Wincenty Urban
De testimoniis vitam Nankeri
Episcopi Wratislaviensis
illustrantibus
Collectanea Theologica 26/2, 250-286
1955
DE TESTIMONIIS VITAM NANKERI EPISCOPI WRATISLAVIENSIS ILLUSTRANTIBUS
In serie episcoporum, qui aetatis tempore „m ediae1' nun cupato ecclesiam W ratislaviensem regebant, m ulti inveniuntur eximii praesules, saluti tam ecclesiae quam populi bene pro spicientes etiam in difficillimis regionis Silesiacae rebus. Quo rum primo in loco num erandus est episcopus Nankerus, e gente Kolda cum insignibus „Oksza" oriundus, qua sacerdos zelo Do mini, qua praesul invicto animo praeditus, Polonus nobilitate egregius.
Uti Nankerus annis, in quibus praeerat ecclesiae Craco viensi (1320— 1326), virum magni ingenii studiique pastoralis se praestiterat, ita qua loci ordinarius W ratislaviam translatus (1326— 1341) praecellenti animi pastoralis studio 'iu ra cum ecclesiae tum polonicae populationis indigenae defendere coe p it adversus consilia conatusque Johannis de Luxem burg regis Bohemiae „germ anisationem " u t vocant foventis in ditionibus coronae Bohemicae subditis.
Vitae suae usque ad finem — obiit Nankerus Nissae anno 1341 die 8 mensis aprilis — episcopus perseverabat licet saepe haud sine periculis in mentis suae firm itate, cuius res gestas ecclesiasticae necnon rationis politicae scriptores tam germani- cae quam linguae polonicae descripserunt: Heyne, Gruenha- gen, Fijałek, Silnioki et alii. Hac autem dissertatione non tam externa quam quasi interna eiusdem episcopi vita aspicienda sit: Nankerus enim m ortuus est in quadam opinione sanctita tis, cuiusquidem memoria per saeculorum tempora conservata
quoad hanc illustrem personam in ter praesules W ratislavienses augebatur; -atque p er hoc quidem opus testimonia cuiusdam sanctitatis episcopi eiusdemque m erita honoresque historico modo in lucem sin t edenda ex temporis peracti monumentis:, quomodo enim veneratio N ankeri incepta ac aucta, processu beatificationis iam pridem verisim iliter praeparato, perdurave rat etiam saecula ditionis Prussicae in Silesia, quaenam inve nienda sunt in iconographica artibus vel plastica quoad perso nam Nankeri, ac denique de noviter hodiernis diebus inchoan do beatificationis processu.
1. D E T E S T IM O N IIS A B O B IT U N A N K E R I A D F IN E M U S Q U E S A E C U L I X V -i R E Q U IS IT IS
Quod attin et testimonia vitam N ankeri concernentia, p ri mo anim advertendae sunt adnotationes J o h a n n i s XXII. Pontificis Maximi ratione translationis eiusdem episcopi ex dioecesi Cracoviensi W ratislaviam in litteris diei 1 octobris anni 1326 factae, quibus papa ecclesiae W ratislaviensi talem pastorem daturum se esse declaravit, qualem m erita virtutes- que com mendarent; omnibus enim diligenter consideratis epi scopum Cracoviensem sibi fore eligendum, quia non modo ipsemet solus sed etiam m ulti alii agnoscerent eiusdem me rita et virtutes ei a Deo data ’). Spem fore papae N ankerum episcopum eadem diligentia ecclesiae utili esse praefuturum dioecesi W ratislaviensi ac usque modo Cracoviensi, istiusque cura ecclesiam non solum posse defendi ab difficultatibus, sed etiam deo opitulante augeri donis et divinis saecularibusque. Idem pontifex Nankero horas canonicas Cracoviensi modo in nova dioecesi orare perm isit non ignorans pietatis eiusdem sin ceritatem 2).
‘) A. T h e i n e r, V e te r a M o n u m e n ta P o lo n ia e e t L ith u a n ia e g e n tiu m q u e f i n itim a r u m h is to r ia m illu s tr a n tia . R o m a e 1860, I, 289 p. 290:
„C o n sid e ra tis tu a r u m m u ltip lic ib u s v i r tu t u m m e r itis n o b is e t e is d e m fra trib u s n o n in n o tis , q u ib u s p e r s o n a m tu a m d o m in u s i l l u s t r a v i t “ .
2) T h e i n e r, V e te r a I, 313: „ M e r u it tu n c d e v o tio n is s in c e
Janko z C z a r n k o w a (1Ί387), rerum scriptor Polo nus illisque praenom inatis tem poribus propinquus, qui régnan te Casimiro Magno (t 1370) opus historicum scripserat, non nullis annis post eiusdem obitum declaravit: episcopum Precz- laum de Pogarella successisse „mortuo Nankero episcopo W ra tislaviensi p er venenum coopérante Johanne coeco rege Bohe- miae nequiter perem pto“ 3). A tque N ankerum profudisse vi tam causante regia ultione concludendum est: episcopali enim auctoritate eundem iura ecclesiae in regione Milicz et praeser tim castri capitularis ibidem siti, quod rex vi eripuerat, defen dentem affecisse illum excommunicatione ecclesiastica constat. Sed anim advertendum etiam esse videtur com plura signa cuiusdam venerationis, quae illis temporibus afferebatur sanc to Wenceslao m artyri Bohemico (t 28.9.935), inveniri ppriter posse quoad personam et piam mem oriam episcopi Nankeri. Nam scriptores hagiographici aeque enum erant inter sancti Wenceslai virtutes m axim e eius castitatem, cultum erga ss. eucharistiam, venerationem beatae Virginis Mariae, ac denique misericordiam in pauperes orphanosque4). Pia istius Sancti veneratione in slavicis regionibus m eridiani necnon coeli orien talis, ac etiam in Germania celeriter crescente, cultus sancti Wenceslai eo facilius in dioecesim W ratislaviensem est trans latus, quo Silesia tunc temporis ratione politica regno Bohe- miae erat aggregata. Qua de causa dies festi huius Sancti — id est 28 septem bris — in ordine duplicis maioris cum lectionibus historicis propriis celebrata e s t 5).
3) K ro n ik a J a n k a z C z a r n k o w a , ed. J. S z la c h to w s k i, M o n u m e n ta P o lo n ia e H is to ric a , ed. A. B ie lo w sk i. L w ó w 1872. II, 666.
*) Cf. A. N a e g 1 e, D er hl. W e n z e l d e r L a n d e s p a tr o n B ö h m e n s ,
W a rn s d o rf 1928; P . P a r s с h, D as J a h r d e s H e ile s, K lo s te rn e u b u rg 1932. I I I , 625.
5) C u ltu i s a n c ti W e n c e sla i, c u iu s r e liq u ia e ia m a n n o 939 e x loco p r io r is s e p u ltu r a e : A n tiq u a B o ie s la v ia tr a n s l a t a e e r a n t P ra g a m , p è r lo n g u m te m p o ris s p a tiu m c a n o n is a tio n e m f o r m a le m ac e x p re s s a m c o n s t a t d e fu isse . P re c ib u s M a tth a e i S o b e k m e tro p o lita e P r a g e n s is a n n o 1669 ad S e d e m A p o s to lic a m r a tio n e is tiu s c u ltu s a g n o s c e n d i d ir e c tis a n n u e n s C le m e n s X. P o n tif e x M a x im u s d u o b u s litt e r i s d. d. 26 e t 29 iu lii 1670 p e rm is it, u t B r e v ia r io R o m a n o in s e r e r e n tu r te x tu s b r e v ia r ii dn h o n o re m s a n c ti W e n c e sla i p r o d ie fe s to 28 s e p te m b ris p e r C o n g re g a tio n e m c e re
-In descriptione vitae sancti Wenceslai autore G u m p o l - d o 6) episcopo M antuensi (967—985) n arratu r: sanctum nudis pedibus noctu ecclesias cum suis comitibus visitasse m ultas precationes psalmosque dicentem 7), atque eiusdem animam „nobili trium pho angelicis m anibus“ esse su b v ectam 8). Quae- quidem etiam in libris liturgicis inveniuntur: „...sacra frequen tabat limina nocte surgens“ 9).
Nankero iam quidpiam tem poris vita functo, ad finem saeculi XlVi (circiter in te r annos 1382 ac 1386) edita est in lu cem „Cronica principum Poloniae“ sub didactico necnon poli tico respectibus, quo in libro continetur quidem de m aioritate ecclesiae in Silesia ac piorum principum, quomodo autem etiam aegre et invite su stineatur ditio coronae Bohemiae in Silesia ac praesertim principum e gente L u x em b u rg 10). Operis in
m o n ia ru m c o m p ro b a ti, p e r c le r u m a u te m e c c le s ia e c a th o lic a e „ su b r i t u s e m id u p lic i ... a d li b it u m “ r e c ita n d i; O r d in a r iis e tia m lic e re f e s tu m s a n c ti W e n c e sla i in su is d io e c e s ib u s in tr o d u c e r e . H oc f e s tu m s u b d ie 28 s e p te m b ris in u n iv e r s a li e c c le s ia „ c u m o ffic io u b iq u e se m id u p lic i e t de p r a e c e p to “ c e le b r a n d u m p e r B e n e d ic tu m X I I I . P o n t. M ax . d ie 14 m a r tii 1729 d e c r e tu m e st, q u o d B e n e d ic tu s X IV . s a n c iv it. C f. A . N a e - g 1 e, D ie E in fü h r u n g d e s C h r is te n tu m s in B ö h m e n . W ie n u n d L eip zig 1918. 300— 301. — D e c re to C o n g re g a tio n is c e r e m o n ia r u m d e d ie 29 a p r i lis 1858 f e s tu m tr a n s la tio n is s a n c ti W e n c e sla i, s e c u n d u m P r o p r iu m W r a - tis la v ie n s e a d h u c c e le b r a tu m s u p p r im e b a tu r , a c q u a d ie s f e s ti in h o n o r e m s a n c ti W e n c e sla i c o n s titu tu s e s t d ie s 28 s e p te m b ris . J . J u n g - n i t z, D as B r e s la u e r B r e v ie r u n d P r o p r iu m , B r e s la u 1893. 98.
e) P . B. G a m s, S e r ie s e p is c o p o r u m e c clesia e c a th o lic a e . R a tis -b o n ae 1873, n o m in a t p a g . 794 s u p r a m e m o r a tu m a u to r e m „ G u m -b a ld u m “ .
7) G u m p o ld i V ita V e n z e sla i D u cis B o h e m ia e , M L. 135, 929. 8) G u m p o ld i V ita , 933: „ A n im a s a c r a tis s im a c a r n e i c la u s u r a d o m i cilii su b to t v u ln e r u m e x u ta to r m e n tis , n o b ili tr iu m p h o a n g e lic is s u b v e c ta m a n ib u s , su m m i r e m u n e r a t o r is a s p e c tu m g a u d io v is u r a e t in t e r gloriosos m a r ty r u m o rd in e s p e r a e v u m c o n c e s s u ra “ . — C u iq u id e m n a r r a tio n i s im ilia e tia m in v it a s a n c ti H y a c in th i ( f 1257) le g u n tu r.
p) A g e n d a R o m a n a E p isc o p a tu s M isn e n sis. 1483. — Cf. C o m p e n
d iu m A n tip h o n a r ii m o n a s tic i K a le n d a r io G e n e ra li O rd in is s a n c ti B e n e d icti a c c o m o d a tu m , S o le sm is 1894. C u iu s C o m p e n d ii e x e m p la r in B ib lio
th eca C a p itu li W ra tis la v ie n s is , s u b s ig n a tu r a V III, 963. O, e x s ta n s , e x h i b e t s u p r a m e m o ra tu m o ffic iu m s a n c ti W e n c e sla i c u m a n th ip h o n a s e q u e n ti ad L a u d e s: „N o cte s u r g e n s v e n it a d o r a r e a d te m p lu m s a n c tu m i n t i m ore D ei“ .
10) W. О g r о d z i ή s k i, D z ie je p iś m ie n n ic tw a ślą sk ie g o . K a to w ice—W ro c ła w 1946, 17.
fine describitur „De institutione ecclesiae W ratislaviensis“ cum plurim is adnotationibus de huius dioecesis episcopis ibidem datis n ). Autorem libri se nom inat P etrus de Byczyna, canoni cus ecclesiae collegiatae ad sanctam Hedwigem Bregae in Si lesia erectae, dedicando opus suum Ludovico I principi Bre- gensi, ac principi Legnicensi Wenceslao episcopo W ratislavien si. Politica istius operis m ente nequaquam contraria, autor volens dicere veritatem studuisse probitati v id e tu r12).
Quod nunc attinet expressam N ankeri imaginem, quam iste P etrus de B y c z y n a dat in sua „Cronica principum Po- loniae“, primo anim advertendum est opus eiusdem historicum fuisse ortum in spatio temporis non longe remoto ab diebus N ankeri: ex obitu enim episcopi illius usque ad editionem istius „Cronieae“ n u m eran tu r non m ultum plus quadraginta annis. Quo in libro Nankerus nom inatur homo constanti animo prae ditus, „...propter castrum Milicz Johannem regem Bohemiae in faciem excommunicavit. Devotus homo fuit et simplex, mul tum ieiunavit. Missas quotquot legi potuerunt per suos capel- lanos audivit et ad quam libet specialem oblationem fecit. Tan
dem reversus Nissam pedibus ecclecias visitavit“ 1S). Quod te stim onium tem poribus N ankeri proximis exhaustum eo sub tile ac grave esse videtur.
Item commemorandus est „Catalogus Episcoporum Wra- tislaviensium “, qui invenitur in illa conspicua collectione di- plom atum dioecesim W ratislaviensem concernentium „Liber Niger“ intitulata, cuius origo medio fere saeculo X IV 0 censeri potest; sed hoc in libro tantum brevis mentio fit de episcopo
n ) A u to r „ C ro n ie a e p r in c ip u m P o lo n ia e “ n i t i t u r o p e rib u s , q u a e s e q u u n tu r : „ C h ro n ic o n P o lo n o - S ile s ia c u m “ , o p u s c u iu s d a m „ G a lli“, „ C h ro n ic a V in c e n tii K a d łu b e k “ . — Cf. К . T y m i e n i e c k i , Z a ry s
d z ie jó w h is to r io g r a fii p o ls k ie j, K ra k ó w 1948, 18; R. G a n s i n i e c, T ra g e d ia P e tr i C o m itis, P a m ię tn ik lite r a c k i 1— 2. 1952, 85.
12) A. S c h a u b e , K a n o n ik u s P e te r B its c h e n u n d d ie T e n d e n z
s e in e r F ü r s te n c h r o n i (C ro n ic a p r in c ip u m P o lo n ia e ). Z e its c h r if t d es V e r
e in s f ü r G e s c h ic h te S c h le s ie n s 61, (1927), 42.
1S) C ro n ic a p r in c ip u m P o lo n ia e c u m e o r u m g e s tis , ed. F r. W. de S o m m e r s b e r g : S ile s ia c a ru m R e r u m S c rip to re s , L ip s ia e 1729, 66.
Nankero quoad eiusdem translationem Cracovia W ratislaviam anno 1327 obitumque anno 1341 J4).
Saeculo X V 0 Johannes D ł u g o s z , , de scientia histo- riographica Poloniae valde m eritus, in suo opere „Catalogus episcoporum Cracoviensium et W ratislaviensium “ m ultum ac copiosiore modo descripsit vitam Nankeri; cuiusquidem Cata logi altera pars anno 1468 dedicata est Rudolpho de Ruedes- heim episcopo W ratislaviensi15).
Quod attinet m em oratam descriptionem: N ankerus elec tus est praesul Cracoviensis „ob virtutes natu rae suae et fa cultates, quibus ab longe se praebebat“. Pietatis et diligentiae animo commotus N ankerus vix episcopatum ingressus coepit ecclesiam cathedralem ibidem anno 1306 flammis dirutam de novo aedificare, cuius operis impensae ad duas trium partes ex redditibus episcopalibus, quas Nankerus sua sponte offerebat, tertia autem pars in ter capitulares et dioecesis clerum collecta solutae sunt. Długosz in ter alia etiam laudibus affecit Nanke rum pro pter fidei praedicationem Cracoviae vigentem necnon ob uxorem Casimiri Magni Aldonam Giedyminowam nomina tam ad baptism i sacram entum accipiendum praeparatam .
Anno 1326 N ankerus ad cathedram W ratislaviensem translatus est. Qua occasione Długosz eundem, u t Cracovia transferretur, esse commotum p u ta t ignominia perm agna affec tum, quoniam rex Wladislaus Locticus episcopum colaphis caedere ausus esset. Ille enim rex offenso animo invectus est adversus episcopum constanti fortitudine iura ecclesiae iusti- tiaeque defendentem, ignominiam autem m axim a cum patien tia perpetientem .
N ankerum W ratislaviae praesul factus summopere since ritati fidei conculere studuit, cuius in effectum W ratislaviam
14) A rc h iv . A rc h id io e c . W ra tis l.: „ L ib e r N ig e r “, c u iu s in te x t u : „D om inus N a n k e r u s E p isc o p u s C ra c o v ie n sis tr a n s la tu s f u i t d e e c c le sia sua a d e c c le s ia m W ra tis la v ie n s e m a n n o D o m in i M C C C X X V II. O b iit au tem a n n o D o m in i M C C C X L p r im o “ .
15) A rc h iv . A rc h id io e c . W ra tis l. I l l a 1. In ite r a lio s m a n u s c r ip to s Długoszii „D e e p isc o p is W r a tis la v ie n s ib u s “ c a ta lo g o s e x e m p la r W r a ti slaviae c o n s e r v a tu m p e rm a g n i v a lo r is est. Cf. О. S c h m i d t , U n te r
evocavit Johannem Schwenkenfeld inquisitorem, virum pro b itate ac vitae innocentia praecellentem , u t fidem defenderet haereticasque opiniones repugnaret. Dum m agistratus civitatis infenso animo aggrederetur episcopum, „homo Dei Nankerus1·1 m ulta perpessus est cum clero sibi commisso. Idem auctoritate episcopali fretus excommunicatione ecclesiastica punivit Jo hannem regem Bohemiae contra ius oppidum Milicz obsi dentem.
Nissae N ankerus sem per se dedebat officiis religionis et maxim e precationibus. Długosz eundem rarae constantiae ac pietatis virum, re vera venerabilem fuisse iudicat.
Quin etiam eundem inopinate obiisse veneno prodigiose sibi infecto memoriae traditum esse dicitur, u ti Długosz suspi catur, rege Johanne de Luxem burg ab episcopo ob castrum Mi licz vi ereptum m ulctato id factitante. Feria sexta in parasceve N ankerus Nissae caeremoniis pontificaliter absolutis nudipes u na cum clero ecclesias frequentavit; ac sacram entis recreatus m ortuus est, uti autor falso modo scribit, die 10 aprilis 1341. Episcopo autem vitam efflante quaedam pia m ulier cantu per pulchro exaudito, talibus commota m irabilibus vocibus ange los animam episcopi W ratislaviensis ferentes in coelum vidisse dicitur.
Qua vitae explicatione, iam cognita ex prioribus testi moniis, perfecta, Długosz imaginem characteristicam Nankeri m em oriae tradit: „Mirae devotionis sanctaeque simplicitatis et magnae·* abstinentiae corpus ieiuniis et vigiliis nocte atque interdiu affligentem ipsum constat fuisse. Et hac in ter alias condicione celebrem, ut omnes missas, quotquot in ecclesia, in qua aderat, legi poterant, audiret e t ad quam libet illarum spe cialem oblationem offeret“. Vicariis autem ecclesiae Cracovien sis N ankerus „singulis annis, quoad vivebat, de Wratislavia certam et notabilem quantitatem pecuniarum transmittebat pro m unere columbationis“ — id est offertorium pium sacer dotibus sub initium anni dari solitum. Tandem Johannes Dłu gosz finem descriptionis N ankeri vitam concernentis fecit de nuntiando: illum episcopum iustitiae quidem leges fortiter de
fendentem Cracoviae non solum alapa affectum, sed etiam W ratislaviae „m ortem pro iustitia oppetere“ fuisse paratum 16).
Hanc N ankeri ac vitae eiusdem venerabilis imaginem characteristicam per istum autorem nomine Długosz posterita ti traditam invenies etiam in quibusdam copiis „Catalogi epi scoporum W ratislaviensium “ 17). Sigismundus R o s i t z i u s (1406— 1470) exempli gratia, contem poraneus illius praenom i nati autoris, commemorat virtutes N ankeri in suo opere: „Chro nica et num erus episcoporum W ratislaviensium “ anno 1470
edito, minore quidem litteratico valore quam illus l8), quoad sanctitatem N ankeri tam en certiore. Cuius imaginem episcopi Rositzius describit secundum form ulare in „Cronica princi pum Poloniae“ datum : N ankerum fuisse virum constantem ac
"’) C f. J . D ł u g o s z , O p era O m n ia , ed . Ig. P o lk o w s k i e t P. 2 e - gota, C ra c o v ia e 1887, I, 409—410; C a ta lo g u s E p is c o p o ru m C ra c o v ie n - sium . I, 465—468; C a ta lo g u s E p is c o p o ru m W ra tis la v ie n s iu m , D ł u g o s z J . D zie ła w s z y s tk ie , e d A. P rz e ź d z ie c k i, K r a k ó w 1868. III, 89—90; 187— 188.
1?) D łu g o szii, C a ta lo g u s e p is c o ru m W ra tis la v ie n s iu m a s s e r v a tu r in A rch iv . A rc h id io e c . W ra tis l. in n o n n u llis co p iis, q u a e in d iv e r s is sa e c u lis s c rip ta e s u n t. P rim o lo co n u m e r a t u r c o p ia te m p o r e e p is c o p i P a u li A Lberti (1599— 1600) o rta , s ig n .: I I a 1. S e q u itu r c o p ia te m p o re e p is c o p i J o h a n n is S itsch (1600— 1608) f a c ta , sig n .: I l l a 2. Q uo in e x e m p la r i le g i tu r v o tu m p ra e n o m in a to ep isco p o J o h a n n i V I. d e s tin a tu m : „ C u i D o m in u s m e lio r a te m p o ra c o n c e d e re d ig n e tu r a n n o ju b ila e o 1600 d ie 18 j u l ii in e p is c o p u m “ (się!) — S im ili m o d o c o n fe c ta e s u n t is tiu s c a ta lo g i c o p ia e , s c r ip ta e te m p o rib u s: e p is c o p i F ra n c is c i L u d o v ic i N e u b u rg e n s is (1683—1732), sig n .: I l l a 8; I I a 7, e p is c o p i P h ilip p i S in z e n d o r ff (1732— 1747), sig n .: I I a 2; II a 8, e p is c o p i P h ilip p i G o d e h a rd i S c h a ffg o ts c h (1747—1795), sig n .: I I a 5, e p is c o p i J o s e p h i C h r is tia n i H o h e n lo h e - B a r te n s te in (1795— 1817), sign.: I I a 6. In c a ta lo g o te m p o re e p is c o p i E m a n u e lis S c h im o n sk i ( t 1832) c o n sc rip to d e e p isc o p o N a n k e ro le g itu r e iu s d e m v it a m r a t io n e d if f ic u lta tis cum re g e B o h e m ia e J o h a n n e d e L u x e m b u r g v e rg e n tis s a n e n o ta b ile m p e rm a g n a a c e r b i ta t e fu is s e c o m p le ta m , sig n .: I I a 9. —
T e s tim o n ia s u p r a c i t a ta te s ti f ic a n t u r a e s tim a tio n e m e p is c o p i N a n k eri ex J o h a n n e D ługosz o r ta m in c a ta lo g is e p is c o p o ru m W r a tis la v ie n sium p a e n e s in e q u ib u s lib e t m u ta tio n ib u s r e p e t i a d s a e c u lu m X IX um usque. S ta t u ta a u te m c a p itu li u n a c u m s u p r a m e m o ra to c a ta lo g o e p i scoporum in q u a v is e le c tio n e e p is c o p o n o v ite r e le c to p ro p o n e b a n tu r , u t iupam ento p ro p r io fid e m d a r e t d e s t a tu t is q u a m a c c u ra tis s im e te n e n d is .
" ) O g r o d z i ή s к i, D z ie je p iś m ie n n ic tw a , 18.
devotum, m ultum ieiunavisse perm ultisque missis p er sacer dotes suos lectis interfuisse 19).
2. DE T E S T IM O N IIS V IT A M N A N K E R I S P E C T A N T IB U S S A E C U L IS X V I 0 A C X V I I 0 D A T IS
M artino Luthero causante religionem Silesiae valde per turbatam esse constat, ac „reform atores“ u t aiunt memoriam episcopi N ankeri iura et libertatem ecclesiae maxime diligen tis tueri non habuisse opus. Qua de cause sub in tuitu sic nomi natae „reform ationis“ testimonia ex hoc tempore de Nankero trad ita momenti cuiusdam retractionis non indigent, sanctita tem autem episcopi non prorsus negantes.
In ter prim os saeculi XVIi scriptores sanctitatem Nankeri commemorantes M atthias de M i e c h o w a (1457— 1523) lo candus est, professor Cracoviensis U niversitatis Jagiellonicae, qui opus suum: „Chronica Polonorum “ bis edidit, 1519 annis et item 1521. Quo in libro in ter alia legenda sunt sequentia: Nankerum obiisse Nissae „plenum bonis operibus“ 20), cuius post m ortem — u t autor traditionem finxit litteris — quaedam pia m ulier perpulchris cantibus auditis in qualibet visione, qualiter angeli animam episcopi in coelum ferrent, conspexisset. M atthias de Miechowa etiam rum orem trad it de nece episcopi iussu regis Johannis de Luxem burg veneno affecti. Nankerum „fertu r quoque episcopum m irae devotionis ac magnae absti- nentie fuisse”, qui missas in ecclesia, quam visitavisset, quot quot legerentur, audivisset pro qualibet speciale offertorium donans; quoque in anno eum vicariis Cracoviensibus certam summam pecuniarum „colendae“ causa transm isisse21). Quem etiam Johanni regi Bohemiae castrum Milicz poscenti „virum heroicum “ 22) se gerentem restitisse neque dubitavisse illum excommunicatione m ulctare. W ratislavienses ab episcopo
Precz-]9) S ig is m u n d i R o s itz ii C h ro n ic a e t n u m e r u s E p isc o p o r u m W rati-
sla v ie n s iu m , S ile s ia c a r u m R e r u m S c rip to re s , L ip s ia e 1719, 66.
*·) M i e c h o V i t a, C h ro n ic a P o lo n o ru m , C ra c o v ia e 1521, 236. !l) M i e c h о v i t a , C h ro n ica , 236.
lao de Pogareila successore N ankeri iniuriarum eidem com missarum veniam petentes paenitentiam persolvisse, se autem quasi poena — u ti iudicat autor — pro iniusta N ankeri eiusque cleri e civitate exulatione magno incommodo esse affectos in cendio diei 8 maii, quo tota fere civitas flammis esset diruta. Cuius autem incendii tem pore quaedam pia m ulier, inclusa se cundum morem asceticum, in propinquo ecclesiae sancti M au- ritii retro civitatis muros angelum conspexisse fe rtu r gladium in m anu tenentem prunisque candentibus civitatem accenden tem 23).
Perm agnis autem laudibus saeculo XVI° N ankerum sus tulit Sebastianus S 1 e u p n e r canonicus capituli cathedralis ecclesiae W ratislaviensis 24). Qui inchoante enim synodo dioe- cesana die 11 maii 1563 qua praedicator cathedralis ecclesiae
a ) M i e c h o v i t a C hrcm ica 2136—237. Q u a e le g e n d a p e r M a t-
th ia m d e M ie c h o w a tr a d it a , p o s te a in C h ro n ic a p e r M. B i e l s k i s c rip ta r e p e tit a , e tia m in v e n i tu r in c o lle c tis S ile s ia e fa b u lis . Cf. R . K i i h - n a u , B r e s la u e r S a g e n , B r e s la u 1926, 127. C u iu s lib r i in p a r t e : D e r
k o h le n s c h ü tte n d e E n g e l ü b e r d e r S t a d t B r e s la u “ in t i t u la t a n a r r a t u r d e c o m b u s tio n e to tiu s c iv ita tis W ra tis la v ie n s is , n o n n u llis t a n t u m a e d ific iis ex cep tis, d ie 8 m a ii 1342, in d ie fe s to s a n c ti S ta n is la i, s u b v e s p e r i f a c ta , e x is tim a ta q u a s i p o e n a c o e le s tis p e rs e c u tio n is c a u s a , q u a r e x J o h a n n e s u n a c u m c o m m u n ita te W r a tis la v ie n s i e p is c o p u m N a n k e r u m a f f e c e r a n t: „Da w u r d e n u n d e r f u r c h tb a r e B r a n d a ls e in e S tr a f e d e s H im m e ls a u f g efasst“. Q u a e d a m a u te m m o n ia lis r e c lu s a a p u d s a n c tu m M a u r itiu m c o n sp ex isse f e r t u r a n g e lu m te n e n t e m g la d iu m , q u i p r u n i s c a n d e n tib u s c iv ita te m o b ru is s e t. T e m p o re m o d e rn o a u to r e K a z im ie ra I ł 1 а к o - w i c z ó w n a iu x t a „ le g e n d a e “ m o d u m n a r r a t u r de e p isc o p o N a n k e ro ac p u e ro p ir u m a b r ip ie n te , ite m q u o m o d o p e r e p is c o p u m q u id a m p o n s e x te n d e re tu r . Cf. D ziś i j u t r o 01/52, 1962, 9. A n d re a s J o c h e l s o n p e rs o n a m N a n k e r i d r a m a tic o m o d o g lo r ific a t, o p e re ta n t u m m a c h in a scripto. 24) S e b a s tia n u s S l e u p n e r ( t 30 iu n ii 1572) W ra tis la v ie n s is stu d n s in c u m b e b a t C ra c o v ia e e t V in d e b o n a e , q u o in lo co d o c to ris th e o logiae la u r e a m a d e p tu s e s t. A n n o 1544 a c c e p it se d e m e t v o c e m in c a p itu lo c a th e d ra lis e c c le s ia e W ra tis la v ie n s is . Cf. V ö 1 к e 1, D ie p e r s ö n lic h e Z u s a m m e n s e tz u n g d e s N e is s e r K o lle g ia tk a p ite ls w ä h r e n d s e in e r R e s i denz in d e r A l t s t a d t N e iss e 1477— 1650 a n d e r K o lle g ia tk ir c h e S S . J o h a n nes Ev. u n d N ik o la u s , N e is s e 1935, 192— 193. — J . S o f f n e r , S e b a stian S c h le u p n e r , D o m h e r r u n d D o m p r e d ig e r z u B r e sla u , gest. 1572.
B reslau 1886. C u iu s d e m c a n o n ic i n o m e n s u p r a in fo r m a : „ S le u p n e r “ sc rip tu m c o m p e tit p r o p r ia e e iu s d e m s u b s c rip tio n i, q u a e in v e n i tu r i n quodam lib ro v e te r is b ib lio th e c a e a d e c c le s ia m s a n c ti J a c o b i N is s e n s e m fu n d atae, n u n c a u te m te m p o ris in B ib lio th e c a C a p itu la r i W r a tis la v ie n s i
habuit sermonem postea typis excussum 23). O rator tres fontes m alorum in ecclesia sui temporis vigentium exposuit: primo enim mores dissolutos defert ac secundo revelatam doctrinam fidei dirutam ; bona denique ecclesiastica abrupta et alienata ad tertium num erum evocat.
Ampla appellatione Casparus de Logau ordinarius mo dernus dioecesis W ratislaviensis p er praedicatorem admone tur, u t in defensione domus dei mala repugnet, vitia exstirpet virtutesque seminet. In episcopatu habeat ille sub oculis viva exem pla m eritaque episcoporum, exempli gratia Lamperti, Thomae, Adalsberti, Stanislai, ac „maxime antecessorem, vi rum religione, sanctimonia et heroicis virtutibus clarissimum, beatum videlicet N ankerum “. Cuius vere venerabilis hominis vestigiis inhaerere praesulem Casparum de Logau decere, quoniam ille nunquam in defendendis ecclesiae iuribus Craco- viae quidem colapho caedi, W ratislaviae autem m ortem obire adm irandam dubitavisset, „exemplum relinquens clarissimum omnibus suis successoribus recte gubernandi hanc almam Wra- tislaviensem ecclesiam. Cuius vestigiis inhaerere u t est glorio sum, ita turpe non im itari, et eo quidem turpius, quo magis haec quam illa tem pora N ankerum quempiam videntur requirere“.
Altero in loco Sleupner commemorat N ankerum in „Adnotationibus de episcopis W ratislaviensibus“ 2β), et quidem praeclara significatione „patrem laudatissim um “. Qua in expli catione omnia de vita N ankeri iam cognita inveniuntur: cathe dra Cracoviensi eundem W ratislaviam translatum , a rege Wla- dislao Loctici ob iura ecclesiae defensa alapa caesum,
Wratis-a s s e r v Wratis-a tWratis-a e s u b s ig n Wratis-a tu r Wratis-a 42 n, (XLVUI, 2, S. 16) e t q u id e m in seq u en ti t e x t u : „ A n n o ta tio n e s q u a e d a m c o lle c ta e in s tu d io C ra c o v ie n si in officiis C ic e ro n is a n n o 1542 p e r m e S e b a s tia n u m S le u p n e r “ .
25) O ra tio h a b ita a d c a th o lic u m C le r u m in syn o d o , q u a e c ele b ra b a t u r in C a th e d r a li E cclesia W r a tis tla v ie n s i A n n o p o s t n a tu m S a lv a to re m
1563, q u in to id. M aii. A u th o r e S e b a s tia n o S l e u p n e r о, D octore e t P ra e p o s ito S a n c ta e C ru c is. N issae, e x c u d e b a t Jo h . C ru e ig e r. 1563.
2β) A rc h iv . A rc h id io e c . W ra tis l. I. A . 1, c: S le u p n e r i a n n o ta tio n e s d e e p is c o p is W ra tis la v ie n s ib u s u s q u e a d J o h a n n e m R o th . Q uo e x m a n u - s c r ip to in b ib lio th e c a a d e c c le s ia m s a n c ti J a c o b i N iss e n se m fu n d a ta a s s e rv a to , S e b a s tia n o S le u p n e r d e fu n c to , p e r J o h a n n e m F e lic e m Pe- d e w itz c a n o n ic u m e t p a ro c h u m N iss e n se m co p ia a n n o 1682 f u i t confecta.
laviae autem esse coactum regem Johannem de Luxem burg excommunicatione muleta re, qui castrum Milicz vi eripuisset. Episcopus etiam civitatem W ratislaviam interdicto punivit, quo facto clerus, monachis in claustro sancti Jacobi exceptis, de officiis praem onebatur, quam ob rem rex infensus sacerdo tes episcopo foventes exulere coegit. Nankerus autem obiit „feliciter in persecutione duorum regum propter iustitiam* 1341“.
M artinus K r o m e r , spectatus rerum scriptor Polonus ac bene m eritus (1512— 1589), rebus et factis ex vita N ankeri iam cognitis in opere suo datis, episcopum aestim at his u t se quuntur verbis: „N ankerus W ratislaviensis episcopus, religio sissimus et continentissimus vitae, veneno, u t creditum est, extinctus“ 2T).
Contrario modo Joachim C u r e u s, lutheranae confes sionis (t 1573), N ankerum diiudicat. Qui dum bonam indolem clementiamque regis Johannis de Luxem burg adm iratur, ira cundiam N ankeri ratione excommunicationis reprehendens episcopum suspicatur requisisse necis occasionem nomine m ar tyris ex regis istius manibus. A utor annales Polon,iae sancti tatem N ankeri laudibus ornare non ignorans, nequaquam qui dem ipsemet de huiusmodi zelo decernere ,sed libertatem dare vult pietati, num supradictus zelus praeceptis p er Christum eiusque apostolos traditis possit com parari 28), sanctitatem sane episcopi N ankeri non infitiaturus.
In continuatione „Annalium Ecclesiasticorum“ Caesaris Card. B a r o n i i (1538— 1607) com m em oratur excommunica- tum esse regem Johannem per episcopum Nankerum, tem pore quidem non accurate dato, id est post annum 1344, qua ex causa rex ipse a Pontifice Maximo, u t Pragae in Bohemia nova sedes m etropolitana institueretur, petivisset; Nankerus enim
27) M. K r o m e r , D e o rig in e e t r e b u s g e s tis P o lo n o ru m , B a s ile a e 1568, 204.
28) J . C u r e u s, A n n a le s S ile sia e , W itte n b e r g a e 1571, 101. C u iu s operis d e d ic a tio G lo g o v iae s c r ip ta e s t a n n o 1570. C u re u s e tia m c a ta lo g u m e p isco p o ru m f e r t u r e d id is s e a n n o 1569; cf. S c h m i d t , U n te r s u chungen, 30.
eundem poena ecclesiastica punitum non iam „regem“ (sermo ne polonico: „król“), sed tantum „regulum “ (sermone poloni- co: „królik“, etiam autem in sensu „cuniculus“) nom inare ausus esset; ratione coronationis regiae autem m etropolita opus e s s e t29).
Bartosz P a p r o c k i , Polonus ac gnarus arte heraldica, anno 1584 arm a episcopi N ankeri (bipennis alba in rubro campo pinctus) describit atque „Catalogo episcoporum Cracoviensium“ nisus m entionem facit eiusdem electionis in episcopum; Nan kerum fuisse virum „magnae probitatis“, qui m ulta utilissima ad bene regendum dioecesis Cracoviensis clerum in stitu isset30).
M artinus B i e 1 s ik i (1495 — 1575), scriptor rerum Po- lonicarum eiusdem temporis, denuntiat in suo opere: Wratis- lavienses, episcopo Nankero anno 1341 vita functo, successori eiusdem Preczlao de Pogarella ingressum solemni modo facienti nudipedes ac capitibus detectis amiculisque vestitos longis iisse obviam, comitantes episcopum novum a praetorio ci v itatis usque ad ecclesiam sancti A dalberti sub respectu illius, quod m ercati de bonis ecclesiasticis exsecratione puniti fuissent, de qua per m odernum praesulem liberarentur. Dei autem iudi- cio cives de novo ob iura ecclesiae fracta m ulctatos esse tota civitate paulo post flam mis d e le ta 31).
Apud Stanislaum S a r n i c k i praedicatorem Craco- viensem nil novi quoad imaginem characteristicam episcopi N ankeri invenitur nisi historia regis Jo h a n n is32).
Etiam saeculo XVII0 m em oria N ankeri oblivioni non prorsum dabatur. M artinus H a n к i u s N ankerum iam iuve- nili aetate litteris deditum, tem pore autem episcopatus per regem W ladislaum Locticum non u ti episcopum, sed contra
29) A n n a le s e c c le sia s tic i ab a n n o q uo d e s in it card. C aes. B a- r ο n i u s 1198 u s q u e a d a n n u m 1584 c o n tin u a ti ..., a u c to r è Odorico R а у n a 1 d o, C o lo n ia e A g rip p in a e 1773. X V I, 218.
30) B. P a p r o c k i , H e r b y r y c e r s tw a p o ls k ie g o , (co llect, e t edit, a n n o 1584) K r a k ó w 1856, 561— 563.
31) M. B i e l s k i , K r o n ik a p o ls k a , K ra k ó w 1595, 226.
32) S t. S a r n i e к i, A n n a le s s iv e de o rig in e e t r e b u s g e stis Po
uti servum esse tractatum tr a d i t33) ; quoad eiusdem virtutes ab hoc autore N ankeri probitas, studium iustitiae, propugnatio iuris ecclesiae ac denique pietas magnis ex to llun tu r laudibus, visione quadam iam saepius com memorata de anima episcopi per angelicos conventus in coelum sublata haud praeterm is sa 34).
Nicolaus Henelius ab H e n n e n f e l d anno 1613 N an kerum de splendore operis divini bene meruisse laudat: eun- demque „religionis christianae et ecclesiae suae defensorem strenuum , castitatis et pietatis insigne exem plar“ fuisse, qui „quibuscumque sanctissimis pastoribus“ com parari posset; ne- que esse dubitandum , quin ille episcopus paene quasi m arty r nom inaretur, rex autem Bohemiae veneno m ortem N ankeri efficiens quasi instrum entum divinae p ro v id en tiae35).
Jacobus S c h i c k f u s , protestanticae confessionis, (1574— 1637) zelum N ankeri commendat omnibus vere piis hominibus patientiam que episcopi persecutiones duorum re gum tam W ladislai Loctici quam Johannis de Luxem burg passi laudibus ornat 36). 3S) M . H a n к i i , D e S ile s io r u m re b u s , L ip s ia e 1605, 77: „ T u m m ire p a tie n s N a n k e r u s , q u a m q u a m u t se rv u s , n o n u t e p is c o p u s a re g e tr a c ta t u s “ . 34) M . H a n к i i , D e S ile s ia in d ig e n is e r u d itis , L ip s ia e 1707, 72—83: „ Id e o N a n k e r i e tia m o p e ra , s in g u la re m p ie ta te m p r a e se f e r e n t i a “ . 35) N ic o la i H e n e lii a d H e n n e n f e l d , S ile s io g r a p h ia re n o v a ta , W ra tis la v ia e e t L ip s ia e 1704, 89— 90. C u iu s o p e ris a u to r (1584— 1656), doctor iu r is ac m u n e r e s y n d ic a tu s a p u d m a g i s t r a tu m c iv ita tis W r a tis la - viensis f u n c tu s , e d id i t li b r u m a n n o 1613. N o v a e d itio ty p is e x c u s s a e s t anno 1704. — Q u a in S ile s io g ra p h ia le g i tu r d e ep isco p o N a n k e ro : „... i u - riu m e c c le s ia s tic o r u m p r o p u g n a t o r a c e r r im u s “ , — „d e c a e te r o v ir u m fu isse s a tis n u n q u a m la u d a tu m , re lig io n is c h r i s tia n a e e t E c c le s ia e s u a e d e fen so rem s tr e n u u m , c a s t it a ti s e t p ie ta tis in s ig n e e x e m p la r , f o r tit u d in e d en iq u e a d m ir a n d a p r a e d itu m f u is s e te s t a r i “ ;,,... e a m in in s u la v ita m exegit, p e r q u a m q u ib u s c u m q u e s a n c tis s im is P a s to r ib u s c o m p a r e tu r “ . — „G loriosum p r o in d e a c p ro p e d ix e r im M a r ty re m , C ra c o v ia e a n n is 5 e t m edio, W r a tis la v ia e 15 p la n e p e r s e c u ti s u n t P r in c ip e s te r r a e , se d g ra tis , quia a d s u a p la c ita n u n q u a m e u m d iv e r te r e p o tu e r u n t“ . — „D e m a g n a trib u la tio n e v e n it e q u id e m , c u m e x c e s s it e v it a N a n k e ru s , se d a d m a g nam q u o q u e p a lm a m h a u d d u b ie , e x a n tla tis t o t a e r u m n is , e t c o n fe c tis to t im iuriis, in c o e lo p e r v e n i t“ . S ile sio g ra p h ia , 91— 92.
3e) J . S c h i с к f u s i u s, N e u - V e r m e h r te s c h le sis c h e C h ro n ica
Eodem modo Abraham B z o v i u s Ord. Praed., rerum scriptor, N ankerum virum „m irae devotionis ac m agnae absti nentiae" obiisse, rege Johanne u ti fertur, id causante tradit, testimoniis Długoszii, K rom eri M iechowitaeque n isu s87).
Stanislaus Ł u b i e ń s k i episcopus Plocensis in opere: „De rebus Silesiacis“ regem Bohemiae pessime adversus Nan kerum se gerentem eundem maximis iniuriis perfudisse di cit S8).
Perpulchrum testimonium in favorem episcopi Nankeri in opere Simonis S t a r o w o l s k i canonici Cracoviensis, „Vitae antistitum Cracoviensium“ in titulato et anno 1658 An- dreae Trzebicki principi-episcopo p er typographum Johannem Paulum Cezar dedicato invenitur ex libris Długoszii exhau stum. Honorabili pietate N ankeri pro tem pore decani capituli Cracoviensis commoti capitulares eundem elegerunt praesulem ratione eius virtutum m eritorum que. Episcopatum Cracoviensem ingressus Nankerus summopere vitam ac mores cum cleri tum fidelium tem poribus episcopi M uskata antecessoris sui deprava tos corrigere et em endare dedit operam. Constitutionibus bonis quoad poenas ecclesiasticas editis ac ecclesia cathedrali in Wa wel sito flammis prius diruta de novo raedificata, denique Ca- simiri Magni uxorem doctrinam fidei catholicae doceri fecit. P er capitulum W ratislaviense N ankerus episcopus postulatus ob „probitatem et sanctimoniam vitae“ et ad illam cathedram Silesiacam translatus „cum titulo defensoris iurium ecclesiasti corum", adm irabili constantia iustitiae defendendae incumbe bat. Maxime autem N ankerus opprim ebatur consiliis hostilibus Johannis regis Bohemiae, qui castro Milicz vi obsesso ne excom municatione quidem istud reddere cogebatur, sed clero ex ci vitate W ratislaviensi se auctore expulso „ipsum episcopum clam procurato veneno paucos intra dies sustulit" 39). Uti in libro Długoszii trad itu r: N ankerum vita efflata concinentibus ange
·'” ) A n n a li u m e c c le s ia s tic o r u m ... A b r . B zo v io , C o lo n iae A g rip p in a e 1616, 694.
*8) S t. Ł u b i e ń s k i , O p e ra p o s th u m a , A n tw e r p ia e 1643, 172. 3") S im o n S t a r o w o l s k i , V ita e a n ti s t it u m C ra co vien siu m , C ra c o v ia e 1658, 82.
licis choris sublatum esse in coelum, ita apud Starowolski. Item eodem praenom inato autore nisus N ankerum pietate cor- porisque abstinentia se praestitisse memoriae dat, eundem que fuisse virum sim plicitatis animi, qui corpore ieiuniis lacerato multum orationibus studuisset ac, nocte in solo iacens, camisia poemitentiali vestitus disciplinam die noctuque adhibuisset. Religiosissimo modo episcopum missis, quotquot sacerdotes legissent, interfuisse speciale cuiusque offertorium donantem intentione cathedralis ecclesiae suae ac pro defunctis et vivisr eundemque amore ecclesiae cathedralis Cracoviensis commo tum visitasse tum ulum sancti Stanislai, vicarios autem Craco- vienses largis cum ulantem donis. Nissae tandem in Silesia Nan kerum nudis pedibus ecclesias feria sexta in parasceve fre quentantem obiisse sacram entis recreatum in D om ino40).
In ter scriptores historica arte peritos e regione Bohemiae hisce tem poribus B a l b i n u s Soc. J e s u 41) commemorandus est, cuius in opere memoriae venerabilis A rnesti archiepiscopi Pragensis destinato invenitur praeclarum testim onium episcopi Nankeri venerationem concernens. Cuiusquidem Balbini sen
tentia N ankerus „vir acerrim us et ecclesiasticae libertatis lae sae severissimus vindex“ praedicandus est: illum enim om ni bus viribus restitisse conatui regis Johannis, ne Silesia aggre garetur coronae Bohemiae, ac „sanctissime in exilio“ vitam efflasse 42).
Anno 1665 P atres Societatis Jesu in collegio W ratisla- viensi librum tituli: „Fama posthum a virtutis et honoris Epi
scoporum W ratislaviensium “ Sebastiano Rostock
principi-epi-40) S t a r o w o 1 s к i, V ita e 82—83. Q uo in lib ro e tia m i n v e n i t u r im ago lig n o in c is a c o n tin e n s a r m a „ O k sz a “ v e r s u q u e s e q u e n ti a d d ito :
„ A b s tu lit h u n c C ra c a e d iu e s W r a tis la u ia S ed i, C o n s ta n te m v ita m d e u e n e r a ta v iri.
N a m q : r e f u lg e b a t m ir e v ir tu t ib u s a m p lis, S e r u i u itq : D eo n o c te d ie q : suo.
A n g e lic a e m o r ie n te illo c e c in e re c o h o rte s : О v o x , о c u n c tis a n te f e r e n d a so n is.“
41) В. A. B a l b i n u s , V ita v e n e r a b ilis A r n e s t i (v u lg o E r n e s ti)
p rim i a rc h ie p isc o p i P ra g e n sis, P r a g a e 1664.
scopo W ratislaviensi dedicatum ed id e ru n t43), quo in opere etiam N ankeri episcopi fit mentio: eundem nudipedem frequentasse ecclesias, m orientis autem animam sub cantu angelico sublatam esse in coelum. N ankerus pietate praeclarus nom inatur, mul tas missas audivisse dicitur; uti iustitiae am ator p er regem Poloniae alapa concisus, in Silesia autem veneno est interfectus, homo in ipsiusm et vitae curriculo m axim e abstinentiae dedi tus. Cuius libri in fine carmen speciale additum est venera tione erga N ankerum de dioecesi W ratislaviensi optime meritum plenum 44).
43) F a m a p o s th u m a v ir t u t i s e t h o n o ris E p is c o p o r u m W r a tisla v le n -
s iu m , v i r tu t i e t h o n o ri R e v e r e n d is s im i ac C e ls is s im i P r in c ip is D o m in i Do m in i S e b a s tia n i D ei e t S. S e d is A p o sto lic a e g ra tia E p isc o p i W r a tis la v ie n - sis, S a c ra e C a esa rea e R e g ia e q u e H u n g a ria e ac B o h e m ia e M a ie s ta tis Con silia rii, e t S u p r e m i in u tr a q u e S ile s ia C a p ita n e a tu s A d m in is tr a to r is , cum s o le m n i r i tu i n S ile sia e A n t i s t i t e m c o n se c r a re tu r , o b la ta a C aesareo Re- g io q u e C o lleg io W r a tis la v ie n s i S o c ie ta tis J e s u , A n n o 1665. V ra tisla v ia e ,
T y p is B a u m a n n ia n is im p r i m e b a t J o h a n n e s C h ris to p h o ru s Ja c o b . 44) „ P o s t a la p a m C h ris ti sim ile m , c a lic e m q u e v e n e n i,
A p tio r e s t n u llu s , q u o m o r ia re , d ie s. F a sc e s, n o n a sc ia m , a u t s e c u rim , I n s tr u m e n ta I u s tit ia e v e re C o n su la ris, p o r t a r e d e b e b a t in S c u to N a n k e ru s . P r o illa , a la p a m o re e x c e p it, e t s in e s to m a c h o g e n e ro s e c o n c o x it. P r o illa ■m ortem e x h a u s it: S ic s e r v ili te r tr a c ta t u s , u t im i R e g u m e s s e t a m a n ib u s : a lt e r i a p o cu lis. A m a n u e n s is in P o lo n ia : P o c illa to r R eg is in B o em ia. I n C ra c o v ie n s i E p is c o p a tu r e t u l i t p r a e m iu m p a lm a re : I n W ra tis la v ie n s i tr iu m p h a le : in q u o m is ta m v e n e n o b ib i t L a u r a m in S cip h o , A d v ita m , p o tu sic p r o f u tu r o , a e te rn a m . N o n a li te r b o n i P a s to re s , q u i p o n u n t A n im a m p ro o v ib u s su is, I l la r u m b ib u n t in S a n ita te m . Q u ib u s,
Quidam C r u c i g e r u s N ankeri fidelitatem erga ecclesiae eiusdemque iurium propugnationem necnon abstinen tiam com m em orat45).
Eodem modo de Nankero iudicat Godefridus Ferdinan- dus B u c k i s c h secretarius in regim ine regio B reg en si46), cuius in libro historico tem pora et res gestae episcopi huius atque am borum regum: W ladislai Loctici necnon Johannis de Luxem burg accurate inquiruntur, in sequenti autem singulae magni m om enti res N ankerum attingentes dantur: episcopo Nankero tam pessime tractato, totam fere civitatem W ratisla- viam anno 1341 die 7 septem bris fuisse combustam conspectum- que angelum prunas in civitatem deicientem quasi vindictam coeli ratione sanguinis innocentis N ankeri ipsius, quoniam ille episcopus anno 1341 obiisset haud sine gravi suspicatione veneni sibi iniecti 47). N ankerum autem religiosissimum virum fuisse, maxime intentum in honorem Dei ecelesiaeque augendum, in
q u a m v ita m p e r m o r te m p r o p in a r e ? M o re re ia m N a n k e re , m o re re ! P o s itu s s u p e r A q u ila m S ile sia e ,
e v e h e r is n o v u s n o n G a n y m e d e s, s e d J o h a n n e s a d m e n s a m ; s u p e r p e c tu s J e s u . T a m p r e tio s u m h a u s tu m n o n f e c it C le o p a tra : I l la r e g n u m bilbit, T u co elu m ! A n te q u a m illu d p e t e r e t N a n k e ru s ,
C irc u iv it p e r v ic e s e t p la te a s N is s e n a e C iv ita tis , q u a s i q u a e r e n s d ile c tu m d ie P a ra s c e v e s . E t ecce, c u m a lib i n o n p o ss e t, ta n d e m r e v e r s u s d o m u m , n ih i l ta l e s u s p ic a tu s i n v e n i t e u m in L e c tu lo , c u m D o m in o o b d o rm ie n s o b d o rm ie n te .“ 45) G. C r u c i g e r i i , S a c ro r u m p u lv e r u m in c liti R e g n i B o -
h e m ia e e t n o b iliu m e iu s d e m p e r t in e n d a r u m M o r a v ia e e t S ile sia e , L ito -
m isslii 1669, p a r s II. d. d. 10 a p rilis .
46) G. F. B u с к i s c h, P r o le g o m e n a S c h le s is c h e r K ir c h e n - H i-
sto rie n w o r in n e n e n th a lte n , w ie u n d w e lc h e r G e s ta lt d a s C h r is te n - th u m b in S c h le s ie n a n fä n g lic h v o n d e n P o h ln is c h e n M o n a r c h e n m ir a culose in tr o d u c ir e t, N e y se 1685.
" ( B u c k i s c h , P ro le g o m e n a 58,: „So v e r m u th lic h d ie in H im m el s c h r e y d e R a c h e u n s c h u ld ig e n B lu ts , m e h r e r w e h n te n B isch o fs N a n k e ri v e r u r s a c h t“ .
servientem Deo ieiuniis vigiliisque die noctuque; eundem ne unam quidem missam, quotquot legerentur qualibet in die, ne glexisse. Denique episcopo vitam efflante quandam piam mu lierem audivisse cantum pretiosum, quo in visionem quasi elata vidisset angelos animam episcopi subterentes in coelum 48).
Saeculo XVII0 nondum finito, mentio de N ankeri sancti tate inveniri potest etiam in libro Friderici L u c a e , vices gerentis prius praedicatoris in aula principum Legnicen^ sium ac Bregensium, postea autem lantgravii H essiae49); Nan kerum pessime vixisse Cracoviae cum rege Wladislao Loctico, cui semper veritatem esset locutus; ita esse factum, u t colapho c a e d e re tu r50). Regi autem Bohemiae Johanni regim en totius Silesiae flagitanti episcopum omni modo restitisse in defensio ne libertatis illius regionis, quin etiam excommunicasse ilum regem castrum Milicz vi eripientem ; papam tam en Nankerum omnibus his in rebus ac factis adiuvisse.
3. D E P R IM O C O N A T U P R O C E S S U M B E A T IF IC A T IO N IS IN D U C E N D I
Inchoante saeculo XVIII0 prim um de causa beatificandi episcopum N ankerum cogitatur. In libris historicis eiusdem temporis memoria N ankeri eiusve vitae nequaquam fit obli vioni; prouti in saeculis ante, item nunc resistentiam episcopi adversus reegm Johannem Bohemiae eiusdemque excommu nicationem ratione castri Milicz vi erepti in ter omnes constat,
48) B u с к i s c h, P ro le g o m e n a 38. N a n k e r „ w a r e in s o n d e rlic h e r E y f f e r e r u m b d ie E h re G o tte s u n d s e in e r K irc h e n , a u c h d e m G o tte s d ie n s t so e rg e b e n , d a ss e r sic h m it f a s te n u n d w a c h e n T a g u n d N ach t m o r tific ire t, u n d n ic h t le ic h t e in e e in tz ig e M esse, so v ie l d e r e n dess T a g e s d u r c h g e h a lte n w o rd e n , v e r s ä u m e t g e h a b t. B ey se in e m H in sc h e i d e n so ll e in e fro m m a n d ä c h tig e M a tro n , e in a n m u th ig e n G e sa n g ge h ö re t, u n d d a v o n a lt e r i r e t, e in e O ffe n b a ru n g g e h a b t h a b e n , d a s s je tz o g le ic h d ie E n g e l d ie S e e le d ess B isc h o ffs N a n k e r i n a c h d e m H im m el t r ü g e n “ . 49) F. L u c a e, S c h le s ie n s c u r ie u se D e n k w ü r d ig k e ite n o d e r v o ll k o m m e n e C h ro n ica v o n O b e r- u n d N ie d e r - S c h le s ie n , F r a n k f u r t am M a in 1689, 252. 50) L u c a e, S c h le s ie n s c u rie u se D e n k w ü r d ig k e ite n , 252.
necnon persecutiones, quibus episcopus una cum ipsiusmet clero fuisset oppressus, quo factum esset, u t quoddam prover bium, ut sequitur, diceretur: „Tempore N ankeri fuit persecutio cleri“ 51). Eodem modo episcopum aegrotantem obiisse m ortem veneno iniecto apud scriptores istius temporis r e p e titu r52). Qua de causa memoriam istius heroici antistitis in Silesia ful gentem renasci posse facile est ad intelligendum.
Eodem tem pore solemnitas beatificationis sancti Ceslai, missionarii: id est de religiosa totius Silesiae vita optime m e riti, p er Clementem XI. anno 1713 factae celebrata e s t 53). Atque haud dubie esse videtur, quin hac solem nitate commoti sacer dotes non solum, sed etiam fidelis populus in dioecesi W ratis laviensi im pellerentur agere aliquid in favorem episcopi Nan keri istius defensoris fortissim i iurium ecclesiasticorum tem pore medii aevi ac in eiusdem venerationis.
In ter canonicos capituli cathedralis W ratislaviensis p ri m um trac ta tu r de inducendo fortasse processu beatificationis ac eiusdem com mentatione praeparatiopeque necessariis in ses sione capituli generalis die 18 novembris 1715 W ratislaviae ce lebrati 54). Qua in sessione eran t praesentes: Cornelius Aloisius comes S trattm ann praepositus, Leopoldus Sigismundus comes Frankenberg decanus et vicarius generalis, Johannes Francis- cus baro Hoffmann cantor et consiliarius episcopi, Carolus baro Beck custos, Antonius comes Hatzfeld-Gleichen officialis, Elias Daniel Sommerfeld episcopus auxiliaris, ac praelati et canonici Johannes Ludovicus baro K rawarz, Caspar Adolfus Paczinski, Johannes Christophorus de Rumm erskirch, Joseph baro de
51 ) S c h le s is c h e K e r n -C h r o n ic k e o d e r K u r z e je d o c h g r ü n d lic h e geo g r a p h is c h -, h is to r is c h — u n d p o litis c h e N a c h r ic h t v o n d e m H e r z o g th u m S c h le s ie n , N ü r n b e r g 1710, 363—364. 52) D e r S c h le s is c h e n K e r n -C h r o n ic k e A n d e r e r T eil., F r a n k f u r t u n d L eipzig 1711, 130. 5S) Cf. W . U r b a n , K u lt bt. C z e sła w a w e W r o c ła w iu , W ia d o m ości K o śc ie ln e 8— 9, 1947, 167— 173. 54) A rc h iv . A rc h id io e c . W ra tiś l. I I I b 18. A c ta C a p itu la r ia 1715— 1719: C a p itu lu m G e n e ra le , q u o d a n n u a re v o lu tio n e p o s t f e s tu m D e d i c a tio n is E c c le s ia e c e le b r a r i c o n su e v it.
Tenzin, Jacobus comes de Frankenberg, Carolus Ferdinandus de Sommerfeldt et Falckenhan, Adam Antonius Oexel de Fri- denberg.
Missa de sanctissima T rinitate in ecclesia cathedrali ce lebrata omnes capitulares praesentes sub pulsu campanae ca pitularis in domo capitulari congregati flexis genibus gratiam
Spiritus Sancti deprecati sunt. Nonnullis capituli statutis secun dum consuetudinem in capitulis generalibus haberi solitam prim o lectis, invenitur in rebus tractatis negotium de inqui rendo tumulo episcopi N a n k e ri55). Huiusmodi sepultura non statim requisita esse videtur; nam demum in protocollo sessio nis die 16 m artii 1719 factae descriptum est, quomodo die 15 m artii eiusdem anni cadaver ossaque episcopi N ankeri ex tu mulo sublata erant, quasi reliquiae veneratione d ig n a e5e). Quibus de reibus in praenom inato protocollo refertu r u t sequi tur: „Decanus retulit, quod ex commissione capituli una mecum hesterna die, quae fuit decima quinta m artii 1719, ossa venera bilis episcopi Nanikerij invenerit, desuper lapide sepulchrali iacente cum inscriptione concordante, quam apud se notatam ab antecessoribus invenit, unde ossa deprehensa levata e t in arcam posita, bene occlusa ac obsignata in sacristia pro interim deposita 'asserventur, annulus vero aureus productus thesauro applicandus esset pro raritate, quod et placuit; e t desuper con clusum fuit, ut lapis sepulchralis denuo sepulchro adaptetur, ut sepulchrum conservetur, lapidi autem inscindatur, qua die ossa levata fuerint, sepulchrum quoque rep aretur destructum , u t tota conservetur m em oria“.
Aliis ex fontibus nil eiusdem negotii elucescit; rebus sic stantibus hodierno tempore de progressione istius conatus, quod attin et processum beatificationis inducendum, quidpiam adiungi non potest.
55) A rc h iv . A rc h id io e c . W ra tis l. I I I b 15: R a tio n e s e p u ltu r a e e t s e p u lc h ri E p isc o p i N a n c k e rii in q u i r e tu r in A c tis, u t r u m n o n in v e n iri p o ss it, u b i n a m s e p u ltu s s i t “.
4. D E M E M O R IA N A N K E R I T E M P O R IB U S S IL E S IA E S U B D IT IO N E P R U S S IC A D E G E N T IS A C E T IA M M O D E R N IS C U L T A
Saeculo XVIII0 dioecesis W ratislaviensis ratione m uta tionis in rebus politicis factae m ultis laborabat incommodis, quo accidit, u t fundam entis totius religionis praeterea funditus eversis propositum quoad beatificationem N ankeri non posset adduci ad meliorem finem. Quamvis res se haberent, tam en memoria Nankeri, huius vere m agni ac bene m eriti praesulis, in libris historicis eiusdem temporis haudquaquam interiit. Nam in operibus tam Thebesii quam autoris cuiusdam nomine Gomolcky commemorata sunt im pedimenta, quibus N ankerus ratione laboris pastoralis afficiebatur p e r regem W ladislaum necnon regem Johannem 57).
Anno 1761 Posnaniae p er Franciscum R z e p n i c i i Soc. Jesu in lucem editus est tomus prim us libri: „Vitae p ra e sulum Poloniae intitulati, in quo etiam N ankeri m ultum fit mentionis: illum iuvenili licet aetate praeditum „virtute et eruditione decanatum Cracoviensem“ m e ru isse58). N ankerum praesulem Cracoviensem magnis viribus studuisse, u t m ores in dioecesi em endarentur ac cathedralis ecclesia in Wawel sita reaedificaretur. Casimiri Magni sponsam nominis Aldonam ab eodem non solum doctrina Christiana eruditam , sed etiam bap- tisatam ac denique fuisse cum m arito sponsalibus coniunctam. Nankerum autem m ultis salubribus rebus in u tilitatem dioe cesis ordinatis, cum conflictaret cum rege Wladislao Loctico, W ratislaviam esse translatum , ubi „m urum se opposuisset pro domo D ei“. P raeterea episcopum „innocentiae, et devotionis m agnae“ virum fuisse, „anno quovis sepulcrum sancti Stanis- lai pedem “ visitantem „cleroque Cracoviensi iustam “ largien tem „eleem osynam“ eo animo, u t sacerdotes ibidem degentes
57) W e y la n d G e o rg e T h e b e s i i , L ie g n itz is c h e J a h r b ü c h e r , (hgb. G. B. S c h a rffe n ), J a u e r 1733, 185. D a n ie l G o m o l c k y , D e s k w r tz -g e fa s s te n I n n b e g r iff s d e r v o r n e h m s te n M e r c k w ü r d ig k e ite n i n d e r K a y s e r - u n d K ö n ig l. S ta d t B r e s la u in S c h le s ie n E r s te r T eil., B r e s la u 1733, 32. δθ) F r. R z e p n i c k i , V ita e P r a e s u lu m P o lo n ia e M a g n i D u c a tu s L ith u a n ia e , P o s n a n ia e 1761, 296— 297.
se absentem „divo com mendarent m arty ri“. Tandem huius libri au to r n arrat de supra m emoratis rebus, exempli gratia de cantu angelico m oriente praesule ac eiusdem anima in coelum assumpta.
Modo quasi enthusiastico vita N ankeri describitur in libro Floriani J a r o s z e w i c z Ord. Reformat, anno 1767 in typis excusso de „Sanctis Poloniae“ agente. Quibusdam vitae epi scopi datis falso modo dictis non obstantibus, hoc libro biogra- phico magna veneratio erga N ankerum continetur: Eundem m erito cognomine „benedictum “ appellatum, iam iuvenili aeta te servitio Dei incumbentem ita pium se gessisse, u t ratione vitae religiosae per capitulum episcopus Cracoviensis elige
retur; qua dignitate vestitum tam bene functum esse huius- modi murene, ut ne cuiuslibet quidem rei posset argui. Sobrie tati et corporis abstinentiae deditum N ankerum quotidie seip- sum non solum missae sacrificium obtulisse, sed etiam audi visse alias missas, pauperibusque ac sacerdotibus m ultas lar gientem eleemosynas. W ratislaviae episcopo regem Bohemiae hostili animo aggredientem fuisse excommunicandum ob ca strum Milicz vi ereptum ; qua poena ecclesiastica commotum regem anno 1341 Nankerum veneno de medio tolli fecisse. Circa istius operis finem, mentione de cantu angelico animaque assum pta in coelum facta, haec circiter autoris verba continen tu r: „Corpus m artyris e t episcopi in cathedrali ecclesia Wra- tislaviensi sepultum est, supra quo sepulcro Deo iustitiam Nan keri com monstrante m ulta m irabilia sunt facta“. Tandem autor vindictam divinam incendio civitati W ratislaviensi illatam etiam non praeterm isit silentio, quo factum esset, ut Wratisla- vienses nudipedes detectis capitibus pauperrim e vestiti ad episcopum Preczlaum de Pogarella coacti essent migrare, abso lutionem non frustra d ep re c a tu ris9).
Apud alios huius temporis rerum scriptores breviora quae attinent vitam N ankeri leguntur. Samuel Benjamin Klose
5·) FI. J a r o s z e w i c z , M a tk a ś w ię ty c h P o ls k a alb o ży w o ty
ś w ię ty c h , b ło g o s ła w io n y c h , w ie le b n y c h , ś w ią to b liw y c h , p o b o ż n y c h , Po la k ó w i P o le k , P o z n a ń 1893. II, 36.
(1730—1798) regim en N ankeri perm agni momenti spatium in historia Silesiaca fuisse iudicat, non ignorans conflictum ra tione castri Milicz in ter episcopum et regem Johannem v e r gentem 60).
Fridericus Gulielmus P a c h a 1 y fieri posse arb itratur, ut episcopus excom municatione regis Johannis secundum illius temporis sensum facta se fortasse coronatum iri m artyrio spem habuisset. Rex autem ira incensus explicavisse dicitur, quod ille sacerdos, quodam pessimo· cognomine destinatus, aliquam quidem m arty rii occasionem reperiri putaret, rex ipsem et ta men nec unquam de istiusmodi consilio vellet cogitari. Ut autem exempla ex historia deprom pta adhibeantur, huius autoris sen tentia non solum Stanislaum Szczepanowski episcopum Craco- viensem ab rege Poloniae, sed etiam Thomam Becket ab Hen rico II. Angliae rege pari modo ac N ankerus caede m ulctatos postea in ter sanctos esse num eratos c o n sta t61). Quae cum ita sint, N ankerus tam en rigidissimus, quod attinet ipsiusm et iura propugnanda, fuisse existim atur.
Etiam saeculo XIX0 testimonia sanctitatem quandam N an keri illustrantia exstant. A utorum maxime spectabilium aliqui enum erentur: M e n z e l fortitudinem Nankeri, qui exem plum antecessoris sui Thomae II. episcopi ( | 1292) imita*tus regi obviam venire ausus esset, u t castrum Milicz „patrim onium sanctum ecclesiae“ reposceret, laudibus extulit 62).
Quidam autor nomine R a t h s m a n n N ankerum feria sexta in parasceve Nissae nudis pedibus ecclesias visitantem primo vespere obiisse, aut veneno praeparato aut frigore tac tum annuntiat, sed plane non esse dubitandum , quin episcopus exemplum praebens pietatis et castitatis invictaeque constan tiae, omnium opinione qua „sanctus“ habitus, efflavisset
vi-,0) S. В. К 1 о s e, V o n B re sla u . D o k u m e n tie r te G e sc h ic h te u n d
B e sc h re ib u n g in B r ie fe n , B re s la u 1781. II, 123.
el) P . W . P a c h a 1 y, S a m m lu n g v e r s c h ie d e n e r S c h r ifte n ü b e r
S ch lesien s G e s c h ic h te u n d V e r fa s s u n g , B r e s la u .1700. I, 98; II, 158— 155.
eä) M e n z e 1, T o p o g ra p h isc h e C h r o n ik v o n B re sla u , B re s la u
1805, I, 104— 105.
ta m 63). Quem etiam idem autor secutus partes defensorum N ankeri excusare conatur adversus eos, qui N ankeri nimis ve hem entem propugnandi ecclesiae iura animum reprehenderant. E contra R athsm ann adfuturus iisdem praenom inatis, qui gnari officiis episcopalibus consilia N ankeri approbaverunt, existima tur: populum consuetum licet esse desiderare, u t quanam via clementiae prudentiaeque quicquam effectus appetatur; nihilo setius anim adverti oportere episcopum N ankerum tali huma nae naturae indole fuisse neque sine mendis ex hac ortis. Quos dam autores Nankero eiusmodi causa esse insidiatos eo animo, u t excusaretur rex Bohemiae ab culpa difficultatum, quibus episcopum affecisset, quam quam rex aliter ac sine vi affectata finem castri Milicz in possessionem accipiendi potuisset con sequi. N ankerum autem sua indole acri commotum vehemen tissime licet agere fuisse solitum, sem per autem bona volun tate, qua hominibus facultas, u t sanctiores fierent, esse d a ta 64). Nicolaus P o l constantiam N ankeri maxime in conflictu cum rege Bohemiae patefactam laudibus o r n a te5).
Edmundus P h i l i p p in suo opere historiam civitatis W ratislaviensis spectante traditionem de combustione Wratisla- viae anno 1342 adiecta u ti „vindicta divina“ ratione persecu tionis episcopi N ankeri eiusdemque cleri necnon caedis Johanni Schwenkenfeld inquisitori allatae bene fundatam esse iudi- c a t 66).
Apud autorem M i n s b e r g legitur de vita Nankeri Nissae agentis orationi, abstinentiae piisque operibus dedita 67).
e3) (J. R a t h s m a n n ) F r a g m e n te a u s d e r G e sc h ic h te der K lö s te r u n d S ti ft u n g e n S c h le s ie n s v o n ih r e r E n ts te h u n g b is z u r Zeit ih r e r A u fh e b u n g im N o v e m b e r 1810. B re s la u (1812), 506: „ ...sta rb im a llg e m e in e n R u fe d e r H e ilig k e it“. e4) ( R a t h s m a n n ) , F r a g m e n te , 507. 65) N. P o l , J a h r b ü c h e x d e r S ta d t B re sla u , (hgb. J . G. B üsching). B r e s la u 1813, 110— 111. ®e) E. P h i l i p p , G e sc h ic h te d e r S ta d t B r e sla u , B re s la u 1831. 76— 79. 67) F. M i n s b e r g , G e sc h ic h tlic h e D a r s te llu n g d e r m e r k w ü r d ig
S t e n z e 1 episcopum excommunicatione regis quam libet occasionem obeundi m ortem „m artyris“ quaesivisse suspica tu r 68).
Fridericus Gulielmus E r d m a n n in sua „Descriptione cathedralis ecclesiae W ratislaviensis“ N ankerum nimis vehe m enter egisse arb itratu r 69).
Johannes H e y n e (1804— 1871), beneficiatus ajpud capellam sanctae Elisabeth cathedrali ecclesiae W ratislaviensi adiectam, in suis operibus historiam dioecesis illustrantibus 70), quod attin et episcopum N ankerum eiusque vitam et regim en valde honorandum, omni respectu est dignus 71). Opinione m a gnae sanctitatis apud fideles affectum N ankerum non vivisse solum, sed etiam obiisse Heyne declarat, quin etiam istiusmodi opinionem post m ortem episcopi p er populum esse cultam. Qualiter episcopus fortissim um se praestitisset in defensione iuris ecclesiastici, in ter omnes constare autor sua ex parte enuntiat, N ankerum praeterea pietatis exem plum fuisse ac pari modo castitatis constantiaeque, zelosum in operando ac in oran do, praeclarum virtutibus et abstinentia, die noctuque discipli nae ac simplicis vestitus adminiculo. Nonnullos huius episcopi adversarios protestanticae confessionis (autores nem pe Cureus et Schickfus) unius tantum mendae N ankerum arguisse, quod enim ille indolis acerrim ae causa nimis vehem enter egisset. Tandem apud m em oratum autorem Heyne legitur episcopum nudipedem una cum clero Nissae ecclesias frequentasse ac obiisse in sanctitatis opinione, quae etiam post eius m ortem nequaquam interiisset 72).
es) G. A. S t e n z e 1, U r k u n d e n z u r G e s c h ic h te d e s B is th u m s
B resla u im M itte la lte r , B r e s la u 1845, 85— 86.
G. A. S t e n z e 1, G e sc h ic h te S c h le s ie n s , B r e s la u 1853, 125. 69) F. W. E r d m a n n, B e s c h r e ib u n g d e r K a th e d r a l- K ir c h e ad St. J o a n n e m u n d d e r K ir c h e z u m h e ilig e n K r e u z a u f d e r D o m in s e l z u B reslau, 1850, 11. 70) Cf. A. M e e r, C h a r a k te r b ild e r a u s d e m C le ru s S c h le s ie n s , B reslau 1808, 140—108. 71) J . H e y n e , D o k u m e n tir te G e sc h ic h te d es B is t h u m s u n d H o c h stifte s B re sla u , B r e s la u 1860. I, 7®ft—800; 807. 72) H e y n e, D o k u m e n tir te G e sc h ic h te I, 807: „ D er R u f d e r H e i ligkeit, d e n e r im L e b e n g enoss,, b lie b ih m a u c h n a c h s e in e m T o d e .“
