R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T o m ( V o l u m e ) X X X V I I — 1967 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 3 K r a k ó w 1967
W OJCIECH G RO CHOLSKI
GNEJSY SOWIOGÓRSKIE W ŚWIETLE BADAŃ STRUKTURALNYCH
(Tabl. X V I—X V III)
The S o w io g ó ry gneisses, in th e light of structural stu dies
(PI. X V I — X V I I I )
T r e ś ć . P rzed sta w io n o sta n za a w a n so w a n ia badań stru k tu ra ln y ch g n e jsó w so- w io g ó r sk ic h na tle p etrolo gii o m a w ia n y c h skał. W yliczono tek stu r y m ig m a ty tó w so w io g ó r sk ic h na p o d sta w ie ak tu a ln ej sy ste m a ty k i ty ch skał. W rozdziale k o ń c o w y m z a w a r te są w s tę p n e w y n ik i badań autora w zachodniej części w y s tę p o w a n ia g n e j
só w so w iog órsk ich na przedpolu su d eck im z n a w ią z a n ie m do m ezostru k tu r Gór S o w ic h i fa łd o w a ń cen tra ln y ch partii bloku czeskiego.
W ST ĘP
Studia tektoniczne gnejsów sowiogórskich (W. G r o c h o l s k i , 1964, 1966 i 1967) rozszerzone zostały w ostatnich latach na cały obszar tej jednostki. Posiadają one aspekty teoretyczne i praktyczne.
W dziedzinie badań podstawowych stanowią uzupełnienie zdjęć geo
logicznych zwłaszcza tych, które wykonane b yły z końcem ubiegłego stu
lecia. Nowoczesna analiza strukturalna pozwala ustalić stosunki prze
strzenne i następstwo deformacji ciągłych i nieciągłych w tym obszarze, określić style i dynam ikę rozwoju strukturalnego głębokiego podłoża skalnego odsłaniającego się obecnie na powierzchni. W Górach Sowich badania te um ożliw iły w ydzielenie jednostek strukturalnych drugiego rzędu. Studia tektoniczne w powiązaniu z w ynikam i badań petrologicz- nych i geofizycznych pozwalają na wszechstronniejsze i pełniejsze ujęcia historii rozwoju gnejsów sowiogórskich wnosząc wkład badawczy do geo
logii regionalnej Sudetów i pozwalających na porównania z analogicz
nym i regionami Europy, w których w ystępują gnejsy moldanuibskie, jak i z innym i obszarami skał zafałdowanych i zm etam orfizowanych w pre- k ambrze.
Wśród zagadnień geologii stosowanej, dla których w yniki badań struk
turalnych na obszarze gnejsów sowiogórskich mają dosyć zasadnicze znaczenie, w ym ienię problem y hydrogeologiczne i surowcowe.
Rejon Dzierżoniowa i B ielaw y z rozwiniętym przem ysłem tekstylnym cierpi od lat na deficyt wody. Badania system ów spękań skalnych i stref uskokowych -ułatwiają, jak wiadomo, prospekcje i rozpoznanie wód szczelinow ych.
Wśród stałych kopalin użytecznych w ystępujących na terenie gnej
sów sowiogórskich eksploatowane b yły m iędzy innym i wapienie, baryt, rudy m etali nieżelaznych, surowce skalne jak kwarc i skaleń oraz kamień drogowy i budowlany. Znane są również w ystąpienia berylu.
2 R o c z n i k P T G
Górnicze roboty poszukiwawcze złóż barytu prowadzone w gnejsach sowiogórskich przez dolnośląską Stację Instytutu Geologicznego i złóż rud (Z. G ł o w a c k i i H. S a d k i e w i c z , 1966) planowane są i lokalizo
wane w ścisłej zależności od stanu i w yników badań tektonicznych. Z dru
giej strony wyrobiska górnicze pozwalają na zebranie now ych danych tektonicznych.
Rozwija się również współpraca autora z Katedrą M ineralogii i Petro
grafii U niw ersytetu W rocławskiego w zakresie inicjowanych przez tę Katedrę studiów nad w ystępow aniem kwarcu i berylu w bloku sowio- górskim i obszarach przyległych.
O B E C N Y S T A N B A D A N
Obszar gnejsów sowiogórskich stanowi interesującą jednostkę Sude
tów Środkowych nie tylko ze w zględu na prekambryjski w iek i styl deformacji tektonicznych, ale również dlatego, że gnejsy te wchodzą w skład zarówno górskiej, jak i przedg orskiej części Sudetów po obydwu stronach sudeckiego uskoku brzeżnego. Tektonika gnejsów Gór Sowich (o powierzchni około 250 km 2) położonych na SW od w ym ienionej d y slokacji została przeanalizowana przez autora w pracy, która niebawem ukaże się drukiem. Większa, przedgórska część gnejsów i m igm atytów sowiogórskich (około 400 km 2), gorzej odsłonięta od w łaściw ych Gór So
wich jest obecnie badana w oparciu o m etodykę analizy mezostruktur opracowaną przez autora w rejonie górskim. Określenie: ,,m ezostruktury’’
używ ane jest przez P. J. T u r n e r a i L. E. W e i s s a (1963) w odnie
sieniu do drobnych struktur.
W latach 1965 i 1966 zakończyłem prace geologiczne na arkuszach Przenno, Dzierżoników i Bielawa (w dawnym cięciu) oraz w ykonałem po
miary i obserwacje drobnych struktur w rejonie Wzgórz Bielawskich i Ostroszowickich. Częściowo dokonałem przeglądu odsłonięć w strefie brzeżnej gnejsów w okolicy Niemczy. Stosunkowo najmniej danych na
gromadzono dla arkusza Sieniawka.
Publikacje E. B e d e r k e g o (1929); H. H e n t s c h l a (1943), K. S m u l i k o w s k i e g o (1952), H. T e i s s e y r e ’ a (1956, 1957, 1964) i J. O b e r c a (1957) zawierają szkice rysunkowe obrazujące przebieg struktur w górskiej i przedgórskiej części w ystępow ania gnejsów sowio
górskich zestawione na podstawie pomiarów foliacji. Brak było w do
tychczasowej literaturze danych i analizy struktur linijnych gnejsów sowiogórskich położonych na północny-wschód od sudeckiego uskoku brzeżnego.
Odsłonięcia skał krystalicznych na przedpolu sudeckim rozrzucone są nierównomiernie w obrębie wzgórz — „w ysp” wynurzających się spod otaczających je osadów neogenu i czwartorzędu. U tw ory dolnego karbonu towarzyszące gnejsom sowiogórskim w ystępują jedynie w zapadliskach tektonicznych Gór Sowich i w strefie Niem czy (L. F i n c k h , 1925;
H. D z i e d z i c o w a i T. G ó r e c k a , 1965).
Na temat petrogenezy skał starokrystalicznych bloku sowio górskiego wypowiadali się K. H. Ś c h e u m a n n (1936 i 1937); H. H e n t s c h e l (1943); K. S m u l i k o w s k i (1952); A. P o l a ń s k i (1955) i T. M o r a w s k i (1963). Ograniczę się przeto do przypomnienia bardzo ogólnych danych w tym zakresie. Olbrzymia większość skał prekambryjskich jed
nostki sowiogórskiej jest pochodzenia osadowego. Ich obecna niejedno
rodność jest zapewne nie tyle w ynikiem zróżnicowania pierw otnych osa-
— 293 —
dów przed przeobrażeniem, ile skutkiem procesów poi im et amorf ozy , w których to procesach zaznaczyły się w ybitnie przejaw y dyferencjacji anatektycznej, a w tym również rozwinięte na szeroką skalę zjawiska m igm atytyzacji. Te ostatnie wraz z czynnikami tektonicznym i w ykazy
w a ły tendencję przeciwne do poprzednio w ym ienionej, to znaczy doprowa
dzają m iejscam i do homogenizacji teksturalnej gnejsów m igm atytycznych.
Wśród gnejsów sowiogórskich w ystępują inne jeszcze skały pochodze
nia osadowego, jak granulity, wapienie krystaliczne z diopsydem, oraz n iew ielkie zazwyczaj owoidalne fragm enty skał wapienno-krzem ionko- w ych (tabl. XVI, fig. 1). — Według H. H e n t s c h l a (1943) skały w a- pienno-krzemianowe b yły zdeformowane tektonicznie z objawami rotacji, wywalcowania i torSyjnego skręcenia w zględem otaczających je gnejsów.
C ytowany autor uważa te skały ze względu na ich chemizm, skład m i
neralny oraz. ew olucję metam orficzną i tektoniczną za elem enty przewod
nie dla całego obszaru w ystępow ania gnejsów sowiogórskich. M iałem możność znalezienia kilku wystąpień skał wapienno-krzem ianowych w m iejscach nie podawanych przez H. H e n t s c h l a , na przykład na południe od Świdnicy na arkuszu Przenno, w granitognejsach koło N ow ej Wsi i w strefie kataklazytów gnejsowych m iędzy Gilowem a Niemczą.
Udział anatektycznych późnosynikinematycznych granitów jest wśród gnejsów niew ielki i ograniczony głównie do części górskiej kry gnejsowej.
Przeobrażone skały intruzyjne ultrazasadowe i zasadowe (metabazyty), reprezentowane dzisiaj przez serpentynity, różne amfibolity, piribolity i hiperyty związane b yły z kilku odrębnymi fazami ruchów górotwór
czych przedwaryscyjskich.
Z krystalicznych skał waryscyjskich w ym ienię porfiry i porfiryty oraz kersantyty w obszarze gnejsów Gór Sowich, aplity, żyły kwarcowe w obrę
bie całej jednostki sowiogórskiej i następnie dla części przedgórskie j : granity na północy oraz skały określane w spólnym m ianem „sienitów ” na wschodzie i południowym wischodzie. Na przedpolu sudeckim w y stę
pują ponadto wśród prekambryjskich paragnejsów i m igm atytów trze
ciorzędowe bazalty koło Gilowa.
T E K ST U R Y M IG M A T Y T Ó W SO W IO G Ó R SK IC H
Zanim przejdę do om ówienia orientacji przestrzennej mezostruktur i ich prawdopodobnego następstwa czasowego, pragnę pokrótce przedsta
w ić typy tekstur m igm atytów sowiogórskich. Tekstury fałdow e i budi- nażowe (tabl. XVIII, fig. 2) są obiektem pomiarów i obserw acji tektonicz
nych. Niektóre tekstury gnejsów odczytać można z rysunków załączonych do pracy E. K a 1 k o w s k y ’ e g o (1878). N ie są one tam nazw ane i skla
syfikowane, gdyż nie istniała jeszcze wówczas nomenklatura morfolo
giczna i genetyczna m igm atytów. Podane w niniejszym artykule nazew
nictw o tekstur m igm atytów podaję w sensie opisowym według form alnego podziału K. R. M e h n e r t a (1962). Na tem at genezy i klasyfikacji różnych m igm atytów istnieje bardzo obszerna literatura, lecz szersze przedyskutowanie tych zagadnień wykraczałoby poza skromne ramy tej pracy.
Na przestrzeni przeszło 10 lat zaobserwowałem wśród gnejsów sow io
górskich następujące tekstury migmatytów:
1. Bardzo rzadko występujące, koło Rościszewa i w kilku innych miejscach, agm atyty (gr. agma — okruchy), J. S e d e r h o l m (1923).
2*
2. Równie rzadkie dykejonity widoczne na tabl. I, fig. 2 (gr. dyktyon — siateczkowy) J. S e d e r h o l m (1907), ros. w ietw istyje migimatity.
3. Częstymi są natomiast na całym obszarze występow ania gnejsów sowiogórskich flebity, czyli gnejsy nieregularnie żyłkowane („arteryty”
J. S e d e r h o l m a, 1897 i „w enity” P. H o l m ą u i s t a , 1921, niem.
„Adergneise”, „Iniektionsgneise”) przedstawione na tabl. XVII, fig. 1 4. Pospolite również wśród gnejsów Gór Sowich i skał m ieszanych ich przedpola są struktury stromatyczne typu eksudacyjnego, zwane rów
nież gnejsami warstew kowym i (niem. „Lagegneise”) opisywane m iędzy innymi przez W. F o y e (1916) i P. N i g g 1 e g o 1 oraz H. H u b e r a (1943). Tekstury te ukazują ilustracje na tabl. XVII, fig. 2 — w lew ym górnym narożu fotografii.
5. O w iele rzadziej obserwować można np. w rejonie Małej i Wielkiej Sow y tekstury surretyczne (gr. surrein — spływanie, P. H o l m ą u i s t , 1920), w których jasny neosom wnika w przestrzenie pow stałe po rozer
waniu budin gnejsów typu leptytow ego i soczew amfibolitów („Heteroki- netischen Raumen” B. S a n d e r a , 1948).
6. Dosyć częstym i są tekstury fałdowe od bardzo prostych i regular
nych fałdów i fałdów ciągnionych do ostrych fałdów dachowych albo zmiętych fałdów niemal „turbulentnie” nieregularnych form tekstural- nych, jak określił to H. H e n t s c h e 1 (1943 str. 16, fig. 1). Instruktywne przykłady tekstur fałdowych miigmatytów obserwować można w starym kamieniołomie w e Włókach (tabl. XVII fig. 1 i 2) oraz w innych odsło
nięciach skalnych obszaru gnejsów sowiogórskich (W. G r o c h o l s k i , 1964 b, tabl. XXIV, fig. 2).
7. W środkowej części Gór Sowich nierzadko obserwować można tek
stury ptygm atyczne (gr. ptygm a — 'pofałdowany, J. S e d e r h o l m , 1897 i 1916 oraz R. D i e t r i c h , 1960). Rysunek takiej w ężow o wijącej się żyłki ptygm atycznej znajdujem y u E. K a 1 k o w s k y ’ e g o (1878). P ty gmatyczne fałdy w ym ieniane są również w pracach K. S m u l i k o w s k i e g o (1952)' i W. G r o c h o l s k i e g o (1964 i 1967).
8. Tekstury oftalm iczne, czyli oczkowe (gr. ophtalmos -— oezkowy, P. N i g g l i 1 i H. H u b e r 1943) są w łaściwe i pospolite wśród granito- gnejsów sowiogórskich zawierających mikroklin. W gnejsach oligoklazo- w o-biotytow ych obserwuje się tekstury oczkowe np. koło Walimia i Glinna w środkowej części Gór Sowich.
9. Tekstury szlirowate i sm użyste (tabl. XVII, fig, 2) o niew yraźnych konturach w ystępują dosyć często w różnych częściach obszaru gnejso
wego.
10. W m igm ątytach, w których dochodzi do teksturalnej hem ogenizacji np. koło Walimia, Lubachowa, Rościszowa i w licznych odsłonięciach na przedpolu sudeckim napotykam y tekstury nebulityczne ( J . S e d e r h o l m , 1923). N ebulity z Gór Sowich w ym ienia K. S m u l i k o w s k i (1952).
Tekstury nebulityczne widać w górnej i dolnej części fotografii na tab. XVI, fig. 1 i z prawej strony na tab. XVIII, fig. 1.
11. Końcowym produktem homogenizacji teksturalnej m igm atytów są skały o składzie chemicznym i m ineralnym pragnejsów sowiogórskich i teksturach homofanicznych (J. S e d e r h o l m , 1923). Skały takie o ce
chach tonalitoidów nazywane były przez autorów map geologicznych n ie
mieckich E. D a t h e g o (1904) i L. F i n c k h a (1925) gnejsam i o uziar-
1 P. N i g g 1 i in H .M . H u b e r , 1943.
— 295 —
nieniu granitowym. Należą tu gnejsy z Potoczka i szereg innych dosyć licznych, lecz stosunkowo niewielkich w ystąpień takich skał w różnych częściach obszaru gnejsowego.
12. Z innych odmian gnejsów sowiogórskich wspom nieć należy o gnej
sach lepidoblastycznych, czyli łuseczkowych oraz gnejsach gruzełkowych.
Te ostatnie związane są ze strefam i występow ania fibrolitu i kordierytu.
W rozwoju tekstur gnejsów sowiogórskich zaznacza się wyraźna suk
cesja od gnejsów drobnoziarnistych i łuseczkowych przez tekstury smu- żyste, w arstewkowe żyłkowane, szlirowate, oczkowe do fałdowych, ne- bulitycznych i homofanicznych.
DO TYCH CZASO W E W Y N IK I PO M IA RÓ W I O BSE R W A C JI M EZ O ST R U K T U R W G N E JS A C H SO W IO G Ó R SK IC H
Pod w zględem tektonicznym gnejsy sowiogórskie przedstawiają dosyć typow y przykład infrastruktury odsłoniętej w poziomie górnego piętra m igm atytow ego w ujęciu C. E. W e g m a n n a (1935), J. H a l l e r a (1956), K. M e t z a (1957) i E. A c k e r m a n n a (1963). Jest to zatem styl tektoniczny różny od alpejskiego i germ ańskiego (tektoniki saksoń
skiej), a w łaściw y dla głębokiego piętra tektonicznego. Fałdy leżące i za
nurzone. struktury diapiropodobne pow stały tu w związku ze zwiększa
niem objętości i rozwojem deformacji w czasie synkinem atycznej migma- tytyzacji (W. G r o c h o l s k i , 1964a, b). Czas i styl fałdowań m ógł być różny od deformacji skał suprastruktury — osłony m igm atytów — która się na terenie gnejsów sowiogórskich nie zachowała.
W latach 1965 i 1966 zebrałem m ateriały dotyczące obszaru środkowej części kry gnejsowej m iędzy sudeckim uskokiem brzeżnym a linią łączącą miejscowości: Kiełczyn, Dzierżoniów i Ząbkowice. W ym ieniony teren badań podzieliłem na trzy części: obszar północny obejm ujący w yspow e odsłonięcia gnejsów na arkuszu Przenno, obszar środkowy na północ od Dzierżoniowa po północną granicę arkusza Dzierżoniów i obszar połud
niow y obejm ujący części arkuszy Bielawa, Dzierżoniów i Piława.
Wstępne zestawienie ponad tysiąca pomiarów drobnych struktur dało w yniki przedstawione na tabeli 1.
Dodać jeszcze należy, iż pomiary folia-cji gnejsów na arkuszu Przenno wykazały, że 2/3 zmierzonych biegów foliacji posiada kierunek NE-SW,
T a b e l a 1 (T able 1) K ieru n k i lin e a c ji—d irection s o f L in ea tio n
I kw adrant
NE
II kw adrant
SE
III kw adrant
SW
IV kw a d ra n t
NW
A r k u sz P rzen no S h e e t Przenno
34% 65% 0,7% 0,3%
N część ark. D zierżon iów N part of S h e e t D zierżon ió w
12% 75% 10,0% 3,0%
O bszar na S od D zierżon iow a R egio n Sou th of D zierżon iów
9% 74% 6,5 % 10,5%
a 1/3 kierunki SE-NW, czyli niezgodne z przebiegiem większości struktur linijnych.
Przedstawione zestaw ienie tabelaryczne (tabela 1) wykazuje, że domi
nującym kierunkiem osi fałdów gnejsów sowiogórskich w zachodniej czę
ści przedpola Sudetów są kierunki SE z wergencją SW związane z syn- kinem atyczną migmatytyzacją. Lineacja ta stanowi zatem odpowiednik lineacji bx w Górach Sowich. Kierunek lineacji NE traci na intensyw
ności i znaczeniu w miarę, jak przechodzim y z północy na południe obszaru zbadanego, jak to ma m iejsce w górskiej części gnejsów sow io
górskich dla analogicznej lineacji b2. Kierunek SW zaznaczył się nieco wyraźniej w środkowej części rejonu badań i interpretowany będzie po Opracowaniu w szystkich materiałów. Kierunki południkowe i NNE oraz SSW w ystąp iły na północy w ilości 1,3%, w rejonie środkowym — 13%
i na południu — 9%. Nakładają się tu dw a różnowiekowe rodzaje lineacji:
lineacja, która sporadycznie przetrwała m igm atytyzację (b0), i lineacja ba charakterystyczna dla kierunków panujących w strefie Niemczy. Pro
centow y udział kierunków południkowych powinien w gnejsach wzrastać w miarę rozszerzania system atycznych badań strukturalnych gnejsów ku wschodowi.
Interesujące jest zestaw ienie powyższych danych z rezultatami po
dobnych prac przeprowadzonych przez K. B e n e ś a (1962) w centralnych regionach bloku czeskiego. Cytowany autor wyróżnia:
Fałdowania moldanubskie (Bx) o kierunkach osi fałdów NE-SW do N -S i NW-SE.
Fałdowania intraalgonckie (B2) — NW-SE z wergencją SW i de
wiacjam i osi fałdów do E-W i NE-SW.
Fałdowania infrakambryjskie (młodoassyntyjskie (B3) zaznaczyły się słabo i naśladują kierunki moldanubskie (Bi).
Kierunki paleozoiczne (B4_ 5) wskazują, że naciski górotwórcze w tej erze rozwijały się od wschodu, północnego wschodu i północy, powodując deformacje środkowej części bloku czeskiego w formie m egafałdów i spa
czeń wielkoprom iennych.
Pomim o pew nych ogólnych podobieństw w rozwoju strukturalnym prekambru w środkowych rejonach bloku czeskiego i w obrębie gnejsów sowiogórskich na ścisłą paralizację w iekow ą deformacji w obydwu w y m ienionych obszarach jest jeszcze za wcześnie.
W Górach Sowich wiąże się jedną z faz kataklazy z ruchami kaledoń- skimi fałdującym i otoczenie gnejsów sowiogórskich. W okresie starszych faz waryscyjskich dom inuje w obrębie jednostki sowiogórskiej tektonika dysjunktywna, która doprowadziła do rozbicia obszaru gnejsow ego na szereg podniesionych i obniżonych w zględem siebie bloków drugiego rzę
du. Ruchy m łodowaryscyjskie lub późniejsze sprzyjały powstawaniu stromych nasunięć ku zachodowi i południowi. Najsilniej i najgłębiej zdyslokowany w w yniku starych deformacji typu fałdowego zdaje się być rejon północno-zachodni gnejsów sowiogórskich. W obszarze tym no
tuje się podwyższone zawartości pierwiastków promieniotwórczych. Prze
jaw y kataklazy i brekcjonowania gnejsów, występow anie m ylonitów i diafterytów oraz fyllonitów zaznacza się najwyraźniej w najpłytszych poziomach intersekcyjnych starokrystalicznej formacji gnejsowej na po
łudniu i na wschodzie jednostki sowiogórskiej. Można w ięc postawić tezę, że gnejsy sowiogórskie dostarczają w sw ym rozwoju strukturalnym przy
kładu skomplikowanej tektoniki nałożonej — tectoniąue superposee.
Kierunek i sekwencja deformacji gnejsów sowiogórskich jest w bardzo
— 29 7 —
ogólnym zarysie zgodna z wynikam i analogicznych studiów K. B e n e ś a (1962) w jądrze m asy czeskiej i nawiązuje swym stylem do przykładów tektoniki nałożonej w obszarach m igm atytycznych Grelandii, opisa
nych przez geologów duńskich A. B e r t h e l s e n a , E. B o n d s e n a i S. B. J e n s e n a (1962).
K a t e d r a Geo lo gii O gó l n e j U n i w e r s y t e t u W r o c ł a w c k i e g o W r o c ł a w c z e r w i e c 1966 r.
W Y K A Z L IT E R A T U R Y REFERENCES
A c k e r m a n n E. (1963), D as S® ckelstockw erk der O rogene in O stafrik a. Geol.
Rdsc h. 52 Stuttgart.
B e d e r k e E. (1929), D ie G renze von O st- und W estsu d eten und ih r e B e d e u tu n g fur die E inordnu ng der S u d ete n in den G ebirgsbau M itteleu rop as. Geol. Rd sc h.
20 S tu ttgart.
B e n e ś K. (1962), Zum P rob lem der m eld a n u b isc h e n und a s s y n tis c h e n F a ltu n g im K erne der B ó h m isch en M asse. K r y s t a l i n i k u m 1 Praha.
B e r t h e 1 s e n A., B o n d s e n E . , J e n s e n S. B. (1962) On th e s o -c a lle d W ild m ig - m a tites. K r y s t a l i n i k u m 1 Praha.
D a t h e E. (1904), E rlau teru n gen zur g eo lo g isch en K artę v o n P r e u ssen BI. L a n g e n - b ielau. B erlin.
D i e t r i c h R. V. (1960), G en esis of P ty g m a tic fea tu res. Rep. X X I . Int ern . Geol.
Congr. K op en h agen .
D z i e d z i c H. , G ó r e c k a T. (1965), On t h e O ccurrence of M etam orp h osed C arboniferous R ocks in th e N iem cza Z one (Sudetes). Bull. A c a d . Pol. Sc. Geol.
Geogr. 13, no. 2 V arsovie.
F i n c k h L . (1925), E rlau teru n gen zur ge o lo g isc h e n K a rte v o n P r e u s s e n B l. L a u - terbach. B erlin .
F o y e W. G. (1916), A re th e „ b ath o lits” o f th e H a lib u r to n -B a n c r o ft A rea, O ntario, J. Geol. 24.
G ł o w a c k i Z., S a d k i e w i c z H . (1966), Złoża i rudy u ra n o w e D o ln eg o Śląska.
U ra n iu m Ores of L ow er S ile sia . Z g eo lo g ii Z iem Z achodnich. W rocław .
G r o c h o l s k i W. (1964 a), S p ostrzeżen ia geologiczn e w o k olicy K a m io n k o w a w G órach S o w ic h (On g eo lo g y of th e v ic in ity of K a m io n k ow o in th e Su d etes M ountains) Geol. S u d e t i c a 1, W arszaw a.
G r o c h o l s k i W. (1S64 b), D ro b n e str u k tu r y m a sy w u g órskiego W ielk iej S o w y (Minor stru ctu res o f th e W ielk a S o w a m assif). Rocz. Pol. T ow . Geol. (Ann. Soc.
Geol. Pol.) 34, K rak ów .
G r o c h o l s k i W. (1966), N ie k tó r e n o w e w y n ik i badań g eo lo giczn ych w G órach S o w ich (S om e n e w resu lts of geologic in v e stig a tio n in th e S o w ie Góry). Z g eolo
g ii Z iem Zachodnich. W rocław .
G r o c h o l s k i W. (1967), T ek to n ik a Gór S o w ic h (T he tecton ics of S o w ie G óry Mts.).
Geol. S u d e t i c a 3, W arszaw a (w druku).
H a l l e r J. (1956), P ro b lem e der T ie fe n te k to n ik . B a u fo rm en im M ig m a titsto c k w er k der ostg rón lan d isch en K aled on id en . Geol. Rdsc h. 45, Stuttgart.
H e n t s c h e l H . (IMS), D ie K a lk silik a tisc h e n B e sta n d m a sse n in den G n eisen der E u len g eb irg es (Schlesien ). Min. Pet r. M itt eil. 55, L eipzig.
H o l m q u i s t P. J. (1920), O m p e g m a titp a lin g e n e s och p ty g m a tisk v eck n in g . Geol.
For. S tock h olm Fórh 42 Stock h olm .
H o l m q u i s t P. J. (1921), T yp en und N o m en k la tu r der Adergnei.se. Geol. For.
S tock h o lm Fórh. 43.
H u b e r H. M. (1943'), P h y sio g r a p h ie und G en esis der G e s te in e im siid lich en G otth ard m assiv. S c h w e i z . Min. Pe tr. Mitt. 23.
K a l k o w s k y E. (1878), D ie G n eissform ation des E u len geb irges. H a b ilita tio n s- sch rift, L eipzig.
M e h n e r t K. R. (1962), Zur S y stem a tik der M igm atite. K r y s t a l i n i k u m 1. Praha.
M e t z K. (1957), L eh rb u ch der tek to n isc h e n G eologie. Stuttgart.
M o r a w s k i T. (1963), O n iek tó ry ch g ran itach Gór S ow ich . S p r a w , p o s ie d ź , nauk.
Do ln o ś l ą sk i e j S t a c j i T e r e n o w e j I. G. K w a r t . geol. 7, p. 683, W arszaw a.
O b e r c J. (1957), Z m iany k ie ru n k ó w n a c isk ó w g órotw ó rczych w s tr e fie granicznej S u d e tó w Z ach od n ich i W schodnich (D irections o f orogenic str e sse s in t h e border zone o f E astern and W estern Sudeten). A c t a geol. pol. 7, W arszaw a.
P o l a ń s k i A. (1955), S tu d ia nad m etam orfo zą form a cji k r y sta lic z n y c h Gór S o w ic h (On th e m eta m o rp h ism c r y sta llin e form atio n s of t h e S o w ie M ts. M id dle
Sud eten). Ar ch. Min er. 18 W arszaw a.
S a n d e r B. (1948), E in fu h ru n g in die G efu g en k u n d e der g e o lo g isc h e n K orper. W ien.
S c h e u m a n n K .H . (1936), Zur N om en k latu r m ig m a titisc h e r und v e r w a n d te r G esteine. Min. Pe tr. M it t . 48.
S c h e u m a n n K. H. (1937 a), M a ta te x is und M eta b lastesis. Min. Pe tr. Mit t. 48.
S c h e u m a n n K. H. (1937 b), Zur F ra g e n a c h dem V orkom m en v o n K u lm in der N im p tsch er K ristallin zon e. Min. P e t r. M it t . 49, L eipzig.
S e d e r h o l m J. J. (1897), U ber e in e a rch a isch e S e d im e n ta tio n im s u d w e stlic h e n F in n lan d . Bull. C o m m . geol. Finlande 6, H elsin ki.
S e d e r h o 1 m J. J. (1907), O m G ranit och G neis. Bull. C o m m . geol. Finla nde 23, H elsin k i.
S e d e r h o l m J. J. (1916), tib e r p ty g m a tisc h e F altu n gen . N e u e s Jb. Beil. Bd. 36.
S e d e r h o l m J. J. (1923), On M igm atites and A sso ciated P re-C a m b ria n R ocks of S o u th w este rn F in lan d . P art I. Bull. C o m m . geol. Finl and e 58, H elsin k i.
S m u l i k o w s k i K. (1952), U w a g i o sta ro k ry sta liczn y ch fo rm acja ch S u d e tó w (The old c r y sta llin e form ation s of th e S u d ete n Mts.). Rocz. Pol. T o w . Geol. (Ann. Soc Geol. Pol.) 21, K rak ów .
T e i s s e y r e H. (1956), K a led o n id y su d e c k ie i ich w a r y s c y js k a p rzeb u d ow a (S u - detic C aledonides and their V ariscan rebuilding). Prz. geol. 3, W arszaw a.
T e i s s e y r e H. (1957), R egion aln a geo lo gia P olsk i, 3, S u d ety . K rak ów .
T e i s s e y r e H. (1964), U w a g i o e w o lu c ji stru k tu raln ej S u d e tó w (S o m e rem ark s on th e stru ctu ral ev o lu tio n of th e Su d etes). A c t a geol. pol. 14, W arszaw a.
T u r n e r F. J., W e i s s L. E. (1963), S tru ctu ral A n a ly sis of M etam orphic T ecto n ites.
N e w York.
W e g m a n n C .E . (1935), Zur D eu tu n g der M igm atite. Geol. R ds c h . 23, S tu ttg a rt.
SUMMARY
The present account is based on a study of polymetamorphosed gneiss
es, regarded as constituting a Moldanubic fragment of the deep basement, today exposed at the surface, at the level of the upper m igm atite zone.
The gneisses are biotite-oligoclase rocks containing accessory garnet, sillim anite and kyanite, with spots of cordierite. They are characterized by synkinem atic m igm atitization (W. G r o c h o l s k i , 1964). The m ig
m atites are accompanied by granulites, calc-silicate rocks (Plate XVI, fig. 1), crystalline lim estones w ith diopside, pegmatites, at least two
— 299 —
generations of metabasite (Plate XVIII, fig. 2), as w ell as Hercynian veined rocks and the so-called Niemcza „syenites”.
The migmatitic textu res observed and meso-struetures m easured are noted in accordance w ith the formal nomenclatures of R. V. D i e t r i c h (1960) and K. R. M e h n e r t (1962): rare agmatites, dictyonites (Plate XVI, fig. 2) and surretic textures, frequent phlebites (Plate XVII, fig. 1), stromatic textu res of exuded type (Plate XVII, fig. 2), folded textures (Plate XVII, fig. 1 and 2), less frequent ptygm atitic, ophthalmitic and Schlieren textu res (Plate XVII, fig 2) to nebulitic textures (Plate XVI, fig. 1 and Plate XVIII, fig. 1) and homophanic („tonalitoid”) textures inclusively.
Of the structures of the gneisses, the follow ing may be mentioned:
granoblastic fine-, m edium - and coarse-grained, as w ell as lepidoblastic and nodular. Polym igm atites w ere also observed (W. G r o c h o l s k i ,
1964b).
The directions of lineations, including the axes of minor folds, in the area situated N.E. of the Sudetic border fault trend parallel to the line joining the localities Kielczyn-Dzierzoniow-Zqhkowice, as shown in table 1.
The predominant lineation bx trends in a S. E. direction w ith a deviation to the E. and a vergence to the S.W. or S. This is derived from the period of synkinematic migmatitization. Older in developm ent are v estig es-o f the lineation b0 in th e direction N.N.E.-S.S.W., occurring sporadically in the granulites and in som e gneisses. In the infracrustal structures m en
tioned, a younger fold deformation (b2) later appeared in th e northern part, w ith a lineation trending N.E. In the eastern part of th e gneiss block, cataclasis is marked and phyllonites and m ylonites appear, w ith a south
erly trending lineatioin (b3). The older Hercynian m ovem ents effected the breaking-up of the gneisses in the area, giving rise to a series of sm aller blocks. Steep slipping towards the S.W. is related to th e young Hercynian, or still later orogenic movements. The Saxonian m ovem ents brought about the elevation of the h illy part of the Sow ie gory gneisses, relative to the Sudetic Foreland, along the Sudetic border fault.
The deformational trends and sequence of deformations in the Sow io- gory gneisses are in general outline consonant w ith results of analogous studies (K. B e n e s , 1962) in the central Bohemian massif, and the style of deform ation is related to exam ples of tectonics occurring in the m igmatitic area of Greenland, described by the Danish geologists A. B e r t h e l s e n , E. B o n d s e n and S. B. J e n s e n (1962).
D e p a r t m e n t of G e n e r a l Geol ogy ,
U n i v e r s i t y of W r o c l a w , T r a n s l a to r s
W r o c l a w , June 1966. B. Mar sza l, F. S i m p s o n
O B J A Ś N IE N IA T A B L IC E X P L A N A T IO N OF P L A T E S
T ab lica — P la te X V I
Fig. 1. S k a ły w a p ie n n o -k r z e m ia n o w e zb u d in ażo w an e w fo rm ie p rzew ężo n eg o b isz
kopta w śród sz lir o w a ty ch i n e b u lity c z n y c h g n e jsó w m ig m a ty ty c z n y c h
Fig. 1. C a lc -silic a te rocks b oud inaged in h o u r -g la ss form am o n g S c h lie r e n and n e b u lite s of m ig m a titized gneiss
F ig. 2. D y k cjo n ity i n e b u lity F ig. 2. D ic ty o n ite and n e b u lite
T ab lica — P la te X V II
F ig . 1. F le b ity (gn ejsy ży łk o w e ) tw o r z ą ce stru k tu rę fa łd o w ą F ig. 1. P h le b ite (vein ed gneiiss) form ing fo ld ed structures
Fig. 2. Z a fa łd o w a n e m ig m a ty ty o tek stu r a c h sz lir o w a ty ch i sm u ży sty ch . W le w y m g ó rn ym rogu fo to g ra fii m ig m a ty ty o tek stu ra ch stro m a ty czn y ch (w a r ste w - k o w y ch )
F ig. 2. F o ld ed m ig m a tite w ith S c h lieren and str e a k y tex tu r e s. In th e top le f t corner of th e photograph, m ig m a tites w ith strom atic te x tu r e s (layered)
Tablica — P la te X V III
Fig. 1. G n ejsy s z lir o w a te z m ięte tek to n ic z n ie i n e b u lity ze śla d a m i budinażu. P o w y żej p u d ełk a zap ałek fragm en t sk a ły w a p ie n n o -k r z e m ia n o w e j i lo k a ln ie w y k sz ta łc o n a tek stu ra p la m ista
F ig . 1. T e c to n ic a lly fold ed S c h lie r e n g n e isse s an,d n eb u lites w ith tra ces o f b o u d i- nage. A b o v e th e m a tc h -b o x , fra g m e n ts of c a lc -s ilic a te rock and lo ca lly
form ed sp otted te x tu r e
F ig. 2. B u d in a m eta b azytu (am fibolitu) tk w ią c a w g n ejsach m igm atytyczm ych F ig. 2. B o u d in s of m e ta b a site (am phibolite) in m ig m a titic g n e isse s
W sz y stk ie ilu str a cje zostały w y k o n a n e w n ie cz y n n y m k a m ie n io ło m ie w e W łókach n a północ od D z ierżon iow a na przedpolu su d eck im . Tabl. X V I, fig. 1 fo to g r a fo w a ł autor. P o z o sta ły c h 5 zdjęć fo to g ra ficzn y ch w y k o n a ł m gr Jerzy S ta c h o w ia k .
A ll p h o to grap h s w e r e ta k e n in th e abandoned quarry W łóki, N. o f D z ie rż o n ió w in th e S u d e tic forelan d . P la te X V I, fig. 1 photograph by th e author. T h e r e m a in in g 5 p h o to g ra p h s w e r e ta k e n by m gr Jerzy S ta ch o w ia k .
