zespołu i jako tak i nie daje p o d staw do w niosków , k tó re w y k raczały b y poza m ate rię w ym ienionych rozliczeń. Oczywiście p rzepis zakłada istn ienie obron z u rzędu w y k o n y ­ w an y ch bezpłatnie, ale nie upow ażnia do w nioskow ania o zasięgu ty ch b ezp ła tn ie w y k o ny w any ch obron. P rzepis określa ko nsekw encje b e z p ła t­ ności w zakresie rozliczeń w ew nątrzzespołow ych, ale nieporozum ieniem b y łoby tw ierdzen ie, że w y n ik a ją z niego jakiekolw iek w skazania, kiedy ta bezpłatność m a m iejsce, a w szczególności, czy zachodzi ona ty lk o w w y p ad k ach określonych w a rt. 550 § 1 k.p.k., czy także w w yp adkach innych.

Zasygnalizow ać n ależy rów nież, że w y k ład n ia pojęcia „b ezpłatn ości” w om aw ianym , §| 34, jak ą zaw ierała u chw ała P re zy d iu m N R A z 10.XI. 1966 r., uległa o statn io zm ianie przeciw nej głosow anem u orzeczeniu. P re zy d iu m NRA u chw ałą z 12.1.1972 r. ustaliło bow iem , że za sp raw y k a rn e prow adzone przez ad w o kata z u rzęd u b ezp łatn ie m ogą być uznane ty lk o tak ie spraw y, w k tó ry c h w yznaczenie obrońcy z u rzę d u n astąp iło n a podstaw ie a rt. 69 k.p.k. i w k tó ry c h zapadł w yrok s k a z u ją c y 8. W św ie­ tle powyższej uch w ały odpada arg u m en t, iż obrońca z u rzęd u w yzn a­ czony na podstaw ie a rt. 70 i 71 k.p.k. nie „pozostanie bez w yn ag ro d zen ia”, gdyż obrony w yznaczone w try b ie pow yższych przepisów n ie zostały uznane za obrony prow adzone „b ezp łatn ie” i jako tak ie nie są uw zględ­ n iane p rz y u sta la n iu w k ład u pracy, Stanowiącego podstaw ę w y n ag ro ­ dzenia otrzym yw anego p rzez adw okata.

P ow ołane w yżej rozw ażania są zresztą o ty le d rug orzędn ej ran g i, że sedno sp raw y ro zstrzy g n iętej w głosow anej uchw ale nie tk w i w tym , czy adw okat-członek zespołu uzyska należność za prow adzenie obron z u rzęd u z zarobków w y p raco w any ch przez sw ych kolegów , lecz w tym , czy istn ieją w naszym system ie p raw n y m podstaw y do uznania, iż zespół adw okacki jako całość zobow iązany jest, i w jakim zakresie, do pełnien ia bezp łatnie św iadczeń, k tó ry ch koszty w zasadzie obciążać p ow in ny S karb P ań stw a.

Na m arg in esie rozw ażanego p ro b lem u poruszyć w a rto k w estię kosztów o b ro n y z u rzęd u w razie w arunkow ego um orzenia postępow ania przez sąd. W razie zastosow ania rozszerzającej w y k ład n i przepisu a rt. 549 § 1 k.p.k., w edle k tó re j um orzenie, o k tó ry m jest w n im m ow a, obejm ow ać

8 U c h w a ła P re z y d iu m N R A z 13.1.1972 r. w s p r a w ie r o z lic z a n ia w y n a g r o d z e n ia za s p ra w y (p ro w a d z o n e p rz e z a d w o k a tó w z u r z ę d u , „ P a l e s t r a ” n r 2/1972, s. 91.

88 Or ze cz nictw o Sądu N ajw yższego _{N r 4 (184)}

m iało b y rów nież w aru n k o w e um orzenie postępow ania, m ożna b y dojść do w niosku, że w sy tu acji tak iej koszty obrony z u rzęd u m ogłyby obcią­ żać S k a rb P ań stw a. W niosek tak i b y łb y jed n ak m.zd. nieuzasadniony. Ilek ro ć bow iem przepisy k.p.k. m ają na m yśli w arun k ow e um orzenie postępow ania, zawsze o ty m w y raźn ie m ów ią i nie p odciągają um orzenia w aru n k o w eg o pod procesow e u reg u lo w an ia dotyczące um orzeń w ogól­ ności. P rzeciw tak iej w y k ład n i przem aw ia p o n adto sam a istota w a ru n ­ kow ego um orzenia. Będąc o p arte n a u sta le n iu w in y oskarżonego, w a ru n ­ kow e um orzenie postępow ania jest m ery to ry czn ie bardziej zbliżone do w y ro k u skazującego aniżeli do postanow ienia um arzającego postępow anie, zw łaszcza um arzającego postępow anie z przyczyn „czysto” proceso­ w ych. W obec tego w przedm iocie kosztów obron z u rzęd u w spraw ach zakończonych w aru n k o w y m um orzeniem postępow ania bard ziej uzasad­ nio n e w y d aje się zastosow anie w drodze analogii zasad w yrażo n y ch w przep isach a rt. 550 § 1 i 556 k.p.k. J a n W a s z c z y ń s k i IV P i s m o p r o c e s o w e 20.X .1971 r. S Ą D N A J W Y Ż S Z Y — IZ B A K A R N A W y d z i a ł VI W a r s z a w a Sygn. akt VI KZP 46/71 Termin 29.X.1971 r.

W spraw ach oznaczonych sygn. a kt V K Z P 340/71, 353/71 i 366/71 S ą d u N a jw yższego w y stęp u ją jako obrońca oskarżonych. W e w szy stk ic h ty c h spraw ach p rzed m io tem zaskarżenia je s t orzeczenie zasądzające od S k a rb u P aństw a na rzecz w łaściw ego Zespołu A dw okackiego opłaty z t y ­ tu łu u działu obrońcy z urzędu. P ow yższe sp raw y obejm ow ały roszczenia oparte na przepisach art. 487 k.p.k.

Ropoznając w ty c h spraw ach rew izje n a d zw yczajn e Prokuratora G e­ n eralnego P R L , Sąd N a jw y ż s z y na posiedzeniu w dniu 12.X.br. odroczył posiedzenie p rzyjm u ją c , że rozstrzygnięcie pytania praw nego (V I K Z P 46/71) m oże m ieć w p ły w na rozstrzygnięcie re w izji n a d zw ycza jn ych .

Z e w zględu na to, że p yta n ie praw ne w spraw ie V I K Z P 46/71 oparte je s t na przepisie art. 29 u st. 2 u sta w y o SN , nie m a m m ożliw ości — m im o n iew ą tpliw ego in teresu praw nego — w zięcia udziału w ty m posiedzeniu. T e n zaś in teres p ra w n y — w yw o d zą cy się w p raw d zie z k o n k re tn y c h

Nr 4 (184) Or ze cz nictw o Sąd u N a jw yż szego ₈₉ spraw , ale m ający n iew ą tp liw ie o w iele szerszy zakres — skłania m nie do przed sta w ien ia Sądow i N a jw y ższe m u sw ych uw ag i prośby, b y u w a g i te zechciał Sąd N a jw y ż s z y stosow nie rozw ażyć.

I. P roblem opłat na rzecz zespołu z ty tu łu udziału obrońcy z u rzęd u nabrał na gruncie now ego kod eksu postępow ania karnego szczególnego zn a­ czenia. M ożliwość obciążenia ty m i ko szta m i S k a rb u Państw a fart. 549 § J p k t 2 k.p .k.) i w ty m aspekcie charakter u m orzenia postępow ania, posta­ now ienie deklarujące zw olnienie od ko sztó w (art. 488 § 2 k.p .k . zdanie ostatnie) czy w reszcie kw estia m ożliw ości zw olnienia w całości lu b częś­ ciow o m .in. od opłat na rzecz zespołu adw okackiego — to ty lk o p r z y k ła ­ dow o w y m ien io n e pro b lem y, któ re w y w o ły w a ły i w y w o łu ją potrzebę w y ­ kła d n i sądow ej i któ re w litera tu rze p ra w niczej zna jdu ją sw oje om ó­ w ienie.

W skazana w y ż e j sytua cja pow oduje z tego w zg lędu potrzebę szerszego ustosunkow ania się do ko sztó w sądow ych, a w szczególności do jednego z ich składn ikó w , m ianow icie opłat na rzecz zespołu adw okackiego z ty ­ tu łu udziału obrońcy z urzędu.

P rzed p rzy stą p ie n ie m do bardziej szczegółow ej analizy podnieść n a leży k ilk a uw a g n a tu ry ogólnej.

Pośród fu n k c ji w e w n ę trzn y c h państw a istotne znaczenie od gryw a ochrona porządku praw nego (art. 4, 46, 53 ust. 2 K o n sty tu c ji P R L ), jest ona bow iem w y ra ze m tro ski o ścisłe przestrzeganie praw orządności lu ­ dow ej.

T e k o n s ty tu c y jn e zasady oddziałują odpowiednio na kszta łto w a n ie się i w y k ła d n ię w szelkich in n yc h ustaw ka rn ych . M ają one ró w n ie ż i to znaczenie, że p o lityka społeczna państw a pociąga za sobą określone ko sz­ ty , któ re m uszą znaleźć sw ój w y r a z w budżecie państw a. Zo, pomocą od­ pow ied niej p o lity k i fin a n so w ej p aństw o grom adzi środki p o trzebn e do realizacji p o lity k i społecznej.

J e że li w działalności karnoprocesow ej zachodzi potrzeba realizacji celów w y m ie n io n y c h w art. 2 § 1 k.p .k., to oczyw iście m uszą istn ieć środ­ k i fin an so w e potrzebne do sfinansow ania te j działalności. P r zy jm u ją c jako zasadę fin a nsow e zabezpieczenie te j działalności p rzez S karb Państw a (arg. z art. 542 k.p.k.), ustaw a w prow adza p ew ne w y ją tk i, jak np. p rzez ustalenie ry cza łtu w spraw ach p ryw a tn o ska rg o w ych

K o szty postępow ania karnego, ściśle zw iązane z realizacją fu n k c ji procesow ych (art. 2 § 1 k.p.k.), mogą jed n a k odnosić się ty lk o do pod­ staw ow ego sto su n ku procesowego, do ty c h podm iotów , któ re w określo­ n y m stad iu m postępow ania pozostają ze sobą w szczególnych sto sunkach procesow ych sądzącego (państw a, w im ien iu którego działa sąd) i sądzo­ nego (oskarżonego, podejrzanego). K o n k re ty zu ją c, n a leży stw ierd zić, że w p e w n y c h o kreślonych sytuacjach m ożna oskarżonego ja ko p o d m i o t procesu obciążyć koszta m i postępoioania karnego albo te ż zw olnić go od, ponoszenia ty c h ko sztó w (w ty m d rug im jed n a k w y p a d k u obciążając n im i S ka rb P aństw a). N ig d y natom iast nie m ożna b y było obciążyć ty m i ko sz­ tam i, choćby pośrednio, in n yc h u c zestn ik ó w postępow ania karnego, jak np. św iadka, biegłego, tłum acza oraz — ja k tw ierdzę — obrońcy. Ci bo­ w iem u c zestn ic y nie są podm iotam i postępow ania karnego, a ich ud ział m a

«0 Or ze cz nictw o Sąd u N ajw yż szeg o N r 4 (184) je d y n ie zapew nić praw idłow ą realizacją celów procesow ych (w y k ry c ie i pociągnięcie do odpowiedzialności k a rn ej rzeczyw isteg o spraw cy, trafną rep resję karną itp,).

J u ż z ty c h ogólnych rozw ażań w y n ik a , że w postępow aniu k a r n y m — je ś li pozostaw ić na uboczu postępow anie p ryw atn oska rg ow e — k o szty postępow ania karnego m ogą się odnosić ty lk o do jednego podm iotu: oskar­ żonego (podejrzanego), oczyw iście poza S k a rb em Państw a. W zależności b o w iem od ustalenia odpow iedzialności oskarżonego bądź zasad słuszności m.oże on być obciążony k o szta m i postępow ania lub też od nich zw oln io­ n y . „R ozliczenie” zaś m oże nastąpić ty lk o w sto su n ku do S k a rb u Pań-, stw a ta kże z p rzy c zy n szczególnych, o k tó ry c h będzie m ow a w dalszej części niniejszego pism a.

W kodeksie postępow ania karnego w k w e stii ko sztów s p o ty k a m y trzy fa zy postępow ania, tr z y sytuacje:

a) w y ł o ż e n i e , b) p o n i e s i e n i e , c) określenie w ierzyciela

i odpow iednio do ty c h sy tu a c ji — różne podm ioty.

W p ie rw szy m w y p a d k u obow iązanym do w yło żenia jest w zasadzie S k a rb Państw a — z w y ją tk ie m jed n a k ko sztów obrońcy lub pełnom ocni­ ka u s t a n o w i o n e g o p rzez stronę oraz z w y ją tk ie m postępow ania pryw atnoskargow ego.

W d ru g im w y p a d k u określenie p o dm iotu zobowiązanego do poniesienia ko sztó w nasunęło p ew n e w ątpliw ości. K o szty te w p e w n y c h , ściśle okreś­ lon ych sytu a cja ch (art. 547— 553 k.p .k.) p o n o s i oskarżony (podejrzany), w in n y c h , ró w nież ściśle określonych (art. 547 § 3, 548, 549 § 1 p k t 2, 551 i częściowo 556 k.p .k.) — S ka rb Państw a. W n ie k tó ryc h jed n a k sytuacjach usta w a posługuje się sfo rm u ło w a n iem o d ryw a ją cym się od w skazania po dm io tu , ja k np. w art. 488 § 2 k.p .k. („postępowanie w olne jest od k o sztó w ”), co dawało a su m p t do tw ierd zeń , że chodzi tu ty lk o o ko szty w yło żo n e p rzez S ka rb Państw a.

Z ta k im rozu m o w a niem nie sposób się zgodzić. P rzesądziłoby oczyw iś­ cie w sze lk ie spory w prow adzenie do k.p .k. przepisu stw ierdzającego, że w ty c h w szy stk ic h w yp a dka ch , w k tó ry c h nie m ożna obciążyć kosztam i oskarżonego (z w yłą czen iem spraw pryw a tno ska rgo w ych ), k o szty ponosi S k a rb Państw a; brak takiego przep isu w y n ik a nie z niedopatrzenia usta­ w o d a w cy (bo p rzy n a jm n ie j nie m a podstaw do takiego założenia), lecz z oczyw istości problem u. T e n a sp ekt nie zaw sze jest dostrzegany ze w zg lę ­ d u na sugestie w yn ika ją ce z daw nego sta n u praw nego.

D o b rym w łaśnie p u n k te m odniesienia jest przepis art. 556 k .p .k . P rze­ pis te n daje sądowi prawo do zw olnienia (w całości lub częściowo) od z w r o t u S ka rb o w i P aństw a ko sztó w postępow ania oraz od z a p ł a t y opłat na rzecz zespołu.

W t y m ujęciu przep isu zw racają uw agę dw a określenia: zw ro t i zapłata. Z w ro t w iąże się z treścią art. 542 k .p .k. Jeśli b ow iem S ka rb P aństw a w y ­ ło ży ł p ew n e k o szty , to m a on p ew n e roszczenie o ich zw ro t. P ow staje je d ­ nak p yta n ie, czy praw o sądu do zw olnienia od za p ła ty na rzecz zespołu m o że stanow ić o pozbaw ieniu roszczenia w ła ściw y zespół.

N r 4 (184) Orze cz nic two Sąd u N a jw yż szego ₉₁

S to su n e k obrończy zostaje naw ią za ny albo na s k u te k u m o c o w a n i a przez oskarżonego, albo na s k u te k u s t a n o w i e n i a p rzez sąd. W p ie rw ­ s z y m w y p a d k u spraw ę roszczeń p o m ięd zy o ska rżo n ym jako k lie n te m a zesp o łem rozstrzyga treść u m o w y za w a rtej z zespołem , w d ru gim w y ­ p a d ku nie m a ta kie j u m o w y , bo naw iązanie sto su n k u obrończego nastąpiło z m o cy a k tu a dm inistracyjnego, czasem n a w e t w b re w w oli zainteresow a ­ nego (oskarżonego). N aw iązanie tego sto su n k u nie m oże się odbyć na za­ sadzie nieodpłatności, nie m ożna by było bow iem osób trzecich, n a w et gd y stają się u c zestn ik a m i określonego postępow ania karnego, obciążać k o sz­ ta m i tego postępow ania, a art. 554 § 2 k .p .k. k o szty obrony zalicza do ko sztó w postępow ania. A d resa tem w sze lk ic h postanow ień o kosztach, ob­ ciążających czy zw alniających, m oże być ty lk o oskarżony. H u m a n ita ry zm u staw odaw cy w yrażający się w potrzebie zw olnienia w całości lub częś­ ciowo osób n ieza m o żn ych od poniesienia ko sztó w m oże d o tyczyć ty lk o stosu nku : sąd jako organ procesow y oraz oskarżony jako podm iot p ro­ cesu.

O dm ienne rozum ow anie prow adziłoby do w n io sku, że w ty c h w y p a d ­ kach, g d y nie zachodzi potrzeba w cześniejszego w yło żenia kosztów , np. w zw k{zku z pow ołaniem biegłego, i g d y k o szty ta kie określa sąd dopiero w postanow ieniu ko ń czą cym postępow anie, m oże m ieć zastosowanie p rze ­ pis art. 556 k .p .k. i w rezultacie — pozbaw ienie w te n sposób w y n a g ro ­ dzenia biegłego.

T rzeba za te m stw ierd zić jasno, że ustaw a karnoprocesowa nie daje żadnych podstaw do przerzucania kosztó w postępow ania karnego z o sk a r­ żonego na ja kieg o ko lw iek u czestn ika postępow ania karnego. P rzepis w ięc art. 556 k.p .k. w ty c h w a ru n ka ch m oże być ro zu m ia n y ty lk o w te n spo­ sób, że sąd jako organ procesow y m oże zrezyg n ow ać całkow icie lub częś­ ciowo z roszczenia, ja kie m a w obec oskarżonego S ka rb Państw a, m oże ta kże — m ając na uw adze niezam ożność oskarżonego — przejąć na ra­ ch u n ek S k a rb u P aństw a inne k o s zty postępow ania, do ja kich b%jłby zo­ bow iązany sam, oskarżony.

T e m u sta n o w isku nie sprzeciw ia się postanow ienie zaw arte w § 26 rozp. M in. S p ra w , z 21.X I I .1967 r. w spraw ie opłat za czynności zespołóio adw okackich (Dz. U. z 1967 r. N r 48, poz. 241), albow iem adresatem przepisów tego rozporządzenia są zespoły adw okackie i ich klienci. S tw ie r ­ dzenie, że opłata za czynności adw okata w yznaczonego z „urzędu” nie n ależy się ty lk o w ów czas, gd y został on u stanow iony obrońcą oskarżonego, k tó r y nie m oże bez u szcze rb k u dla u trzy m a n ia siebie i rod ziny ponieść ko sztó w obro ny”, m oże oznaczać ty lk o ty le , że opłata ta ka nie n a leży się od oskarżonego, a nie, iż brak je s t w ogóle podm iotu zobowiązanego do poniesienia ty c h kosztów . P o dm io tem ta k im jest w łaśnie S karb Państw a, w im ien iu którego działa sąd w ch w ili ustanaw iania obrońcy z u rzęd u S koro bow iem nastąpiło naw iązanie sto su n k u obrończego z m ocy odpo­ w iedniego a k tu adm inistracyjnego, to p o w stały w za jem n e praica i obo­ w ią zki kontrah en tó iu tego sto su n ku . A k t a d m in istra c yjn y ro zstrzyga je ­ d y n ie k w e stię naw iązania sto su n ku , w szelkie zaś inne sp ra w y m u szą być rozp atryw a n e na zasadach ogólnych.

O zw o ln ien iu w całości lub części od obow iązku uiszczenia op łaty na rzecz zespołu ro zstrzyg a jego organ — k ie ro w n ik ( § 6 ust. 4 c y t. rozp. M in. Spraw .). B rak b yło b y podstaw do p rzyjęcia , że o te j sam ej k w e stii