ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVII NR 3/4 WARSZAWA 1996: 145-158
KRYSTYNA KONECKA-BETLEY,
DANUTA CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA, ELŻBIETA JANOWSKA
CZARNE ZIEMIE W ST ARO ALU WIALŃ YM
KRAJOBRAZIE PUSZCZY KAMPINOSKIEJ*
K atedra G le b o z n a w s tw a S G G W w W a r sz a w ie
WSTĘP
Sprawa wyróżniania i charakterystyki czarnych ziem w ytw orzonych z pia
sków , a zw łaszcza aluwialnych utworów piaszczystych, nie jest definityw nie
rozstrzygnięta. W obowiązującej System atyce gleb Polski [1989] kw estia ta jest
w pew nym stopniu niedopowiedziana. Prawdopodobnie do jej rozwiązania p o
trzebne są konkretne wyniki badań. Gleby takie o budowie profilowej O - A - С
czy C gg lub O - A - Bbr - С czy Cgg w ytw orzone z piasków nawet słabogliniastych
występują. N ajczęściej spotyka się je w staroaluwialnym krajobrazie geo ch em i
cznym dolin rzecznych, gdzie materiał mineralny był grom adzony bardzo długo
przez wody płynącej rzeki, często w kilku cyklach sedym entacyjnych.
W przedstawionej pracy na podstawie badań fizyk o-chem iczn ych i ch em icz
nych starano się rozw iązać zagadnienie i uzasadnić przynależność gleb p ia szczy s
tych w ytw orzonych ze starych bezw ęglanow ych aluw iów do typu czarnych ziem .
N ie pom inięto rów nież innych m ożliw ości typologicznych ich w ydzielania.
OBIEKT I M ETODY B A D A Ń
Badania prowadzono w Puszczy Kampinoskiej na dwóch pasach p iaszczysto-
pylastych lub piaszczystych aluw iów późnego glacjału [Kobendzina 1961, K aczo
rowska 1926, K onecka-B etley 1982, 1991; K ow alkow ski 1988] w pradolinie
W isły. Substrat aluwialny, położony rów noleżnikow o, jest przedzielony dw om a
pasami osadów eolicznych, w okresie starszego dryasu silnie rozw ydm ionych, a
przem odelow anych w najm łodszym dryasie. Są to w ięc dwa odm ienne obszary
krajobrazów geochem icznych [K onecka-Betley i in. 1994], biorąc pod uw agę
stosunki wodne, a co za tym idzie i roślinność. Na pasach aluw ialnych w ystępuje
głów n ie roślinność trawiasta, a w nielicznych przypadkach - torfotwórcza.
Materiał mineralny tarasów aluwialnych nieprzem odelow any eoliczn ie, a zaj
mujący najniższe p ołożen ie w pradolinie, grom adził się w kilku cyklach sed ym en
146
K. K o n ecka -B etley i in.
tacyjnych u schyłku vistulianu. Potwierdzają to daty radiow ęglow e i badania
pyłk ow e. W e w czesnym holocenie, a być m oże już nieco w cześniej, obszar ten
został utrwalony roślinnością trawiastą lub torfotwórczą [B orów ko-D łużakow a
1982]. B yło to ściśle skorelowane z ogólnym rytmem zmian hydrologicznych w
pradolinie W isły i Bzury w późnym glacjale i w holocenie.
D o szczegółow ych badań przedstawionych w niniejszej pracy w ytypow ano 7
profilów z działu gleb sem ihydrogenicznych, 5 profilów to czarne ziem ie podtyp
zdegradow ane (szare) o budowie profilowej O (lub Od) - Aa - С lub Cgg albo O
- Aa - Bbr - Cg oraz 2 profile - czarne ziem ie podtyp murszaste o poziom ach
genetycznych O - (Od) - A e - AeC - Cgg. A nalizow ano w szystkie w yd zielon e
p oziom y genetyczne. Jeżeli miały dostateczną m iąższość, pobierano i badano po
d w ie próby z poziom u. Analizy fizykochem iczne i chem iczne w ykonano m etoda
mi podanym i w pracy K oneckiej-B etley, Czępińskiej-K am ińskiej, Janowskiej
[1994].
WYNIKI
Substrat zlew ni rzeki Ł asicy, a szerzej ujmując Prawisły. na obszarze której
występują badane gleby, pow stał w wyniku działalności erozyjno-sedym entacyj-
nej płynących w ód pow ierzchniow ych w późnym glacjale [Baraniecka, K onecka
-B etley 1987]. W ody te niosły głów n ie piaszczysty materiał mineralny nurtu
rzecznego. M ało lub w cale nie było w nim dom ieszki ze sp ływ ów p ow ierzch nio
w ych i erozji bocznej osadów zw ięzłych otaczających kotlinę.
W zależności od ilości i szybkości przepływu wody w pradolinie pow stały
osady, z których w ytw orzyły się czarne ziem ie zdegradowane (szare) - aluw ial-
nych piasków słabogliniastych, o większej lub mniejszej dom ieszce pyłu. W
w ięk szości są one podścielone piaskami luźnym i, rzadziej zaś utworami p y ło w y
mi (tab. 1). Przeważa w nich frakcja piasku drobnego i pyłu grubego. C zęści
koloidalnych zawierają od 0 do 4%. W czarnych ziem iach murszastych uziarnienie
w ykazuje m niejszą zawartość piasku, a nieco w iększą zawartość frakcji pyłu i
części spław ialnych (tab. 1).
W czarnych ziem iach zdegradowanych (szarych) nie stwierdzono w ystępow a
nia węglanu wapnia; odczyn (tab. 2 ) jest w w ierzchnich poziom ach kwaśny, a w
głęb szych następuje zmiana odczynu do słabo kw aśnego, pH wzrasta w nich do
pow yżej 5,0. Czarne ziem ie murszaste nie w ytw orzyły się z utworów w ęglan o
w ych (jak to przewiduje System atyka gleb Polski [1989]), ich odczyn kształtuje
się od pH 5,7 do 6,2 w poziom ach С oglejonych.
Pod w zględem zawartości w ęgla i azotu, oba badane podtypy są bardzo
zróżnicow ane (tab. 2). Czarne ziem ie zdegradowane (szare) w poziom ach do 30
cm zawierają od 2,0 do 0,6% Corg., natomiast czarne ziem ie murszaste zawierają
przeciętnie 4,5% Corg., choć niekiedy do głębokości 20 cm zawartość tego
składnika przekracza 8%. Proces mineralizacji materii organicznej jest w nich
bardziej zaaw ansow any niż to przewiduje System atyka gleb Polski [1989]. S to
sunek C:N szeroki w części organicznej, w części mineralno-organicznej jest
podobny w obu typach i w ynosi przeciętnie około 12.
Zawartość i rozm ieszczen ie kationów wym iennych w profilach czarnych ziem
zdegradow anych (szarych) w iąże się ściśle z pH i zawartością materii organicznej.
O gólnie m ożna stwierdzić, żc gleby starych aluw iów są ubogie w kationy
zasado-T A B E L A 1. U ziarn ien ic badanych g leb - zasado-T A B L E 1. Grain size distribution M iejscowość mi mer profilu Site, profile N G łębo kość o. Depth [cm] Poziom genetyczny Genetic horizon
Procentowa zawartość frakcji o średnicy Percent of particular fractions in mm
w mm O gółem - Total
1-0.1 0 .1 -0 .0 2 <0,02
>1 1-0,5 0 .5 -0 .2 5 0.25-0.1 0 .1 -0 .0 5 0 .0 5 -0 .0 2 0 .0 2 -0 .0 0 5 0 .0 0 5 -0 .0 0 2 < 0,002
Czarne ziem ie zdegradowane (szare) - Degraded (grey) black earths
Sieraków 2 -1 0 Aa 0,0 0.3 5,8 58.9 20 7 4 1 3 65 27 8 3 15-25 Aa 0,0 0,3 5,9 70.8 9 5 5 2 2 77 14 9 2 5 -4 0 Bbr 0,0 0,2 6.3 68.5 15 3 3 2 2 75 18 7 6 5 -7 5 C lg g 0,0 0.1 1.4 66.5 25 2 2 1 2 68 27 5 9 0 -1 0 0 C lgo 0,0 0.0 0.6 70.4 21 2 1 1 4 71 23 6 130-140 C2gg 0,0 0,0 4.9 65.7 27 17 17 1 4 34 44 22 Ławy 5 -1 5 Aa 0,0 0,1 12,1 59.8 15 5 4 1 3 72 20 8 10 3 0 -4 0 Aa 0.0 0.2 11.2 57.6 17 6 3 1 4 69 23 8 4 5 -5 5 Bbr 0.0 0.4 17.6 63.0 8 5 2 0 4 81 13 6 9 0 -1 0 0 CggO.O 0.3 16,1 67,6 12 2 0 0 2 84 14 2 1 50-160 CggO.O 0.7 6,8 71.5 17 1 1 1 1 79 18 3 Granica 4 - 1 0 Aa 0,1 0,5 10,8 65.7 13 3 2 2 3 77 16 7 4 2 0 -3 0 Aa 0.0 0,3 8.4 67.3 12 4 4 2 2 76 16 8 4 5 -5 5 ACgg 0,0 0.2 6.5 70.3 12 5 5 1 0 77 17 6 7 5 -8 0 Cl 0.0 0,3 13.8 72.9 7 3 3 0 0 87 10 3 1 45-150 C2gg 0.0 0.1 4.4 88.5 0 2 2 1 1 94 2 4 Rogacz 5 -1 5 Aa 0.1 4,4 4 2,0 37.6 2 3 5 3 3 84 5 11 8 15-25 Aa 0.3 5,1 41,7 36.2 2 5 5 2 3 83 7 10 4 0 -5 0 Cl 0,3 4,0 52.8 31.2 2 4 5 0 1 88 6 6 9 0 -1 0 0 C2 6,4 11,7 63.2 20.1 1 1 1 1 1 95 2 3 165-175 C2 1.6 26.8 61,4 7.8 0 2 2 0 0 96 2 2 Famułki 4 - 1 0 Ла 0.0 2.2 38.3 49.5 2 2 4 1 1 90 4 6 Brochowskie 2 0 -2 5 Ла 0,1 2.6 4 0 .0 48.4 2 1 3 1 2 91 3 6 14 3 0 -4 0 AaC 0.0 2.7 35.7 52.6 4 1 2 0 2 91 .*> 4 9 0 -1 0 0 С 0.0 0.3 51.6 35.6 1 0 1 0 2 96 1 3 170 -1 8 0 С 0.3 4 ,0 57.4 35.6 1 0 1 0 1 97 1 2
Czarne ziem ie murszaste - Mucky black earths
3 60 27 13 Niepust 1 2 - 1 0 Aa 0,0 0,1 0,8 59.1 15 12 9 1 2 0 -3 0 Aa 0,0 0.1 3.3 47.6 22 11 6 3 7 51 33 16 3 0 -5 0 AeC 0,0 0,0 3.2 43.8 27 5 8 3 10 47 32 21 6 0 -7 0 CggO.O 1,9 17.2 59.9 17 2 1 1 0 79 19 2 9 5 -1 0 0 Cgg0,7 0,6 17.7 67.7 8 3 2 1 0 86 11 3 Buda 5 -1 5 Ac 0.0 0.2 4.5 66,3 16 6 1 2 71 22 7 9 2 0 -3 0 Ac 0,0 0.3 4.8 49,9 22 12 2 2 55 34 9 34—45 С 0.0 0,2 5,9 64.9 19 5 1 2 71 24 5 6 0 -7 0 Ab 0.0 0.4 8.1 58.5 18 5 1 6 67 23 10 115-120 CgsO.O 0,5 18,8 67.7 9 1 1 0 2 87 10 3
C
za
rn
e
zie
mi
e
w
Pu
sz
czy
K
a
m
p
in
o
sk
ie
j
148
K. K o n eck a -B etley i in.
T A B E L A 2. O d czyn gleb , zaw artość w ę g la i azotu oraz stosu n ek C :N T A B L E 2. R eaction, carbon and nitrogen total content and C :N ratio M ie jsc o w o ść N u m er profilu L o ca liza tio n and p rofile num ber G łęb o k o ść D epth [cm] P o zio m genet. G en etic horizon pH С o g ó łem С total [%] N o g ó łem N total [%] C:N H 20 KC1
C zarne z ie m ie zd egrad ow ane (szare) -
S iera k ó w *0-1 O d l 3 1 -2 Od2 2 - 1 0 A a 1 5 -2 5 A a 2 5 - 4 0 Bbr 6 5 - 7 5 C lg g 1 0 0 -1 1 0 C lg g 1 3 0 -1 4 0 C 2 g g
D egrad ed (grey) black earths 4 ,8 8 4 ,3 0 18,22 4 ,6 4 4 ,3 7 2,81 4 ,5 8 4 ,3 0 2 ,0 4 4 ,7 0 4 ,3 6 0 ,3 7 4 ,8 2 4 ,7 3 0 ,1 7 5 ,8 4 5 ,0 5 5 .2 0 4 ,5 4 6 .2 0 5 ,6 4 0,81 0 ,18 0 ,0 6 23,1 1 15,61 3 4 ,0 0 Ł a w y 0 - 3 О 4 ,2 7 4 ,1 0 9 ,6 8 0,33 2 9 ,3 3 10 5 - 1 5 A a 4 ,3 4 4 ,1 0 1,92 0,13 14,77 3 0 - 4 0 A a 4 ,7 2 4 ,4 2 1,89 0 ,1 2 15,75 4 5 - 5 5 Bbr 5 ,59 5 ,1 7 0 ,5 9 9 0 - 1 0 0 Cer o 5,81 5 ,2 2 1 5 0 -1 6 0 C cTa 5,71 5,25 G ranica 0 - 3 Od 4 ,95 4 ,7 6 4 ,1 5 0 ,2 6 15,96 4 4 - 1 0 A a 5,13 4 ,5 7 1,37 0 ,1 2 11,42 2 0 - 3 0 A a 5 ,3 6 4 ,8 6 0 ,9 8 0 ,0 7 14,00 4 5 - 5 5 A C aiT 5,88 5 ,4 8 0 ,4 4 0,03 14,67 7 5 - 8 0 C l 6 ,3 6 5 ,7 8 0 ,0 7 1 4 5 -1 5 0 C 2 g g 6 ,4 2 6,01 Nart 0 - 3 Od 4 ,9 7 4,61 2,81 0 ,1 8 15,61 5 5 - 1 5 A a l 4,63 4 ,1 5 0 ,8 5 0 ,0 8 10,63 2 0 - 3 0 A a l 4 ,83 4 ,2 7 0 ,9 8 0 ,0 8 12,25 3 5 —45 A a2 6 ,6 2 6 ,4 4 2 ,0 9 0 ,1 6 13,06 5 5 - 6 5 c i g 7,13 6 ,6 6 0 ,1 0 9 0 - 1 0 0 C 2 g g 6,95 6 ,6 0 0 ,0 8 1 5 0 -1 6 0 C 3 g g 6,81 6 ,6 0 R o g a cz 0 - 2 0 4 ,7 8 4 ,3 7 3 9 ,1 6 1,97 19,88 8 5 - 1 5 A a 4 ,3 2 4 ,1 3 1,00 0 ,0 8 12,50 1 5 -2 5 A a 4 ,5 0 4 ,5 0 0 ,6 0 0 ,0 5 12,00 4 0 - 5 0 C l 4 ,5 4 4 ,4 8 0 ,1 5 9 0 - 1 0 0 C 2 5,01 4 ,9 5 1 6 5 -1 7 5 C 2 5 ,7 4 5 ,2 6 Fam ułki 0 - 2 Od 4 ,5 9 4 ,1 8 2 ,1 2 0 ,1 8 11,78 B r o ch o w sk ie 4 - 1 0 A a 4 ,2 9 4 ,2 3 1,00 0 ,0 8 12,50 14 2 0 - 2 5 A a 4 ,3 2 4 ,3 0 0 ,8 0 0 ,0 5 16,00 3 0 - 4 0 A aC 4 ,4 9 4 ,4 0 0 ,1 2 9 0 - 1 0 0 С 4 ,6 3 4 ,5 8 1 7 0 -1 8 0 С 6 ,2 0 5 ,3 2
C zarne ziem ie w P u szczy K a m p in o skiej
149
T abela 2 cd. - T able 2 continuedM ie jsc o w o ść N u m er profilu L o ca liza tio n and profile num ber G łęb o k o ść D epth [cm] P o zio m genet. G en etic horizon pH С o g ó łem С total [%] N o g ó łem N total [%] C :N H 20 KCl
C zarne z ie m ie m urszaste - M ucky black earths
N iep u st 0 -1 O d l 5 ,8 0 5 ,9 5 2 3 ,8 4 1,12 2 1 ,2 9 1 1 -2 O d2 5 ,8 2 5 ,8 0 8 ,65 0 ,6 0 14,42 2 - 1 0 A c 5,75 6 ,6 8 3 ,9 0 0 ,4 4 8 ,8 4 2 0 - 3 0 A c 6 ,0 7 5,87 2 ,1 9 0,21 10,43 3 0 - 5 0 A eC 6,25 5 ,7 0 0 ,6 8 0 ,0 6 11,33 6 0 - 7 0 С О о 6 ,48 6 ,1 0 9 5 - 1 0 0 C o o 6,51 6 ,2 0 B uda 0 - 3 Od 5 ,8 0 5 ,7 5 17,63 1,08 16,32 9 5 - 1 5 A c 5 ,9 4 5 ,8 2 5 ,5 2 0 ,53 10,42 2 0 - 3 0 A c 6 ,0 0 5 ,9 6 2 ,3 9 0 ,2 0 11,95 3 5 —45 С 6,55 6 ,2 5 0 ,1 2 6 0 - 7 0 Ab 6,35 5 ,9 2 0 ,3 6 1 1 5 -1 2 0 С а(т 6,21 6 ,08
we, z wyjątkiem p oziom ów ektopróchniey. Poziom y w stropie części mineralnej
gleby są ubogie w składniki pokarm owe, stopień w ysycenia zasadami kształtuje
się tu od 8 do 15% i dopiero głębiej wzrasta. Poniew aż k w asow ość hydrolityczną
w poziom ach mineralnych nie jest duża i zm niejsza się w poziom ach spągow ych
profilów , stopień w ysycenia kationami zasadowym i zw iększa się (m im o małej ich
zaw artości), znacznie przekraczając niekiedy nawet 50% (tab. 3).
W czarnych ziem iach murszastych w ystępuję więcej kationów w ym iennych -
zw łaszcza wapnia - w porównaniu z pierw szym charakteryzowanym podtypem
tych gleb, oraz znacznie mniej wodoru (rys. 1 i 2). Ten układ składników
w ym iennych prowadzi do zw iększenia stopnia w ysycenia zasadami, który kształ
tuje się w całym profilu około lub ponad 70%.
N ależy w spom nieć, że oznaczono rów nież zawartość siarki, traktując ten
pierwiastek jako wskaźnik diagnostyczny dla antropopresji. U zyskane wyniki
m ieszczą się (tab. 3) w granicach podanych przez Kabatę-Pendias [1991] i Kabatę
-Pendias i in. [1993] dla wierzchnich warstw 0 - 2 0 cm gleb agroekosystem ów .
Badane gleby to głów n ie ekosystem y łąkow e. Zawartość siarki szybko m aleje idąc
w głąb profilu.
O znaczony glin w ym ienny nie przekroczył w żadnym profilu 40 m g/kg gleby,
co jest wartością krytyczną dla wzrostu i rozwoju roślin [Cieśla i in. 1993].
R ozpuszczalne w 20% HC1 niektóre makropierwiaski wskazują na tę część
gleby mineralnej i materii organicznej, która ulega wietrzeniu i mineralizacji i
m oże przejść w formy w ym ienne (tab. 4).
Zawartość m akropierwiastków pod w zględem ich ilości w czarnych ziem iach
zdegradow anych (szarych) układa się najczęściej w następującej sekwencji:
- w poziom ach O lub Od: Ca > A l> P > Fe> K> M g> Na (w jednym profilu
w ystępuje najwięcej potasu w porównaniu z innymi poziom am i),
150
K. K o n ecka -B etley i in.
R Y SU N E K 1. Procentowy udział kationów w ym iennych w kom pleksie sorpcyjnym w czarnych z ie miach zdegradowanych
FIGURE 1. Percentage o f exchangeable cations in the sorption com plex in degraded (grey) black earths
po zio m y g e n e ty c z n e - gen et ic h o ri z o n
C zarne ziem ie w P u szczy K a m p in o skiej
151
profil 1
0
%20
%40
%60
%80
%100
%R Y SU N EK 2. Procentowy udział kationów w ym iennych w kom pleksie sorpcyjnym w czarnych ziem iach murszastych
FIGURE 2. Percentage o f exchangeable cations in the soil sorption com plex in mucky black earths
- w części mineralnej: Al > Fe > К > M g > Ca > P > Na
W czarnych ziem iach m urszastych sekw encja ta przedstaw ia się następująco:
- w poziom ach Od: C a > Al > Fe > M g > P > К > N a
- w części organiczno-m ineralnej: Al > Ca > Fe > К > M g > P > N a
- w części m ineralnej: Al > Fe > Ca > К > M g > P > N a
R ozpatrując zawartości i rozm ieszczenie m ikropierw iastków w całych p ro fi
lach gleb (tab. 5) stw ierdzono najw iększe ich ilości w p o zio m ac h ektopróchnicy,
nieco m niejsze w endopróchnicy, a najm niejsze w p oziom ac h C. S tw ierdzenie to
dotyczy przede w szystkim m anganu, m iedzi, cynku i ołowiu. K obalt w ystępuje w
niew ielkich ilościach i je st dość m onotonnie roz m ie sz czony w całym profilu.
N a to m iast chrom i nikiel - niekiedy także kobalt - nie g rom adz ą się w e k to p ró
chnicy, ale przem ieszcz ają się w głąb profilu.
DYSKUSJA
W obow iązującej obecnie S ystem atyce gleb Polski [1989] rząd i typ czarne
ziem ie zaliczono do działu gleb sem ihydrogenicznych. P ołą czono w tym rzędzie
gleby, w których decydujący w pływ na przebieg procesu glebotw ó rc zeg o w y w ie ra
w o d a g ru n to w a lub bardzo silnie zaznaczone oglejenie opadow e. Jednak stw ierdza
się w system atyce, że nie p o w oduje to w typie czarne ziem ie dużego n a g r o m a d z e
nia materii organicznej w substracie m ineralnym czy pow staw a n ia m iąższ ego
pokładu torfu. P odkreśla się również, że duży w pływ na zaliczenie gleb do tego
T A B E L A 3. Charakterystyka kom pleksu sorp cyjnego, zaw artości siarki i form glinu (w artości średnie, zakresy w naw iasach )
T A B L E 3. Characteristic o f sorption co m p lex , content o f sulphur and form s o f alum inum (m ean s and ranges in brackets)
K)
D ział Rząd T y p i P oziom pH S Vs Siarka Z aw artość A l - A l content
gleb gleb podtyp genet. [m e/ m ogó ln a w ym ień . rozp. w 20% HC1
D iv isio n Order Type G en e w K C l 100 g Total ex ch a n g e solu b le
o f so ils o f and tic in gleb y sulphur able in 20% HCl
so ils subtype horizon KC1 о f soil]
[m g/lOOg gleb y - o f soil]
G leby czarne czarne Od 4,4 11,4 30,3 4 1 ,7 14,2 101
se m i ziem ie z iem ie lub 0 (4 ,1 -4 ,8 ) (0 ,7 -4 1 ,0 ) 1 1 ,6 -4 5 ,7 ) (1 3 ,0 -1 0 6 ,0 ) (4 ,0 - 3 1 ,5 ) ) ( 6 0 - 1 7 5 )
hydro- black zdegrad ow ane A a 4,6 1,8 22,8 18,5 9,7 2 6 0
gen iczne earth (szare) (4 ,1 -6 ,4 ) (0 ,1 -1 1 ,9 ) ( 2 ,8 - 8 6 ,8 ) (2 ,0 -3 4 ,8 ) (0 ,2 - 2 1 ,1 ) ( 1 9 0 - 3 6 0 )
S em i- (5 profilów ) Bbr 4,9 1,2 27,3 12,2 4,8 3 1 0
hydro- degraded (grey) (4 ,7 -5 ,2 ) (0 ,2 -2 ,1 ) (1 6 ,8 - 3 7 ,7 ) (śL -2 4 ,4 ) ( 1 ,4 - 8 ,1 ) (2 6 0 - 3 6 0 )
g en ic black earths С 5,1 1,6 4 3 ,0 9,9 1,4 23 6 so ils (5 profiles) (4 ,4 -6 ,7 ) (0 ,0 4 -1 0 ,3 ) ( 2 ,7 - 8 8 ,4 ) (ŚL—3 4 ,4 ) (0 ,0 7 - 7 ,1 ) ( 8 0 - 5 9 0 ) czarne ziem ie Od 5,8 29,8 69,1 147,0 5,5 308 m urszaste (5 ,7 5 -5 ,9 5 ) ( 2 2 ,7 -3 5 ,3 ) ( 6 3 ,9 - 7 6 ,7 ) (9 9 ,0 -2 2 7 ,0 ) ( 0 ,0 -1 1 ,0 ) (3 0 0 - 3 2 5 ) (2 profile) A e 5,8 15,0 78.8 4 7 ,7 0,5 66 8 m ucky black (5 ,7 -6 ,0 ) (1 0 ,0 -1 9 ,2 ) ( 7 3 ,8 - 8 4 ,8 ) ( 1 6 ,0 -9 4 ,4 ) (0 ,1 - 1 ,8 ) (4 5 0 - 9 0 0 ) earths С 6,1 2,4 6 8 ,2 1,8 0 ,2 2 9 6 (2 profiles) (5 ,9 -6 ,3 ) (1 ,0 -5 ,7 ) ( 5 9 .5 - 8 0 ,5 ) (ś 1.-3,8) (0 ,0 - 0 ,4 ) (1 4 0 - 7 5 0 ) S - suma zasad - sum of bases; Vs - stopień wysycenia zasadami - degree of saturation with bases.
К
K
o
n
e
c
k
a
-B
e
tle
y
i
in
.
C zarne ziem ie w P u szczy K a m p in o skiej
153
T A B E L A 4. Z aw artość niektórych m akroskład ników w gleb ach w w y c ią g u 20% HC1T A B L E 4. C ontent o f so m e m acroelem en ts in so ils in 20% H C l-extract M ie jsc o w o ść G łęb o-
N u m er profilu kość L o ca liza tio n D epth and profile [cm] num ber P ozio m g e n e tyczn y G en etic horizon Ca M g К N a P Fe [m g /1 0 0 g g leb y - o f soil] C zarne z iem ie S ierak ów 3 zd egrad ow an e (szare) 0 -1 O d l 1 -2 O d2 2 - 1 0 A a 1 5 -2 5 A a 2 5 - 4 0 Bbr 6 5 - 7 5 C lg g 1 0 0 -1 1 0 C lg g 1 3 0 -1 4 0 C 2 g g
- D egrad ed (grey) black earths 2 1 4 ,5 0 5 7 ,0 0 3 6 9 ,0 0 5 4 ,6 0 14,00 2 2 ,0 0 4 .6 0 14,16 3 5 ,5 0 3 .6 0 12,90 3 2 ,4 0 8,13 13,72 3 1 ,1 0 16,57 2 1 ,0 4 4 9 ,8 0 2 4 ,7 0 3 7 ,9 8 8 9 ,4 0 8 8 ,4 0 130,34 2 1 4 ,0 0 2 9 .0 0 11.00 5 ,3 0 5 ,2 0 4 ,8 0 4 .9 0 6 ,6 0 14.90 1 1 4 ,0 0 2 8 ,0 0 1 6,24 15,72 6 ,2 0 4 ,5 4 9 ,5 2 16,07 5 6 ,5 0 4 7 .0 0 1 7 9 .8 0 16 9 ,2 0 1 9 2.00 1 2 5,60 1 9 9 .8 0 3 9 9 .0 0 Ł aw y 0 - 3 О 5 4 ,6 0 13,00 2 2 ,0 0 13,00 2 6 ,0 0 3 5 ,2 0 10 5 - 1 5 A a 17,60 7 ,5 2 3 1 ,2 0 4 ,0 0 18,69 8 6 ,2 0 3 0 - 4 0 A a 3 2 ,8 0 10,70 3 5 ,5 0 5 ,4 0 13,27 8 3 ,6 0 4 5 - 5 5 Bbr 6 1 ,1 0 19,72 5 3 ,4 0 7 ,8 0 4 ,3 7 8 5 ,2 0 9 0 - 1 0 0 C tTcT 2 2,75 2 0 ,9 2 5 7 ,0 0 6 ,0 0 2 ,9 7 1 0 0,00 1 5 0 -1 6 0 С
cTcT
14,40 2 7 ,1 4 6 7 ,2 0 5,2 0 4 ,1 9 13 6 ,0 0 G ranica 0 - 3 Od 106,60 2 0 ,0 0 2 3 ,0 0 10,00 4 0 ,4 9 6 0 ,0 0 4 4 - 1 0 A a ‘ 3 4 ,4 0 14,52 4 8 ,8 0 5 ,2 0 2 9 ,7 0 1 3 8,00 2 0 - 3 0 A a 3 5 ,0 0 13,20 3 8 ,3 0 5 ,4 0 19,21 13 3 ,8 0 4 5 - 5 5 A C g g 2 9 ,2 0 14,60 2 5 ,5 0 4 ,9 0 6,9 9 1 3 6 ,4 0 7 5 - 8 0 C l 16,00 17,30 4 4 ,2 0 4 ,9 0 2 ,4 4 1 2 7 ,6 0 1 4 5 -1 5 0 C ? < T C T 2 5 ,6 0 2 6 ,0 0 4 9 ,8 0 4 ,9 0 6 ,4 6 1 3 7,60 R o g a cz 0 - 2 O 1088,40 9 9 ,0 0 9 2 ,0 0 5 1 ,0 0 117,00 6 0 ,4 0 8 5 - 1 5 A a 14,40 2 0 ,9 2 5 8 ,0 0 5 ,8 0 2 5 ,3 3 2 2 6 ,6 0 1 5 -2 5 A a 7 ,6 0 2 0 ,0 4 5 0 ,8 0 6 ,8 0 9,43 1 9 2,80 4 0 - 5 0 C l 5 ,4 0 15,68 3 7 ,6 0 4 ,3 0 2,7 9 130,40 9 0 - 1 0 0 C 2 4 ,8 0 9 ,0 6 2 0 ,6 0 3 ,6 0 1,22 5 9 ,2 0 1 6 5 -1 7 5 C 2 14,40 15,76 3 1 ,6 0 4 ,6 0 2 J 9 1 1 8 ,4 0 Fam ułki 0 - 2 Od 18,20 7 ,0 0 19,00 11,00 2 7 ,0 0 2 3 ,9 0 B r o ch o w sk ie 4 - 1 0 A a 5 ,2 0 9 ,16 2 2 ,2 0 3 ,7 0 3 4 ,9 3 8 9 ,0 0 14 2 0 - 2 5 A a 5 ,4 6 9 ,3 4 2 2 ,0 0 4 ,2 0 3 3 ,3 6 8 2 ,6 0 3 0 - 4 0 С 9 ,3 6 17,64 2 8 ,0 0 4 ,7 0 13,97 9 1 ,6 0 9 0 -1 0 0 С 1 1,70 2 2 ,1 8 4 0 ,0 0 4 ,4 0 5 ,5 9 9 7 ,6 0 1 7 0 -1 8 0 С 10,40 18,94 3 1 ,8 0 4 ,2 0 6 ,4 6 7 9 ,4 0typu m a w ę g la n o w a skała m acierzysta o m o cn y m składzie g ra n u lo m e try czn y m .
W łaśc iw ości te różnicują się nieco w podtypach, j e d n a k czarne ziem ie w y k a z u ją
na ogół o dczyn zasadow y, niekiedy słabo kwaśny. W w ierzchnich w a rstw a c h są
z a so b n e w w ęglany, z czym zw iązane je s t w ystęp o w a n ie eu trofic znych w ó d
p rz e p ły w o w y c h [M usierow icz i in. 1961; Cieśla 1968; K lim o w icz 1980; C h o jn i
cki 1994]. Jed n a k w przestrzeni i czasie stosunki w o d n e zm ieniają się, jeżeli są to
gleby o bardzo długim cyklu rozw ojow ym . Z m ia n y te m o g ą m ieć ch a rak ter stały
i iść w kierunku osuszenia czy całkow itego zabagnienia, lub cykliczny, j a k to
154
K. K oneckci-B etley i in.
T abela 4 cd. - T able 4 continuedM ie jsc o w o ść G łęb o- P oziom Ca M g К N a P Fe
\ T . . 4" 1 b % < < g e n e
1 MU 1 1 1 U I | Л U 1 1 1 U
L o ca liza tio n Depth tyczny [m g /100 g g leb y - o f soil]
and profile [cm l G en etic
num ber horizon
Czarne z ie m ie m urszaste - M ucky black earths
N icp u st 0 -1 Od 1 5 7 3 ,0 0 7 0 ,0 0 128,00 3 1 ,0 0 5 6 ,0 0 1 14.40 1 1 -2 O d2 4 6 0 ,4 4 5 0 ,0 0 2 6 ,0 0 2 1 ,0 0 4 2 ,0 0 102,80 2 - 1 0 A e 3 4 5 ,6 0 7 6 ,8 8 6 1 ,2 0 19,40 51 ,5 3 3 3 7 ,0 0 2 0 - 3 0 A c 3 1 8 ,0 0 8 4 ,1 2 6 4 ,0 0 18,20 2 0 ,0 9 4 4 3 ,4 0 3 0 - 5 0 A cC 2 0 3 ,0 0 124,32 9 4 ,5 0 19,40 19,91 7 6 0 ,6 0 6 0 - 7 0 C gg 25,35 2 2.28 5 2 ,2 0 5,6 0 10,13 107,80 9 5 - 1 0 0 C gg 3 1 ,2 0 2 8 .1 4 5 9 ,9 0 6 ,4 0 9 ,9 6 101,00 B uda 0 - 3 Od 6 4 9 ,2 0 6 6 .0 0 4 2 ,0 0 3 7 ,0 0 5 7 ,0 0 139,30 9 5 - 1 5 A c 3 0 9 ,0 0 4 5 .0 6 5 3 ,0 0 1 6 ,8 0 3 3 ,0 0 195.60 2 0 - 3 0 A e 188,40 3 3 .1 2 3 5 ,0 0 12,60 15.54 138,00 3 5 - 4 5 С 3 2 ,4 0 16.86 3 9 ,4 0 6 ,4 0 4 ,8 9 9 1 ,2 0 6 0 - 7 0 Ab 101,00 5 5 .4 2 9 6 ,6 0 1 1.80 8,38 2 6 3 ,0 0 9 5 - 1 0 0 C gg 3 1 ,2 0 2 8 ,1 4 5 9 ,9 0 6 ,4 0 9 ,9 6 101,00 1 1 5 -1 2 0 C gg 3 5 ,6 0 2 6 ,0 4 6 2 ,7 0 6 ,0 0 8,03 124,40
najczęściej miało m iejsce na osadach staroaluw ialnych ze schyłku glacjału na
b ad a n y m terenie.
P o czą te k gro m ad z en ia utw orów aluw ialnych w pradolinie W isły jest u d o k u
m e n to w a n y datam i radiow ęglow ym i spągu torfów. N ajstarsze daty 14C, p o z w a
lające na określenie wieku osadów piaszczystych lub piaszczysto-pylastych to:
spąg torfu w: W ilk o w ie 10 5 90± 340 lat BP (Gd 2260) [B araniecka, K onecka-
Betley 1987], O lszo w ie ck ie Błoto - torf pod kredą je z io rn ą - 10 26 0 ± 1 6 0 lat (Gd
2063) [K onecka-B etley 1986], spąg torfu na torfow isku Pożary 10 1 15±55 lat B P
(Gron. N -6068) [B o ró w k o -D łu żak o w a 1982] oraz spąg torfu torfow iska Nart -
P ożary na 9 7 5 0 ± 1 2 0 lat B P (Gd 2065) [Baraniecka, K onecka-B etley 1987].
B iorąc pod u w agę podane datow ania należy przyjąć, że osady m ineralne są nieco
starsze. T arasy i obszary w y d m o w e na terenie P rawisły tworzyły się w późn y m
plejstocenie.
N ie w szystkie torfow iska Puszczy K ampinoskiej pow staw ały na przełom ie
p ó ź n e g o glacjału i holocenu. W ska zują na to daty radio w ęg lo w e spągu torfu w
C zarnej W o d z ie 5 180±40 lat B P czy torfow isko Nart z datą 14C 7 1 10±320 lat
B P (Lod 34) [Baraniecka, K onecka-B etley 1987]. Daty te doku m en tu ją nasilenie
narastania materiału organicznego o różnej miąższości, ro z p oczynające się w
okresie atlantyckim na przejściu do okresu subborealnego. Z jaw isk a te są z w ią
zane z p o d n o s ze n ie m się w ielokrotnie lustra wody gruntowej. W ystąpiło ono nie
tylko w w yniku zm ian term icznych klimatu w atlantikum , ale g łów nie w w yniku
w a h ań po zio m u w ód gruntow ych, zw iązanych z o gólnym rytm em zm ian h y d ro
logicznych w pradolinie Wisły.
G leby w y dz ie lone obecnie ja k o czarne ziem ie m urszaste w pó źn y m holocenie
m ogły być glebam i to rfow o-m urszow ym i lub m urszow ym i. Na podstaw ie badań
p ro w a d z o n y c h w P uszczy stw ierdzono [S ikorska-M a ykow ska 1994], że na tym
o b sza rze zm niejszyły się opady atm osferyczne i nastąpiło obniżenie p oziom u
T A B E L A 5. Z aw artość m ikroskładników w p oziom ach g en ety czn y ch (w artości średnie, zakresy w n aw iasach ) T A BLE 5. C ontent o f m icroelem en ts in gen etic horizons (m eans, ranges in brackets)
D ział gleb D iv isio n o f so ils Rząd gleb Order o f so ils Typ i podtyp T ype and subtype P oziom genet. G en e tic horizon Mn Cu Zn Pb С о Ni Cr [m g/kg g leb y - o f soil]
G leby czarne czarne Od 195,0 8,2 4 1 ,2 13,3 1,7 4,3 1,2
sem i- ziem ie ziem ie lu b O ( 1 5 -5 7 8 ) ( 2 ,2 - 2 1 ,0 ) (1 1 -1 5 5 ) ( П - 2 5 ) ( 1 ,1 - 3 ,8 ) ( 3 ,0 - 9 ,0 ) (0 ,8 - 2 ,3 )
hydro- black zdegradow ane Aa 4 9 ,0 1,1 8,4 6 ,4 1,4 5,9 13,1
geni- earth (szare) ( 1 7 -1 0 6 ) ( 0 ,5 - 1 ,7 ) (3 ,5 -1 4 ,4 ) ( 2 ,7 - 9 ,4 ) (0 ,8 - 1 ,7 ) ( 3 ,5 - 8 ,5 ) (8 ,3 - 2 0 ,2 )
czne (5 profilów ) Bbr 4 0 ,0 1,7 12,9 2 ,6 1,5 5,3 14,6
Sem i- degraded (grey) (2 0 -6 0 ) (1 ,0 - 2 ,1 ) (5 ,2 -2 0 ,6 ) ( 2 ,0 - 3 ,2 ) (1 ,2 - 1 ,7 ) ( 4 ,3 - 6 ,3 ) (1 3 ,1 - 1 6 ,0 )
hydro- black earths С 16,0 1,5 5,7 2,3 1,5 6,5 12,9
genic (5 profiles) ( 7 - 4 2 ) 0 ,3 -7 ,8 ) (2 ,4 -1 4 ,2 ) (0 ,8 ^ 1 ,6 ) (0 ,7 - 4 ,5 ) ( 3 ,7 - 1 0 ,6 ) ( 9 ,3 - 1 8 ,3 ) so ils czarne ziem ie Od 5 1 ,0 4,9 46,5 3 2,5 2,4 5,7 3,7 m urszaste ( 4 6 -6 1 ) ( 3 ,0 - 7 ,2 ) (2 9 ,0 -6 4 ,0 ) ( 1 5 ,0 - 3 4 ,0 ) (1 ,9 - 2 ,9 ) ( 5 ,0 - 7 ,0 ) (3 ,6 - 3 ,8 ) (2 profile) A e 4 3 ,0 1,6 12,0 10,2 2,9 7,0 14,4 m ucky black (2 7 -7 1 ) (1 ,1 - 2 ,3 ) (7 ,3 -1 8 ,2 ) ( 5 ,0 - 1 8 ,6 ) (1 ,5 - 4 ,4 ) ( 5 ,5 - 9 ,3 ) (1 0 ,1 - 1 9 ,7 ) earths С 15,0 0,9 4 ,0 2,8 1,5 5,6 12,5 (2 profiles) (1 0 -2 3 ) (0 ,2 - 2 .7 ) (2 ,1 -6 ,5 ) ( 1 ,0 - 4 ,6 ) ( 1 ,1 - 2 ,5 ) (2 ,1 -1 1 ,1 ) ( 7 ,0 - 2 2 ,9 )
Cz
a
rn
e
zi
em
ie
w
P
u
sz
czy
K
a
m
p
in
o
s
k
ie
j
1
5
5
156
K. K o n eck a -B etley i in.
w ody w ciekach p o w ierzchniow yc h. M a to rów nież w pływ na obniżenie się
zw ie rciadła w ód p o d ziem nyc h, co prow adzi do osuszenia całego terenu i szybkiej
m ineralizacji substancji organicznej, czyli degradacji gleb.
C zarne ziem ie zde g rad o w a n e (szare) najpraw dopodobniej były p róc hnic znym i
glebam i glejow ym i. W sk a zu je na to ich położenie w terenie. O b ecnie cechy
oglejenia są mniej w idocz ne i tylko w dolnej części profilu, w ięc nie m o żn a ich
zaliczyć do typu gleb gruntow o-glejow ych. D y sk u to w an o rów nież m o żliw ość
określenia tych gleb ja k o typ gleb słabo w ykształconych ze skał luźnych, czyli
arenosoli, których charakterystykę podano w S ystem atyce [1989]. R o zp atry w an o
także m o żliw o ść zaliczenia badanych czarnych ziem do rzędu gleb p obagiennych.
N a po d staw ie analizy w ynik ó w badań innych autorów [M arcinek 1972, 1976]
stw ierdz ono je d n a k , że nie o dpow iada ją one kryteriom p o d a w a n y m dla gleb z
działu gleb h y droge nic znych ani gleb ze skał luźnych słabo w ykształconych. Z
p rz ep ro w a d zo n y ch badań własnych wynika, że om aw ian e gleby nie spełniają
j e d n o z n a c z n ie w szystkich kryteriów ustalonych dla czarnych ziem, je d n a k p o w i n
ny pozostać w typie czarne ziemie - facji ubogiej.
WNIOSKI
P ro p o n u je się następujące uściślone kryteria w ydzielania czarnych ziem facji
ubogiej w y tw o rz o n y ch z piasków słabogliniastych i gliniastych:
1) dla p odtypu czarne ziem ie z de gradow a ne (szare)
- m iąższość poziom u próchnicznego ok. 30 cm,
- zaw artość w ęgla organicznego ok. 2%,
- odczyn kwaśny lub słabo kwaśny,
- brak C a C 0 3 w całym profilu,
- stopień wys:ycenia zasadam i (V s) w poziom ach akum ulacyjnych 8 - 5 0 % ;
2) dla podtypu czarne ziem ie murszaste:
- m iąższość poziom u próchnicznego ok. 30 cm,
- zaw artość w ęgla organicznego 4%,
- odczyn słabo kwaśny,
- brak C a C 0 3 w całym profilu lub skały podścielającej zasobnej w węglan
w apnia,
- stopień w ysyce nia zasadam i (V s) w profilu 6 0 -8 0 % .
LITERATURA
B A R A N IE C K A M. D., KONECK A-BETLEY K., 1987: Fluvial sedim ents o f the Vistulian and H olocene in the W arsaw Basin. Geographical studies, (in:) Evolution o f the Vistula river valley during the last 15 0 0 0 years. Special Issue No 4, Part II: 151-171.
B O R Ó W K O -D Ł U Ż A K O W A Z., 1982: Rezultaty badań paleobotanicznych spągu profilu nart w Pusz czy Kampinoskiej. R ocz. G lebozn., 33, 3-4: 113-118.
B O R Ó W K O -D Ł U Ż A K O W A Z., 1986: Ekspertyza palynologiczna 7 prób z Grabnika. (M aszynopis). Kat. Glebozn. SGGW , Warszawa.
C IEŚLA W., 1968: G eneza i w łaściw ości gleb uprawnych w ytw orzonych z gliny zw ałow ej na W ysoczyźn ie Kujawskiej. Rocz. W yższej Szkoły R olniczej w Poznaniu. Pr. h a b il., 18: 2 1 -2 9 .
C zarne ziem ie w P u szczy K a m p in o skiej
157
CIEŚLA W, M alczyk P., Kędzia W. 1993: Glin wym ienny w glebach leśnych okolic zakładów azotoychw e W łocławku. Mat. sem. pt. "Chrom, nikiel i glin w środowisku. Problemy ek ologiczn e i m etody c zn e.” Wyd. PAN: 2 0 5 -2 1 0 .
CHOJNICKI J., 1994: Czarne ziem ie Rów niny Błońsko - Sochaczew skiej wytw orzone z pokryw ow ych utworów pyłow ych. Rocz. Glebozn. 45 3/4: 9 7 -1 0 7 .
K A B A T A -PE N D IA S A., 1991: W yznaczanie tła zawartości metali śladow ych w glebach. Kraj. Konf. G eologiczn e aspekty ochrony środowiska. Wyd. AGH, Kraków: 2 5 -2 9 .
K A BA TA - PEN DIAS A., MOTOW ICKA - TERELAK J., PIOTROW SKA M., TERELAK H., WITEK T., 1993: Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkim i i siarką. Ram ow e w ytyczne dla rolnictwa. IUNG, Puławy: 1-20.
KACZO RO W SK A J., 1926: Studium geograficzne Puszczy Kampinoskiej. Prz. Geogr. 6: 4 5 -9 1 . KLIMOW ICZ Z., 1980: Czarne ziem ie R ów niny Tarnobrzeskiej na tle zmian stosunków w odnych tego
obszaru. Rocz. G lebozn. 31, 1: 163-207.
K O BE N D Z IN A J., 1961 : Próba datowania wydm Puszczy Kampinoskiej. Prz. G eogr. 33, 3: 3 8 3 -3 9 9 . K ON ECK A -BETLEY K., 1982: Gleby kopalne i reliktowe wydm okolic W arszawy. Rocz. G lebozn. 33,
3-4: 3 9 -7 5 .
K O N ECK A-BETLEY K., 1986: A ge o f soils formed o f lacustrine lim estone at O lszow ieck ie Błoto in the Vistula valley. M ateriały M iędzyn arodow ego Tow arzystw a G leboznaw czego, Hamburg: 5 9 2 - 597.
K O N EC K A-BETLEY K., 1991: Late Vistulian and H olocene fossil soils developed from aeolian and alluvial sedim ents o f the Warsaw Basin. Z. Geom orph. N. F. Suppl. - Bd 90: 9 9 -1 0 5 .
K O N EC K A-BETLEY K., C ZĘPIŃ SK A -K A M IŃ SK A D., JA N OW SKA E., 1994: W łaściw ości fizyk o chem iczne i chem iczne gleb w Kampinoskim Parku Narodowym (stan na rok 1991). (W:) Progno zow anie przemian w łaściw ości gleb Kam pinoskiego Parku Narodow ego na tle innych kom ponentów środow iska Przyrodniczego. W yd. Fundacja "Rozwój SGGW", Warszawa: 17-71.
K O N EC K A-BETLEY K., C ZĘPIŃ SK A -K A M IŃ SK A D., JAN O W SK A E., 1994: Założenia m etody czne i metody analizy gleb i roślin 1994. (W:) Prognozow anie przemian w łaściw ości gleb Kampi noskiego Parku N arodow ego na tle innych kom ponentów środowiska przyrodniczego. W yd. Fundacja "Rozwój SGGW", Warszawa: 131-134.
K OW ALKOW SKI A., 1988: W iek i geneza gleb. (W:) Przemiany środow iska geograficznego Polski. O ssolineum , Wrocław: 4 5 -8 5 .
M ARC INEK J., 1973: N ow e zasady i kryteria klasyfikacji gleb organicznych. Pr. V K om . PTG. nr 26. M ARC INEK J., 1976: W pływ odw odnienia w związku z intensyfikacją gospodarki rolnej i leśnej na
przeobrażenie pokrywy glebow ej. Zesz. Probl. Post. Nauk R o i, 177: 7 3 -1 5 7 .
M USIERO W ICZ A., OLSZEW SKI Z., BROGOW SKI Z., KĘPKA M., 1961: Czarne ziem ie błońsko- sochaczew sko-łow ick ie. Rocz. Nauk R o i 82-A-3: 5 0 3 -5 6 2 .
SIK O R SK A -M A Y K O W SK A M., 1994: Dynamika zmian warunków wodnych zlew ni Łasicy i ich w pływ na środow isko przyrodnicze. (W:) Prognozow anie przemian w łaściw ości gleb K am pinoskie go Parku N arodow ego na tle innych kom ponentów środowiska przyrodniczego. W yd. Fundacja "Rozwój SGGW", Warszawa: 7 1 -8 8 .
158
K. K o n eck a -B etley i in.
K. KO N ECK A -B ETLEY , D. CZĘPIŃ SK A -K A M IŃ SK A , E. JA N O W S K A
BLACK EARTHS IN THE OLD ALLUVIAL LA ND SC APE
OF THE KAMPINOS FOREST
D ep a rtm en t, o f S o il S c ie n c e , W a rsa w A g ricu ltu ra l U n iv e r sity
S U M M A R Y
T h e presence o f black earths o f varying subtypes has been stated in non-dunal
terraces o f the V istula river old valley o f the K am pinos Forest. T hose are soils
originated first o f all from alluvial sedim ents and, partly, fluvioglacial sand, sand-
silt or even silt sediments. T he mineral terrace substratum had been ac cum ulated
during a few sedim entation cycles o f late V istulianum. D uring the early H olocene
this substratum b ecam e fixed by m eans o f vegetation cover. E vidence for this is
prov id ed by radio-carbon dated profiles o f a few peatbogs: W ilków , Nart and
O lszo w ie ck ie Błoto (in the latter - peat was covered by a stratum o f lake chalk).
T he way o f organic m atter accum ulation in black earths o f the Forest has always
been strictly correlated with hum idity or, at a w ider perspective, with the general
rhythm o f hydrological changes in V istula river old valley during the late V istu
lianum and in H olocene.
T h e physico-chem ical analysis suggest that the two soil subtypes determ ined:
d egraded black earths and m ucky black earths m ight have originated under
conditions of:
a) the ground-gleyization process with ground w ater level and with p artic ipa
tion m ainly o f grass vegetation;
b) terrain flooding with participation o f peat mosses.
T h e developm ental cycles o f the studied soils have been strictly co nne cted with
the hydrological changes - either natural or m an-m ade. T he changes in w ater
m a n a g e m e n t cause intensification o f organic m atter m ineralization, and partic u
larly so - mineral substratum containing large portion o f sand.
Prof. d r hab. K rystyna K onecka-B etley K a ted ra G lebozn aw stw a S G G W 0 2 -5 2 8 W arszawa, ul. Rakow iecka 26/30
