"Zbornik Zastite Spomenika Kulture", T. XIX, 1968 : [recenzja]

Barbara Lenard

"Zbornik Zastite Spomenika Kulture",

T. XIX, 1968 : [recenzja]

Ochrona Zabytków 23/4 (91), 327-328

P I Ś M I E N N I C T W O

PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH*

ZBORNIK ZASTITE SPOMENIKA KULTURĘ. Wyd. Ju g o slo v en sk i in s titu t za za stitu sp om en ik a ku ltu rę. B elgrad. U k a zu je się raz w roku.

Tom XIX (1968), stron 158, ilustracje. W sp om n ien ia p ośm iertn e

S vetozar R a d o j ć i ć, Milorad Panić-Surep (1912— — 1968), s. 5— 7.

P etar M o m i г о V i ć, U spomen inż. arh. Miloja Milo- sevica (1923— 1968), s. 8— 10.

Ivan Z d r a v k o v i c , Aleksander Tom aśević (1922— — 1968), s. 11— 12.

A nika S k o v r a n , U spomen Grge Ośtrića (1905— — 1968), s. 13— 14.

A r ty k u ły i Studia

V u k o sa v a T o m i ć D e M u r o , S r e d n j o v e k o v n o s h v a -

ta n j e s l i k e i k o m p o z ic i ja R a s p e ć a u B ogorodić inoj c r k v i u S tu d e n i c i (Średniowieczna koncepcja i kom ­ pozycja m alow idła ściennego „Ukrzyżowanie” z cer­ kw i Matki Boskiej w Studenicy), s. 15— 32, 2 il., stresz. w jęz. fran cu sk im . W p rocesie tw o rzen ia śred n io w iecz­ n ych serb sk ich m a lo w id eł ścien n y ch , obok k on cep cji teo rety czn y ch , filo zo ficzn y ch i teo lo g iczn y ch , m u siały is tn ie ć n ie w ą tp liw ie p e w n e m etod y b u d ow ania k o m ­ pozycji obrazu, p ew ien sposób organ izow an ia o k reśla ­ nych p rzestrzen i w za leż n o ści od tem a tu , który m iał być w y k o n a n y w e d łu g dan ego p rojektu. W literaturze i źród łach brak jest jed n ak na ten tem a t w y sta r c z a ­ ją cy ch m ateriałów . S tare p od ręczn ik i m a la rstw a nie podają żadnej z ta k ich m etod , n ie m ó w ią o kom p o­ zycji i organizacji ele m e n tó w , sk ła d a ją cy ch się na śred n io w ieczn y obraz k o ścieln y , choć zach ow an e na zachodzie E uropy pom ocn icze rysu n k i geom etryczn e p ośw iad czają n ie w ą tp liw ie fa k t ich stosow an ia. W y ­ chodząc z tego założenia, autor rek on stru u je na p rzy ­ kład zie „U k rzyżow an ia” w S tu d en icy m etod ę pracy tw órcy tego m a lo w id ła . O d tw arza p o d sta w o w ą sieć k om p ozycyjn ą w y p row ad zon ą z lin ii d iagon aln ych łą ­ czących naroża p ól obrazu oraz w erty k a ln y ch i h o ry ­ z o n ta ln y ch łączących p u n k ty ich przecięcia. P rzy jm u ­ jąc dw a odcinki za d w a m od u ły rek on stru u je n a stę p ­ n ie sieć drugą, ok reślającą śc iśle w sz y stk ie proporcje i w z a je m n e stosu n k i p oszczególn ych ele m e n tó w obra­ zu. P rzed sta w io n e m o żliw o ści św iad czą zd an iem a u to ­ ra a rty k u łu o tym , że rów n ież w m a la rstw ie b iza n ty j­

* S ta ły p rzegląd zagran icznych czasop ism k o n serw a ­ torskich ob ejm u je 13 w y d a w n ic tw , k tórych zesta w za

-skim op racow yw an o „ założenia” g eo m etry czn e za p o­ m ocą k tórych ele m e n ty obrazu organ izow an o w jed en zespół. N ie w y k lu cza się przy tym m o żliw o ści w s p ó ł­ pracy m alarza z arch itek tem kościoła.

Slobodan N e n a d o v i c , A r h it e c tu r a S p a s o v i c e (Ar­ chitektura kościoła Spasovica), s. 33—42, 10 il., streszcz. w język u fran cu sk im . A rty k u ł p o św ięco n y je s t te o r e ­ tyczn ej rek on stru k cji k o ścio ła S p a so v ica u fu n d o w a ­ nego przez k róla S tefa n a D eća n sk ieg o w 1330 r. na p a m ią tk ę i n a m iejscu w ygran ej b itw y (ob ecn ie w gra ­ n icach B u łgarii, w p ob liżu K ju sten d il). R u in y te g o k o ­ ścioła, zn iszczon ego w X V I lub X V II w . u le g ły o sta ­ teczn ej za g ła d zie w cza sie II W ojny Ś w ia to w e j. O d­ tw arzając w fo rm ie graficzn ej i op isow ej a r c h ite k tu ­ rę kościoła autor rozw aża rów n ież czas trw a n ia b u ­ d ow y oraz m o żliw o ść jej u k oń czen ia przez sy n a fu n ­ datora, cara D u śan a, p od ob n ie jak to m iało m iejsce z inną fu n d acją króla S tefa n a — k la szto rem w D e c a ­ ni. K ról um iera b o w iem już w 1331 г., a w ięc z a le d w ie w rok po fu n d a cji k o ścio ła S p asovica.

M ilan G o j k o v i ć , J e d n a k a r a k t e r is ti ć n a k o n s t r u k -

cija s v o d a is la m s k o g g r a d z e v i n a r s t w a (Charakterys­ tyczna konstrukcja sklepienia w architekturze islam ­ skiej), s. 43— 50, 7 il., streszcz, w jęz. fran cu sk im . S zczegółow a ch a ra k tery sty k a k on stru k cji i sposobu w zn iesien ia w 1566 r. S tarego M ostu na N e r e tv ie w M ostar, który je st ty p o w y m p rzyk ład em rozw iązań k o n stru k cyjn ych m o sto w y ch sk lep ień łu k o w y ch , s to ­ sow an ych w arch itek tu rze tu reck ieg o islam u . A r ty ­ k u ł je st w y n ik ie m badań przep row ad zon ych w czasie prac k o n serw a to rsk ich w 1963 r.

B adania i prace k on serw a to rsk ie

R ajko S i к i m i ć, K o n z e r v a t o rs k i i r e s t a u r a t o r s k i r a -

d o v i na o lt a r s k o j p a li iz c r k v e G o s p e o d S u n ja sa L o p u d a (Konserwacja obrazu ołtarzowego z cerkw i Matki Boskiej w Sunja na w yspie Lopud), s. 51—70,

17 il., streszcz. w jęz. fran cu sk im . S zczeg ó ło w a r e la ­ cja z prac k on serw a to rsk ich nad obrazem o łta rzo ­ w ym z k ościoła na L opud, p rzep row ad zon ych w p ra ­ cow ni k o n serw a cji m a la rstw a J u g o sło w ia ń sk ie g o I n ­ stytu tu O chrony Z a b y tk ó w w B elgrad zie. O braz szk o ­ ły w en eck iej X V I w ., ty p u San ta C on versazion e, w y ­ konany na d esce tech n ik ą m ieszan ą te m p e r o w o -o le j- ną, zn a jd o w a ł się w bardzo zły m sta n ie. S p o w o d o w a ­ ły go n ie w ła ś c iw e w a ru n k i p rzech o w y w a n ia i liczn e poprzednie, n ajczęściej n iep ra w id ło w e, zab iegi k o n se r ­ w a to rsk ie i restau ratorsk ie. W zw ią zk u z ty m zak res prac nad obrazem o b ejm ow ał: za b ezp ieczen ie, u su n ię

-m ieszczono w „O chronie Z a b y tk ó w ” X X II I (1970) z. 2, s. 148.

cie sk u tk ó w poprzednich in te r w e n c ji (m. in. d r e w n ia ­ n ego p arkietażu), p ełn ą k o n serw a cję oraz rek o n stru k ­ c ję u b ytk ów . O dw rocie zab ezp ieczon o p a rk ieta żem d u ra lu m in io w y m , za p ew n ia ją cy m sw ob od n ą pracę d rew n u w w aru n k ach zm iennej tem p era tu ry i w ilg o t­ n ości p ow ietrza w k ościele.

N adeżda S t o j a n o v i c , O lta r s k a pala sa L o p u d a —

s a s t a v i s t r u k tu r a origin alnih s l o j e v a b o ja (Kompo­ zycja i struktura pierwotnych w arstw m alarskich ob­ razu ołtarzowego z Lopud), s. 71—83, 5 il., streszcz. w jęz. fran cu sk im . W yniki badań stra ty g ra ficzn y ch p ró ­ b ek p obranych z orygin aln ych w a r stw m a la rsk ich ob ­ razu ołta rzo w eg o z Lopud. B ad an ia p rzeprow adzono pod kątem b arw n ik ów , sp o iw a i u k ład u w a rstw . W kon k lu zji stw ierd zon o, że w a r stw a p rzy g o to w a w cza i w a rstw y m alarsk ie są dość cien k ie oraz, że p rzy n a ­ k ład an iu farb artysta p o słu g iw a ł się m iesza n in ą w ie lu b a rw n ik ó w , co n ie b yło rzeczą zw y cza jn ą w ok resie p o w sta w a n ia obrazu.

J ovan N e ś k o v i ć , S ta r i k a m e n i i k o n o s ta s c r k v e sv.

P e t r a u B ij e lo m P o lj u (Stary kam ienny ikonostas w kościele św . Piotra w Bijelo Polje), s. 85— 94, 12 il., streszcz. w jęz. fran cu sk im . P od czas bad ań w y k o p a ­ lisk o w y ch p row ad zon ych w X II-w ie c z n y m k o ściele św . P iotra w B ijelo P o lje odkryto p ew n ą ilo ść k a ­ m ien n y ch fra g m en tó w p la sty k i d ek oracyjn ej. W ięk ­ szość z n ich n a leży do teg o sam ego zesp o łu , który zid en ty fik o w a n o jak o d aw n y ik o n o sta s tegoż k ościoła, przy czym zarów no form a jak i rodzaj orn am en tacji w ią żą ten o b iek t ze sztu k ą prerom ań sk ą w yb rzeża ad riatyck iego. Jego obecn ość w g łęb i k raju m ożna tłu m a czy ć n ie w ą tp liw y m i p o w iązan iam i donatora k o ś­ cioła, k się c ia M irosław a, z w y b rzeżem ad riatyck im , co zn alazło rów n ież w yraz w prerom ań sk iej a r c h ite k ­ tu rze k o ścio ła św . Piotra.

J ovan N e s k o v i c , O b n o v a c r k v e sv. N ic o le kod

U śće (Odbudowa kościoła św . M ikołaja koło Uśće), s. 95— 104, 14 il., streszcz. w jęz. fran cu sk im . O m ó w ie­ n ie p rob lem ów odbudow y jed n op rzestrzen n ego, cm en ­ tarnego k o śció łk a św . M ik ołaja k o ło U śće, w z n ie sio ­ n ego p raw d op od obn ie w p ierw szej p o ło w ie X IV w . i za ch o w a n eg o w stan ie ru in y do 1967 r. M ając w y sta r ­ czającą ilo ść danych zd ecyd ow an o się p od jąć trw a łe zab ezp iec zen ie obiektu m etod ą p ełn ej od b u d ow y. W o­ bec stw ierd zen ia sto su n k o w o n isk ieg o p oziom u w y k o ­ n a w stw a b u d o w la n eg o , n ie d orów n u jącego b ogatem u i staran n em u opracow aniu d etalu a rch itek ton icznego, w zakres prac w e sz ły rów n ież zab iegi m ające na celu k o n so lid a cję m urów .

N adeżda P e ś i ć - M a k s i m o v i ć , O m e t o d u is tra -

z i v a n j a s p o m e n i ć k i h v r e d n o s t i seo s k ih celina (O m e­ todzie badań w artości zabytkow ych osiedli wiejskich), s. 105— 118, 16 il., streszcz w jęz. fran cu sk im . P rzed­ sta w ie n ie k o m p lek so w ej m eto d y bad ań o sied li w ie j­ sk ich z p u n k tu w id zen ia ich w a lo ró w za b y tk o w y ch , szczeg ó ło w e o m ó w ien ie ty p ó w d ok u m en tacji i w y n i­ k ó w b ad ań przep row ad zon ych w ciągu osta tn ich kilku

lat. P rob lem atyk a ta b yła już o m aw ian a szerzej na ła ­ m ach „Z bornika” z okazji k ra jo w eg o zjazdu e tn o lo ­ g ó w (zob. „O chrona Z a b y tk ó w ” R. X X II , z. 3 (1969), s. 238— 239).

M irjana L e s e k, Ik o n o s ta s c r k v e V a v e d e n j a u G o-

lu b in c im a (Ikonostas kościoła Vavedenje w Golubinci), s. 119— 126, 7 il., str. w jęz. fran cu sk im . Ik on ostas p o ­ chodzący ze starego k o ścio ła w G olu b in ci p rzeniesiono do now ej św ią ty n i w 1788 r. i p rzystosow u jąc do zm ie­ n ion ych w a ru n k ó w u zu p ełn ia n o w n astęp n ych dzie­ sięcio lecia ch n o w y m i elem en ta m i. W w yn ik u przepro­ w ad zon ych b adań m ożna b yło w yod ręb n ić najstarsze p artie ik o n o sta su , z których jed n ak tylk o ik o n y k a te ­ dralne za ch o w a ły sw ój p ierw o tn y , niesk ażon y p ó źn iej­ szym i restau racjam i, charakter. W n ik liw a analiza sty - lozn aw cza p o zw a la u znać je za d zieło D ym itra B aće- v ića , zn an ego m alarza V ojvod in y drugiej p o ło w y X V III w . i d a to w a ć na rok 1767. W zak oń czen iu a rty ­ k u łu p ostu lu je się jak n ajszyb sze przep row ad zen ie prac k on serw atorsk ich ze w zg lęd u na zły stan z a ch o w a ­ n ia obiektu.

K om u n ik aty

B ranka S к а к i ć, P o p is e v id e n t ir a n e g ra d z e o spo- m e n i c im a k u lt u r ę C rne G o re iz a r h i v a u B e c u i V e- n eciji (Ewidencja m ateriałów dotyczących m iast i obiektów zabytkowych Czarnogóry w archiwach Wied­ nia i Wenecji), s. 127— 133, 3 il., str. w jęz. fra n cu s­ kim . J u g o sło w ia ń sk i In sty tu t O chrony Z ab ytk ów p ro­ w ad zi od w ie lu lat, w arch iw ach W iednia i W en ecji — k w eren d y m a teria łó w arch iw aln ych dla m iast i o b iek ­ tó w za b y tk o w y ch sw eg o kraju. W śród u zy sk a n y ch d o­ k u m en ta cji znajdują się rów n ież opisy, p la n y , p o m ia ­ ry, dane historyczn e itp. d otyczące C zarnogóry, p o ­ chodzące p rzew ażn ie z X V III i X I X w . A rty k u ł om a­ w ia tę w ła śn ie grupę m ateriałów .

Ivan Z d r a v k o v i ć , P la n o v i g ra d o v a iz b e ć k ih a r ­

h iv a — N o v i d o k u m e n t i (Plany m iast w archiwach wiedeńskich — Nowe dokumenty), s. 135—140, 7 il. Ciąg d alszy p u b lik acji plan ów i w id o k ó w m ia st J u ­ g o sła w ii, od n alezion ych w w y n ik u k w eren d y przepro­ w adzonej przez autora w W iedniu.

R ecen zje k siążek i czasopism

H er a cleja III, B itola 1967, (M aja P a ro v ić-P esik a n ), s.

141— 143.

S. N e n a d o v i ć , D u s a n o v a z a d u z b in a m a n a s ti r s v e t i h A r h â n d z e l a k o d P riz ren a, Spom enik C XV I, O d eljen je d ru stven ih nau k a S A N I, N ova S erija 18, B elgrad 1967 (G ordana B abić), s. 143— 144.

S ta r in e Crn e Gore , sv. II, 1964 (N. K.), s. 144— 146. N a se starin e, S arajew o, t. X I (1967), (N. K.), s. 146— 148.

W ym iana p u b lik acji w 1967 i w p ierw szej p o ło w ie 1968 r., s. 149— 158.

B arbara L e n a r d

MONUMENTUM. Wyd. Icom os. L ou vain . U k azu je się raz w roku. ,

Tom IV (1969), stron 136 ! 2 nlb., ilustracje.

M aurice C a r b o n n e l , In t r o d u c ti o n à l ’a p p lic a tio n

d e la p h o t o g r a m m é t r i e a u x é d if ices an c ie n s (Zastoso­ wanie fotogram etrii do budynków zabytkowych), s. 3—35, 35 il., streszcz. w jęz. an gielsk im . O m ów ien ie różnych m eto d w y k o rzy sty w a n ia fotogram etrii oraz z w ią zk ó w istn ieją cy ch m ięd zy tym i m etod am i, a p e w ­

n ym i kategoriam i aparatury. B ad an ie tych zależności p o zw a la na u sta len ie ogólnych zasad sto so w a n ia fo ­ togram etrii do p om iarów arch itek ton icznych. W trzech k o lejn y ch rozdziałach om ów iono: 1) m etod y fotogra­ m etryczn e, w których op racow u je się każdą k lisz ę in ­ d yw id u aln ie; 2) m etod y fotogram etryczn e, w k tórych op racow u je się zesp ó ł klisz; 3) różne za k resy stoso­ w a n ia m etod fo togram etryczn ych w p om iarach b u ­ d yn k ów i zesp o łó w za b y tk o w y ch (pom iary p roste i szyb k ie; pom iary szczegółow e i dokładne; pom iary w ie lk ic h b u d ow li; p om iary typu arch eologiczn ego; p o­