AKTUALNY STAN ROZPOZNANIA GEOLOGICZNEGO ZŁÓŻ SOLI KAMIENNEJ W POLSCE

(1)

BIU LE TYN PA ÑSTWO WE GO IN STY TU TU GEO LO GICZ NE GO 429: 27–36, 2008 R.

AK TU AL NY STAN ROZ PO ZNA NIA GEO LO GICZ NE GO Z£Ó¯ SOLI KA MIEN NEJ W POL SCE

THE PRE SENT-DAY STA TE OF GEO LO GI CAL KNOWLED GE ON ROCK SALT DE PO SITS IN PO LAND GRZE GORZ CZA POW SKI¹, KRZYSZ TOF BUKOWSKi², MICHA³ GIENT KA¹

Abs trakt. Sól ka mien na wy stê pu je w Pol sce w ob rê bie dwóch for ma cji sa li nar nych: póŸ no per m skiej (cechsz ty ñskiej) i wcze sno neo ge ñ - skiej (mio ce ñskiej). G³ówne zna cze nie jako obiekt eks plo ata cji ma cechsz ty ñska for ma cja so lo no œna. For ma cja ta za wie ra czte ry mi¹¿sze kom plek sy soli ka mien nej, wy stê puj¹ce na bli sko 2/3 ob sza ru Pol ski. Wy sa dy sol ne wy stê puj¹ na Ni¿u Pol skim, pok³ad o we sole ka mien ne zlo ka li zo wa ne s¹ w re jo nie Sie ro szo wic (SW Pol ska) i na wy nie sie niu £eby (N Pol ska). Ar ty ku³ przed sta wia ana li zê sta nu obec nych za so - bów soli w Pol sce, pre zen tu je dane do tycz¹ce bi lan su za so bów oraz geo lo gicz nych wa run ków wy stê po wa nia z³ó¿. Du¿o uwa gi po œwiê co no ana li zie ob sza rów per spek ty wicz nych do dal szej eks plo ata cji.

S³owa klu czo we: z³o¿a soli ka mien nej, za so by, sto pieñ udo ku men to wa nia, Pol ska.

Ab stract. The rock salt oc curs in Po land in the Up per Perm ian (Zechstein) and Neo gene (Mid dle Mio cene) salt-bearing for ma tions. The Zechstein salt for ma tion is the main ob ject of ex ploi ta tion. It con tains four thick com plexes of rock salts and oc curs over nearly 2/3 of the ter - ri tory of Po land. Salt domes are lo cated within the Pol ish Low lands; subhorizontal Zechstein rock salt for ma tions are known from both the Sieroszowice re gion (SW Po land) and £eba El e va tion (north ern Po land). The pa per pro vides an anal y sis of the cur rent state of com mon rock salt re sources in Po land and pres ents data con cern ing the bal ance of re serves and geo log i cal con di tions of the de pos its. A par tic u lar at ten tion was paid to the anal y sis of the ar eas prom is ing for geo log i cal ex plo ra tion.

Key words: rock salt, re so ur ces, do cu men ting ca te go ry, Po land.

WSTÊP

Sól ka mien na wy stê pu je w Pol sce g³ów nie w ob rê bie dwóch for ma cji sa li nar nych: wcze sno neo ge ñskiej (mio ce ñ - skiej) i póŸ no per m skiej (cechsz ty ñskiej). Naj bar dziej zna na, eks plo ato wa na (za pi sy hi sto rycz ne) od XI wie ku, a obec nie ju¿ je dy nie o hi sto rycz nym zna cze niu wo bec za ko ñcze nia wy do by cia soli w la tach 90. ub. wie ku, mio ce ñska for ma cja so lo no œna wy stê pu je w za pa dli sku przed kar pac kim. Z³o¿a soli (7) znaj duj¹ siê g³ów nie bli sko brze gu jego na su niê cia, od Œl¹ska po przez Wie licz kê i Boch niê, w kie run ku wschod - niej gra ni cy Pol ski (fig. 1). Udo ku men to wa ne za so by z³ó¿

tej for ma cji sta no wi¹ 5,4% kra jo wych za so bów soli.

Pod sta wo we zna cze nie jako obiekt eks plo ata cji ma obec - nie cechsz ty ñska for ma cja so lo no œna, za wie raj¹ca czte ry mi¹¿sze kom plek sy soli ka mien nej, wy stê puj¹ce na bli sko 2/3 ob sza ru Pol ski na g³êbo ko œci od kil ku set me trów (Pol ska pó³noc na – wy nie sie nie £eby oraz w stre fie przed su dec kiej – pok³ad o we z³o¿a soli) do kil ku ki lo me trów (œrod ko wa czê œæ Ni¿u Pol skie go). W Pol sce cen tral nej (ob szar bruz dy œrod - pol skiej z re gio nem ku jaw skim) utwo ry sol ne tworz¹ ró¿ nej wy so ko œci (do 7 km) kopu³y, po dusz ki, s³upy i grze bie nie sol ne, w ob rê bie któ rych udo ku men to wa no w ci¹gu ostat - nich 150 lat wie le wy sa do wych z³ó¿ sol nych. Ich za so by wy -

1Pa ñstwo wy In sty tut Geo lo gicz ny, Ra ko wiec ka 4, 00 -9 75 War sza wa; grze gorz.cza pow ski/mi chal.gient ka@pgi.gov.pl

2 Aka de mia Gór ni czo-Hut ni cza, Wy dzia³ Geo lo gii, Geo fi zy ki i Ochro ny Œro do wi ska, al. Mic kie wi cza 30, 30- 059 Kra ków; buk@agh.edu.pl

(2)

28 Grze gorz Cza pow ski, Krzysz tof Bu kow ski, Mi cha³ Gientka

ec sloP w je nnei mak ilos ¿ó³z ai na wo tne mu kodu ai npots i ai na wo pêt syw apaM .1 .giF dna loP ni sti so ped tlaskcor fo su tats noi ta tne mu cod dnanoi tu birt siD

(3)

nosz¹ oko³o 52,56 mld t, co sta no wi 64,8% za so bów kra jo - wych (tab. 1, 2) i z nich po cho dzi obec nie 94% kra jo we go wy do by cia soli ka mien nej. Ak tu al nie eks plo ato wa ne s¹ czte ry z³o¿a wy sa do we (w tym jed no – Mo gil no II – pe³ni rolê ka wer no we go ma ga zy nu gazu) oraz jed no z³o¿e pok³ad - o we (Ka zi mie rzów).

Pok³ad o we z³o¿a soli ka mien nej do ku men tu je siê do g³êbo ko œci 1200 m, przy mi ni mal nej mi¹¿szo œci se rii z³o¿owej (wraz z prze ro sta mi) 30 m i mi ni mal nej œred niej wa ¿onej za war to œci NaCl (wraz z prze ro sta mi) 80%. Z³o¿a wy sa do we do ku men tu je siê do g³êbo ko œci 1400 m, przy mi - ni mal nej od leg³oœci stro pu z³o¿a od zwier ciad³a sol ne go 150 m. Po zo sta³e pa ra me try przyj mu je siê jak w przy pad ku z³ó¿

pok³ad o wych. Poza po zy ski wa niem soli dla po trzeb prze - mys³u che micz ne go, na wo zo we go i dro go wnic twa co raz wiê k sze zna cze nie ma za go spo da ro wa nie z³ó¿ soli jako obiek tów geo lo gicz nych o opty mal nych ce chach do bu do wy pod ziem nych ma ga zy nów ropy naf to wej i gazu ziem ne go oraz pod ziem nych bez piecz nych sk³ado wisk (np. Bra ñka i in.

1978, 2006a, b; Kunst man i in. 2002; K³eczek, Ze j laœ, 2004;

Œli zow ski i in., 2004; Cza pow ski, 2006) b¹dŸ spe cja li stycz ne - go la bo ra to rium fi zy ki cz¹stek (Mar kie wicz i in., 2007).

W 2006 r. udo ku men to wa ne bi lan so we, po za fi la ro we za - so by geo lo gicz ne soli ka mien nej wy nios³y 80 722 mln t

i wzros³y w sto sun ku do 2005 r. o po nad 557 mln t (nowa do ku men ta cja dla z³o¿a Góra). Wed³ug ów cze snych da nych udo ku men to wa nych by³o 19 z³ó¿ soli, z któ rych 5 zo sta³o za go spo da ro wa nych (ich za so by bi lan so we wy nosz¹ 11,7 mld t – tab. 1), a na 3 z³o¿ach mio ce ñskich (o za so bach ok.

188 mln t) za nie cha no eks plo ata cji. W przy pad ku 11 z³ó¿

nie za go spo da ro wa nych (cechsz ty ñskich i mio ce ñskich), o za so bach sza co wa nych na ok. 69 mld t, wiê k szoœæ (7 z³ó¿) sta no wi¹ obiek ty roz po zna ne wstêp nie w ka te go rii C² lub C¹+C² (tab. 1).

W 2006 r. wy do by cie soli ka mien nej wy nios³o 4,01 mln t, z cze go 2,77 mln t z ko pa lñ wy do by waj¹cych me tod¹ otwo row¹ (Góra, Mo gil no I i Mo gil no II) oraz 1,24 mln t me tod¹ such¹ z ko pal ni K³oda wa i z prac przy go to waw - czych pro wa dzo nych w nadk³adzie rud mie dzi w ko pal ni Sie ro szo wi ce, gdzie wy do by to 392 tys. t soli.

Sto pieñ roz po zna nia za so bów, a ta k¿e stan za go spo da ro - wa nia po szcze gól nych z³ó¿ – z po dzia³em na z³o¿a pok³ad o - we, pok³ad o wo-fa³dowe i wy sa do we – ze sta wio no w ta be li 2. W ta be li po mi niê to dwa z³o¿a; Wie licz kê i Wap no, na któ - rych za prze sta no eks plo ata cji, zaœ za so by zo sta³y wy kre œlo - ne z bi lan su (Gient ka i in., 2007).

Ak tu al ny stan roz po zna nia geo lo gicz ne go z³ó¿ soli ka mien nej w Polsce 29

T a b e l a 1 Za so by i za go spo da ro wa nie z³ó¿ soli ka mien nej w Pol sce (wg Gient ki i in., 2007;

za so by sza co wa ne poza fi la ra mi ochron ny mi)

Re so ur ces and ma na ge ment of rock salt de po sits in Po land (after Gient ka et al., 2007;

re so ur ces cal cu la ted ou t si de pro tec tion pil lars)

Licz ba z³ó¿

Num ber of de po sits

Za so by geo lo gicz ne (mln ton) Geo lo gi cal re so ur ces (10⁶ Mg)

Za so by prze mys³owe

(mln ton) In du strial re so ur ces (10⁶ Mg) Bi lan so we

Ba lan ce Poza bi lan so we

Out ba lan ce Ra zem

To tal

A+B+C¹ Ca te go ry

C² Ca te go ry Za so by ogó³em

To tal re so ur ces 19 80722,34 41392,54 39329,80 23368,50 4365,73

Za so by z³ó¿ za go spo da ro wa nych / Re so ur ces of ma na ged de po sits

Ra zem / To tal 5 11735,12 7399,63 4335,49 2725,95 4365,73

Z³o¿a zak³adów czyn nych

Mi n ed de po sits 4 8053,16 4887,88 3165,28 1091,78 683,77

Z³o¿a eks plo ato wa ne okre so wo (pod ziem ny ma ga zyn)

Se aso nal ly explo ited de po sits (cavern sto ra ge)

1 3681,95 2511,74 1170,21 1634,17 3681,95

Za so by z³ó¿ nie za go spo da ro wa nych / Re so ur ces of un ma na ged de po sits

Ra zem / To tal 11 68799,34 33913,24 34886,10 20455,30 –

Z³o¿a roz po zna ne szcze gó³owo

De po sits do cu men ted in de ta ils 4 24603,88 22952,81 1651,07 9990,28 –

Z³o¿a roz po zna ne wstêp nie

De po sits pre li mi na ry re co gni zed 7 44195,46 10960,43 33235,03 10465,02 –

Za so by z³ó¿, któ rych eks plo ata cji za nie cha no / Re so ur ces of aban do ned re so ur ces

Ra zem / To tal 3 187,88 79,68 108,20 187,25 –

(4)

Z³O¿A PER M SKIE

Na 14 udo ku men to wa nych z³ó¿ per m skich (cechsz ty - ñskich) soli ka mien nych, o geo lo gicz nych za so bach bi lan so - wych sza co wa nych na po nad 76 mld t, sk³adaj¹ siê 4 z³o¿a pok³ad o we (ok. 29 mld t) i 10 z³ó¿ wy sa do wych (po nad 47 mld t) ulo ko wa nych w sied miu wy sa dach. Me tod¹ pod - ziemn¹ eks plo ato wa ne s¹ dwa z³o¿a: Ka zi mie rzów/Sie ro - szo wi ce (pok³ad o we) i K³oda wa cen trum (wy sa do we), a me - tod¹ otwo row¹ trzy z³o¿a wy sa do we (w tym dwa pe³ni¹ rolê pod ziem nych ma ga zy nów pa liw; tab. 2).

Naj wiê k sze z³o¿a roz po zna no w pó³noc nej Pol sce, na za - chód od Za to ki Gda ñskiej (fig. 1), na NW sk³onie sy ne kli zy pe ry ba³tyc kiej. We wcze snym cechsz ty nie na ob sza rze trym pa no wa³y do god ne wa run ki do aku mu la cji du ¿ych ilo œci chlor ków, co za owo co wa³o po wsta niem mi¹¿sze go (po nad 220 m) pok³adu tzw. naj star szej soli ka mien nej (Na1).

Pok³ad ten, lek ko na chy lo ny ku SE, za le ga tu na g³êbo ko œci od 490,5 do 1285,3 m, jego gru boœæ, uwa run ko wa na g³ów - nie czyn ni ka mi fa cjal ny mi, zmie nia siê od 0 do 225,5 m

30 Grze gorz Cza pow ski, Krzysz tof Bu kow ski, Mi cha³ Gient ka

T a b e l a 2 Sto pieñ udo ku men to wa nia i za go spo da ro wa nia oraz za so by ró¿ nych ty pów z³ó¿ soli ka mien nej w Pol sce

(dane czê œcio wo wg Gient ki i in., 2007)

Ac tu al re so ur ces, do cu men ta tion and ma na ge ment sta ge of va rious ty pes of rock salt de po sits in Po land (some data from Gient ka et al., 2007)

Na zwa i wiek z³o¿a De post name and age

Stan za go spo da ro wa nia z³o¿a/

rok roz po czê cia prac gór ni czych De po sit ma na ge ment/

on set of mi ning works

Za so by (mln ton) Re so ur ces (10⁶ Mg)

Ka te go ria roz po zna nia (rok) Do cu men ting ca te go ry (year) Geo lo gicz ne bi lan so we

To tal: me asu red + in di ca ted + in fer red

Prze mys³owe In du strial Z³o¿a pok³ad o we / Stra ti form de po sits

£eba (PZ) P 2751,00 – C2 (1980)

Me che lin ki (PZ) R 2070,00 – C1 (1975)

Za to ka Puc ka (PZ) R 16336,03 – C1 (1978)

Ka zi mie rzów/Sie ro szo wi ce (PZ) E/1991 2936,17 – C1 (1990); B+C1 (2006)

Ryb nik–¯ory–Orze sze (Ne) P 2098,60 – C2 (1969);

Z³o¿a pok³ad o wo-fa³dowe / Stra ti form-fol ded de po sits

Sie dlec–Mosz cze ni ca (Ne) Z 187,88 – C2 (1961); C1+C2 (1975);

B+C1+C2 (1988; 1994)

Woj nicz (Ne) P 2083,00 – C2 (1982)

Z³o¿a wy sa do we / De po sits in salt dia pirs

Da mas³awek (PZ) P 17690,43 – C2 (1983)

Góra (PZ) E/1965; M/1998 2348, 97 323,58 B+C1+C2 (1982, 1994, 2001,

2004, 2005)

Mo gil no I (PZ) E/1978 1854,53 239,82 C2 (1963); C1+C2 (1981,

1982); B+C1+C2 (2006)

Mo gil no II (PZ) M/1992 3681,95 3681,95 C1+C2 (1981, 1991, 2007)

Lu bieñ (PZ) R 4070,84 – C2 (1956); C1 (1979)

£aniê ta (PZ) R 2127,00 – C2 (1964); C1 (1980)

K³oda wa Pó³noc (PZ) P 6888,19 –

C1 (1953); B+C1 (1958);

B+C1+C2 (1962); A+B+C1 (1972); A+B+C1+C2 (1989)

K³oda wa Cen trum (PZ) E/1949 913,48 120,37

K³oda wa Po³ud nie (PZ) P 4072,24 –

Ro góŸ no (PZ) P 8612,00 – C2 (1963)

P – z³o¿e o za so bach wstêp nie roz po zna nych, R – z³o¿e o za so bach szcze gó³owo roz po zna nych, E – z³o¿e eks plo ato wa ne, M – z³o¿e za go spo da ro wa ne jako pod ziem ny ma ga zyn, Z – z³o¿e, na któ rym za ko ñczo no eks plo ata cjê, Ne – z³o¿e wie ku neo ge ñskie go, PZ – z³o¿e wie ku per m skie go (cechsz tyn) P – de po sit with pre li mi na ry re co gni zed re so ur ces, R – de po sit do cu men ted in de ta ils, E – de po sit ac tu al ly explo ited, M – de po sit ma na ged as a cavern sto ra ge, Z – de po sit with fi nished explo ita tion, Ne – Neo ge ne de po sit, PZ – Per mian (Zech ste in) de po sit; Do cu men ta try ca te go ries: B – me asu red de po sits, C1 – in di ca - ted de po sits, C2 – in fer red de po sits

(5)

(œred nio wy no si 127,4 m). W ob rê bie tego pok³adu w la tach 1975–1980 udo ku men to wa no w ka te go rii C¹ i C² w re jo nie od

£eby po Rewê trzy du¿e z³o¿a soli ka mien nej o ³¹cznych za - so bach ok. 21 mld t: Me che lin ki (1975, kat. C¹, pow. 6,4 km², za so by ok. 2 mld t), Za to ka Puc ka (1978, kat. C¹, pow. 101 km², za so by ok. 16,3 mld t) oraz z³o¿e £eba (1980, kat. C², pow. 50 km², za so by ok. 2,7 mld t).

Wy mie nio ne z³o¿a ce chu je pro sta bu do wa geo lo gicz na, brak istot ne go za an ga ¿owa nia tek to nicz ne go (nie licz ne struk tu ry usko ko we – np. Wer ner 1978; Pe ryt i in. 1984; Da - d lez i in. 1995), doœæ jed no rod ne wy kszta³ce nie i sk³ad mi - ne ral ny (m.in. Cza pow ski, To mas si-Mo ra wiec 1985; Cza - pow ski 1987; 1998; To mas si-Mo ra wiec 2003) oraz nie licz - ne, o nie wiel kim roz prze strze nie niu i mi¹¿szo œci prze war - stwie nia soli po ta so wo-ma gne zo wych (typ po li ha li to wy, syn- i wcze sno dia ge ne tycz ny) czy siar cza nów. Pod³o¿e i nadk³ad pok³adu soli sta no wi¹ doœæ gru be (kil ka do pra wie 200 m) po zio my an hy dry tów ogniw an hy dry tu dol ne go (A1d) i gór ne go (A1g), sta no wi¹ce do bre ho ry zon ty izo la - cyj ne. Pro sta bu do wa z³ó¿ i jed no rod ne wy kszta³ce nie soli (fig. 2) sprzy ja³y pod no szo nej od daw na kon cep cji wy ko rzy - sta nia ich do lo ka li za cji pod ziem nych ka wer no wych ma ga - zy nów pa liw, np. z³o¿e Me che lin ki (Wer ner, 1975; w ostat - nich la tach za czê to wstêp ne pra ce nad ³ugo wa niem ka wern), czy bu do wy w nich pod ziem nych sk³ado wisk od pa dów pro - mie nio twór czych (np. Œli zow ski i in., 2004 i li te ra tu ra tam za war ta).

Na mo no kli nie przed su dec kiej w nadk³adzie z³ó¿ rud mie dzi na ob sza rze Lu biñ sko-G³ogow skie go Okrê gu Mie - dzio we go (LGOM) udo ku men to wa no w la tach 1990 i 2006, od po wied nio w ka te go rii C¹ i B+C¹, pok³ad o we z³o¿e soli ka - mien nej Ka zi mie rzów na ob sza rze gór ni czym Sie ro szo wi ce I, re pre zen tuj¹ce ogni wo naj star szej soli ka mien nej Na1 (Pre idl, 1990). Pok³ad soli za le ga na g³êbo ko œci 827–1270 m, a jego gru boœæ, wa run ko wa na czyn ni ka mi fa cjal nym oraz tek to nik¹, zmie nia siê od kil ku do 200 m (np. Szy bist, 1976;

Ki jew ski, Sal ski, 1978; Cza pow ski i in., 1992; Gar lic ki i in., 1996; Cza pow ski, To mas si-Mo ra wiec, 2006; Ko zu la i in., 2006; Ba na szak i in., 2007). W ob rê bie pok³adu wy stê puj¹ stre fy sil nie za bu rzo ne tek to nicz nie i po ja wiaj¹ siê nie ci¹g³e war stwy an hy dry tu œród sol ne go (fig. 3). Pod³o¿e i nadk³ad pok³adu soli bu duj¹ ho ry zon ty ogniw an hy dry tu dol ne go (A1d) i gór ne go (A1g), sam zaœ pok³ad, po zba wio ny do mie - szek soli po ta so wo-ma gne zo wych i istot nej ilo œcio wo sub - stan cji ila stej, za wie ra nie mal czyst¹ sól ka mienn¹ o wy so - kim udzia le NaCl, rzê du 75,46–99,82%, prze wa ¿nie 98%

(za war toœæ siar cza nu siê ga 5–6%). Wy do by cie soli ka mien - nej ze z³o¿a Ka zi mie rzów, o za so bach osza co wa nych na 2,9 mld t, pro wa dzi siê ak tu al nie w ra mach prac roz po znaw - czych i udo stêp niaj¹cych.

Poza pok³adem naj star szej soli ka mien nej Na1, o naj wiê - k szym roz prze strze nie niu, wy stê puj¹ jesz cze trzy m³od sze pok³ady soli (star szej Na2, m³od szej Na3 i najm³od szej Na4), na chy lo ne ku NW pod ka tem 10–50^o, o gru bo œci od kil ku do ok. 300 m (Cza pow ski i in., 1992; Gar lic ki i in., 1996). Wy mie nio ne kom plek sy soli wy stê puj¹ w NW czê œci ob sza ru LGOM na g³êbo ko œci: 1039,5–1376,5 m (Na2),

1126,0–1232,5 m (Na3) oraz 1104,0–1276,0 m (Na4), a gru - boœæ ich zmie nia siê od 31 m (Na2) do 110 m (Na3) i 0–43,7 m (Na4). Sól t¹ ce chu je zmien ny udzia³ NaCl (88–98%), a znacz ny siar cza nów i sub stan cji ila stej (5–8%). Po dob nie jak pok³ad naj star szej soli ka mien nej, m³od sze pok³ady po - ciê te s¹ sys te ma mi dys lo ka cji, któ rych zrzu ty siê gaj¹ 100 m (Gar lic ki i in., 1996; Ko zu la, Gol czak, 1988). Na ob sza rze wy stê po wa nia wy mie nio nych pok³adów soli udo ku men to - wa no nie ujê te w ak tu al nym bi lan sie za so bów (Gient ka i in., 2007) z³o¿e By tom Od rza ñski (Ko zu la, Gol czak, 1988), dla któ re go za so by sza cun ko we w ka te go rii C¹ w od nie sie niu do utwo rów naj star szej soli ka mien nej usta lo no na 8,52 mld t, zaœ dla wszyst kich pok³adów soli – na 48,76 mld t.

Na le ¿y pod kre œliæ, ¿e po mi mo sto sun ko wo znacz nych gru bo œci pok³adów i doœæ jed no rod ne go wy kszta³ce nia soli ka mien nej oraz bra ku prze war stweñ soli po ta so wo-ma gne - zo wych, sole cechsz ty ñskie re gio nu LGOM wy stê puj¹ w trud niej szych wa run kach geo lo gicz nych ni¿ pok³ad o we z³o¿a Pol ski pó³noc nej. Spo wo do wa ne to jest ich znacz nie wiê ksz¹ prze bu dow¹ tek to niczn¹ (usko ki, stre fy sil ne spê ka - ne; m.in. Ba na szak i in., 2007; Mar kie wicz, 2007).

Wy sa do we z³o¿a soli cechsz ty ñskich udo ku men to wa no do tych czas w 9 wy sa dach sol nych w œrod ko wej Pol sce, z cze go dwa z³o¿a na wy sa dach Wap no i Ino wroc³aw zo sta³y w la tach 70. i 80. ubieg³ego wie ku skre œlo ne z re je stru za so - bów wo bec za prze sta nia eks plo ata cji. Ak tu al nie udo ku men - to wa nych jest do g³êbo ko œci 1000 i 1800 m 9 z³ó¿ soli ka - mien nej w 7 wy sa dach (fig. 1, tab. 2), w tym na wy sa dzie K³oda wa wy dzie lo no trzy z³o¿a sol ne o ³¹cznych za so bach ok. 11 mld t: K³oda wa pó³noc, cen trum i po³ud nie (udo ku - men to wa ne w la tach 1953–1989, 5 do ku men ta cji, w kat. od

Ak tu al ny stan roz po zna nia geo lo gicz ne go z³ó¿ soli ka mien nej w Pol sce 31

Fig. 2. Geo lo gicz ny mo del 3D z³o¿a Me che lin ki (wg Cza pow skie go i in., 2007)

A1g – an hy dryt gór ny, A1d – an hy dryt dol ny, Na1A – kom pleks soli „czy - stej”, Na1B – kom pleks soli „za i lo nej”, A1s – an hy dryt sród sol ny, Me-1 – otwór Me che lin ki IG 1

Geo lo gi cal 3D mo del of the Me che lin ki salt de po sit (after Cza pow ski et al., 2007)

A1g – Upper Anhydrite, A1d – Lo wer Anhydrite, Na1A – “pure ha li te” com - plex, Na1B – “clay ey ha li te” com plex, A1s – in tra salt an hy dri te; Me-1 – bo - re ho le Me che lin ki IG 1

(6)

C²do A, naj dok³ad niej udo ku men to wa na jest eks plo ato wa na od 1957 r. czê œæ cen tral na o za so bach sza co wa nych na 0,9 mld t).

Na wy sa dzie Mo gil no wy dzie lo no dwa z³o¿a: Mo gil no I (eks plo ato wa ne me tod¹ ³ugo wa nia otwo ro we go od 1986 r., udo ku men to wa ne w la tach 1963–2006, 4 do ku men ta cje, w kat. od C² do B i za so bach bi lan so wych soli sza co wa nych na 1,8 mld t) oraz Mo gil no II (udo ku men to wa ne w la tach 1981–2007, 3 do ku men ta cje, w kat. C¹+C², przy za so bach bi - lan so wych ok. 3,7 mld t, udo stêp nio ne w 1992 r. jako pod - ziem ny ka wer no wy ma ga zyn gazu).

Ostat nim z za go spo da ro wa nych wy sa dów jest wy sad Góra, gdzie od 1968 r. po zy sku je siê sól me tod¹ ³ugo wa nia otwo ro we go, zaœ od 2002 r. w czê œci wy ro bisk ma ga zy nu je siê ropê, olej na pê do wy i olej opa³owy (Dro gow ski, Ta dych, 2006). Z³o¿e udo ku men to wa no w la tach 1982–2005 (5 do - ku men ta cji) w ka te go rii B+C¹+C², ob li czaj¹c za so by bi lan so - we na 2,3 mld t.

Po zo sta³e czte ry nie za go spo da ro wa ne z³o¿a wy sa do we soli zo sta³y udo ku men to wa ne wstêp nie w ka te go rii C² – Da - mas³awek (1983 r., za so by sza co wa ne na 17,7 mld t) i Ro - góŸ no (1963 r., za so by ok. 8,6 mld t), lub nie co dok³ad niej w ka te go rii B+C¹+C² – Lu bieñ (2 do ku men ta cje w la tach 1956– 1979, za so by sza co wa ne na 4 mld t) i £aniê ta (2 do -

ku men ta cje w la tach 1964–1980, za so by sza co wa ne na 2,1 mld t).

Z³o¿a wy sa do we soli cechsz ty ñskich ce chu je bar dzo skom pli ko wa na bu do wa we w nêtrz na, wy ni kaj¹ca z du ¿ej zmien no œci li to lo gicz nej utwo rów i z³o¿onej tek to ni ki (fig. 4). Utrud nia to za rów no pra wid³ow¹ in ter pre ta cjê bu do - wy we w nêtrz nej gó ro two ru pod czas pro wa dze nia prac roz - po znaw czych na z³o¿u (w tym wia ry god ne osza co wa nie jego za so bów), jak i same za go spo da ro wa nie z³o¿a. W wiê k - szo œci roz po zna nych struk tur wy sa do wych w Pol sce górn¹ czê œæ pnia sol ne go bu duj¹ utwo ry sol ne najm³od szych cy kli cechsz ty nu (PZ3 i PZ4), za wie raj¹ce obok soli ka mien nej i siar cza nów ta k¿e sole po ta so wo-ma gne zo we i zu bry, utrud - niaj¹ce np. ³ugo wa nie pra wid³owych ka wern sol nych dla ce - lów ma ga zy no wa nia. Do pie ro ni¿ ej po ja wiaj¹ siê sole cy klu PZ2, a wyj¹tko wych sy tu acjach – naj star sze go cy klu PZ1.

W znacz nej czê œci struk tur wy sa do wych na te re nie Pol - ski zwier ciad³o sol ne za le ga na g³êbo ko œci wiê k szej ni¿

1500 m, co eli mi nu je je obec nie jako po ten cjal ne obiek ty pod bu do wê pod ziem nych zbior ni ków (Cza pow ski, Œli zow - ski, 2007). W trzech wy sa dach – dwa w re jo nie Wo li na i wy - sad Grzê zno – roz po zna nych wstêp nie ba da nia mi geo fi zycz - ny mi i otwo ra mi wiert ni czy mi, zwier ciad³o sol ne wy stê pu je na g³êbo ko œci 1000–1500 m.

Fig. 3. Wy stê po wa nie pok³adu naj star szej soli ka mien nej (Na1) na ob sza rze LGOM

Sim pli fied sec tions of Ol dest Ha li te (Na1) seam occur ren ce in the LGOM area

(7)

Spo œród nie za go spo da ro wa nych struk tur sol nych, roz pa - try wa nych jako po ten cjal ne obiek ty do bu do wy ka wer no - wych ma ga zy nów (zwier ciad³o sol ne na g³êbo ko œci do 1000 m), obec nie naj le piej roz po zna ny jest wy sad Da - mas³awek. Na wy sa dach Ro go Ÿno, Lu bieñ i £aniê ta od po - nad æwie ræ wie cza nie pro wa dzo no sys te ma tycz nych ba dañ

geo lo gicz nych. Z tego wzglê du pod jê cie de cy zji o przysz³ej for mie ich

za go spo da ro wa nia wy ma ga sys te ma tycz nych ba dañ geo lo - gicz nych wy ty po wa nych wy sa dów, umo ¿li wiaj¹cych dok³adne roz po zna nia ob sza ru wy stê po wa nia i bu do wy ka ¿ - dej for my.

Z³O¿A MIO CE ÑSKIE

Z³o¿a mio ce ñskiej for ma cji so lo no œnej z po³ud nia Pol ski nie s¹ eks plo ato wa ne od 1996 r., kie dy za ko ñczo no wy do by - cie na ostat nim z³o¿u Ba rycz. Za so by bi lan so we trzech z³ó¿, ujê tych obec nie w re je strze za so bów (fig. 1, tab. 1, 2), wy - nosz¹ ok. 4, 37 mld t, co od po wia da 5,7% za so bów z³ó¿ per - m skich. Naj wiê k sze z³o¿e Ryb nik–¯ory–Orze sze, o za so - bach po nad 2 mld t, jest z³o¿em pok³ad o wym, zaœ dwa po zo - sta³e – Sie dlec–Mosz cze ni ca i Woj nicz – re pre zen tuj¹ typ pok³ad o wo-fa³dowy, zbu do wa ny z au to chto nicz nej czê œci pok³ad o wej lub/i czê œci pofa³do wa nej i na su niê tej.

Z³o¿e Ryb nik–¯ory–Orze sze (fig. 5), od kry te pod ko niec XIX wie ku pod czas wier ceñ ba daw czych w po szu ki wa niu wê gla ka mien ne go, wy stê pu je na ob sza rze za pa dli ska œl¹sko-kra kow skie go. Ma kszta³t zbli¿ ony do elip sy, któ rej oœ d³u¿ sza o kie run ku W–E wy no si ok. 13 km, a oœ krót sza 6 km. Se ria sol na za le ga na mio ce ñskich osa dach ila sto-piasz - czy s tych i ila sto-mar gli stych o mi¹¿szo œci ok. 400 m, a ta k¿e na utwo rach kar bo nu i lo kal nie tria su. Se ria ewa po ra to wa o gru bo œci do 100 m spo czy wa na g³êbo ko œci 200 -3 00 m.

Mi¹¿szoœæ pok³adu sol ne go jest zmien na, od 5 do 35 m. Naj -

Fig. 4. Sche ma tycz ny prze krój geo lo gicz ny przez wy sad K³oda wa (wg Bu r li gi, 1997)

Q – gór ny neo gen (plej sto cen–ho lo cen), Tr – pa le ogen i dol ny neo gen (mio cen–plio cen), J³ – jura gór na, J² – jura œrod ko wa, J¹ – jura dol na, T – trias;

wy dzie le nia li to stra ty gra ficz ne cechsz ty nu: Na4t – zu ber czer wo ny, Na4a – najm³od sza sól ka mien na, Na3t – zu ber bru nat ny, K3 – m³od sza sól po ta so wa, Na3a – m³od sza sól ka mien na dol na, A3 – an hy dryt g³ówny, T3+Ca3 – sza ry i³ sol ny + do lo mit p³yto wy, K2 - star sza sól po ta so wa, Na2 – star sza sól ka mien na, Na1 – naj star sza sól ka mien na; p.k. – po ziom ko pal nia ny

Sche ma tic cros s-sec tion of K³oda wa salt dia pir (after Bu r li ga, 1997)

Q – Upper Neo ge ne (Ple isto ce ne–Ho lo ce ne), Tr – Pa le oge ne and Lo wer Neo ge ne (Mio ce ne–Plio ce ne), J³ – Upper Ju ras sic, J² – Mid dle Ju ras sic, J¹ – Lo wer Ju ras sic, T – Trias sic; Zech ste in li tho stra ti gra phic units: Na4t – Red Zu ber, Na4a – Yo un gest Ha li te, Na3t – Brow nish Zu ber, K3 – Yo un ger Po tash, Na3a – Lo wer Yo un ger Ha li te, A3 – Main An hy dri te, T3+Ca3 – Grey Pe li te + Pla ty Do lo mi te, K2 – Ol der Po tash, Na2 – Ol der Ha li te, Na1 – Ol dest Ha li te;

p.k. – mi ning level

(8)

wiê k sze mi¹¿szo œci, do 40 m, stwier dzo no w oko li cy Pa lo - wic. W la tach 1900–1907, a na stêp nie po II woj nie œwia to - wej wy ko na no sze reg wier ceñ, na pod sta wie któ rych z³o¿e zo sta³o udo ku men to wa ne w 1969 r. w ka te go rii C².

Z³o¿e fa³dowe Sie dlec–Mosz cze ni ca zlo ka li zo wa ne jest w po wie cie bo che ñskim, kil ka ki lo me trów na wschód od

£ê¿ ko wic. Od wscho du z³o¿e ogra ni czo ne jest fi la rem ko - pal ni soli Boch nia, zaœ od za cho du fi la rem bez pie cze ñstwa dla rze ki Raby. D³ugoœæ z³o¿a wy no si ok. 6 km, a sze ro koœæ ok.1 km. Utwo ry se rii sol nej, zmien nej mi¹¿szo œci, na po tka - no na g³êbo ko œci od 25 do 490 m. Z³o¿e bu du je sys tem fa³dów i ³usek œciœ niê tych na ma³ym od cin ku, przy czym utwo ry star sze s¹ nie jed no krot nie na su niê te na utwo ry m³od - sze, a gra ni ce z³o¿a s¹ doœæ sil nie za bu rzo na tek to nicz nie.

Roz po zna nie z³o¿a po stê po wa³o z prze rwa mi w la tach 1942–1975, czy li do mo men tu roz po czê cia bu do wy ko pal ni pod ziem nej w Sie dl cu–Mosz cze ni cy. Za so by udo ku men to - wa no (4 do ku men ta cje) w la tach 1961–1994 w ka te go rii od C²do B (dwie ostat nie do ku men ta cje w ka te go rii B+C¹+C² wy - ko na no w la tach 1988 i 1994). Eks plo ata cjê pod ziemn¹, w za³o¿e niu na dwóch po zio mach, roz po czê to w 1989 r., jed - nak wo bec bra ku za po trze bo wa nia na so lan kê w pla no wa nej pier wot nie wy so ko œci (2 mln m³rocz nie) ko pal niê za mkniê to w 1991 r. W z³o¿u po zo sta³o jesz cze nie za go spo da ro wa ne 187,8 mln ton soli ka mien nej.

Z³o¿e pok³ad o wo-fa³dowe Woj nicz (fig. 6) wy stê pu je na od cin ku d³ugo œci 10 km i sze ro ko œci 1 km po miê dzy miej - sco wo œcia mi Bia do li ny i Zg³obi ce pod Tar no wem. Roz po - zna no czê œæ wschod ni¹ z³o¿a o d³ugo œci ok. 2 km w oko li cy Zg³obic. G³êbo koœæ za le ga nia se rii sol nej na tym od cin ku wy no si od 1000 do 1600 m. wy kszta³ce nie osa dów sol nych jest zbli¿ one do z³ó¿ Pod kar pa cia Bo che ñskie go; ich ³¹czna pier wot na mi¹¿szoœæ nie prze kra cza 100 m. Pok³ady soli ce - chu je nie wiel ki udzia³ za nie czysz czeñ oraz prze ro stów ilastych i an hy dry to wych. Bu do wa we w nêtrz na z³o¿a jest skom pli ko wa na; wy stê puj¹ stro mo u³o¿one fa³dy i ³uski wza jem nie na sie bie na su niê te. Z³o¿e roz po zna ne otwo ra mi wiert ni czy mi zo sta³o udo ku men to wa ne w ka te go rii C² w 1982 r., a jego za so by bi lan so we wy nosz¹ 2,08 mld t.

Po zo sta³e, nie gdyœ eks plo ato wa ne, z³o¿a mio ce ñskich soli ka mien nych na ob sza rze za pa dli ska przed kar pac kie go (Wie licz ka, Ba rycz, Boch nia i £ê¿ ko wi ce) maj¹ je dy nie zna - cze nie hi sto rycz ne. Wie licz ka i Boch nia funk cjo nuj¹ obec - nie jako obiek ty tu ry stycz no-sa na to ryj ne i mu ze al ne.

Skom pli ko wa na bu do wa geo lo gicz na z³ó¿ mio ce ñskich, zmien na mi¹¿szoœæ, wy kszta³ce nie i g³êbo koœæ za le ga nia warstw soli, du¿e za gro¿e nie wod ne i ga zo we po wo duj¹, ¿e dal sza eks plo ata cja ju¿ udo stêp nio nych z³ó¿ i za go spo da ro - wa nie no wych wy da je siê obec nie nie op³acal ne.

Fig. 5. Prze krój geo lo gicz ny przez z³o¿e soli Ryb nik–¯ory–Orze sze (wg Dar skie go, 1964)

Geo lo gi cal cros s-sec tion of the Ryb nik–¯ory–Orze sze salt de po sit (after Dar ski, 1964).

(9)

POD SU MO WA NIE

Spo œród dwóch for ma cji so lo no œnych wy stê puj¹cych na te re nie Pol ski, je dy nie z³o¿a for ma cji per m skiej maj¹ obec - nie zna cze nie eko no micz ne. Czte ry eks plo ato wa ne (me to da - mi pod ziemn¹ i otwo row¹) z³o¿a wy sa do we soli ka mien nej (Góra, Mo gil no I, Mo gil no II oraz K³oda wa cen trum) s¹ roz - po zna ne szcze gó³owo (A+B+C¹+C² lub B+C¹+C²) i po sia daj¹ ak tu al ne do ku men ta cje (ostat nie z lat 1989–2007). W przy - pad ku po zo sta³ych z³ó¿ wy sa do wych, roz po zna nych wstêp - nie w ka te go rii C² i C¹, je dy nie z³o¿e Da mas³awek po sia da naj póŸ niejsz¹ (1983 r.) do ku men ta cjê i wy ni ki kom plek so - wych ba dañ z lat 1997–2001 (np. Twa ro gow ski i in., 2002).

Dla in nych z³ó¿ in for ma cja geo lo gicz na po cho dzi sprzed po - nad æwie ræ wie ku.

W przy pad ku per m skich z³ó¿ pok³ad o wych, roz po zna - nych w pó³noc nej i po³udnio wo-za chod niej Pol sce, ich wzglêd nie pro sta bu do wa we w nêtrz na i znacz na jed no rod - noœæ wy kszta³ce nia soli pre de sty nuj¹ je do ró¿ nych form za - go spo da ro wa nia (eks plo ata cja soli po³¹czo na z funk cja mi ma ga zy no wa nia i sk³ad o wa nia). Obec nie eks plo ato wa ne jest me tod¹ pod ziemn¹ z³o¿e Ka zi mie rzów w ob rê bie pok³adu naj star szej soli ka mien nej po nad z³o¿em rud mie dzi w Sie ro - szo wi cach (ob szar przed su dec ki), udo ku men to wa ne w kate-

go rii C1 i B+C1 w la tach 1990 i 2006. Ist nie je kon cep cja wy ko rzy sta nia np. w cha rak te rze ka wer no wych ma ga zy nów tego i in nych pok³adów soli per m skich w oko li cach G³ogo - wa (Bra ñka i in., 2006b).

Trzy du¿e pok³ad o we z³o¿a soli ka mien nej nad Za tok¹ Gda ñsk¹, o wyj¹tko wo jed no rod nym wy kszta³ce niu pok³adu soli i pro stej bu do wie, zo sta³y wstêp nie udo ku men to wa ne w ka te go rii C¹ i C² w la tach 1975–1980. Z³o¿a te by³y ju¿ roz - pa try wa ne jako po ten cjal ne obiek ty do bu do wy ka wer no wych ma ga zy nów gazu i pod ziem nych sk³ado wisk od pa dów.

Ba da nia wiê k szo œci nie za go spo da ro wa nych do tych czas z³ó¿ soli per m skich by³y pro wa dzo ne po nad 25 lat temu, dla - te go ko niecz na jest ich ak tu ali za cja. Jest to szcze gól nie wa -

¿ne w sy tu acji, gdy wzra sta za in te re so wa nie wy ko rzy sty wa - niem z³ó¿ soli nie tyl ko jako Ÿród³o su row ca dla prze mys³u che micz ne go czy dro go wnic twa, lecz ta k¿e jako wyj¹tko wo bez piecz ne ma ga zy ny czy sk³ado wi ska ró¿ nych me diów.

Wie le z pol skich z³ó¿ mo¿e byæ wy ko rzy sta nych pod tym k¹tem, lecz pod jê cie de cy zji o ich za go spo da ro wa niu wy ma - ga bez wzglêd nie opra co wa nia ich ak tu al nej do ku men ta cji z wy ko rzy sta niem naj now szych me tod ba daw czych, ana li - tycz nych i in ter pre ta cyj nych.

Fig. 6. Sche ma tycz ny prze krój geo lo gicz ny przez z³o¿e soli Woj nicz

Sche ma tic cros s-sec tion of the Woj nicz salt de po sit

(10)

LI TE RA TU RA

BA NA SZAK A., GAR LIC KI A., MAR KIE WICZ A., 2007 – Bu do - wa geo lo gicz na z³o¿a soli ka mien nej „Ka zi mie rzów” w O.G.

Sie ro szo wi ce I (ko pal nia Po lko wi ce-Sie ro szo wi ce). Gosp. Sur.

Mi ner., 23, 1: 9–20.

BRA ÑKA S., CHA RYSZ W., GAR LIC KI A., WER NER Z., ZI¥BKA Z., 1978 – Pod ziem ne ma ga zy no wa nie wê glo wo do - rów oraz in nych sub stan cji w z³o¿ach soli w Pol sce jako nowy kie ru nek ich wy ko rzy sta nia dla go spo dar ki na ro do wej. Prz.

Geol., 26, 2: 90–96.

BRA ÑKA S., JA WOR E., LAN KOF L., MA CIE JEW SKI A., MA - ZUR M., NEY R., PI SIE WICZ T., RO GO WSKA E., ŒLI ZOW - SKI J., ŒLI ZOW SKI K., URBA ÑCZYK K., WIŒNIE WSKA M., 2006a – Oce na mo ¿li wo œci ma ga zy no wa nia sub stan cji w z³o¿ach soli ka mien nej. Inst. Gosp. Sur. Mi ner. i Ener gi¹ PAN.

Kra ków.

BRA ÑKA S., MA ZUR M., WAW RZY NIAK J., 2006b – Kon cep cja bu do wy ka wer no we go ma ga zy nu gazu ziem ne go w re jo nie Dol ne go Œl¹ska. XI Miêdz. Symp. Sol ne QUO VA DIS SAL, Szklar ska Po rê ba 9–10.11. 2006. Abs trak ty: 37–38.

BU R LI GA S., 1997 – Ewo lu cja wy sa du sol ne go K³oda wy. Mat.

Konf. Tek to ni ka sol na re gio nu ku jaw skie go, Unie jów 23–25.10.1997: 1–14. WIND, Wroc³aw.

CZA POW SKI G., 1987 – Se di men ta ry fa cies in the Ol dest Rock Salt (Nal) of the £eba eleva tion (nor thern Po land). Lec tu re No - tes of Ear th Scien ces, 10: 207–224.

CZA POW SKI G., 1998 – Ge ne za naj star szej soli ka mien nej cechsz - ty nu w re jo nie Za to ki Puc kiej (Stu dium se dy men to lo gicz ne).

Centr. Arch. Geol. Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.

CZA POW SKI G., 2006 – Mo ¿li wo œci bez piecz ne go pod ziem ne go ma ga zy no wa nia wê glo wo do rów (pa liw) w struk tu rach geo lo - gicz nych na ob sza rze Pol ski. Prz. Geol., 54, 8: 658–659.

CZA POW SKI G., CHE£MIÑ SKI J., TO MASZ CZYK M., TO - MAS SI-MO RA WIEC H., 2007 – Mo de lo wa nie prze strzen ne bu do wy geo lo gicz nej osa do wych z³ó¿ pok³ad o wych na przyk³adzie cechsz ty ñskie go z³o¿a soli ka mien nej „Me che lin - ki” nad Za tok¹ Puck¹. Prz. Geol., 55, 8: 681–689.

CZA POW SKI G., DÊB SKI J., KA SPRZYK A., KIE¯EL W., LAN - GIER-KU•NIA RO WA A., PE RYT T.M., 1992 – Mo no gra fia an hy dry tu i soli ka mien nej na mo no kli nie przed su dec kiej (re - jon LGOM). Centr. Arch. Geol. Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.

CZA POW SKI G., ŒLI ZOW SKI K., 2007 – Stan roz po zna nia nie za - go spo da ro wa nych wy sa dów sol nych w Pol sce: opty mizm czy pro blem? XII Miêdz. Symp. Sol ne Prze mys³ sol ny w go spo dar - ce, K³oda wa 11–12.10.2007 r. Abs trak ty: 7–9.

CZA POW SKI G., TO MAS SI-MO RA WIEC H., 1985 – Se dy men ta - cja i geo che mia naj star szej soli ka mien nej w re jo nie Za to ki Puc kiej. Prz. Geol., 33, 12: 663 -670.

CZA POW SKI G., TO MAS SI-MO RA WIEC H., 2006 – Wy - kszta³ce nie, geo che mia, ge ne za i kie run ki za go spo da ro wa nia cechsz ty ñskich pok³ad o wych z³ó¿ soli ka mien nych na ob sza rze Lu biñ sko-G³ogow skie go Okrê gu Mie dzio we go. XI Miêdz.

Sy mp. Sol ne QUO VA DIS SAL, Szklar ska Po rê ba 9–10.11.2006. Abs trak ty: 7–10.

DA D LEZ R., MOJ SKI J.E., S£OWAN SKA B., UŒCI NO WICZ S., ZA CHO WICZ J. (red.), 1995 – Atlas geo lo gicz ny po ³u dnio we - go Ba³ ty ku, ska la 1:500 000. Pañstw. Inst. Geol., So pot, War sza - wa.

DAR SKI J., 1964 – Mio ce ñska se ria sol na oko li cy Ryb ni ka w œwie - tle no wych ma te ria³ów geo lo gicz nych. Arch. AGH, Kra ków.

DRO GOW SKI J., TA DYCH J., 2006 – Bu do wa geo lo gicz na i za go - spo da ro wa nie wy sa dów sol nych „Mo gil no I” i „Góra” – stan ak tu al ny i per spek ty wy. Prz. Geol., 54, 4: 306.

GAR LIC KI A., KI JEW SKI P., SZY BIST A., 1996 – Sól ka mien na na ob sza rze przed su dec kim. Mo no gra fia KGHM Pol ska Mie dŸ S.A., Lu bin.

GIENT KA M., MA LON A., TY MIÑ SKI M. (red.), 2007 – Bi lans za so bów ko pa lin i wód po ziem nych w Pol sce wg sta nu na 31 XII 2006 r. Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.

KI JEW SKI P., SAL SKI W., 1978 - Cechsz tyn ska sól ka mien na cy - klo te mu Z1 w po lu dnio wo-za chod niej cze sci mo no kli ny przed - su dec kiej. Geol. Su det., 13, 1: 97–134.

KLE CZEK Z., ZE J LAS D., 2004 – Lo ka li za cja pod ziem ne go skla - do wi ska od pa dów pro mie nio twór czych w Pol sce. Prz. Geol., 52, 1/2: 649–652.

KO ZU LA R., GOL CZAK I., 1988 – Do ku men ta cja geo lo gicz na z³o¿a rud mie dzi „By tom Od rza ñski” w kat. C¹ i C². Centr. Arch.

Geol. Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.

KO ZU LA R., KO RZE KWA W., MAR KIE WICZ A., 2006 – Aneks nr 1 do pro jek tu prac roz po znaw czych z³o¿a soli ka mien nej

„Ka zi mie rzów” w ka te go rii C¹ i B (czê œæ z³o¿a soli ka mien nej wy stê puj¹cego po nad z³o¿em rud mie dzi „Sie ro szo wi ce”). Pra - ce KGHM CU PRUM sp. z o.o. (CBR). Wroc³aw.

KUNST MAN A., PO BOR SKA-M£YNAR SKA K., URBA Ñ - CZYK K., 2002 – Za rys otwo ro we go ³ugow nic twa sol ne go.

Ak tu al ne kie run ki roz wo ju. Uczel nia ne Wyd. Nauk.-D ydakt.

AHG, Kra ków.

MAR KIE WICZ A., 2007 – Na skór ko wa struk tu ra po³udnio wej czê - œci mo no kli ny przed su dec kiej a za go spo da ro wa nie utwo rów naj - star szej soli ka mien nej (Na1). Gosp. Sur. Mi ner., 23, 1: 35–49.

MAR KIE WICZ A., PY TEL W., ZA LEW SKA A., 2007 – Kon cep - cja wy bu do wa nia La bo ra to rium Pol skiej Fi zy ki Cz¹stek w z³o¿u naj star szej soli ka mien nej na te re nie LGOM. Gosp. Sur.

Mi ner., 23, 1: 190–192.

PE RYT T.M., CZA POW SKI G., DÊB SKI J., G¥SIE WICZ A., HER BICH E., PI ZON A., 1984 – Po szu ki wa nia z³ó¿ soli cechsz ty ñskich po li ha li tu na wy nie sie niu £eby. Cz. I. Ana li za geo lo gicz nych wa run ków wy stê po wa nia i ge ne zy po li ha li tu i soli cechsz ty ñskich na wy nie sie niu £eby. Centr. Arch. Geol.

Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.

PRE IDL M., 1990 – Do ku men ta cja geo lo gicz na z³o¿a soli ka mien - nej wy stê puj¹cej po nad z³o¿em rud mie dzi ko pal ni Sie ro szo wi - ce. Za so by w ka te go rii C¹ i sza cun ko we. Centr. Arch. Geol.

Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.

SZY BIST A., 1976 – Z³o¿e soli ka mien nej w Le gnic ko-G³ogow - skim Okrê gu Mie dzio wym. Prz. Geol., 24, 10: 572–576.

ŒLI ZOW SKI K., KÖ HSL ING J., LAN KOF L., 2004 – Uwa run ko - wa nia pod ziem ne go sk³ad o wa nia od pa dów nie bez piecz nych w Pol sce. Stu dia, Roz pra wy, Mo no gra fie, 129. Wyd. IGS MiE PAN, Kra ków.

TO MAS SI-MO RA WIEC H., 2003 – Cha rak te ry sty ka geo che micz - na naj star szej soli ka mien nej (Na1) w re jo nie Za to ki Puc kiej.

Prz. Geol., 51, 8: 693–702.

TWA RO GOW SKI J., BRU SZEW SKA B., CZA POW SKI G., D¥BROW SKA B., ZIEN TA RA P., 2002 – Kom plek so we ba - da nie bu do wy geo lo gicz nej struk tur przy po wierzch nio wych z za sto so wa niem ana li zy da nych geo lo gicz no-ge ofi zycz nych na przyk³adzie roz po zna nia wy sa du sol ne go „Da mas³awek” i jego oto cze nia. Prz. Geol., 50, 12: 1169–1176.

WER NER Z., 1975 – Do ku men ta cja geo lo gicz na z³o¿a soli ka mien - nej „Me che lin ki”, kat. C¹, woj. Gda ñsk. Centr. Arch. Geol.

Pañstw. Inst. Geol., War sza wa.

WER NER Z., 1978 – Do ku men ta cja geo lo gicz na z³o¿a soli ka mien - nej w kat. C¹ w re jo nie Za to ki Puc kiej, woj. gda ñskie. Centr.

Arch. Geol. Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.