Jadwiga Faust
Konserwacja gruntowna a
zabezpieczająca : na przykładzie
dwóch kompletów ubiorów
liturgicznych z XVI w.
Ochrona Zabytków 41/1 (160), 44-45
1988
JADWIGA FAUST
KONSERWACJA GRUNTOWNA A ZABEZPIECZAJĄCA (NA PRZYKŁADZIE DWÓCH
KOMPLETÓW UBIORÓW LITURGICZNYCH Z XVI W.)
W Pracow ni Konserw acji Tkanin Muzeum N arodow ego w Krakow ie podd aw ane sq zabiegom konserwatorskim dwa cenne komplety szat liturgicznych w ykonane ze złotogłow iu i brokatu aksam itn ego . Jeden komplet po dd any został konserw acji gruntow nej, drugi — z a bezpieczeniu. Jeden kom plet sk ła d a się z ornatu i 2 dalm atyk w ykonanych z tkaniny jed n o litej z w yodręb nio ną galonem pretekstą. G a lo n em pokryte sq szwy konstrukcyjne szat oraz lam ow ane brzegi. N aszyte na dolnej części obu dalm atyk herby N a łę cz św iad czą, że n ależały one do biskup a krakow skiego, Piotra G ę b ic kiego. Kom plet w ykonany został z w łoskiego lam pasu lan so w an e go ok. 1600 r. W ystęp ujący na nim wzór jest typowy d la tkanin deko racyjnych tej epoki, ma sym e tryczną osiow ą kom pozycję, a stylizację m anierystycz- nq 1. Podszew ka z ln ia n e g o płótna. Pierw sza czę ść kom pletu — dalm atyka — była siln ie zab ru d zo n a. W w ie lu m iejscach w ido czne były przetarcia, a naw et b ra kowało osnowy, zw isa ją cy i p o szarp an y był m ie jsca mi w ątek oraz w ystępow ało całkow ite uszkodzenie i nieczyteln ość wzoru.
S zcze g ó ln ie zniszczo ne — i to w dużych fragm entach - było tło z fioletow ego atłasu, na którym cien iutkie zło te druciki ułożono te ch n iką tka cką i przep lecio no uko śnie nitkam i osnowy. D ru ciki te przyczyniły się do prze c ię cia cienkich nitek jedw abnych osnowy, a sam e dość kruche także wyłam ywały się i o dp ad ały. N a dużych płaszczyznach tła w idoczny był ich duży ubytek. G a lony były tylko m iejscam i przetarte lub miały poprze rywane nici złote i blaszki. H erby były uszkodzone - porozryw ane nici haftu, niew ielkie ubytki. Podszew ka
była na brzegach uszkodzona i przetarta, brudna i z a kurzona. W podobnym stanie znajdo w ały się pozo stałe dwie czę ści kom pletu.
W cza sie konserw acji rozm ontow ano najpierw dalm a- tykę na po szczegó ln e części — fragm enty. O zn a czo n o d o kła d n ie łą c z e n ia partii m ateriału i m iejsca przyszy cia galonów . Podobnie o znaczon o podszewkę. O d jęto haftow any herb i czyszczono go osobno. C a łą tkaninę czyszczono miękkim pędzlem w odą destylow aną i mydl- n icą lekarską. O su szo n o , odparow ano. Tkan in ę do d u b lo w a n ia ufarbow ano na odpow iedni kolor.
Przed ostatecznym w ybraniem w łaściw ej metody konser w acji rozpatrzono w iele problem ów i w ątpliw ości 2. Po w ielu przeprow adzonych próbach zdecydow ano, że w m iejscach, g d zie na pow ierzchni tkaniny nie ma ubyt ku m ateriału jed w a b n e go , oraz w m iejscach, gd zie druciki pozostały, ale luźno zw isa ją i nie są przytwier dzone do m ateriału, zasto suje się ście gi u kład a n e d ia g o n a ln ie d łu go ści ok. 2 mm, tzn. o b e jm u jące po dwa druciki, a nie po jednym ja k w autentyku. U zn a no ten w ariant za najle pszy ze w zględu na pew ność
1 Na osi motywy wazonów z bukietem zwieńczonym palm e towym kwiatem, występują wymiennie z motywami muszli. W azony są na podstawie ze stylizowanych elementów ro ślinnych podtrzymywanych przez delfiny, z paszczy których wyrastają łodygi z pojedynczym kwiatem. Od muszli o d chodzą faliste wici z ornamentem roślinnym i gałązki tu lipanów.
2 Szczegółowe ich omówienie zawarła autorka w referacie wygłoszonym na sesji.
7. Tkanina włoska z ok. 1600 r.
Stan przed konserwacjq (fot. J. Z a wadzki)
1. Italian łabric from ca 1600. The condition before conservation
za b e zp ie cze n ia złotych drucików, których ilo ść pozo stała niew ielka. Pozw oliło to na zach o w an ie o ry g in a l ności wzoru ch a rak te ry zu ją ce go się tłem pokrytym zło tymi drucikam i ujętymi w d ia g o n a ln y splot je d w a b nych nici oraz na za ch o w an ie tegoż splotu na po w ierzch ni wzoru w kolorze odm iennym od tła. Partie jed w a b n e j tkaniny ze zw isającym i luźno nićmi wątku zdecydow ano za b e zp ie czy ć przez położenie nitek je d w abnych pionow o w o dstępach 5 mm z przytrzym a niem ich w o d le gło ści co 4—5 mm. Precyzja w ykona nia, dobór o dpo w ie dn iego koloru i gru b o ści nitek je d w abnych dały do skon ały efekt. N iefach o w ie c będzie uw ażał go za autentyczny splot, a konserw ator zaś łatw o w yodrębni fragm enty za b ezp ie czo n e. G a lo n y i podszew kę oczyszczono w odą destylow aną z b e zalka- licznym środkiem piorącym . Niektóre o dcinki galo nó w zdu blo w ano na baw ełnianym podkładzie. Podobnie za b e zp ie czo n o podszewkę. D rugi kom plet — ornat i dw ie dalm atyki z końca XV I w. — w ykonany jest z je d w a b n e g o brokatu aksam itn ego . N a tle złocistożółtym , lansow anym złotymi drucikam i w ystępuje ornam ent z aksam itu ciem noczerw onego z fragm entam i broszow a- nymi z nici srebrnych i złotych. W zór symetryczny, o sio wy sk ła d a się z m aureskowych w ici z niew ielkim i owo cam i gran atu , kw iatam i ostu i in. N a osi między w i ciam i um ieszczone są kartusze z herbem Rola, łą cz o nym z Janem Tarnow skim , od 1597 r. biskupem po znańskim . Brzegi szat obszyte są w ąskim złotym g a lonem lub frędzelkam i złotoczerwonym i. Podszew ka z ln ia n e g o nie b ie skieg o płótna. Kom plet był bardzo z a kurzony i brudny, tka n in a je d w a b n a na w ielu małych p łaszczyzn ach przetarta, nici wątku i osnowy w w ielu m iejscach pozryw ane. N ajw ię ksze zn iszcze n ia w ystępo w ały na ram ionach i przod ach ornatu i dalm atyk. Złote druci'ki były w w ielu m iejscach poodryw ane od je d w a b n e go tła. G a lo n i frędzelki na niektórych o d cin ka ch uszkodzone i wysnute, a w kilku m iejscach stw ierdzono ich zupełny brak. U szko dzenia w tym kom ple cie spow odow ane były głów nie niew łaściw ą kon strukcją szwów łą czą cych wierzch z podszew ką, która była za m ała w stosunku do w ierzchniej tkaniny je d w abn ej.
Z powodu o gra n iczo n e go czasu przezn aczo nego na konserw ację w ykonano jed ynie za b ie g i z a b e z p ie c z a ją ce. Pow ierzchnie tkaniny i podszew ki oczyszczono z ku rzu m echanicznie. N astęp nie za pom ocą tam ponów zw ilżonych w odą destylow aną oraz gazy baw ełnianej oczyszczono z brudu c a łą pow ierzchnię je d w a b n ą oraz aksam itny wzór. W m iejscach, gd zie skąp o skrojona i źle d o p aso w an a podszew ka spow odow ała za g ię c ia i nierów ności na tkaninie w ierzchniej, rozłączono obie tkaniny. To um ożliwiło zdu blo w anie m iejsc uszkodzo nych na po dkładzie płóciennym w prowadzonym między obie tkaniny. Z ro b io n o to fragm e n taryczn ie jed yn ie w tych m iejscach, które w ym agały za b e zp ie cze n ia. Z a b e z pieczono też zerw ane druciki srebrne, przytrzym ując je nitką je d w a b n ą do w prow adzonego w tych m iejs cach podkładu. U zu pełnio no b raku ją ce fragm enty pod szewki. Ko nserw acja gruntow na przy pierwszym kom plecie trw ała 36 m iesięcy, konserw acja z a b e z p ie c z a ją ca przy drugim — 6 m iesięcy.
Porów nując przedstaw ione tu metody konserw acji n a leży po dkreślić bezsprzeczną w artość pierwszej i przy d atno ść dru gie j. Ko nserw acja gruntow na przywraca z a bytkowi daw ną sp raw no ść te ch niczną, c h o ciaż sploty konserw atorskie różnią się od autentycznych (z powo du niem ożliw ości pow tórzenia tych sam ych gęstości i gru bo ści nitek osnowy i wątku, a także ze w zględu na za sa d y konserw atorskie, konserw acja taka jest bo wiem o d w raca ln a, co jest bardzo w ażne).
O biekty po konserw acji gruntow nej są w łaściw ie z a bezpieczone, n a d a ją się do ekspozycji w norm alnych w aru nkach przez w iele lat. W rażeniow o przyw raca o braz autentyku — ornam ent, kolorystykę i splot. Ko n serw acja gruntow na trwa d łu go , w ym aga w ięcej c z a su i d o św iad czen ia. Ko nserw acja za b e z p ie cz a ją c a n a tom iast za b e zp ie cza tkaninę jed ynie na pewien czas. Poniew aż jest łatw o o d w raca ln a, zaw sze m ożna przy stą p ić do konserw acji gruntow nej. Zabytkom dużej klasy n a leżało b y pośw ięcić je d n a k w ięcej pracy i kon serw ow ać je gruntow nie.
Jadw iga Faust Pracownia Konserwacji Tkanin Muzeum Narodowego w Krakowie
THOROUGH AND PROTECTIVE CONSERVATION - COMPARATIVE INFORMATION ON THE EXAMPLE OF FABRICS FROM THE END OF THE 16TH CENTURY IN TWO SUITS OF LITURGICAL ROBES
Basing on the example of two suits of liturgical robes the author discusses two different kinds of conservation proce dure applied in the Atelier of Textile Conservation in the National Museum in Cracow.
The first suit is made of a chasuble and two dalmatics from Italian lampas (ca 1600) with a Nałęcz coat of arms of Piotr Gębicki, a Cracow bishop. In that case all objects were taken to pieces and cleaned, while damaged parts of the fabric got protected on a cotton base. In all silk parts a net was made with the thread laid vertically every 5 mm and supported every 4—5 mm, while the threads from a me tal weft were protected with diagonally set 2-mm stitches (in 2 threads). The stitches imitated an original mode of tieing metal threads through a warp.
As a result of this treatment, protecting stitches in damaged parts gave the impression of an authentic structure. The second suit is a chasuble and two dalmatics from the end of the 16th century with a Rola coat of arms of Jan Tarnowski, a Poznań bishop. It was made from silk velvet brocade. In that case conservation treatment was carried out without disassembling the object. It consisted in clea ning, putting pieces of cotton under damaged parts and fastening loose silver and silk threads to them.
The author emphasized the value of the first, more labour -consuming, technique which allows to restore to the fabric technical performance and aesthetic appearance. She also points out usefulness of the second technique making pos sible a display of the object but giving the protection for a short time only.
