Perspektywy poszukiwawcze złóż rud żelaza w utworach prekambryjskich i paleozoicznych w Polsce

Roman OSIKA

Perspektywy poszukiwawcze złóż rud żelaza w utworach prekambrYiskich i paleozoicznych

w Polsce

¹

WSTĘP

Ogólne kierunki poszukiwań złóż rud zelaza w Polsce były przedsta- wione !pO raz pierwszy przez R. Osikę i J. ~oskę -na Konferencji GeO- logicznej !Złóż Rud Zelaza VI CzęstOchowie IW 1956 r., a następnie przez R. Osikę w 1958 r. na IZj-eŹJdzie Górni'Ctwa Rud w ,Świerklańcu' koło Tar- nowskich Gór. Ponadto zagadnienia te .były referowane na sesjach .nau- kowych IG i .CUG. Ten temat był również. omawiany w tbiuletynach lO (R. Osika, 1958-1962; J. Znosko 1959, 1962). Jedna!kże

w

ostatnich latach znajomość :geologii ikraju znacznie się 'pogłębiła. Prz)1'było wiele nowych materiałów geologicznyCh, jak profili wierceń, map geol~icz­

nych, tekto.niczm.ych, geofizycznych, metalogenicznych i atlasów stralty- graficzno-f,acjalnych. Wzrosła również ilość synItetyC'Z'Ilych opracowań

naukowych dotyczącyclh ogólnej budowy geologicznej kraju, jak ,również

formacji 'rudonośnych. W ten sposób wzhogacone materiały ,geolo!gicz\ne

pozwalają obecnie na ,przeprowadzenie głębszej, 'W ,porÓW1naniu z Ilatami 1956-1958, analizy materiałów i wytyczenie szerszych perspektyw po- stukiwawczy1h złóż rud żelaza w !Polsce.

W 1962 r. Zakład ·ZłÓż Rud. Zelaza opracował perspektywiczny pro- jekt poszukiwań .złóż rud żelaza w całym kraj!U. IW opraCOlWaniu tym,

składa:jącym się z 16 tomów, ustalono perspelrlY'YY i kierunki poszuki··

wań złóż rud żelaza dla poszczególnych fO\rnlacji obszarów lub 'Struktur

rudonośnych.

Do 19'59 r. poszukiwania z}óż rud żelaza były ogólnie biorąc pro- wadzone IW płytlk:ich strefach rudonośnych i pierwszy etap tych ,badań został w zasadzie zakończony. W ostatnich lata'ch za-zna,eza się wyraźny

rozwój poszukiwań złóż rud 'Żelaza w ·głębszych strefach. iBadania obej-

1 Skrót pIerwszej c~c1 referatu wYgłoszonego na sesjI naukoweJ instytutu Geolog\allll.ęgo

w dnIu:; listopada '1962 !I'., sta.nclw1l!.cy !l'eferat R. 081k1 pt. Perspektywy 1 ogólne klarunltl

poew.k1wań złM; rud żelaza. w Polsce. RaBat pt. iPerIl:pektyWy poszuk:'twlllń złM; rud tlelua.

na obszarze WBchodn1eJ 1 północno-waehodlo.leJ Polski ze szczególnym uwzględnieniem prekambru 1 8~ 1Ia!1l0zó1kU, -wygłQS0()ny na tej _Jl pl1'lleZ J. Znoe.kę, będzie omówiony w osobnej pracy.

Rudy żelaza w utwlOTa'ch pi'ekambryj,skich i paleozoi:cmych3~5 mujązarówno osady mezozoiczne, jak l'ównież utwory paleozoiczne i prekambryjskie. Poszukiwania ^'złóż .w ,głębszych strruk1lurach ^zostały

już zaawansowane na platformie wschodn.-europ. iw GÓT:ach Święto­

krzY'skicih oraz rozpoczęto badania na obszarze DO'lnego Śląska i Górno-

śląskiego Zagłębia Węglowego.

Najbardziej interesujące pod tym względem są utwory prekambryj- skie i palI eozoiczne, ^ponieważ z .nimi wiąże się mozl'iiWość od!krycia bogatszych złóż. Z drugiej strony należy !pOdkreślić, że ,poszukiwania w tych strefach są ;bardziej skomplikowane, wymagają znacmego

udziału ~etod geofizycznych i ^wstępnego 'TeigionaInego rozpoznania

wgłę'bnych' struktur przy pomocy ^wierceń.

PERSPEKTYWY POSZUKIWAWCZE W UTWORACH , PREKA:MBRYJSKICH

W utworach prekambryjskich, występują najbogatsze złoża rud żela­

za w świecie. W tym czasie istniały wyjątkowo sprzyjające warunki do koncentracji zwią2lków żelaza, m.in. długie oIkresy wietrzenia skał IW kli- macie tropikalnym,~tóre doprowadziły do powstawania ogromnych mas

zwie'trżeliny laterytowej, bogatej w zwiążku żelaza, kt6renrustępnie

podczas transgresji mórz prekambryjskich uległy rozmyciu. W 'ZWiązku

z tym w geosyJiklinach ^20stały zgromadzone wielkie masy '2lwiąZków żelaza i skał żelazistych, które Wsk'lltekpóŹ'niejszych procesów geoChe- micznych i tektonicznych zostały przekształcone rw 'złoża rud żela'za.

Opró0z złóż typowo osadowych w geosynldina'c'h powstawały również złoża związane z podmoTSkim wulikanizment. ,Ponadto w osady prekam- bryjskie ilitrudowały różne magmy, które zadecydowały o powstarWaniu

złóż magnt'Owo-llikwacyjnych i metasomatyC'znych. ' '

, Wskutek regionalnej metamorfozy 'oraz dynamometamorfozy rudy

typu osadowego, jak i magma'iiogenicmego zostały w większości przeobra-

żone, w wyniku czego w różnych częściach świaJta !pOwstały pdtężne złoża rud ^żelaza typu metamorficznego. ^Złoża te, występujące zwykle zgodnie z' otaczającymi je ^skałami, wra'z, z nimi ^uległy zaburzeniom tektO'niczm.ym. Tylko w niektórych obszarach, które nie podlegały· póź­

niejszemu "fałdowaniu, pre'kambryjskie złoża ma'gmatogenioone zacho-

wały pierwotną 'gt;rukturę. Ze względu na ,to,żezłożaprekam'bryjskie uległy głębokiem1U metamorfizmowi, częstokroć trudno jeSt ohecnie

orcltwol"zyć ich pierwOltną genezę. Na ogół przyjmuje się, że -złoża meta- morficzne pochodzenia osadowego występują przeważnie w postaci hema- tytów i magnetytów w towarzystwie kwarcytów i boksytów, mają bu-

dowęzbliżoną do pokładowej oraz rozprzestrzeniają się 'na znaCZlIlym obszarze. Natomiast złoża metamorficzne pochodzenia magmatogenicz- nego są zaz,wyczaj magnetytami {nie biorąc pod UlWagę strefy 'ZlW'ietrze- nia), mają formę soczewkową oraz występują często pośród gnejsów,

amfilbolitów i innych skał. '

Ogólnie 'biorąc rudy metamorficzne prekambryjSkie występują w za-' ,sadzie w -postaci rud kwarcY'towy;ch (magnetyty, marty;ty i hematyty

kwarcowe) o pasemkowej 'budowie. Rudy te mogą Ibyć użytkowane bez-

pośr,ednio 2;>rzez huty, llatomiast kwarcyty żel·aziste wynl,agają uprze d-

.j

M6 Roman Oslika

niego wzbogacenia na drodze mechankznej (20-:-461'/0 Fe). Kwarcyty

żelaziste, niekiedy diasporO'We, ^są nazywane dżespHitami, ita'birytami i ,tako nitami. Zasolby tego typu rud w świecie są szaoowane na seijd milliaroów ton ~Brazylia, India, Ohiny, PoŁudniowa Afryka, ZSRR).

Stratygraficzne rudy metamorficme ^występują wprawdzie w roÓŻ,:"

nych poo:iomach prekambru, to jednak ^są one ^{związane iW} zasadzie z ui'W()Il"ami proterozoicznymi.

Na obszarze Polski utwory prekambryjskie na powi,erz,chni terenu

występują w Sudetach. Na 'POzostałym obszarze utwory prekambryjskie

występują na dużej gł~bokości pod sfałdowanymi utworami paleozoicz- nymi IU1b osadami .pokrywy platformowej. Na niektórych tylko terenach

występują one ^pod pokrywą platformową o niezbyt dużej gru'bości.

Do takiClh obszarów należy północno-wschodnia Polska. Ponadto w po-

łudniowej częściGóT Święto!kTzysldch i przed'górza Karpat utwory pre- kambryjskie występują pod osadami trzeciorzędowymi 2.

SUDETY

Utwory prekambryjskie, w których mogą występować metamor- ficzne 'złoża rud żelaza, znane są na powierzchni lWe wschodniej okrywie Karkonoszy, w strefie Lądka i Snieżnika, oraz pod utworami trzeciorzę­

dowymi W bloku przedsudeckim. W pozostałej części Sudetów utwory prekam!bryjskie uważane 'są za .n'ieperspektywiczne do poszukiwań złóż

rud ^żelaza, ze ^~ględu na 'brak objawów mineralizacji oraz z uwagi na to, że !Skład rpetrograficzny tych skał jest niety'POWY dla możliwości występoIWania tego typu 'złóż ,(strefa strzelińSko-'złoto:Stocka, strefa sowio- górSka). Ponadto w innych częściach Sudetów utwory prekambryjskie

Występują głęboko poclsfałdowanymi eleme:n!tami kaledońskilmi i her-

cyńskimi (niecka śr6dsudecka,północnosudecka, Góry Bal"<iztkie, Góry Kaczawskie, i inne).

Na podstawie dotychczas poznanej geołogii prekambru sudeckiego nie można odtwo~zyć warunków paleogeograficznych i rozwoju goosyn- kliny prekambryjskiej, a w związku z tym nie można wytyczyć stref,

w których mogły się gromadzić zwiąoo żelaza. ,Doltychczas .poc'Zy'nione badania nie ^'wyka:zują strefowości w rozmieszczeniu u.tworów prekam- bryjsidch po uwzględnieniu 'nawet znielkształoeń powstałych w wyniku

późniejszej tektoni'ki. W rejonie K.qwar i Śnieżni'ka rudy są związane

z marmurami i ortognejsami i występują bardzo nieregularnie oraz nie

,wykazują większ~gorozprzestrzenienia.·. Biorąc następnie pod uwagę, to

że utwory, w kt6ryeh występują rudy, reprezentują raczej niższe ogniwa prekambru, należy przypuszcmć, że rudy metamorficzne w rej()nie Ko- ,war i Śnieżnika zostały w zasadzie utwoTZlOIle na drodze magtnatogenicz~

nej (metasomatycznej) 3. W związku z tym kryterium dalszych poszuki-

wań winny być prekaledońskie strefy dyslokacyjne. Natomiast typowa seria żelazis'l;o-lkwarcytowa, występująca zwykle w środkowym i górnym

I ,Utwory zap&dllBka PrzedgórskIego.

3 Geneza złom iKPWar nie zosta.la definitywnIe uatalona.W 2'lW1ązku z tym dalsze poszuJd- wama Win!l.y uWzgledniać równIeż moollwoa6 nagromadzenIa. ZWiązków żelaza w geosynklinie .:W'czesJ:\okaledońskle.1 (E~ ZImnoch. 1981).

Rudy żelaza w utwora'ch prekambryjskich i paleozoicznych 367

proterozoiku, nie jest dotychczas znana w Sudetach. Należy się liczyć

z tym, że seria ta mogła pierwotnie istnieć, lecz została później zgrado- wana. Można pTzy1pusZ<!zać, że zachowała się ona jedynie w większych obniżeniach tekltonicmych, pod utworami paleozoicznymi w Górach KaczawskiJCh i w bloku przedsudeckim.

We w s c h e d n i e j ck r y w i e Kar k a n ^O' s z Y utwory meta- morficzne {marmury, łupki mikowe, łupki chlorytewo-amfibolowe, kwar- cyty i amfibolitYJ kontaktują z gnejsami oczkawymi intruzji karko- nO'Skiej, przy czym w rejenie Kowar ^Wśród ty.ch utwarów ^występują magnetyty, które częste mają charakter skarnów

eR.

Krajewski, 1960).

W półnecnym edcinku ekrywy, w rejonie Wieściszowic, 'WŚród łup­

ków serycytowych występują piryty, które według S. J'askÓ!lskiego (1961)

powstały lIla dro:d'zeekshaiacyjno""<>sadawej, 'Przy czym w okresie intruzji karkonoskiej zostały zmetamorfizowane. W środkewej części tej strefy,

położonej między Kewarami i Wieściszowicami, stwiertlzono diwa pasma anomalii ma'gD:ety'cznych.Pasmo północno-za'chodnie pokrywa się ze stre-

fą występowania amd'i'bolitów, natomiast 'południawo-wschodnie pasmo,

równoległe de poprzedniegO', O'dwzorowuje skały czynne ma,gnetycmie,

występujące w ,głębszych partiach łupków chlorytowo-ikwarcyltowych.

Strefa tych ~upków jest perspektywiczna dla poszukiwań złóż rud żelaza.

Podobnie jak na obszarze Kowar magnetyty mogą występować w tej

strefie na głębokości 300+800 m. '

" W s t l' e f i e L ą d k a iŚ ni e ż n i k a oraz Gór By s t r z y c- k i c'h utwory prekambryjskie są podohnie ~ztałcone jak w ekry- wie Karkonaszy. Obok łupków mikowych i amfi'bo'litawych, kwarcytów, marmurów iłupIków kwarcyltowo-żelazistych, uwazanych za zmetamor- fizowane utwory osadowe, występują ortognejsy.

Wśród utworów metamorficznych występują magnetyty, które 'były

dawniej ,eksploatowane w kilku miejscach opisywanej ,strefy (R. Kra- jewski, 19,60). Na tym a,bszarze były również przeprowadzone poszuki- wania, które ograniczały się do ^badań strefy przypawierzchniowej.

Natomiast ^głfibsze partie nie ^są dotychczas w ogóle zbadane. Istnieje tu

meżliwość odkrycia złóż ukrytych typu skarnewego, występującyCh na kentakcie marmurów i ortognejsów; jak również rud typawo :metamor- ficznych w strefach łupkowa-kwa,rcytow.o-amfibalitawych.

Zasadniczą metodą poszukiwawczą będą tu szczegółowe zdjęcia

maJgnetyezne, które w pierwszej kolejności winny ^być wykonane n'a obszarze pełożonym na pałudnie od Janowej Góry, a'ż de granky czecha-

słowackiej.

J·ak przypuszcza J. JerzmańSki (19621), w kierunku Male Vrbno prz€- biega przedwaryscyj!ska strefa tektoniczna, z którą najprawdapodo'bniej

zwiąZlane są złoża magnetytu położone pa stronie czeC'hesłowacikiej

(Zalese, Hranicna, Male Vrbno) i po stronie 'polskiej (K'letne, Janowa Góra).

B lok p ^{l' Z} d s u d e 'c k i. Na padstawie przesłanek teoretycznych

można .sądzić, że w utworach prekambryjskich blolkupł"zedsudeckiego mogą wy'Stępewać :rudy metamorficzne ^'związane 'z kompleksem utworów proteroztoicznych. Detychczas nie zostały one definitywnie rozpoznane, ze w2lględu na przykrycie tych Skał utworami trzeciarzędowymi i paleo- zoi,cznymi. Na podstawie ostatnio wykonanych szczegółowych profili

368 Roman OSlika

grawimetry'cz:n.ych i dotychczasowej znajomości 'budowy geologicznej bloku przedsudeckiego można dorzucić kilka nowych danych. W poprzek bloku, ^idąc od południowego. zachodu iku północnemu wschodO'Wi, sllwier- dzono stopniowe zwiększanie się 'gęstości m.as. Świadczy to o podnosze- niu się prekamibryjskiego podło'Ża· krystalicznego w kierunku północno ...

-wschodnirrn. Dla uzyskania ^pełnego 'profilu utworów proterozoicznych i 2Jbadania, czy w proterozoiku przedsudeckim występuje seria kwarco-

wo-żel'azista, należałoby wykonać głębsze wiercenia strulduralno-.poszu- kiwawcze iW południowo-zachodniej części bloku, ^ponieważ istnieje tu

możliwość napoitkania pełnego profilu utworów prekambryJSkich.

Dla ściślejszej lokaliza'cji wierceń posłużą szczegółowe zdjęcia magne- tyczne, wykonane osbatnio na obszarze Chocia'nów - Kąty Wrocławskie.

Na tym obszarze wykryto. szereg anomalii magnetycznyC'h, które można podzielić

na

dwa typy. Pierwszy tY'P reprezentuje anomalie lokalne

odzwierciedlające bazalty, natomiast anomalie drugiego typu występują

na ^większych obszara,ch oraz przebiegają zgodnie z ogóLnym kierunkiem bloku przedsudeckiego. Na uwagę zasługuje dodatnia anomalia Zimna- woda - Bukowina, w której zaznaczają się trzy maksima. .AJnomaHe te mogą odzwierciedlać ,skały czynne magnetycznie, j'ak amfibolity,

bądz też l'Ieprezentują przy,pusz'czalni'e serie ^skał kw,aTcytowo-magnety'"

towy'Ch.

Utwory proterO'zoiczne z serią żelazistą mogą również występować płytko w niektórych partiach Gór Kaczawsk'ich. W tym ceru należałoby również przeprowadzić szczegółowe zdjęcia magnetyczne i grawimetrycz- ne na tym obszarze .

.oprócz tego w o!brębie prekambryjskic'hskał maJgmoiWych mogą wy-

stępować rudy magmo'Wo-likwacyj:p.e. Jak wiadomo, w południowo­

-wschodniej 'części bloku przedsudeckiego występują perydotyty i ser- pentynity, które J. Oberc (informacja ustna:) uważa za prekambryjskie.

W za'Chodniej części bloku 'przedsudedkiego za pomocą wierceń stwier- dzono igranodioryty, które przypuszczalnie są również wieku prekam- bryjskiego. W szeregu tf:ych skał brakuje norytów i anortozytów, które dotychczas nie zostały stwierdzone w bloku przedsudeckim.

Skały ostatniego typu podczas dyferencJacji maJgmyzajmują dolne strefy. W '~ąziku z tym mogą one występować w głębszych strefach zachodniej ,części bloku, bądź występują pod trzeciorzędem w środkowej części bloku. Nie wyklucza się, że niektóre anomalie magnety.czne, stwierdzone· między Kątami WroGławskimi a .Chocianowem, związane są

ze ^skałami norytowo-anortozytowymi. Temu typowi ^sk'ał towarzyszy

często mineralizacja ty,tanowo-magnety:tow:a. W ^związku z tym sZ'cz,egó-

łowe zdjęcia 'magnetyczne i ,grawimetryczne winny ^być rozszerzone rów-

nież na zachodnią część bloku, a następnie stwierdzone anomalie winny

być systematycznie kontrolowane wierceniami.

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I PRZEDGÓRZ'E KARJP AT

utwory prekambryjskie na tych obszarach są bardzo słabo zbadane i na razie nie można mówić o per:spektywa'c'h po's~ukiwawczych złóż

rud żelaza. Podkreślić jednak należy, że utwory prekambryjskiewystę­

pują bezpośrednio pod trzeciorzędem 'W południowym olbrzeżeniu Gór

Rudy żelaza w utwora'ch prekambryjskich i paleozoIcznych 36'9

Świętokrzyskich, -a na obszarze Iprzedgórza Karpat zostały stwi,erdzone wierceniami na głębokości 500+800 m w miejscowości Gliny Wielkie, Sarzyna i Komorów. Wszędzie jednak z·badano tylko górne partie tych utworów, przy czym największa ich Zbadana miąższość nie przelkracza 100m.

Według P. Karnkowskiego i, E. Głowackigoo (19¹61) utWOł"y prekam- bryjskie przedgórza Karpat zbudowane są z filitów, łupkóW i mułowców słabo zmetamorfizowanych oraz z kwarcytów lu1b skwarcytyzowanych piaskowców atkozowych. W filita,ch występuje serycyt. i chloryt oraz liczne tlenki żelaza, które niekiedy nadają skale wygląd łupków żelazi­

stych. Stwierdzona zawartość żelaza w łupkach żelazistych w otworze Niwiska 3 wynosi 8,4%. lPodo,bnie wykształcone ,są utwory prekambryj- skie w rejonie ,Staszowa,. które według S. ,Pawłowskiego (informacja, ustna) występują na głębokości paruset 'metrów. Wykszil:ałcooie i słaby st<JIpień metamorfozy wskazuje na to, że utwory prekambryjskie Gór

Świętokrzyskich i przedgórza Karpat reprezentują stratygraficznie górne ogniwa proterozoiku. O ile seria kwarcytowo-że1azista zOłStała na, tym. ooszar,ze rozwinięta,. to ^może ona występować w głę/bszych strefach proterozoiku, na 'głę:bokości 1000+1500 m, a tyillko wniektóryc'h fałdach może być osiągnięta znacznie płycej. Z drugiej strony trz.e,ba Ipddkreślić, że w obrazie magnetycznym nie stwierd,zono podwyższenia anomalii

świadczących o obecności w podłożu skał czynnych magnetycznie. Fakt ten j,ednak nie wykluc~a możliwości występowania serii żelazistej, o ile rudy występują w posta.ci hematytów.

Ogólnie Ibiorąc, perspektywy poszukiwawcze złóż rud żelaza w utwo- rach prekambryjskich w Górach Świętokrzy!Skich i w przedgórzu Kar- pat mogą 'być ustalone po prz,eprowadzeniu odpowiednich badań struk- turalnych, a zwłaszcza -po ustaleniu profilu stratygraficznego utworów proterozoicznY'ch. W tym kierun'ku zostały jużlpodjęte odpowiednie badania przez Instytut Geologiczny. Obecnie wY1konywane wiercenie w Bazowie przez ,Świętokrzyską Stację Terenową I.G., którego celem jest poznanie profilu stratygraficznego na kontakcie kambru ,z prekam- brem oraz ustalenie profilu górnego prekambru, da pewne podstawy do prowadzenia dalszych badań w tym kierunku.

PLAlTFORMA WlSCHODNIOEUROPE'JSKA

Utwory :prekambryjskie występują tu pod mezozoiczną· po.krywą platfo!lnlową, przy czym na wy;niesieniu białostOcko-siUwalskim i wynie- sieniu Sławatycz występują ,one wyją1tkowo pły'bkJo - na głębokości

360+1000 m~ Utwory Iprekambryjskie na platformie wschodnioeuropej- skiej są badane iW aspekcie poszukiwań złóż l"udilelaza od kilku lat prZlez J. :Onoskę (1956, 1957). Na podstawie. dotychczasoiWych badań s.twier- dZOl!lo duże zróŻ:llicowanie petrologiczne 'powierZ'Chni utworów pre- kambryjskich. J. Znorsko (1962) wyróŻD:lia prekambr starszy, zbudowany z gnejsów i migmatytów, or:r:az młodszy - repre2Jenoowany przez ,serie

zieleń,cowe, parałupki k["ystaliczne biotytowe, łupki filitowe i kwarcyty jotnickie (,algonki). Między starszym i młodszym prekambrem występuje ni,ezgodność. Oprócz metamoTficzmych w podłożu prekambryjskim wy-

370 Roman Osika

stępują skały mlłigmowe (gabro-anorlozyty, sj,enity) oraz skały sub- wlllkaniczne (tufy).

Ro~ad tych skał w podłożu ~stalic2mym ni'e joest dotychczas ustalony ze względu na zbyt małą ilość danych. !Pewne dane wnosi praca W. Ryki (1964). Jeśli chodzi o możliwości poszukiwawcze złóż rud

żelaza, to ma podstawie dotychczasowej zna'jomości geologic:zm.ej podłoża

prekambryjskiego na platformie wschod.nioeurqpejskiej, głównie z obsza:..

ru2'SRR i Skandynawii, zarysowują się cztery zagadnienia związa!Ile

z poszukiwaniem złóż rud typu: magmowo-likwacyjlIlego, metamorficz- nych, met asomatycznych oraz złóż osadówych.

Rudy typu magmowo-likwacyjnego wstały stwierozone na platformie w Estonii wśród skał norytowo-anortozyto'Wych. Na podstawie dotych- czasowych oodań J. Skorupa' i J. Zm.osko przeprowadzili analizę materia-

łów i wytyczy li możliwości poszulkiwawcze tego typu rud w Polsce.

S'kały :narytowo-anorrtozytowe mogą występować, jak to wynika z danych magnetycznych, w różny,ch rejona,ch platformy wschodnio-

europejskiej. , '

Amomalie mag!Iletyczne roogą również być związam,e z in!Ilymi skałami

zasadowymi, jak np. z gabrem, IJrtóre zostało stwi,erdzó.ne w rejonie Fiszu.

, Jeśli chodzi o złoża prekambryjskie typu metamorficmego, to sprawa ta została postawiona przez J. Znoskę (1'959), lecz dotychczas nie jest ostatec:zm.ie wyjaśniona., W tej chwili można powiedzieć, że w najpłytBzej części wyniesienia białostocko-<suwalskiego nie stwierdzono serii' kWar-

cytowo-żelazistej. Trz'e ba j'ednak zaznaczyć, że ooozai' ten'lll,egł ";głębokiej

erozji i seria utWO'l"óW proterozoicznych (jo1micldch), w których może występować seria 'kwarcytowo-żelazista, została usunięta. Serie te mogą

natomiast występować w innych części.lłich płytki'ego występowania

proterozoiku.

Trzeba jedna'k zaznaczyć, że na obszarze przypuszcza'lnego występo­

wania utworów jotnickich nie stwierdzono charakterystycznych anomalii magnetycznych, które wskazywały.by na obeonOść serii kwarcytowo-żela­

zistej. Według J. Znoski i J. SkoTu.py(1962) na obszarze tym nie należy spodziewać się rud metamorficznych ze względu na'to, 'Że obszar wynie- sienia białostocko-suwalskiego uległ głębokiej erozji, przy czym została

zniszcZOlna również ewentualna seria rudna, występująca: w gómej strefie w postaci hematytów, jakO' produkt utlenienia ma'gn!etytów. W takim przypadku bezpośrednio 'pold pokrywą platformową mogłyby pa..oostać

tyJtko rudy magnetytowe, które niewątpliwie zaznaczałyby się w obrazie ma;gnetycznym, a czego dotych,czas nie stwierdzo.no. 'Tłumaczenie to j'est

niewątpliwie słuszne, jeśli wziąć za, podstawę rudy magnetytowe, czyli podobne warunki złożoiwe, jakie istnieją na Ukrainie.

Należy jednak podkreślić, że w utworach prekamJbryjskich znal!le są również serie żelaziste (India, Brazylia), które w całości reprezentOlWane

są przez rudy hematytowe sięgające !Setki metrów w ,głąb. Dlatego też uważam 4, że utwory jotnickie winny być przedmiotem dalszych badań,

w ,celu ostatecznego wyjaśnienia możliwości występowania serii żelazi­

stej. Przede wszystkim należy uzys}{ać pełny profil stratygraficzno-lito-

,logiczny utWlOr6w proterozoicznyoh, na podstawie iktórego będzie można

, Zgodnie,z pogill\daml J. Znos1d (J. Znosko, J. Skorupa, 1962).

Rudy żelaza w utwor,a'ch prekambryjskich i paleozQicznych 371 przeProwadżić poróW·nanie wykształeenia· tyehutwoi'ówi' odPowiednim profilem litworów proterozoicznych na Ukrainie. . . Trze.cim typem rud związanym z utworami pl"ekambryjSldmi /Są skały zieleńcowe z rozproszonym magnetytem, stwierozone przez ,T. Znioskę.

Skały te według ·W. Ryki (196i) powstały

w

wyniku metasomatozy skał wapi€'llillo-chlorytowy,ch (oskarnowanf.e). Wystąpienie t/Ol nie ma znacze- nia przemysłowego, ze względu na ma,ły ,zasięg wyrstępowania tych skał;

Jak wynika z map paleogoograficznych 'Biało.rusi i Ukrainy, na wschód odgranky polsko-radzieckiej występuje potężny masyw sjenitów, w zwiąZku z ezym mogły mi'eć mieJsoeprocesy metasomatyczme,.

decydują,oe o powstaniu złóż w obrębie skał węglanowych.

Na za,m,teresowame zasługiwałby więe obszar występowania masywu sjenitowego po naszej stronie granicy. Stwierdzone w tym obszarze w utWor,a'ch eokambryj:skich przejawy rud osadowych wymag.ają rów-

nież wyjaśitilenia.

PERSlPEKTYWY POSZUKIWAWCZE ZŁ6Z RUD ZELAZA TYPU IOSADOWEGO

rw

UTWORACH PAlJEOZOIOZNYCH

Wśród utworów paleozoicznych naj większymi formacjami rudonoś­

nymi w świede są: ordowi'k, sylur oraz w mniejszym stopniu dewol]..

W utworach tych znane są Uczne zło~a rud żelaza tY'Pu osadowego, z którymi związane są największe perspektywy pos:wkiwawcze. Złoża

kambryjskie i permskie są natomiast har:dzo rzadko cytowane w litera':' turze światowej. W karbonie są znane liczne złoża typu osadowego, lE~'Cż

tylko w niektórych . przytpadkach mają one znaczenie przemysłowe.

Podobnie przedstawia się sprawa perspektywi(!zności utworów paleo- zoicznych w Polsce. Przeprowadzone badania ' osadów kambryjskich w Górach Świętokrzyskich i na Niżu Polskim wykazały bra;k perspekty- . wiczności tejforrnacji. W Sudetach spr~wa ta nie została zupełnie wy-

jaśniona, m.in. ze względu na to, że w wielu.przy.pa:dkach istnieje trud-

ność ro2Xłziel,enia kambru od młodszych utworów paleozoicznych. W kar- bonie polskim stwierdzone liczme wystąpienia rud w facjaeh kontynen- talnych, ,lecz żadne z nich nie ma znaczenia przemysłowego. Istnieją

pewne przesłanki występowania' rud w morSkich utworach ~arbonu nadbużańskieg.o , natomiast perm w !Polsce nie jest również formacją perspektywiczną·

ORDOW1lK

Na wielu obszarach świata w utworach ordowickidh występują po-

ważne złoża rud żelaza typu szamozytow~hernatytowego. Rudy te genetycznie związane są z transgresją lub r'egresją morza ordowi'C'kiego,

bądź też z ekshalacjami podwodnej działalności wulkanicznej. Niektóre

złoża wy1kazują związek z diabazami, kę-atofirami lub tufami wulkaniez- nymi (Turyngia, Bretania, Normandia, Barandien), ,powstałymi w tym samym, cyklu sedymentacyJnym lub Ibe'zpośrednio po nim.

. W Polsce znanych jest kil~ wystąpień oolitowych rud szamozyto- wych w Górach Swiętokrzyskich i w 'PÓłnocno-wschodniej Polsce, jak

Xwa.rtaaIllk G«>logiczny.- LI

372 Roman Osika

również istnieją perspekty:wy, występowania', tych rud w Sudetach i w GórnOśląskim Zagłębiu Węglowym. Przypuszczalny zasięg ordowiku W. Po1soe według H. Tomczyka (19;60) przedstawiono na fig. 1. , '

I: HIT

~2 ~3 t~=-"M4

B5B8

" ^.... _'\

\

-\

\ \

\

Fbdborowiska

,...;..A~~l '

Fig. 1. M8iPa O'bsza!r6w perspektywicznych złóż rud 'Żiel1aza w utworach paleo7lOicz- lIly10h ,

M'2{P ol penspeC'tive a!reas of iron ore deipOSii!ts in the Palaeorrok' formation

1 - zło:!:a. 1 wy'!IltlllPlenla rud w utworach paleozoicznych: a - rudy :!:elaza dewonu;

b - rudy O()l1towo-~towe Ól"dow1ku; c - rudy oollitowo-ayderytowe kll41bOnu;

2 - obaza.ry p~ektywdczne l pl"Zel/lll&CZOlJoe do b6c1ań podstawowych pod kiltem poszu-

'kiWań rud"()()Ill~~Wyeh w utwlOrach ordoWoI!Iru l' ,syluru; 3 - obszary pe~k­

tywdczne I przeznwczone do badań pocllltawowych pod kąltem p06ZllklLwań rud w utworlUch dewonu; 4 - obs2lllrY perBIPlIkltY,mczne I ln"zezn.a.ó2lOne dio bad&ń pOdsta.WIOwyctl pod kIl- tem,PDSZUklwan1a rud w ut~achkal"bonu; 5 - zasięg wYstQpawa.n1a utworów ordC1Wj.ku (wlemchołk1 tróJ kiltów waka.zuJIl na obszar pozbalwdony tych utworów); 6 - brzeg KBq11IIt 1 ~,ara deposlt.s a.nd are OCO\Jl1L"ences In the paaa.eozOlic forma.lIloIlS: a - Devoa:imin. Iron 0Il"e8; Ib -ClIOltte-cłulmOB1te oresof OIrdovlclan;o - ool1te-stdel'ite OIlles of ea.rboni:!8rous;

2 -,- perspeOtlrve are&8 and a.reas f011eSeen for fullidamental Inv,estIgatlJon to sea.rch flor Oollte-chamos1te tJlres in the Or'dIavdOlMl, and SI1ur'.1an forma.tlions; 3 ~, persp~live a.rellS and 8Il'e&8 foreseen ,for fuIndamentai. In,vestigatllOns :to se8ll'ch tor irOn Ol'leS In, tbe Devonl1lln wma.tIJons; 4 -perspeatlv,ę a.reas a.1lid areas toreseen for ~undamenta.l 1I!lvestdlg».t1Ions to search for IirOn ares 1IIl, the, QlIIl'bonJ1krous flormatlions; 5, - 'extent ot the Ordiov'1a1&n formattons (summ418 Ot tr!angleli ,lIbJowllll:easWllthDut these lIozma.tiions) 6 - margLn ot

the Cił.l'patlWrns " ' , ' , , " , ' ,

,Rudy żelaza w utworacll preka~bryjskich i paleozoicznych '373 W' Góra C h , Swi ęt okI' zy ski ch oolitowe rudy hematytowe

wy&"tępują w łUsce Brzezin. Genetycznie należą one do typu złóż ekshala:- cyjno-osadowych .(E. Cieśla, S. Kubicki, 1960). Ze względu na znaczną denudację utworów ordowickich, a zwłasżcza . stref fałdowych, utwory ordowiku zachowały się tylko w strefach synklina1lnych, w których

istnieją ograniczone możliwośCi poszukiwawcze tego typu rud. Natomiast

wprzedłtużeniu antyklinorium świętokrzyskiego ku wscholdowi utwory te występują na głębokości 200+800 m na ZIIlacznym ebszarze ~rzawy,

Osuchy, DoUny, Uszkowce), ale nigdzie nie zostały I(me przebite wierce- niami {Z. Deczkowsk'i, 1962). Jak to wynika z obserwacji innychobsza- rów rudonośnych ('Duryngia, Barandien), rudy występują głównie w dol- nej części ordowiku, dlatego też prowadzenie dalszych prac straty- graficznych i poszukiwawczych na tym ebszarze jest konieczne do momentu . uzyskania ^pełnych . profili facjalno-litologicznych, oraz wy-

jaśnienia charakteru kontaktu ,ordowiku z utworami starszymi. Trzeba tu podkreŚilić, że ordowik rudonośny w Barandienie i Turyngii, jak

również w innych obszarach. rudonośnych występuje niezgodnie na utworach kambryjskich i prekambryjskich, rudy zaś w wielu przypad:"

kach są Zlepieńcem .podstawowym lulb występują na tu!i'tach. Wyższe

ogniwa ordowiku w Barandienie nie ^{wykazują , ~torniast} specjalnych róimic .1ito'logicznychw porównaniu z osadami órdowikv, w Polsce.

W pe'lskiej części iJJ'latformy ,!W,schodnioeuropej:- sk i ·e j ordiQIWiknie jest 2l8lbUTzony tektOnicznie ^{j należy} do.

oSad8w

platfornlo'Wylch. Został on 'przeibity IW przeszło, 10 etworach, przy czym prawie we 'Wszystkich stwierdzono sła·bą mineralizację 00111;oW:Ó:-

-:szamotową. Z wyjątkiem obszaTów ,zaznac21oiń.ych na fig. 1

ordOWiik

występuje poniżej głęboikości 1000 m i z tego. "względu tereny .te,'nie ~ą

'interesujące dlaposzuikiwań rud żelaza. N.atomiast na południmV<r­

-wschodnim skłonie wyniesienia suwalsko .. biał()stockiego, w' rejonie 'Pod,- horowisk i Krzyży, poziom oolitowY w ordowiku naWier06nO na, ,głęb():"

kości 392+482 m. Jak wynika. z badań J. Znoski {1962a) i M.SubietY

(196l~, W1kładki wapieni zlepieńoowo-muszlowych 'z oolitamiszamo~y­

towo-limoriitowymi występują' wśród' wapieni , organOgenicznych" i . mu"'-

łowców piaszczysto-glauk!onitowych (arenig i tremadok): Na tym ebsta.:..

rze ^istnieją szanse de znalezienia złóż oolitowo~szamozytowych w strefach

położonych w kierunku półnOClio-wsehodnim, gdżie' przypuszczabiie istniały dogodniejsze warunki do ' powstawania tego typu rud. Utwo!ry ordowiku nie przekraczające ~ głębdkości lOOOm występują równięż:.na

p6mocnym ^skłanie wyniesiehia Sławatycz.Obszar ten ·uważaIiyjest',za

perspektywiczny de dalszych poszukiwań.' Oprócz tego" interesujące. mogą się okazać zatoki ordowickie, wcinające się na.dbszar wyn.iesieilia'Suwal7"

sko-białosto,ckiego. Zagadnienie to Zostanie wyjaśnione po dokładnym

UlStaleniu '. zasięgu <xrdowi1ku w tej części terenu: Z· dotychczasoWych

,badań ordowiku platformowego wynika, że utwory te leżą zgodnie Illil

osadach kam'bryjskich, nie stwierdwIl!o ^też w nich dotychczas przeja- wów wulkanicznych. Z punktu ' widzenia możliwości powstawania złóż,

failcty te· należą do 'objawów niekorzystnych;' Trzeba Jednak pbdkreślić możliwość transpor.tu związków' żelaza.z. wyniesieni.a, gdzie VI tym 'czasie exQzji mogły podl'ega.ć, rÓZne skały żel:ażiste :ptekatnbryjskie. '

374 Roman Osika

W Gór n o ślą s k i m Z a g ł ę b i u W ę g law y m płytkie wystę­

powaniesyluru stwierdrono

w

rejonie · ^Mrzygłodu na głębokości

160+200 m. Na zachód od. tego miejsca nawiercono dewon, natomiast na wschód od Mrzygłodu w otworze Pohulanka stwierdwno skały, które

według F. Ekierta (1957) należą przypuszczalnie do kambru. W związku

:z' tym między Mrzygłodem i Pohulanką pod triasem można Się spod~ie­

wać ,płytkie~ WyiStępowan'ia ordowiku. Dla wyjaśnienia' tego zagadnie-

nia powierzchnia podtriasawa natyrn ooozarze winna być skartowana wierceniami, a następnie, po zlokalizowaniu położenia ordiOwiilru, nale-

żałoby wY'konać wiercenie głębsz.e, w celu uzyskania pełnego profilu tych utworów i :stwierdzenia obecności facji oolitowo-szamozytowej.

W S u d e t a c h utwory ordowickie występują w Górach Kaczaw- skich, IW Górach Bard~kich oraz

'vi

bloku przedsudeckim. Dotychczas nie stwierdzono facji szamozytowo-oolitowej w tych osadaeh, natomiast J. Jerzmań:ski (informacja ustna) znaJazł w Górach Bar~ich Skałę ooli-

towo-żelazistą, która może wskazywać na istnienie tej facji w ordowiku.

Trzeba 'ponadto podkreślić, że utwory ordowickie w Sudetach są słabo

zbadarne' pod względem petrograficznym. Graniea między formacją zie-

leńcową kambru 'Ił serią łupkową· ordowiku· jest w wielu przypadkach

również lprob1ematyc:z;na ze ^względu na ^zazębienia. facjalne. Niewiele wiadom() 'na temat charakteru transgresji ,ordowickiej i ich kierunków rozwoju. Z dotychczasowy.'ch'badań geologów sudeckich wynika, ^że wG6rach Kaczawskich transgresja ordowicka mogła się ro~jać m.in.

na serii zieleńcowej prekambru, a zatem rozumując teoretycznie istniały

'warunki do powstawania rud ^żelaza na tym obszarze, ze ^względu na ^dużą

żelazistość tej serii (tufy diabazowe, skały chliOrybowe). Dotychczas jed- Iia:'knie stwierdzono tu Zlepieńca :Podstawowego, zaznaczającego wyraźną tta.p.Sgresję ordowicką, z którą można by wiązać powstawanie facji ooli-

~t,ą'Wt>~żela'zistej. Ponadto facja t~ mogła się ro~nąć później w okresie

'formowania się utworów zlepieńcowatych, wchodzącyoh w skład facji

'łyszczykowej, którą H. Teisseyre (195'7) uważa za starszy kompleks ordowicki. Sprawa poszukiwania ordowickiej facji oolitowo-szamozytowej

, w

Górach Kacz'8'WiSkich winna 'być' mzpatrywana łącznie z 'badaniami litworów kambryjskich, w których mogą występować również rudy że­

laza Wśród serii zieleńcowej, związane

z

lkznymi przejawami ·wulkaniz;..

mu pOdniorsk'iego. !Podohnie przedstawia się sprawa· możliwościposzuiki­

wawczych facji oolitowo-szamozytowej w Górach Bardzkich i na obsza- rze bloklu przedsudeckiego. Zaznaczyć należy, że na obszarze Barandienu, jak i w TUryngii złoża' rud żelaza, jakkolwiek występują prz,ewaŻlIlie

w dolnej części ordowiku, to jednak nie są ściśle przywiązane do jednego

piętra, lecz występują w całym profilu oroowiku.NatlOm'iast zasięg rud jest związany z występowaniem pły1Ezej strefy nerytycznej ordowiku.

W ^związku z tym pl'Żed rozpoczęciem właściwych poszukiwań rUd w or- dowiku sudeckim należy przede wszyst~im ustalić dokładny profil fa- cjalno-stratygrafic'Z'IlY ordowiku W powiązaniu z badaniami petrogra- ficznymi utworów. Ze względu na skomplikowaną tektonikę i roowin.ięty

metamorfizm skał, zagadnienia tego nie rozwiąże się bez udziału badań

Rudy żelaza w utworaeh prekambryjskich i paleozokznych 375 podstawowych, wierceń i prac geofizycznych. W na.stęp.nym dopiero etapie !będzie można przystąpić do wykonania wierceń posz-ukiwawczych w wytypowanych strefach ordowiku, rozwiniętego w facji nerytycznej.

SYLUR

W Normandii i Bretanii sylurskie złoża ooli'towo-szamozytorwe sta-

nowią przedłużenie cyklu ordowickiego, natomiast

w

BarandienieBy'lur nie jest rudonośny. W Polsce transgresja sylurska zaznaczyła się 'l"O'zsze- rze'nierm morza ordowickiego. Ty'lko w niektórych rejonach występuje związany z nią zlepieniec podstawowy (Góry Kaczawskie).

W IUlCilowie górnym, zaznacza się regresja morża.Jak wiadomo, z ta- kim zjawiskiem związane są kl'intońskie oolitowoJhematy'towo-szamozy ..

towe rudy żelaza. Jednak w Polsce istnieją małe szanse na utworzenie się zlóż w okresie syluru, poniewar.i: transgresja morza była zbyt słaba, oraz brak jest OI'bszarów alimentacyjnych, z których mogły być w tym czasie czel'!pane związki żelaza a sylur występuje wszędzie na ordowiku. Istnieje natomiast możliwość powstania złóż 'z;wiązanych z podmorskim rwulka ..

ni:mnem. Na podstawie istniejących materiałów ,geologicznych nie można wskazać obszarów, w który.ch te zjawiska zachodziłyby na większą skalę.

Ze względu na to, że utwory sylursldebędą poznane przy okazji utwo- rów ordowickich nie będę szerzej poruszał tego tematu.

DEWON

DeWon w poróWIIlaniu z ordo-wikiem należy do znacznie uboższej for ..

macji rudonośnej w świecie, niemniej i tu znane 'są -bogate złoża rud

żelaza (Niemcy, Hiszpania, Turcja, Chiny~.

Jak to wynika z dotychczasowych badań, w utworach dewonu pol ..

skiego brak jest znanych serii rudonośnych z :wyjątkiem Gór 'Swięto­

krzyskich. W tym rejonie oraz, być może, w SuldetaCh istnieją ,pewne

możliwości poszuidwawcze, natomiast na Niżu Polskim, jak to wynika z ostatnio wykonanych wierceń (Gołdap, Bartoszyce, Chojnice, Tyszow-' cel, dewon nie jest perspektywiczny, tak ze względu na wykształcenie,

jak i z uwagi na głębokie występowanie. Również na przedgórzu Karpat utwory dewońskie leżą poniżej głębokości 1000 m. Płytkie wy,gtępowanie

dewonu znane jest natomiast w rejonie krakowskim {,grZibiet dębnicki).

Ze względu jednak na to, ^że dewon środkowy i górny wy{kształcony jest w facji węglanowej '(wapienie, dolomity), należy sądzić, że istniały tu ograniczone warunki do powstawania osadowych złóż rud żelaza. Inte-

resujący pod. tym względem może się okazać kontakt dewonu środko­

wego z dewonem dolnym. Ponieważ dewon dolny jest w tym rejonie nie Zbadany, wydaje się celIOwe wykonanie wiercenia dla wyjaśnienia

tydh zagadnień. . .

W dewonie Gór Ś w i ę t o. k r z y s k i c h wyraźniejszą mineralizację sY111genetyczną stwierdzono w utworach eiflu (kuwinJ). Rudy limonitoWe

stanowią tu produkt wietrzenia rud syngenetycznych, które występują

w ,głębszych strefach (syderyty i siarczki). W pasie wychodni eifluMie-

dziana Góra - Dąbrowa i Daleszyce - Łagów rudy te charakteryzują się barozo nieregu'la'rn~ występowarniem. Przypuszcza się, że strefą

376 Roman 'Osika'

łupków rudonośnych -eiflu reprezentuje głębszą fację; w której twor~ły siętylko' sf€rosyderyty ltilb siarczki. Natomiast płytszastr€fa nerytycz- na, w której mogły' istnieć wartościowsze złoża rUJd,-zOstała zerodowana.'

Ponieważ dzisiejszy o'braz Wychodni eiflu jest natury tektonicznej,

należy przypuszczać, że utwory przybrzeżne, w których powstawały złoża os.adowe, mogą występować obecnie IW. głębszych strukturach Gór

~więtokrzysk'ich. Sprawa

ta

zoStanie w' pewnym stopniu wyjaśniona po wykonaniu przez' Świętokrzyską Sta'cję Terenową plap.owanych ,głęb-

szych wierceń w zachodniej części' Gór Świętokrzyskich. , -

, , -Dewon w S u d e t 'a ch jest również mało perspektywicżny; ze wzglę­

du na to, że utwory tworzyły się w niespokojnym olbszarze' geosynkli- nalnym, ,przy nieprzeł"wanym " traiIlSporcie mat,eriału terygenicznego.

Wzwiązk:u z tym nie ,było tu warunków do powstawania osadowych rud

żelaza. Po.mimo. dobrego odsłonięcia tych utworów, nigd'zie nie napotkano dotychczas przejawów mineralizl,icji w Sudetach z Wy'jątkiemo'bszaru Głuchołaz. Stwierdzono, fu roz;pros:z:Ony magnetyt w' zieleńcach środkowo­

dewońskich,powstałyCh wskutek metamorfozy diabazów, i tufów diaba- zowych. W masywie Jeseników' (CSR) tego typu rudy mają. znaczenie ekonomiczne. Przeprowadzoneprze'z IG badania w '1954 r. wyjaśniły

tylko przyczyny występowania anomalii w rejonie Głuchołaz {B. Jęcz-­

myk, 1958)," n1ł'toIjtiast ,'zagadnienie poszukiwawcze rud żelaza, i innych rud w tym obszarze 'jest nadal ,sprawą otwartą. '

Ponadto trzeba podkreślić, że istnieje możliwość występowania rud metamorficznych i metaSomatyczriyClhna obszarze położonym na wschód

<:>4 Głuchołaz, w, kierunku Prudnika i Raciborza, gdzie ,przypuszczalnie

iiiegłęboko ,pocldolnym kabanem wystę~ją sfałdowane utwory starszego paleozoiku i, być tnoże,utwtory prekam'bryjskie, ,

Ze

^{w~ględru na' to, że}

obĘl?:a,xten jest dotychczas _bardzo słabo zblłda.Qy,ipracenależy rozpri-

~żąć od badań podstawowych l(1geofizycznych i wierceń strukturalnych).

KARBON "

. ' Jak 'JUż wyżej' powiedżiano, na abs;;o;arze ,Polski istnieją dwa, rejony perspektywiczne dla poszukiwań rud ^żelaza w utworachkat'bonu: obszar

nadbużański oraz ,rejon Nowej'Rudy w Sudetach.

W kar b o n i e

n

ad b u ź a ńs k i m stwierdzono w kilku, otwo- rach' występOwanie warstw z" oolitami ISYderytycznymi. Na podstawie

tegomoŻ'll'a sądzić, że w pewnych strefach wykazujących przegłębienie mogło dojść do szersz,ego rozwoju morskiej facji syderytowej~

rw

^związkJl

z tym w nawiązaniu do istniejących wierceń należałoby wykonać dodat- kowe wiercenia"

w

celu' poznania pełnego profilu tych osadów w kie- runku 'poprzecznym do 'biegu warstw. ' , '

W rejo n i e 'N owej R u d'y na Dolnym Śląsku utwory kar-

bońskie występują bezpośrednio na gabrze. Wiek tych ostatnich skał

nie jest ściśle' ustalony, to jednak wszyStlko' wskazuje 'na' to, że są to utwory znacznie starsz,e od karbonu. W zwią'2Jku z tym istniała'by tu mo:żl~iw~~ć J?Oyv~awania znacznej wietrzeliny żelazistej, która mogła sta-

nowić'podstawę'doutworzenia złóż osadowych wókresie transgresji kar-

bońskieJ. 'Silnie z~lazist€ -łupki karboński~ zostały nawiercone w rejonie

ŚC'inawkf. Na pibdstawie' fego należy s'ądzić, że W ',niżs:zych ,strefach p.a

, "~ Rudy żelaza w utworaoCh'p~kam:brY..Jskicb ⁱ paleozOi~nYoCh. ³⁷⁷ kontakcie utworów karbońskich z gabrem mogło dojść do ^wyraźniej­

szej koncentracji związków żelaza i pOwstania w tej strefie złorża rud,

żelaza. Dla wyjaśnienia tego zagadnienia należałoQY wykonać badania geofizyczne, w celu ustalenia morfologii powierzchni Skał gabrowych pod utworami karlbońskimi, a następnie w nawiązaniu do otworów w Ści­

nawce założyć wiercenie kontrolne dla ibada'nia mineralizacji w .głęb­

szych strefaCh.

PERSlPEKTYWY POSZUKIWAWCZE

MAGMATOGENICZNYCHZŁÓŻ RUD ŻELAZA WYSTĘPUJĄCYCH WŚRÓD UTWORÓW PkLEOZOICZNYCH Poza malgmatytzmem prekam.bryjskim i 21Wiązanym z nim zjawiskiem mineralizacji, najpoważniejsze procesy metalogeniczne rozwinęły się

w Europie podczas orogenezy hercyńskiej, zwłaszcza w fazie kruszcowej, a tylk:o w prowincji śródziemnomorskiej wiele złóż magmatogenicznych

związane jest z orogenezą alpejską. Natomiast w orogenezie kaledońskiej' powstało . stosunkowo mało złóż rud żelaza typu magmatogenicznego.

lPodobnie ·rzeczprzedst-awia się w Polsce, gdzie wecydowana większość złóż i przejawów magmatogenicznych w Górach Świętokrzyskich i w Su- detach jest wieku hercyńSkieg(>o . , " ' . ,

Pośród różnych typów złó:ż; magmatogenfcznych największe znaczenie

mają złoża metasomatyczne, natomiast złoża ru? hydrotermalnych są

Zwykle małe, tym niemniej nierzadko mają one znaczenie przemys~·owe.

Jak wiadomo, ^złoża tego typu ^powstają w wyniku metasomatozy ^skał

węglanowych. Np. zroże syderytu Erzberg w Styrii powstało w wyniku metasama1Jo,zy wapieni dewońskich, a w A"Ilglii złoże' hematytu w Cum- berland - w wyniku metasomatoży wapieni karbońskich. W Polsce me- tasomatycZillo.Jhydrotermalne ^złoża i występowania rud notowane ^są w. Górach Świętokrzyskich i w Sudetach.

GORY ŚWIĘTOKRZYSKilE

Wszystkie złoża i wystąpienia rud metasomatyczno .... hydroterinalnych na tym o:bs'zarze związane są - z jednej strony - z serią węglanową

dewonu środkowego, a zwłaszcza z dolomitem żywetu j ,eiflu, ź drugiej

zaś - ze strefami dyslokacyjnymi (J. Czarnocki, 1960). Wystąpienia rud

żelaza, typu metasomatyczno-hydrotermalnych, poza ^złożem w Rudlkach, stwierdzono we Wwole (piryt), ^,Zagańsku (hemaltyt), ^Łącznej I(hematyt), Wydryszowie «hematyt), Grzegorzawicach (hematyt), Łagowie (piryt, he- matyt), Biskupich Dołacl1 {hematyt, piryt). Brak jest jednak bezpo-

średniego związkU tych wystąpień ze skałami ma·gmowymi, które zresztą

w Górac'h Świętokrzyskich 'są słabO rozwinięte. Znane są 'tyłko wylewy diabazów i żyły lamprofirowe o niewielkich rozmiarach w rejonie Św. Ka- tarzyny, Barda, Iwanisk oraz Dales.życ, ponadto w Wielu miejScach stwier- dzono tUifity (Gałęzice, Barcza, ^Zaręby). ,

Studia petrograficzne przeprowadzone przez L Kardymowicz 1(1957) i W. Rykę (1'957:) wskazują na to', ^{że żyły} lamprofirowe i min~ralizacja

kruszCowa powstały w, okresie 'fa~dowania ·górnokarbońskiego. W tym