Czas wolny - gry i zabawy: formy aktywności

Adriana Garbatowska

Czas wolny - gry i zabawy: formy

aktywności

Studia Lednickie 9, 271-278

L e d n ic a 2 0 0 8

ADRIANA GARBATOW SKA Muzeum Pierwszych Piatów na Lednicy

CZAS W OLNY- GRY I ZABAW Y: FORMY AKTYWNOŚCI

Badania, których tematem przewodnim jest czas wolny, m ają pokazać kondycję współczesnego człowieka żyjącego w niewielkich społecznościach wiejskich. Dla potrzeb badań przygotowałam ogólne wytyczne wskazujące kierunek, w jakim powinny zmierzać rozmowy z informatorami. Założyłam, że na ich podstawie zostanie zbudowany kwestionariusz lub ankieta w zależności od osobowości i preferencji badacza oraz od warunków zewnętrznych. Wiodącym tematem jest szeroko pojęty czas wolny a dopiero później pojaw iają się pytania precyzujące interesujące mnie zajęcia wypełniające ten czas. M a to pokazać człowieka żyjącego tu i teraz - jego styl życia, zainteresowania, zakorzenienie w rodzinie i wsi, udział w życiu społecznym. Pożądane będzie przy tym przeprowadzenie rozmów z przedstawicielami różnych kategorii: wiekowych (dzieci - młodzież - dorośli), zawodowych, wykształcenia, płci. Chciałabym też, by starsze osoby odnosiły się do swojego dzieciństwa i młodości. Zapoznanie się z tematem w ramach jednej, np. trójpokoleniowej rodziny pokazałoby istnienie ciągłości pokoleniowej/ lub jej braku. Należy zwrócić uwagę na pochodzenie rozmówcy: jak długo jego rodzina zamieszkuje tę wieś oraz skąd pochodzą ? W badaniach chcę uwzględnić przynajmniej dwie wsie reprezentujące typy: gospodarską (chłopską) i robotniczą (folwarczną, po-PGR - owska).

Pierw szą część badań przeprowadzono w formie ankiety wśród uczniów ze szkoły podstawowej w Lednogórze, w iosną 2006 roku. Przeprowadzili je studenci III roku etnologii UAM - to oni zdecydowali, że ankieta jest w tym przypadku dla nich najbardziej pożądanym narzędziem badawczym. Badaniami objęta została grupa 45 dzieci, w wieku od 11 do 13 lat (klasy 4, 5 i 6). D ojeżdżają oni do szkoły z okolicznych wsi: Skrzetuszewa, Rybitw, Siemianowa, Dziekanowic, Imielna i Imielenka.

Poniżej przedstawiam zakres interesujących mnie tematów związanych z czasem wolnym, a które zostały ujęte w formę ankiety:

Czy m ają czas wolny i ja k go spędzają?

czym zajm ują się w domu: jeśli pracują/ u czą się co robią: po pracy, wieczorem, w sobotę, niedzielę, święta; co robią gdy nie uczą się; czy czas wolny codzienny różni się od świątecznego? Czym się różni?

272

Jakie m ają zainteresowania?

Czy istnieją we wsi i czy należą do: ZHP, ZHR, koło wędkarskie, łowieckie, grupy teatralne, zespoły muzyczne, śpiewacze? czy jest we wsi miejsce gdzie można się spotkać? czy chodzą na zabawy/dyskoteki (jak często), dożynki, festyny, odpusty, inne?

Dane uzyskane w ankiecie traktują temat schematycznie, dlatego przedstawiam je częściowo w formie tabel:

Czas wolny:

w tygodniu: dziewczynki chłopcy

godzinę/mniej - 2

2- 3 godz. 12 6

4- 5 godz. 4 7

ponad 5 godz. 2 11

w eekend: dziewczynki chłopcy

godzinę/mniej 1

-2 - 3 1 2

4-5 2 3

ponad 5 14 20

Zajęcia w czasie wolnym:

dziedzina dziewczynki chłopcy

oglądanie telewizji 11 12 słuchanie radia 8 6 czytanie gazet 8 6 czytanie książek 6 5 gra na komputerze 7 7 zabawa w domu 4 4 zabawa na dworze 10 11 rysowanie - 1 gra w piłkę - 3 jazda na rowerze 2 1 jazda konna 1

-Zainteresowania:

dziedzina dziewczynki chłopcy

sport 4 16 muzyka 5 2 komputer - 8 motoryzacja - 4 wyścigi samochodowe - 2 sprzęt elektroniczny - 2 znaczki - 1 monety - 1 przyroda 6 1 pływanie 1 -czytanie książek 1 -taniec 4 -moda 1 -matematyka 1 "

Kilkoro dzieci należy do zespołów, muzycznego oraz tanecznego, działających w szkole podstawowej w ramach pozalekcyjnych kółek zainteresowań. W jednej ze wsi, w Imielnie, przy katolickim kościele parafialnym działa chór, w którym śpiew ają trzy dziewczynki. Czterech chłopców z Lednogóry należy do Ochotniczej Straży Pożarnej.

Obowiązki domowe

dziedzina dziewczynki chłopcy

pomoc rodzicom 6 6

sprzątanie w domu 14 13

sprzątanie w pokoju 4 7

nauka 6 8

opieka nad rodzeństwem 2 2

pomoc w gospodarstwie 1 5

wyrzucanie śmieci 1 5

zakupy 2 1

wyprowadzanie psa - 1

karmienie psa/kota 2

-pomoc młodszemu rodzeństwu 1

-M iejsca spotkań, które pojaw iają się w wypowiedziach dzieci to: boisko szkolne, sklep, park.

274

Najczęściej czytane pisma:

Bravo Bravo Girl Bravo Sport Witch Victor Junior Przegląd Sportowy

Ulubione programy telewizyjne:

Sędzia Anna Maria Wesołowska D uże dzieci

Kryminalni Detektywi

W - 11 wydział śledczy Pierwsza miłość

Nieodłącznym elementem czasu wolnego każdego człowieka są zabawy i gry - stanowią one o jego rozwoju. Związane z tym „bycie w grupie” jest warunkiem socjalizacji, a w efekcie enkulturacji. Interesuje mnie czy istnieje ciągłość pokoleniowa jeśli chodzi o gry - czy dzieci baw ią się w te same gry co rodzice, dziadkowie; czy były gry wyłącznie dziewczęce, chłopięce, i czy gry przypisane były do grup wiekowych?

W ankiecie zapytano:

-w co się bawią, jakie są ulubione zabawy

-kto w nich uczestniczy: chłopcy - dziewczynki; wykluczeni -kto i z czego wykonywał potrzebne rekwizyty

-zagadki / wyliczanki

Ulubione gry i zabawy:

ulubione zabawy chłopcy dziewczynki

piłka nożna 20 4 dwa ognie 4 3 szukano 5 3 podchody 4 -berek 8 3 palant 8 5 jazda na rowerze 5 -skakanie w gumę 1 4 gra w karty 3 2 gra w pajaca - 4 klasy - 6

N a pytanie czy są takie zabawy, w które bawią się tylko chłopcy lub tylko dziewczynki odpowiedziano: dziewczynki chłopcy tak 11 17 nie 8 8 Wyliczanki:

- Siedzi anioł w niebie, pisze list do ciebie ja kim atramentem go napisał np.

czerwony, różowy, zielony j a k go masz to mi go pokaż

Wpadła bomba do piw nicy i nie może się doliczyć ilu ludzi rozwaliła lub zabiła. Raz, dwa, trzy odpadasz TY

- Entliczek pentliczek zielony stoliczek na kogo wypadnie na tego benc

- Leży groszek na talerzu z kim się raczysz podzielić ty?

Wpadła bomba do piw nicy napisała na tablicy s o s / es o es głupi pies, tam go nie ma a tu je s t

- Raz dwa trzy gonisz ty

- Ene dułe rike fa k e torba borba ósma sm ake dełusz dełusz kosm a dełusz i morele bags dziś obiadu nie je s z ty

- Ene dułe rabe bocian połknął żabę a żaba chińczyka co z tego wynika. Jabłko, gruszka czy pietruszka

Wpadła bomba do piw nicy napisała na tablicy es o es głupi pies

- Zagadki

- Rano chodzi na czterech, w południe na dwóch a wieczorem na trzech? Człowiek - Co to jest: białe, czerwone zielone, niebieskie a j a k podskoczy to żółte? Nie wiesz?

Ja też nie, ale fajnie zmienia kolory.

- Co to jest: Zielone i skacze? Żołnierz na imprezie.

Co to jest: Brązowy na czerwonym jed zie na zielonym

Celem tych badań jest poznanie zasad gier i zabaw dzieci żyjących współcześnie. Ankieta odpowiedziała w co się bawią, a nie jak się bawią. Miała ona przybliżyć gry i zabawy dzieci żyjących współcześnie na wsi. M ożna więc potraktować j ą jako jeden z etapów konkretyzacji metody badawczej, a ściślej eliminacji jednej z technik.

Analizując wyniki badań ankietowych wyraźne stają się niedoskonałości tego narzędzia w badaniach etnograficznych:

-statystyczne potraktowanie tematów -podmiotowe podejście do badanych -brak wyników jakościowych

276

Obserwacja zabaw dzieci może dać odpowiedź na pytanie czy między deklarowanymi poglądami, a ich poczynaniami istnieje zbieżność?

Ankieta mogłaby być zastosowana po przeprowadzeniu kwestionariuszowych badań terenowych do ilościowego zweryfikowania uzyskanych danych.

ANEKS

W latach m iędzywojennych XX wieku w Studium W ychowania Fizycznego działającego w strukturach Uniwersytetu Poznańskiego powstało kilkanaście prac m agisterskich traktujących o grach i zabawach. W iększość z nich opierała się na ankiecie wydanej przez Radę N aukow ą W ychowania Fizycznego działającą w Warszawie, a której przewodniczył Eugeniusz Piasecki. Badania te objęły swoim zasięgiem ziemie ówczesnej Polski - rozsyłane były do szkół podstawowych i średnich. Do ich wypełniania zobligowani byli nauczyciele. Po II wojnie światowej kontynuowano badania opierając się na tej ankiecie, zawężając teren badań do terytorium Ziem Odzyskanych i skupiając się na rdzennych m ieszkańcach tych ziem. Udało mi się dotrzeć do tej pory do jednej pracy magisterskiej z tego okresu, traktującej o grach i zabawach: w powiatach złotowskim, bytowskim, słupskim. Prace te m ogłyby stać się ciekawym materiałem porównawczym.

Wszystkie prace zgromadzone są w Bibliotece Głównej i archiwach AW F w Poznaniu. Udało mi się dotrzeć do następujących:

Adamówna A., Klasy, Poznań 1937

Balcer М., Ewolucja palanta polskiego, Poznań 1933

Bartecka T., Wyniki ankiety tczewskiej r. 1932/1933 w sprawie zabaw i gier tradycyjnych polskich, Poznań 1934

Brzozowski T., Dalsze badania nad genezą ćwiczeń cielesnych. Palant polski, Poznań 1936

Domańska B., W ynik ankiety w sprawie zabaw i gier, Poznań 1930

Donhoefferówna K., Popularność gier i zabaw wśród młodzieży Gimnazjum im. Słowackiego w Poznaniu, Poznań 1934

Draga G., Zabawy i gry ruchowe w szkołach niemieckich Okręgu Szkolnego Śląskiego, Poznań 1935

Gielówna E., Tradycyjne korowody amerykańskie, angielskie i polskie, Poznań 1937

Haczewska I., Zabawy i gry ruchowe woj. pomorskiego. Opracowanie ankiety Rady Naukowej W ychowania Fizycznego r. 1933/34, Poznań 1934

Kazimierowicz B., Piłka nożna polska, Poznań 1933

Molicki A., Gry i zabawy ruchowe dzieci W ileńszczyzny, Poznań 1936 Nowak Z., Krąg, Poznań 1936

Scheerschmidt R., Zabawy i gry ruchowe w szkołach niemieckich Okręgu Szkolnego Poznańskiego i Pomorza, Poznań 1934

Sikorska J., Tradycyjne zabawy i gry ruchowe Wysp Brytyjskich i Polski. (Porównanie). Poznań 1935

Stawirej W., Tradycyjne zabawy i gry ruchowe w woj. łódzkim, Poznań 1937 Wiro - Kiro W., Tradycyjne zabawy i gry ruchowe w Polsce (woj. białostockie), Poznań 1935

W owczakówna J., Przyczynki do genezy gier: koło, baran, przerywane wojska, Poznań 1937

Zarembinianka M., Gry i zabawy ruchowe śląskie, 1935

Pawłowska - Gusowska A., Gry i zabawy w północno - zachodniej części Ziem Odzyskanych, Poznań 1950

BIBLIOGRAFIA:

B u rsz ta W.

1992 W y m iary an tro p o lo g ic z n e g o p o z n a n ia k u ltu ry, Poznań. C zach o w sk i H ., K o strz e w a - M a jo c h A ., Ł o p a ty ń sk a H. 2 0 0 4 A k w iz y to rz y sz cz ę śc ia . K a ta lo g w y sta w y , T o ru ń . D y d o w ic z o w a J.

1963 W ie lk o p o lsk ie z a p u sty , PSL , n r 2. D y d o w ic z o w a J.

1967 Z w y cz a je i o b rzę d y d o ro cz n e , [w :] K u ltu ra L u d o w a W ie lk o p o lsk i, red. J. B u rszta, t. 3, Poznań.

D ą b ro w sk i J .

1994 Z a b a w y n aszy ch p rad z ia d k ó w , W arszaw a. D o m ań sk a - K u b ia k I.

1979 W e g eta c y jn y se n s k o lęd o w a n ia , PSL , n r 1. K o zieł A.

2003 O b rz ę d y d o ro czn e, [w :] P o lsk a k u ltu ra lu do w a. P rz ew o d n ik po w y sta w ie sta łe j M u zeu m E tn o g ra fic z n e g o , K raków . K roh M . 1971 P rz em ian y o b rzę d o w o ści d o ro czn ej w s i C h y ż ó w k i, P S L , n r 4. L ip oń sk i W. 20 0 4 R o ch w ist i p a la n t, P o znań. W ie ru sze w sk a M .

1995 W ieś p o lsk a w p e rsp e k ty w ie b ad ań e tn o lo g icz n y c h i a n tro p o lo g ic z n y c h , „ L u d ” , t. 78. Z a b a w y i z ab aw k i

1 9 9 7 - 2 0 0 0 Z a b a w y i z a b aw k i. K w a rta ln ik p o św ię co n y z a g ad n ie n io m lu d y zm u i lu d y czn o ści, K ielce.

278

FREIZEIT - SPIELE: FORMEN DER AKTIVITÄTEN

ZUSAM M ENFASSUNG

D ie S p iele s in d ein u n tre n n b a re r T eil des m en sch lich en L eb en s, so w o h l des L eb en s d e r K in d e r als auch d e r E rw a c h se n en . D ie d a rg e stellte E rarb eitu n g leh n t sic h an U m fra g e n , d ie u n ter den Sch illern d er G ru n d sc h u le in L e d n o g ó ra d ie S tu d en ten d e r E th n o lo g ie d e r A d am M ic k ie w icz -U n iv e rsitä t g e h a lte n h aben. D ie U n te rsu c h u n g e n k o n z e n trie re n sich a u f b reit v e rsta n d en e F re iz e it u n d das v o n d e n F o rs c h e m g ew ä h lte T h e m a b e tr a f d ie In te resse n u n d B e sc h ä ftig u n g e n d e r K in d e r u n te r b e so n d ere r B erü c k sic h tig u n g d e r S p iele. D ie W ahl e in e r U m fra g e als g ru n d sä tz lic h er U n te rsu c h u n g sm e th o d e z e ig t ih re U n v o llk o m m e n h eit bei den eth n o g ra p h isc h e n U n te rsu c h u n g e n : s ta tistisc h e B etra c h tu n g d e r T h e m en , su b je k tiv e E in ste llu n g z u den U n te rsu c h ten , F e h len d e r Q u a litä tse rg eb n isse. M an kann sie als e in e E tap p e d e r K o n k re tisie ru n g d er V e rsu c h sm e th o d e , und g e n a u e r g e sag t d e r E lim in a tio n e in e r d er T e c h n ik e n , b etrach ten .