Rafał Kazimierz Wilk
"Elements of ethics", Adrian Theodor
Peperzak, Stanford 2004 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 41/2, 211-214
czeństw i narodów : m ożem y wszystko czynić, co jesteśm y w stanie uczynić, gdyż granice naszych możliwości wyznacza nasza w iedza - nie m ogą stanowić o w artości ludzkiego czynu i o istnieniu człowie ka. Aby odpowiedzieć n a pytanie o m etafizyczne znaczenie czynu ludzkiego, trzeba te pytania um ieścić w m etafizyce człowieka, a tę w - metafizyce przyrody, k tó rą z kolei trzeba zakorzenić w m etafi zyce bytu jako bytu. M yślenie „osadzone w bycie” jest myśleniem całościowym, pozwalającym wyjść poza szczegóły. Żyjemy w cza sach olbrzymiej wiedzy przyrodniczej, niezwykłych możliwości technicznych i znikomej wiedzy filozoficznej. U św iadom ienie sobie tej sytuacji jest pierwszym krokiem w kierunku zachow ania istnie nia człowieka. D latego w arto i trzeba myśleć w strukturach bytu.
Jerzy Machnacz Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław
A drian T. Peperzak, Elements o f Ethics, Standford University Press, Standford, California 2004, ss. 283.
A drian Teodor Peperzak jest profesorem filozofii na Universyte- cie Loyoli w Chicago (The Loyola University). U rodził się w Jawie (Indonezja) jako obywatel H olandii. W ykształcenie filozoficzne zdobywał w H olandii, ale także n a Uniwersytecie w Louvain oraz w Paryżu (Sorbona). Tytuł d oktora otrzym ał n a podstaw ie rozpra wy napisanej pod kierunkiem Paula R icoeura, zatytułowanej Le
jeune Hegel et la vision morale du m onde, opublilowanej w 1960
(drugie wydanie w 1969).
A. T. Peperzak kontynuował swoją pracę naukow ą w różnych uniwersytetach, m.in. w A m sterdam ie i U trechcie; gościnnie (jako
visisting professor) prowadził wykłady na uniwersytecie w Bandung
(Indonezja), n a M ajorce (H iszpania), w Scuola N orm ale w Pizie oraz w Istituto Superiore di Filosofia w N eapolu (W łochy), w U ni wersytecie w Nicei (Francja), w Uniwersytecie w Pitsburgu i B osto nie (USA) a obecnie w chicagowskim Uniwesrystecie Loyoli. Jego badan ia ogniskują się wokół filozofii H egla (napisał n a ten tem at pięć książek i wiele artykułów) oraz E m m anuela Levinasa (o k tó
2 1 2 MATERIAŁY [16]
rym napisał dwie książki i był redaktorem trzech innych). Publiko wał też n a tem aty filozofii religii, etyki i metafilozofii.
Jego najnowsza książka jest podręcznikiem wprowadzającym do etyki. Książka napisana przez tak znaczącego filozofa i doświadczo nego pedagoga niewątpliwie zasługuje n a zauważenie i odnotowanie.
Już sam tytuł wskazuje, iż au to r po d da analizom tylko niektóre elem enty etyki. Pierwsze kroki stawiane w jakiejkolwiek dziedzinie bywają zwykle trudne, dlatego tak w ażna jest rola dobrego p rze w odnika w tym okresie. Z am ierzeniem au to ra stało się napisanie takiego podręcznika, jaki mógłby stanowić jak najlepszy punkt wyj ścia dla nowych adeptów filozofii, zatem swoją książkę pomyślał ja ko swego rodzaju zaproszenie do poszukiw ania i do zrozum ienia podstawowych zagadnień etycznych.
Om aw iana praca składa się z Wstępu (Preface, ss. IX -X IV ), oraz z jeden astu rozdziałów. Dw a pierwsze rozdziały: Wprowadzenie (In
troduction, ss. 1-21) oraz Od działania do życia (From Doing to L i ving, ss. 22-55) zostały poświęcone miejscu etyki w historii filozofii
ze szczególnym uwzględnieniem czasów obecnych. Z najdują się tu między innymi analizy odnoszące się do stanu „jest” oraz „powinno być”. A u to r podkreśla też, iż w naszych czasach wielu naukowców chlubi się tym, że ich badan ia są „em piryczne” i uważają, że wszyst ko powinno zostać sprow adzone to tak pojętej prawdy naukowej. Sam jest odm iennego zdania. Twierdzi, iż tak a postaw a jest wyra zem naukowego dogmatyzmu. Trwanie w przekonaniu, że nie m a innej prawdy jak tylko praw da naukowa, jest nie tylko dogm atycz ne, ale już w punkcie wyjścia stanowi sam oograniczenie dla b a d a cza. Jak ubogie i nudne musi być życie, świat, historia dla tych, k tó rzy pozostają w takim przekonaniu; tracą przecież wszystko to, co stanowi zadziwienie i przygodę. Scjentyzm wszak blokuje dostęp do prawdy w sztuce, m oralności, religii; m ożna wręcz powiedzieć, że postaw a taka zniekształca życie ludzkie jako ludzkie.
Rozdział trzeci Uczucia (Affection, ss. 56-72) oraz czwarty D ąże
nia (Desires, ss. 73-97) stanowią swoiste przedłużenia treści p oprze
dzających je rozdziałów, są bowiem kontynuacją analiz odnoszą cych się do życia ludzkiego. W rozdziale trzecim au to r podejm uje zagadnienie roli sfery uczuciowej w całokształcie życia ludzkiego, zwłaszcza w jego życiu etycznym. Rozdział czwarty zaś przynosi za rys fenom enologii dążeń ludzkich. Peperzak wykazuje słuszność rozróżnienia pom iędzy „D ążeniem ” i „dążeniam i”. Ż adn e „dąże
n ia ” nie wypełnią człowieka i jako takie, powinny prowadzić do wy pełnienia owego jedynego „D ążenia”.
R ozdział piąty Odniesienie (Correspondence, ss. 98-120) podej m uje problem atykę odpowiedzi dawanej przez człowieka. O d p o wiedź jest pew ną dynamiczną stru k turą istotną dla wszelkich p o winności czy też, inaczej mówiąc - normatywności. Niemniej je d nak przyjm owana powszechnie definicja powinności nie wyjaśnia wystarczająco różnicy pom iędzy jej utylitarystycznym, estetycznym, prawnym, m oralnym , religijnym ujęciem. D latego też au to r w roz dziale szóstym Analogia powinności (The Analogy o f Should ss. 121 175) pokazuje, w jaki sposób wymiar etyczny obejm uje różne p o ziomy i sposoby jaw ienia się powinności, rozpoczynając od stopnia wymagań wegetatywnych, a n a m oralnych i religijnych kończąc. Owocem jego b adań jest jasno zarysowana analogia zachodząca pom iędzy powinnością a bytem , przez co au to r przejrzyście ukazu je fundam entalne powiązanie etyki z metafizyką. W ten sposób Pe- perzak rozpraw ia się z p ost-hum ea’owską i post-kantow ską etyką. Rozdział siódmy Jednostkowość i uniwersalność (Unity and Uniwer-
sality, ss. 176-185) stanowi swego rodzaju podsum ow anie dotych
czasowych analiz. Peperzak stawia w nim także jed n o z podstaw o wych dla etyki zagadnień, które wyraża się w pytaniu o jednostkow ą tożsam ość i subiektywność każdego człowieka. N atom iast rozdzia ły: ósmy Wolność (Freedom, ss. 186-206), dziewiąty Sumienie (Con
science, ss. 207-232) i dziesiąty Przedsięwzięcia (Adventures, ss. 233
251) zostały poświęcone zagadnieniom związanym z problem atyką wolności człowieka. A utor wykazuje tu między innymi błąd poglą du utrzym ującego, iż wolność człowieka wyraża się w arbitralności jego wyboru. Całość kończy rozdział poświęcony religii i taki też nosi tytuł: Religia (Religion, ss. 252-262). Zgodnie z zam ierzeniem a u to ra jest to rozdział krótki. Głównym jego celem było pokazanie, iż autentyczna postaw a religijna nie wyklucza zaangażow ania się człowieka w sprawy życia codziennego, albowiem popraw ne zrozu m ienie życia doczesnego im plikuje obecność Celu ostatecznego człowieka. Bez odniesienia do Boga człowiek nie potrafi poradzić sobie z takim i kwestiami, jak: sprawiedliwość, dobro, znaczenie, myślenie, poczęcie się, miłość, przyjaźń, czy m oralność.
Z aprezentow ana książka zasługuje n a zauważenie i lekturę. M o że wszak ona stanowić znakom ity m ateriał wprowadzający w p ro blem atykę etyczną. O m aw iana praca, zgodnie z zam ierzeniem au
2 1 4 MATERIAŁY [18]
to ra wyrażonym w jej tytule, m a dostarczyć jedynie materiału wstęp
nego do dalszych studiów, nie m a zatem ambicji stanowić opraco
wania wyczerpującego problem atykę etyczną. Jeżeli dobrze odczy tałem drugie dążenie autora, to był nim zam iar takiego prow adze nia studiującego, aby on sam m iał możliwość dokonywania pew nych ocen i podejm ow ania decyzji. Sytuację taką napotykam y np. na stronie 88, gdzie au to r pyta o Nieskończoność, świat, człowie czeństwo, śmierć. Czy jedynie zasygnalizowana postaw a wobec p o czątkującego ad ep ta jest właściwa, czy nie oczekuje on raczej uka zania jasnych, wyraźnych (nie znaczy przekreślających twórczy dia log) fundam entów ? W ydaje się, że fundam enty powinny być stabil ne, m ocne i wyraźne.
Rafał Kazimierz Wilk
Jo h n F. Crosby, Personalist Papers, T he C atholic University of A m erica Press, W ashington D. C. 2004, ss. 274.
Jo h n F. Crosby, najpierw uczeń a później przyjaciel D ietricha von H ildebranda, jest profesorem filozofii we Franciszkańskim Uniwersytecie w Steubenville w Ohio. Prowadził także wykłady na Uniwersytecie w Dallas, w Instytucie do spraw M ałżeństw a i R odzi ny w Rzymie oraz w M iędzynarodowej A kadem ii Filozoficznej w Liechtensteinie. A u to r Prac Personalistycznych (czy też, tłu m a cząc bardziej dosłownie, Referatów Personalistycznych) jest znany w Polsce chociażby z tej racji, że w 1984 r. wziął udział w m iędzyna
rodowym sympozjum filozoficznym poświęconym myśli K arola Wojtyły - Ja n a Pawła II. Tekst jego w ystąpienia zatytułowany: Karol
Wojtyła on the Objectivity and the Subjectivity o f Moral Obligation,
został ogłoszony drukiem w pracy zbiorowej, wydanej pod redakcją W ładysława Stróżewskiego, zatytułowanej Servo Veritatis. Materiały
sesji naukowej poświęconej myśli Karola Wojtyły - Jana Pawła II. Uniwersytet Jagielloński 16-17 listopada 1984.
Personalist Papers, stanowią kontynuację tem atyki wcześniejszej
książki au tora Podmiotowość osoby ludzkiej (The Selfhood o f the H u
