Stanislaw Chankowski
(W arszawa)
N A B Y T K I A R C H IW U M PA N W 1979 R O K U
Poniżej podaję kolejną informację o m ateriałach z zakresu historii nauki, które napłynęły d o Archiwum PA N w W arszawie oraz d o jego Oddziałów w K rakowie, Poznaniu i Z a b rz u 1.
A R C H IW U M PA N W W A RSZA W IE
W zakresie m ateriałów pochodzenia kancelaryjnego napłynęły akta z 22 placówek naukowych i kom órek organizacyjnych PA N (ok. 60 mb.).
W zakresie m ateriałów pochodzenia pryw atnego pozyskano papiery: — profesora Uniw. W arszawskiego i Instytutu Podstawowych Problem ów Techniki PA N , członka rzecz. PA N Juliana B o n d e r a (1900— 1975) z zakresu mechaniki cieczy i gazów. Są to prace i artykuły, m .in. nie publikow ane, niektóre pisane podczas okupacji, jak np. O pojęciu wielkości i ich pomiarze (brulion). Projekt wstępny urządzeń do pomiaru wydatku pom p (maszynopis, rysunki i obliczenia); fragm enty opracow ań z m echaniki górotw oru, referaty, odczyty, wykłady, m .in. W 150 rocznicę utworzenia Szkoły Politechnicznej
w P aryżu; notatki, m ateriały ekspertyz. N a d to papiery dotyczące działalności
społeczno-politycznej i dydaktycznej J. Bondera, korespondencja związana z udziałem w kongresach międzynarodowych. Liczne m ateriały biograficzne, jak świadectwa, legitymacje, indeksy, dyplomy odznaczeń, życiorysy, wspom
nienia pośmiertne, fotografie z lat 1908— 1972, a także korespondencja i nad bitk i' autorskie. D ołączono też 1 teczkę m ateriałów członka rzecz. PA N , prof. M ichała Łunca (ok. 0,80 m b., sygn. III-233).
— profesora Uniw. W arszawskiego, członka A U Bronisława C h l e b o w s k i e g o (1846— 1918) — pracę m agisterską napisaną n a Cesarskim Uniw. Warszawskim pt. Jana Ostroroga «Monumentum pro Reipubłicae ordinatione
congestum» [rps s. 181, ok. 0,01 m b., sygn. 138)2.
1 Przy opracow aniu powyższych inform acji au to r wykorzysta) m .in. recenzje specjalistów oraz tymczasowe spisy m ateriałów opracow ane przez pracow ników A rchiw um P A N w W arszawie oraz O ddziałów A rchiw um PA N w K rakow ie, Poznaniu i Zabrzu.
2 Praca ta — w zm iankow ana w życiorysach B. Chlebow skiego — nie była opublikow ana (por. Nowy Korbut, t. 13 s. 331). A utograf, opatrzony klauzulą ap robującą i podpisam i kilku profesorów Uniw. W arszawskiego, m.in. A. Paw ińskiego, S. Lewestama.
— Ireny K o p y t o w s k i e j , nauczycielki historii w gimnazjum w Pabianicach i kilku innych m iastach, dyrektorki gimnazjum w K utnie — wspomnienia z lat 1939— 1950, m .in. z tajnego nauczania w okresie okupacji hitlerowskiej (ok. 0,05 m b., sygn. 139).
— profesora Uniw. W rocławskiego im. B. Bieruta, M ariana M o r e l o w s k i e g o (1884— 1963) z zakresu historii sztuki. Są to prace i artykuły, dotyczące zwłaszcza sztuki W ilna, W rocławia, D olnego Śląska i Pom orza oraz wpływów sztuki niderlandzkiej w Polsce; m .in. nie publikow ane Uwagi o pozaniemiec-
kich, a w szczególności polskich zasługach około rozwoju sztu k pięknych na Pomorzu Środkowym i Wschodnim, M uzeum Ordynacji Krasińskich w War szawie, obfite notatki, wycinki i gazety, zakończenie Zarysu syntetycznego sztuki Wileńszczyzny, odpisy ze źródeł zaginionych. Szczupłe m ateriały
dotyczące działalności M. M orelewskiego w Com ité Franco-Polonais (1909— 1915), w Delegacji Polskiej w M ieszanych K om isjach Reewakuacyjnej i Specjalnej w M oskwie i w Berlinie w 1922 r., papiery związane z udziałem w zjazdach i kongresach, przynależności do W rocławskiego Towarzystwa N aukow ego, diariusz i spraw ozdania z podróży zagranicznych, materiały dotyczące udziału profesora w zabiegach o zwrot Polsce skarbów wawelskich, korespondencja, opinie o pracach M . M orelowskiego. Z m ateriałów obcych — referat M ariana Rehorowskiego pt. Magister fabricae Jan Pankow ie...3 oraz Tadeusza Broniewskiego pt. Renesansowy ratusz w Lubaniu Śląskim (ok. 2,80 m b., sygn. III-234).
— A ntoniego P r z e s m y c k i e g o — 2 dyplomy wydane przez Uniw. K rakow ski w 1819 r. i Uniw. W arszawski w 1821 r. (ok. 0,01 m b., sygn. 140). — profesora Uniw. W arszawskiego, Lecha R a t a j s k i e g o (1921— 1977), z zakresu geografii i kartografii. Są to prace (m.in. A fryka, podręcznik
Geografia dla kl. VII szkoły podstawowej), artykuły, tłumaczenia, recenzje,
oceny prac doktorskich, hasła geograficzne i kartograficzne do wydawnictw encyklopedycznych, program y z zakresu kartografii, referaty, wykłady, m.in. notatki z wykładów w Uniw. o f A lberta w K anadzie, m ateriały seminaryjne z zakresu praw a geodezyjnego, a także dotyczące badań K atedry K artografii Uniw. W arszawskiego, m ateriały związane z redakcją m ap i atlasów, nazewnictwem geograficznym, udziałem w Komisji Standaryzacyjnej Nazw Geograficznych, w konferencjach m iędzynarodowych, korespondencja urzę dowa krajow a i zagraniczna, teka dokum entów osobistych (kserokopie), nekrologi (ok. 0,93 m b., sygn. III-235).
— profesora Uniw. W arszawskiego, Jakuba S a w i c k i e g o (1899— 1979), z zakresu historii K ościoła i praw a kanonicznego. Obszerna spuścizna (78 tek) zawiera prace publikow ane i nie dokończone oraz tłumaczenia, liczne m ateriały warsztatowe, występujące w różnej formie, jak odpisy i wypisy, fotokopie i m ikrofilmy ze źródeł pochodzących z różnych zbiorów polskich i zagranicznych oraz z tzw. Tek Władysława Abrahama i Tek Jana Fijałka, kartoteki, notatki, a także m ateriały zebrane d o nie publikowanego zbioru praw a kanonicznego Cołłectio trium partium (Tripartita), różnej proweniencji
3 Por. informację o spuściźnie M . Rehorow skiego, „K w artalnik H istorii N auki i Techniki” R. 24: 1979 nr 3 s. 691— 692.
krajowej i zagranicznej. Spora ilość papierów obrazuje pracę dydaktyczną J. Sawickiego, m.in. w zakresie tajnego nauczania, protokoły z sem inarium , wyniki egzaminów, opinie o pracach dyplom owych oraz o pracow nikach nauki, m ateriały jubileuszu 150-lecia W ydziału Praw a i Adm inistracji U W w 1958 r. Inne papiery dotyczą współpracy profesora z wieloma instytucjami i towarzystwami, udziału w kongresach i zjazdach krajowych i zagranicznych. Liczne m ateriały do biografii, jak : dokum enty osobiste; spraw a d o k to ra tu
honoris causa Uniwersytetu w Bonn i czasowej profesury w W iedniu;
sprawa 40-lecia pracy naukow ej; bibliografia prac; zbiór kalendarzy; frag m ent wspom nień z Pow stania W arszawskiego; 2 taśmy z podyktow anym pam iętnikiem ; pam iętnik z pobytu w Rzymie w r. 1963; obszerna kores pondencja naukow a. Dołączony rękopis pracy B. Ulanowskiego pt. Nauczanie
prawa kościelnego w Polsce, skrypty prof. A. Vetulaniego oraz prace dyplo
mowe uczniów (ok. 7,80 m b., sygn. III-236).
— Juliana S m u l i k o w s k i e g o (1880— 1934), pedagoga, działacza społecznego i oświatowego. M ateriały do biografii Juliana i M arii Smulikowskich, wspomnienia o J. Smulikowskim, korespondencja, zaproszenia, fotografie. N ad to notatki do gawęd M . Smulikowskiej pt. Sławni ludzie w moim
życiu, album pt. I I I Kongres Pedagogiczny we Lwowie w 1933 r. oraz
relacja o pracy konspiracyjnej syna A dam a i powojenne wycinki prasow e (ok. 0,17 m b., sygn. III-237).
— profesora Polit. W arszawskiej i Uniw. W arszawskiego, członka PA U i PA N , W o j c i e c h a Ś w i ę t o s ł a w s k i e g o (1881— 1968) — nie publikow ana praca pt. Cryometric Measurements o f Organie Substances, fragm entaryczne materiały dotyczące Instytutu Chemii Fizycznej PA N , opinie o pracach naukowych, m ateriały dotyczące wyboru członków PA N , korespondencja i druki dotyczące działalności w M iędzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej oraz korespondencja urzędow a krajow a i zagraniczna. N ad to życiorys współpracowniczki profesora, d r Heleny Błaszkowskiej-Zakrzewskiej (1895— 1974), (ok. 0,22 m b., sygn. III-238).
Pozyskano także m ateriały dodatkow e do posiadanych wcześniej papierów : — M ichała Stanisława K o s s a k o w s k i e g o , działacza społecznego i politycz nego (1883— 1962) — dalsze 2 tomy jego Diariusza obejmujące okres IV—X II
1917 i I poł. 1919 r. (ok. 0,08 m b., sygn. 4 ) 4.
— docenta Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we W rocławiu, Rudolfa K r z y w c a — opracowania pt. Komponowanie plastyczne w studiach
dla nauczycieli rysunku szkoły ogólnokształcącej, W rocław 1979, nakładem
autora, maszynopis powielany (143 s. ok. 0,01 m b., sygn. 111)5.
— pracow nika naukowego Państwowego Instytutu Hydrologiczno-M eteorolo gicznego dra Ananiasza R o j e c k i e g o (1896— 1978). Są to m atryce tablic psychometrycznych, m ateriały warsztatowe, egzemplarze czasopism z jego
4 Por. Przewodnik po zespołach i zbiorach Archiwum. P A N . Stan na dzień 1 stycznia
1977 r. O pracowanie zespołowe pod kierunkiem Z. K o l a n k o w s k i e g o . W rocław 1978 s. 99.
Dalej cytuję jak o Przewodnik.
5 Por. Przewodnik s. 101 oraz „K w artalnik H istorii N auki i Techniki” R. 21:1976 n r 3 s. 482; R. 22: 1977 nr 3 s. 618— 619; R. 23: 1978 nr 3 s. 742.
artykułam i, a także dokum enty osobiste, odznaczehia itp. (ok. 0,11 mb., sygn. III-230)6.
— profesora Uniw. W arszawskiego Stanisław a S r o k o w s k i e g o (1872— 1950) z zakresu geografii. Są to opracow ania pt. Szkoła obywatelska, Powstanie
Prus Wschodnich ja ko oddzielnego kraju, granice, powierzchnia i położenie,
m ateriały z działalności społecznej i zawodowej, dokum enty osobiste, listy do żony z lat 1919— 1924 oraz d o Józefa Czabanowskiego, m ateriały związane z pogrzebem profesora, wspom nienia o nim. D ołączono m ateriały żony, M arii Srokowskiej, przeważnie związane z utrwaleniem pamięci męża oraz z jej działalnością społeczną na rzecz m iasta Srokowa na M azurach (m.in. 2 albumy fotografii miasta, a także część jej dokum entów osobistych). N ad to są też spostrzeżenia i wypowiedzi Pierre D aniela dotyczące Polski (ok. 0,30 m b., sygn. 111-22)7.
— działacza społecznego i politycznego, Stanisława T o ł w i ń s k i e g o (1895— 1969), z zakresu spółdzielczości i urbanistyki. Są to artykuły, referaty, wykłady, przemówienia, wywiady, odczyty (m.in. teksty nie ogłoszone w Wyborze pism S. Tołwińskiego), recenzje, bibliografia. Znajdują się też m ateriały z okresu okupacji hitlerowskiej m.in. fragm ent program u prac M . Rapackiego wraz z uwagami S. Tołwińskiego, papiery dotyczące opieki społecznej, spółdzielczości mieszkaniowej, m ateriały z konferencji z polskimi władzami m iasta W arszawy, korespondencja urzędowa i pryw atna (m.in. w sprawie objęcia przez S. Tołwińskiego wykładów na organizowanych przez S. Dziewulskiego Rocznych Wyższych K ursach Zawodowych Spółdzielczych, K om unalnych i Adm inistracji Przedsiębiorstw Statystyczno-Ekonomicznych przy M uzeum Przemysłu i Rolnictwa, program kursów. Okresu powojennego dotyczą m ateriały związane z pom ocą organizacji U N R R A dla Warszawy, pism a i druki polonijne i emigracyjne z lat 1945— 1946, notatki, wycinki i gazety odnoszące się do sam orządu mieszkańców w W arszawie, korespon dencja z redakcjam i, m ateriały ze zjazdów i kongresów, druki sprawozdawcze, zaproszenia, korespondencja z lat 1945— 1965, m ateriały do planu perspekty wicznego i 6-letniego Warszawy, szkio koncepcyjny dotyczący urbanistyki socjalistycznej, fragm enty wspom nień pt. M ój udział w rewolucji rosyjskiej,
Warszawa w mojej pamięci, Z historii powstania pierwszego społecznego osiedla mieszkaniowego w Warszawie, lata 1929— 1932 oraz rękopis i maszyno
pis Wspomnień z odm ianam i w stosunku do wersji drukowej. N adto
napłynęły m ateriały Zespołu pow ołanego dla uczczenia pamięci S. Tołwiń skiego i Redakcji wyboru jego pism oraz opracowanie M arcina Lisieckiego pt. Samorząd lokalny w szkolnictwie amerykańskim z okresu okupacji, (ok.
1 m b., sygn. III-185)8.
— _Feliksa W o y t k o w s k i e g o (1892— 1966), eksploratora peruwiańskiego — angielska wersja jego pracy pt. Peru — moja ziemia nieobiecana wraz z przy należnym do niej luźnym m ateriałem ilustracyjnym i m apam i (ok. 0,06 mb., sygn. 111-214)9.
<> Tam że R. 24: 1979 n r 3 s. 688.
7 Por. Przewodnik s. 146— 147 oraz „K w artalnik H istorii N auki i T echniki” R. 22: 1977 n r 3 s. 619.
8 Por. Przewodnik s. 165. 9 Tamże s. 177— 178.
A R C H IW U M PA N — O D D Z IA Ł W K R A K O W IE
W zakresie m ateriałów pochodzenia kancelaryjnego wpłynął fragm ent ak t Kom isji Fizjograficznej PA U , dotyczący opracow ania atlasu geologicznego Galicji z lat 1883— 1911 (ok. 0,02 m b., sygn. K . 1-2) oraz ak ta kilku placówek naukow ych i kom órek Oddziału PA N w K rakow ie (ok. 9,45 m b .) 10.
W zakresie m ateriałów pochodzenia pryw atnego pozyskano papiery: — m gra inż. W incentego B e r e ś n i e w i c z a , pioniera naukowej hodowli roślin rolniczych w Polsce, współpracownika K rakow skiego Oddziału Insty tutu Historii N auki, Oświaty i Techniki PA N — około 250 przeważnie nie publikow anych prac, artykułów i tłum aczeń z zakresu hodowli roślin, łąkarstw a, zootechniki, rolnictw a, melioracji rolnych (m.in. Blaski i cienie
melioracji w Polsce), organizacji służby rolnej; m ateriały warsztatowe, doty
czące m .in. prac doświadczalnych, spraw ozdania z prac hodowlanych w woj. nowogródzkim . N a d to m ateriały stacji doświadczalnej w Hanuszowszczyźnie (woj. nowogródzkie) z lat 1928— 1934, życiorysy wybitnych hodowców roślin (R om ana, A leksandra i Krystyny Olędzkich, Zygm unta Łozińskiego, P. P. Łuk- janienki, Józefa Zubrzyckiego), akta personalne, korespondencja urzędow a i pryw atna z lat 1933— 1973, nie publikow any pam iętnik pt. Spojrzenie
wstecz z perspektywy 70 lat. (rps. 460 s.), obejmujący okres kilkudziesięciu
lat, a także Hodowla roślin rolniczych w zarysie wspomnieniowym na 100-lecie
hodowli roślin w Polsce (maszyn. 27 s.). D ołączone artykuły i akta perso
nalne żony, Izabeli Ryx-Bereśniewiczowej, m .in. nie publikow ana praca pt.
Hodowla roślin Oltarzew-Sielec 1914— 1950 (ok. 0,30 m b., sygn. K . 111-50) 11.
— em. profesora Akademii Górniczo-Hutniczej oraz Wyższej Szkoły Pedago gicznej w K rakow ie Franciszka B i e d y z zakresu paleontologii. Są to prace naukow e, jak Zarys dziejów paleontologii w Krakowie 1845— 1970 wraz z recenzjami i korespondencją w sprawie jej wydania, fragm enty podręcz nika paleozoologii oraz pracy z zakresu paleobotaniki, wykład biostratygrafii. W śród m ateriałów warsztatowych znajdują się zestawienia nazwisk badaczy z tego zakresu i notatki do ich biografii (m.in. statystyka wieku), notatki bibliograficzne dotyczące osób i instytucji, diagram y, term inologia, zapisy spostrzeżeń z badań terenowych, opisy gatunków i okazów, a także notatki dotyczące języków obcych, filozofii, ilustracje z książek, m apy geologiczne, fotografie. Papiery związane z pracą w Zakładzie Paleontologii U J (1938, 1945, 1950— 1954 i w K atedrze Paleontologii A G H (1950— 1970), listy obecno ści i wykazy studentów, prace studenckie, oceny prac i działalności naukowej, m ateriały dotyczące jubileuszu 600-lecia U J, działalności w PA N , Polskim Tow. Geologicznym (m.in. jak o redaktora „Rocznika P T G ”), Tow. Przyrod ników im. K opernika (statuty, regulaminy, program y, korespondencja), papiery związane z udziałem w zjazdach. Wpłynęły też orzeczenia geolo giczne o terenach naftowych z sierpnia 1939 r., spraw ozdania z poszukiwań geologicznych dla Państwowego Instytutu Geologicznego. W śród papierów osobistych — dyplomy, umowy o pracę, nagrody, diariusz z lat 1913— 1923
10 Tam że s. 212. 11 Tam że s. 127.
(udostępnianie zastrzeżone), dziennik z r. 1940, m ateriały przynależności do Związku Legionistów Polskich, umowy, rachunki, sprawy spadkowe, spis książek własnych i przeczytanych, kalendarze z notatkam i, album widokówek, fotografie, korespondencja z lat 1927— 1978. D ołączone doku menty i korespondencja żony z lat 1920— 1979, fotografie rodzinne, wycinki, m ateriały obce, nekrolog W ładysława Biedy (ok. 3 m b., sygn. K . 111-51). — profesora Uniw. Jagiellońskiego, Antoniego M o r a w i e c k i e g o — 9 zeszy tów i 3 teki notatek z podróży naukowych (m.in. do M ongolii i ZSR R, Afryki) z lat 1951— 1962 (ok. 0,12 m b., sygn. K . 111-52).
— profesora Uniw. Jagiellońskiego, członka PA U , W ładysława S e m k o w i c z a (1878— 1949), z zakresu historii i n auk pomocniczych. Są to prace
i artykuły, m .in. nie publikow ane, jak praca seminaryjna z r. 1897 pt.
Sądownictwo książęce w Polsce, nie dokończona Geografia historyczna Polski, ,
napisana w latach 1939— 1944 (maszynopis, s. 158) wraz z m ateriałam i warsztatowymi, referaty, odczyty, przemówienia. Obszerne m ateriały do przy gotowanego w latach 1941— 1946 Przewodnika po zbiorze rękopisów wila
nowskich 12, zestawienia, notatki, odpisy, wypisy, rysunki herbów, notatki
bibliograficzne, wycinki prasowe, fotografie zabytków sztuki, zbiór map. W śród papierów związanych z pracą n a Uniwersytecie: wykazy prac magisterskich i doktorskich wykonanych w Sem inarium N auk Pomocniczych Historii U J, m ateriały dotyczące wycieczki z grupą studentów do Danii (m.in. wycinki z prasy polskiej i duńskiej, spraw ozdania, album statku
Piłsudski, papiery związane z udziałem profesora w Radzie Archiwalnej
(m.in. m ateriały d o organizacji archiwów polskich), w Tow. Kresów Południo wych, w Komisji Heraldycznej dla Ustalenia G odła Państw a (korespondencja
1948), w M iędzynarodowym Kongresie Historyków w W arszawie w 1933 r. Obszerne m ateriały biograficzne, życiorysy, dokum enty osobiste, świadectwa szkolne (m.in. dziennik klasowy III Gim nazjum w K rakow ie z 1890 r.), dyplomy studiów i odznaczeń, wspomnienia z wakacji w r. 1893, z działalności K oła Historyków U J w latach 1892— 1927, dziennik z konferencji pokojowej w W ersalu w 1919 r. (w formie listów do żony), papiery związane z pobytem w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen (w tym wykaz aresztowanych profesorów, docentów i asystentów) i staraniam i żony o uwol nienie profesora, teczka pt. M oja obrona, fotografie i widokówki, nekrologi, wycinki prasowe, wreszcie obszerna korespondencja krajow a i zagraniczna oraz prace obce.
Dołączone liczne opracow ania Jadwigi Semkowiczowej o życiu i działal ności męża w różnych dziedzinach wraz z m ateriałam i do tych opracowań, m.in. Udział W. Semkowicza w tworzeniu się archiwów polskich po I wojnie
światowej, W. Semkowicz w Sachsenhausen, działalność w Tow. Opieki nad
M łodzieżą Szkół Średnich w Tarnowie. N a d to dokum enty osobiste Jadwigi Semkowiczowej i jej korespondencja (ok. 2.80 m b., sygn. K . III-53).
— em. profesora Uniw. M arii Curie-Skłodowskiej, Franciszka U h o r c z a k a — m ateriały warsztatowe i przygotowawcze do zorganizowanej w r. 1948 wystawy z okazji 75-lecia Polskiej Akadem ii Umiejętności. Są to wykresy, diagramy,
12 O publikow any po wojnie: W. S e m k o w ic z : Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanow
notatki, zestawienia członków PA U , a także dziennik czynności profesora związanych z przygotowaniem wystawy. W iążą się one też z wydanym przez prof. F. U horczaka opracowaniem pt. Rozw ój Polskiej Akadem ii Umiejętności
w wykresach i mapach. W 100 rocznicę powstania PAU . Lublin 1978. (ok.
4,20 m b., sygn. K. 111-54).
— profesora Uniw. Jagiellońskiego, członka PA U A dam a V e t u l a n i e g o (1901— 1976) z zakresu historii praw a. Obszerna spuścizna, której dopiero pierwsza część znalazła się w Archiwum PA N obejmuje prace naukow e i artykuły, m .in. M etodyka pracy historyczno-prawnej, Metodologia, Początki
uniwersytetu środkowo-europejskiego w początkach X I V w., Początki krakow skiej wszechnicy, Rękopisy w bibliotekach leningradzkich, Życiorys M ieczysława Lubicz-Pachońskiego (1908— 1967), odczyty, referaty, wykłady z historii
praw a w Szkole N au k Politycznych, przem ówienia, recenzje, polem iki z J. Bardachem , R.^Taubenschlagiem . Obfite odpisy i wypisy z archiwów i bibliotek (m.in. leningradzkiej i watykańskiej), fotokopie dokum entów , w tym ze źródeł już nie istniejących, papiery i korespondencja dotycząca słownika prawniczego, m ateriały do działalności kardynała A dam a Sapiehy w okresie okupacji hitlerowskiej, notatki, wycinki prasowe, z tego okresu. Bardzo obfite i cenne m ateriały obrazują działalność A. Vetulaniego w czasie II wojny światowej: początkow o w Rum unii (kom unikaty prasow e z okresu 13 X— 12 XI 1939 r., notatki z pierwszych dni pobytu w R um unii, notesy dotyczące jego działalności wśród uchodźców polskich, n otatki bibliograficzne, korespondencja), następnie w Szwajcarii wśród internow anych żołnierzy i oficerów polskich z lat 1940— 1945. Są to nom inacje, korespon dencja (m.in. z rządem polskim w Londynie), obszerne m ateriały związane z akcją A. Vetulaniego organizowania obozów uniwersyteckich i dla licealistów w Szwajcarii, protokoły posiedzeń Rady N aukow ej, opracow ania dotyczące organizacji nauki w obozach, uwagi w sprawie potrzeb kulturalno-ośw iato wych żołnierzy, spraw ozdania, wykazy absolwentów, korespondencja, teksty wykładów z historii praw a, opracow ania wspomnieniowe, papiery dotyczące wydawnictw naukowych polskich w Szwajcarii, program y tamtejszych szkół wyższych, zestawienia publikacji żołnierzy internowanych, S tatut Funduszu Stypendialnego Bratnich Pom ocy Żołnierzy-Studentów Obozów Uniwersytec kich w Szw ajcarii13. Z najdują się tu także papiery związane z działalnością A. Vetulaniego jak o delegata Funduszu K ultury N arodow ej w Szwajcarii: spraw ozdania finansowe, pokwitowania zasiłków, rozliczenia, protokoły, p o d a nia i podziękow ania, wykaz osób korzystających z Funduszu w Szwajcarii, notatki z rozm ów z gen. Prugar-Ketlingiem , referat pt. Potrzeby nauki
polskiej po wojnie (maszyn, powiel. M orges 1944), papiery związane z pow ro
tem do kraju, aneksy do książki Na internowaniu w Szwajcarii, fotografie. Powojennej działalności A. Vetulaniego ja k o sekretarza generalnego PA U dotyczy protokół z posiedzenia w sprawie potrzeb nauki polskiej z grudnia 1945 r., m ateriały związane z zabiegami o reaktywizację PA U w 1957 r., pracą na Uniw. Jagiellońskim i jego jubileuszem (korespondencja w sprawie
13 Ta część spuścizny w znacznej części składa się z odbitek kserograficznych, sporządzo nych z przechowywanego w A rchiwum PA N w W arszawie zespołu a k t Funduszu Stypendialnego Bratnich Pom ocy Żołnierzy-Studentów Obozów U niwersyteckich w Szwajcarii 1944— 1952.
katedr praw a kościelnego n a U J i UW ) oraz z działalnością i kontaktam i z wieloma instytucjami i organizacjami jak PA N , C entralna K om isja Kwalifikacyjna dla Pracow ników N auki, Tow. Polsko-Szwajcarskie, K uria M etropolitalna K rakow ska (m.in. spraw a W ydziału Teologicznego U J i A ka demii Teologii Katolickiej w W arszawie), m ateriały zjazdów m iędzynarodo wych i krajowych. N ad to uwagi o program ie historii w szkole 10-letniej, opinie o pracow nikach nauki, życiorysy, dokum enty osobiste, spisy publikacji, spraw ozdania z własnej pracy naukowej, wspomnienia pt. Wrześniowa tułaczka, artykuły, jak Fundusz Kultury Narodowej na obczyźnie (1940— 1945), Un experiment universitaire en Suisse 1940— 1945 (fragment), dyplomy
odznaczeń i pow ołań na członka towarzystw i akadem ii krajowych i zagra nicznych, notesy, kalendarze, notatki z okresu studiów, indeks, wycinki z obchodów 40-lecia pracy naukowej oraz z wypowiedziami profesora, wreszcie ogrom na korespondencja z lat 1918— 1976. N ad to kilka prac i odbitek dedykowanych A. Vetulaniemu.
D ołączone obszerne m ateriały rodzinne : — żony Ireny z Latiników Vetu- lani, (naukowe prace biologiczne, opracow anie pt. O uczczeniu zasług
społecznych prof. Emila Godlewskiego jun. notatki, wycinki, odbitki, doku
menty osobiste z lat 1908— 1975).
— brata Tadeusza dane dotyczące jego pracy w PC K w K rakow ie podczas okupacji, dziennik z grudnia 1945 r. oraz opracowanie M . Czarnowskiego pt. Jak u nas wymierają zwierzęta i prawdziwi uczeni14.
— b rata Zygm unta (świadectwa szkolne, korespondencja z okresu pracy w Konsulacie w Królewcu i M orawskiej Ostrawie (1921— 1924, wycinki prasowe).
— siostry żony M arii Latinik (świadectwa szkolne, korespondencja).
— syna Jana (prace naukow e z zakresu logiki, dokum enty osobiste, notatki z podróży do Francji, korespondencja, wycinki o nim, m ateriały z pogrzebu, m.in. przemówienia kard. K arola Wojtyły, korespondencja w sprawie nagrody imienia Jana Vetulaniego ustanowionej przez rodzinę dla studentów prawa).
— teścia Franciszka Latinika (praca, fragmenty wspomnień, dokum enty osobiste, korespondencja, fotografie (ok. 4,50 m b., sygn. K . 111-55).
Pozyskano nadto m ateriały dodatkow e uzupełniające posiadane już zbiory: — dr Jadwigi D i a n n i z zakresu historii m atem atyki — nie publikow ana praca pt. Pierwszy polski podręcznik algebry (ok. 0,02 m b., sygn. K . 111-21)15. — profesora Akadem ii Górniczo-Hutniczej, członka PA U i PA N W alerego G o e t l a (1889— 1972) — korespondencja, m ateriały ekspertyz, księga pam iąt kowa wystawy zorganizowanej z okazji 50-lecia Akadem ii G órniczo-H utni czej. (ok. 0,02 m b., sygn. K . III-3 6 )16.
— d rą Ludwika K o w a l s k i e g o (1885— 1943) — m ateriały związane z jego współpracą z prof. W alerym Goetlem , zwłaszcza w zakresie przeprow adza
14 Spuścizna prof. Tadeusza V etulaniego znajduje się w O ddziale A rchiw um PA N w Poznaniu, Por. Przewodnik s. 271.
15 Przewodnik s. 218; „K w artalnik H istorii N auki i Techniki” R. 22; 1977 n r 3 s. 619; R . 24: 1979 n r 3 s. 690.
nych wspólnie ekspertyz geologicznych, (ok. 0,01 m b., sygn. K . III-4 8 )17. — profesora Uniw. Jagiellońskiego, członka PA U i PA N Kazim ierza N i t s c h a (1884— 1968), druga część obszernej spuścizny. Zawiera ona prace i artykuły, wykłady, odczyty, m .in. Służba naukowa P A U wobec całego obszaru Polski (odczyt radiowy przed 1939 r.), recenzje, polemiki z W. Taszyckim, H. Ułaszynem, S. Zakrzewskim, notatki gwarowe, teksty dialektologiczne, m apa obszaru języka litewskiego, notatki bibliograficzne, wypisy z litera tury, wycinki prasowe. W śród papierów związanych z w ielostronną działal nością uczonego: wykazy studentów U J z lat 1947— 1953, opinie o pracow nikach nauki, kandydatach na katedry i na członków PA U , m ateriały dotyczące jubileuszu 75-lecia PA U oraz działalności w Kom isji O rganiza cyjnej PA N i w Prezydium PA N , w Tymczasowej Kom isji Językoznawczej (1952— 1954), w K om isjach U stalania N azw Miejscowości 1928— 1930, 1938— 1939 i 1946— 1953, w Polskim Towarzystwie Językoznawczym 1939— 1950, K om itecie Obchodów Tysiąclecia Państw a Polskiego, w redakcjach i wydaw nictwach oraz w różnych zjazdach naukowych. M ateriały biograficzne z lat
1883— 1958 obejm ują dokum enty nom inacji, kalendarze, notesy, rachunki, zaświadczenia lekarskie, spraw ozdania o pracach własnych, umowy wydaw nicze oraz obszerną korespondencję z lat 1911— 1958, wycinki prasow e z artykułam i K . N itscha oraz jego dotyczące, m ateriały obchodów 80-lecia urodzin, odbitki prac oraz m ateriały księgi In M emoriam Casimiri Nitsch
1874— 1974. W m ateriałach obcych: pogadanki radiowe M . M ałeckiego
1 fotografie m .in. A. Gaw rońskiego, J. Łosia, i J. Rozwadowskiego.
D ołączono też dalsze m ateriały żony profesora — Anieli z Gruszeckich Nitschow ej: prace, recenzje, notatki, wypisy, m ateriały z konferencji, zeszyty szkolne, notatki z okresu studiów w Paryżu, wspom nienia, rysunki, papiery związane z przynależnością do Związku Literatów Polskich 1947— 1974, rewersy, notesy, kalendarze 1895— 1973, zaświadczenia lekarskie, korespon dencję z lat 1901— 1976, odbitki prac własnych i dedykowanych A. N itscho wej. N ad to korespondencja Anieli i Kazim ierza N itschów z lat 1915— 1951 oraz liczne m ateriały rodziny A. Nitschowej z lat 1841— 1924, jak rodowód rodziny Thulliów, korespondencja i n otatki rodzinne z lat 1960— 1969. fotografie i albumy. D ołączono również szczupłe m ateriały prof. Jana Łosia: 2 artykuły oraz jego podziękowanie dla Sem inarium Polonistycznego z r. 1928. a także znacznie obszerniejsze papiery prof. Jana Rozwadowskiego ja k : prace, przemówieńia, wykłady z r. 1908/9 pt. Podstawy syntaksy indoeuro-
pejskiej, odczyty m .in. R zut oka na dzisiejsze językoznawstw o (1928), notatki,
m .in. do Prawdy życia, rozm yślania, wypisy językowe, liszki do słownika słowiańskiego, indeks, dyplomy nom inacji i odznaczeń 1891— 1933, korespon dencję z lat 1896— 1934, wspomnienie o Janie Łosiu — 1928, fotografie, (ok. 9,15 m b., ,sygn. K . 111-49) 18.
— profesora Wyższej Szkoły Rolniczej w K rakow ie Stefana S c h m i d t a (1889— 1977), prace i artykuły m .in. Problematyka rozwoju rolnictwa w Polsce,
Wspomnienie o Romanie Prawocheńskim, Juliusz Au — niedoceniony polski ekonomista rolny w świetle badań, W yższy N aukow y Kurs Spółdzielczy p rzy
17 Por. „K w artalnik H istorii N auki i T echniki” R . 24: 1979 n r 3 s. 690. Tamże.
Wydziale Rolniczym UJ: Studium Spółdzielcze przy Wydziale Rolniczym UJ, Odo Bujwid, recenzje, odczyty, referaty, wykłady, notatki, wykresy, m ikro
filmy, wycinki, druki, m apy, streszczenia, wywiady, odpisy i wypisy dotyczące ogólnych zagadnień nauki. W ykaz prac K atedry Ekonom iki Rolnej U J z lat 1935— 1936, papiery dotyczące działalności w Wyższej Szkole Rolniczej w K rakow ie, (m.in. referat, opracow ania studentów, oceny prac na stopnie naukowe, opinie o pracow nikach naukowych), działalności w PA N oraz m ateriały związane z udziałem w zjazdach, um owy i korespondencja wydawnicza. Liczne dokum enty osobiste, życiorysy, spisy prac, świadectwa szkolne i ze studiów, nominacje, legitymacje, recepty, zaświadczenia, dowody udziału S. Schm idta w tajnym nauczaniu, m ateriały m ajątkow e, kartka wspom nień pt. Trzy dni na froncie swoszowickim i inne wspomnienia, fotografie i klisze. K orespondencja z lat 1957— 1977, opinia o podręczniku S. Schmidta. K orespondencja żony — Janiny G artner oraz korespondencja Jana Steczkowskiego, zawiadomienie o śmierci S. Schm idta, wycinki z jego artykułam i, prace obce i odbitki, K rótki zarys kroniki rodzinnej, (ok. 1,50 mb., sygn. K . 111-45) w.
A R C H IW U M PA N — O D D Z IA Ł W P O Z N A N IU
W zakresie m ateriałów pochodzenia prywatnego pozyskano papiery: — członka korespondenta PA N , profesora Akadem ii Rolniczej w Poznaniu Stanisława P r o s i ń s k i e g o (1912— 1975) z zakresu chemicznej technologii drewna. Są to prace naukowe m .in. nie publikowane, częściowo we fragm en tach, notatki, bibliografia, m ateriały zajęć dydaktycznych, oceny prac na stopień naukowy i opinie o dorobku naukowym , ekspertyzy, sprawozdania z wyjazdów zagranicznych i badań naukowych, sprawy kształcenia kadr naukowych, sprawy K atedry i Instytutu Chemicznej Technologii Drewna. N ad to m ateriały M iędzynarodowego Sympozjum Celulozowego, współpracy z Wydziałem V PAN i Kom itetem Technologii Drewna PAN, materiały dotyczące Oddziału Śląskiego Państwowego Instytutu N aukow ego G ospo darstw a Wiejskiego, współpracy z zakładam i przemysłowymi. P onadto kores pondencja wydawnicza, zeszyty z notatkam i i kalendarzem , wycinki prasowe, oceny dorobku naukowego i dydaktycznego S. Prosińskiego, fragm enty prac obcych, (ok. 2,80 m b., sygn. P. 111-65).
— M ateriały em. dyrektora Archiwum m. Poznania i woj. poznańskiego doc. Czesława S k o p o w s k i e g o z zakresu historii i archiwistyki. Jest to maszynopis nie publikowanej pracy pt. Ruch wyzwoleńczy w szkolnictwie
poznańskim u schyłku X I X i na początku X X w., m ateriały do I t. Dziejów Poznania i województwa poznańskiego. Informator o materiałach archiwalnych, (m.in. korespondencja, recenzje), dane dotyczące przeszłości
i teraźniejszości Archiwum Państwowego w Poznaniu i archiwów wielko polskich (spisy zespołów, regesty, zestawienia, tabele) oraz maszynopis nie drukow anego tom u II tego Informatora opatrzony indeksem. N ad to różne m ateriały z zakresu archiwistyki, jak dane o archiwach zagranicznych, odpisy
zagranicznych ustaw archiwalnych, regesty z Archiwum Państwowego w Pozna niu dotyczące rodu Żółtowskich, wypisy archiwalne dotyczące szkolnictwa i oświaty w Poznaniu, odpis inwentarza sporządzonego przez A dam a Próch nika d o nie istniejących już ak t Rady Robotniczej i Żołnierskiej w Poznaniu
1918— 1919, wykaz źródeł do dziejów Pow stania W ielkopolskiego 1919 r., dane odnoszące się do początków szkolnictwa w Polsce Odrodzonej (1918). N ad to m ateriały związane z działalnością Cz. Skopowskiego na koresponden cyjnym kursie archiwalnym (protokoły z konferencji, program y, wytyczne, spisy uczestników) oraz jak o kierownika kursu dla m łodszych pracow ników archiwalnych w Poznaniu w 1954 r., z uczestnictwem w Radzie Redakcyjnej W ydawnictw Archiwalnych przy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, w Stowarzyszeniu Archiwistów Polskich. P onadto wykaz uczestników kursu spółdzielczego w Leśnej Podkowie koło W arszawy z okresu okupacji hitlerowskiej, (ok. 0,60 m b., sygn. P. 111-66).
N ad to m ateriały dodatkow e:
— em. profesora Uniw. W arszawskiego i Uniw. W rocławskiego Stanisława H e l s z t y ń s k i e g o z zakresu filologii polskiej i angielskiej oraz korespondencja (ok. 0,20 m b., sygn. P. 111-52)20.
A R C H IW U M PA N — O D D Z IA Ł W Z A B R ZU
W zakresie m ateriałów pochodzenia kancelaryjnego wpłynęły m ateriały Oddziału PA N we W rocławiu, dotyczące sesji poświęconych profesorom : Bolesławowi Knasterowi i Hugonowi Steinhausowi, (ok. 0,20 mb.).
W zakresie m ateriałów pochodzenia pryw atnego pozyskano spuściznę profesora Wyższej Szkoły Rolniczej we W rocławiu — Jana W i e r z b i c k i e g o (1896— 1977) z zakresu melioracji rolnych. Są to prace m .in. nie publikow ane, jak Zagadnienie i pomiar spadku wód płynących, referaty m .in. Uzdatnianie
i ochrona wiejskich studni kopanych wraz z notatkam i, wycinkami i szkicami
na tem at studni zabytkowych w Polsce, notatki, obliczenia, fotografie, m apy, opinie i recenzje o pracach obcych i przebiegu działalności naukowej, m ateriały ekspertyz w zakresie rolniczego wykorzystania ścieków w m iastach, projekty gospodarstw rybnych w Zamojszczyźnie z lat 1910— 1939, szkicowy projekt kanalizacji i wodociągów dla m. Chełma z r. 1929, dokum entacja przygotowań do udziału delegacji polskiej w M iędz. K onf. Rolniczego W ykorzystania Ścieków (1959— 1967), korespondencja (ok. 2 m b., sygn. Z. III-8).
20 Por. Przewodnik s. 248; „K w artalnik H istorii N auki i Techniki” R. 21: 1976 n r 3 s. 483; R. 22: 1977 n r 3 s. 620; R. 23: 1978 n r 3 s. 743; R. 24: 1979 nr 3 s. 691.
